Santutxu

Artikulu hau Bilboko auzoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Santutxu (argipena)».

Santutxu
Euskal Herria
Santutxuko auzoa Zamakola kaletik ikusia.
Kokapena
Herrialdea	Bizkaia
Udalerria	Begoña
Geografia
Koordenatuak	43°15′15″N 2°54′42″W / 43.2542°N 2.9117°W / 43.2542; -2.9117
Azalera	8,068 km²
Demografia
Biztanleria	30.836 (2023)
Dentsitatea	38.069 bizt/km²

Santutxu Bilboko auzoa da. Bilboko laugarren barrutian kokatuta dago, Begoñako barrutian, alegia. Barrutiaren gunerik populatuena da, Eustaten arabera, auzoak guztira 30.576 biztanle zeuzkan 2023. urtean^[1]. Udalak dituen datuen arabera, 31.133 biztanle ziren 2021. urtean.^[2] 80,68 hektareako azalera izanik, biztanle dentsitate gehienetarikoa duen Bilboko auzoa da Ametzolako auzoarekin batera.^[3] Solokoetxe eta Iturralde auzoak Santutxun kontutan hartzen badira, 2018 urtean Santutxu Europako biztanleria-dentsitate handieneko inguruetako bat da.^[3][4][5]

Historia

Santutxu, Paulako San Frantzisko Paulari eskainitako ermita bati zor dio bere izena (San Franco de Padua, Fika kalea, 70). Gaur egun San Frantziskito eliza dagoen lekuan 1737an eraikitako baseliza zegoen antzina, , Francisco Fernando de Barrenecheak sortuta, hango biztanleek meza entzun zezaten agindu-egunetan, Begoñako elizara joan beharrik gabe. Baseliza txiki haren barruan San Frantzisko Paularen tailu txiki-txikia zegoenez kalea hasieran eta gero auzo osoak Santutxu izena hartu zuen.

• Begoñako Errepublikaren mapa topografikoa (1925)
• 
• 
• 

1960ko hamarkada

1960ko hamarkadan hasi zen auzoaren garapena, garaiko hirigintza legedia ezak eraginda, inolako ordenik gabe hazi zen auzoa. Etxebizitza dorreak bata bestearen atzean, batzuk kooperatiba moduan eraikiak, Karmelo kalekoak esaterako. Plangintza falta horrek eraginda, gune berdeak eskasak dira, Basarrateko parke txikia kenduta ez baitago beste gune berderik auzoan.

Auzoa muino batean kokatua dago, eta iparraldetik hegoalderantz altuera galtzen doa pixkanaka, gunerik altuena Zabalbide kalean dago eta baxuena Basarrate eta Sagarminagako auzunean. Auzoaren ezaugarrietako bat, maldak dira, hiriko beste alderdi askotan bezala.

Berritzea eta azken urteak

2003. urtetik aurrera udalak Sagarminagako auzunearen berritzeari ekin zion. Auzune hau, inolako ordenik eta halamoduzko hiritartzearekin eraiki zen 1960ko hamarkadan. Horregatik, Bilboko udalak plaza berriak eta umeentzako jolasak jarri ditu etxebizitza blokeen artean, auzunearen berriztapena 2005. urtean burutu zen. 2006. urtean Azurlekuko auzunearen berriztapena hasi zen.

Euskal Kultura

Euskal Dantzak

• 

  Gaztedi Dantza Taldea Santutxuko Karmelo plazan maskaradarekin 2014an.

  Gaztedi Dantza Taldea, Bizkaian martxan jarraitzen duen euskal dantza taldeetarik beteranoena da. 1951 urtean sortu zen. Joseba Arrieta, Aita Txanton Goiria, Josu Meabe eta Mardones izan ziren sortzaileetako batzuk.^[6] Dindirri dantza taldearen laguntza teknikoa izan zuten (Txelu Etxebarria izan zen laguntzaileetako bat). Bizkaiko dantzekin hasi ziren, eta gerora gainerako lurraldeetara jo zuten, han-hemengo dantzak ikastera.^[7]

Abesbatzak

• Euskeria abesbatza. 1978an sortua Estitxu Arregi zuzendariarekin, Bilboko San Anton abesbatza bi abesbatzatan banandu zenean.

• Jatorki abesbatza, Andoni Arregi zuzendariarekin eratu zuten hasierako taldea Bilboko San Anton abesbatza bi abesbatzatan banandu zenean. Geroago Marian Urkiola aritu da zuzendari.^[8][9]

• Garaizarreko Mahatsorriak abesbatza Txelu Etxebarria Goirik 1987an sortu zuen Garaizarko Lagunak abesbatza Txurdinaga aldean. Geroago, 1992an Garaizarko Mahatsorriak bihurtuko zena.^[10]

Kultur taldeak

• Asapala Kultur Elkartea. 1993an sortua, urte askoan Santutxuko Euskal Txokoa izenarekin funtzionatu zuen, baina 1999tik aurrera berriro hasi zen elkartearen jatorrizko izena erabiltzen.

Herri-mugimenduak

• Santutxuko Familia Elkartea. 1967an sortu zuten hainbat auzokiren artean (Javi Perez, Javi Magaña, Alberto Salvador…) hirigintza duina herritarren mobilizazioen bidez lortzeko asmoz: espaloiak eta kaleen asfaltatua lortzeko, kiroldegi egokiak eraikitzeko...
• Uriola.eus Bilboko auzoetako euskarazko komunikabide digitala da. Tokiko albisteak eskaintzen ditu euskaraz eta, gainera, euskaldunon eta herri mugimenduko eragileon topaleku birtuala ere bada, albisteak eta agenda trukatzeko lekua.
• Bizit Santutxu: crowdfundingerako gunea (mikromezenazgo).
• Santutxu y +: doako hilabetekaria Santutxu, Begoña, Bolueta, Txurdinaga, eta Otxarkoagako albisteekin.
• Santutxuko Merkatarien Elkarteak 25 urte baino gehiago daramatza auzoko merkataritzaren aldeko lanean.^[11]

Aisialdia eta kirolak

• Santutxu Futbol Kluba, 1918an sortua, egun harrobiko lana ondo lantzen du, izan ere, hogei talde baino gehiago baditu.
• Santutxu Hockey Taldea. Patinen gaineko hockeyko taldea.
• Santutxu Mendizale Elkartea. 1973an elkartea sortu zuten mendizaleen arteanaritu ziren Arturo Arruza eta Ramon Basterra.^[12]
• Sei Izar kros herritarra. Auzo-elkartearen ekimena da (Javi Perez…)
• Sorgintxulo, Santutxuko lehenengo gaztetxea, Karmelo komentuko lokaletan egon zen.
• Karmela lokal autogestionatuak. Lehenago izandako Karmelo ikastolako lokaletan antolatua, Fika kalean.
• Santutxu Kantari. Auzotarrek kalean euskal kantak taldean abesteko ekimena. Tasio Erkizia da antolatzaileetako bat.
• Hirugarren adinekoentzako Zentroa.
• Sama Siku, Bilboko Aste Nagusian hasierako urteetan konpartsa eta fanfarre moduan aritu zen. 1980an konpartsa desegin zutenean, fanfarre bere kabuz geratu zen.^[13] Harrezkero, hainbat ekitalditan parte hartu dute, pribatu nahiz publikoetan.^[14]
• Begoñako Gaztegunea: Santutxu, Begoña y Boluetako 13 eta 17 urte arteko gazteentzako gunea.

Euskara

Begoñako euskara

Ingurune honetan mendeetan zehar Bilboko euskararen aldaera bat ("Begoñako euskerie") egin izan dute bertokoek, bereziki 1960ko hamarkada arte. Iñaki Gaminde hizkuntzalari errekaldetarrak ikertu zuen Bilboko euskararen hiru aldaeretako bat dugu Begoñako euskara (euskerea edo euskerie). Beste aldera biak Buiakoa eta Larraskitukoa dira.^[15]

Euskarazko irakaskuntzako aitzindari batzuk

Karmelo ikastolaren sortzaile taldea: Gabino Azaola, Jose Luis Kerexeta, Joseba Arrieta eta Iñaki Zabala (ezker-eskuin).

Herri-mugimenduetatik irakaskuntzako zentro hauek sortu dira Santutxun:

• Karmelo Ikastola. 1964an sortu zenetik Karmelo Ikastola oso errotuta egon da Santutxun, sortu zen egunetik bertatik. Auzoko hainbat ekimen kulturalen sortzaile edo sustatzaile izan da: Inauteriak, Santa Ageda, Euskararen Astea, Korrika, Olentzero…^[16] Horrekin batera, Euskal Eskola Publiko berriaren aldeko apustua egin zuen hasieratik. 1994az geroztik eskola publikoa da Karmelo^[17]. 1964an sortu zutenen artean zeuden Joseba Arrieta, Joxe Luis Kerexeta, Gabino Azaola, Iñaki Zabala, eta Josu Meabe, baita familia hauek ere: Kerexetatarrak, Arrietatarrak, Basterratarrak (Juanjo, Martin, Joseba…).^{[18][19][20][21][22]}

• Kirikiño Ikastola. 1977an sortu zen Karmelo ikastola bitan zatitu zenean.
• Seintxu haurtzaindegia. 1974an sortu zuten Bilboko euskarazko lehenengo haurtzaindegia izan zena. Lehenik, Karmeloko lokaletan antolatu zuten, eta gero Santutxuko beste lokaletan. Sortzaileen artean egon ziren hauek: Itziar Fernandez, Lorea Akaiturri, Mari Karmen Coello, Marian Fernández…

IKER taldea (Zabalbide kalean)

SAIOKA taldea (1974-1992)^[23]

Sortu berriak ziren ikastoletan material pedagogiko gutxi zegoenez, Jose Ramon Etxebarriak eta Kepa Martinez de Lagos-ek Iker Taldea Iker taldea antolatu zuten testu-liburuak idazteko. Sortutako liburuen artean SAIOKA saila eta Oinarrizko Hezkuntzarako zortzi mailetarako material pedagogikoa egon ziren. Ikastolen federazioetarako testugintza proiektu bat prestatu zuen Natxo Arregik. Ikasturte guztietarako eta programa ofiziala betetzeko moduko liburuak ziren, eta euskara batuan, noski. Erabat berritzailea zen hori. Natxo Arregiren ideia izan zen hori, pedagogia arloko ezagutza handia zuelako. Freinet, Freire, Piaget... teknika guztiak ikasi zituzten, eta berea izan zen proiektuen metodologia aplikatzearen ideia. Orain modan dagoen horixe bera, proiektuka ikastearena. Oso goi mailako irakasleak eta jende ezaguna aritu zen horretan: Iñaki Antiguedad, Arantxa Garmendia, Iñaki Zarraoa, Josune Ariztondo, Xabier Kintana, Imanol Añon, Kepa Martinez, Karmele Baelo... ^[24]

Euskal kantak Santutxuko eskoletan

Tasio Erkizia izan zen ekimen honen sustatzailea.

Santutxuko gau-eskolak

Gau-eskolako sortzaileetako batzuk (Arg.: Uriola, Joseba Basterra)

Pertsona helduei euskara irakasteko lehenengo gau-eskoletako bat izan zen Santutxukoa 1966an. Karmelo komentuko lokaletan hasi ziren eskolak ematen, Patxi Uribarren-en laguntzari esker. Lehenengo gau-eskola haren sortzaileen artean hauek ere ibili ziren: Joseba Arrieta, Patxi Uribarren, Martin Basterra, Joserra Etxebarria, Tasio Erkizia, Joseba Basterra...^[25] Talde honek AEKren sorreran lagundu zuen geroago.

Euskalduntzen metodoa.

Euskara modu komunikatiboan eta praktikoan irakasteko Euskalduntzen eta Alfabetatzen liburuak Santutxun sortu ziren. Ordura arte erabili zen "Euskara ire laguna" liburua agortu zenean, euskara batu berri hura ikasteko metodologia berritzaile bat sortu zuten. Modu autodidaktan, talde-lanean, eta Imanol Berriatuaren gidaritzapean asmatu zuten metodoak arrakasta lortu zuen gero, eta hainbat gau-eskoletan erabili izan zen hainbat urtez.

Ordura arte erabili zen "Euskara ire laguna" liburua agortu zenean, euskara batu berri hura ikasteko metodologia berritzaile bat sortu zuten. Irakasteko metodoaren aldeko ideiaren sorrera 1970ekoa da, Dimako bilera batean. 1973an Euskalduntzen metodoaren hiru liburukiak jaio ziren eta 1975ean argitaratu zuten Alfabetatzen metodoa. Modu autodidaktan, talde-lanean, eta Imanol Berriatuaren gidaritzapean asmatu zuten metodoak arrakasta lortu zuen gero, eta Euskal Herrik osoko hainbat gau-eskolatan erabili zen hamarkada horretan, 100.000 ale saldu zituzten. Talde sortzaile haren kideak izan ziren Xabier Kintana, Rikardo Badiola, Jon Aurre, Juan Luis Goikoetxea eta Juanjo Zearreta.^[26][27]

Santutxuko bertsolari-eskola

Gau-eskoletako alfabetatze-klaseen jarraipen modura, Santutxuko Bertsolari Eskola sortu zuten 1981-82 ikasturtean Xabier Amurizaren aholkularitzari esker. Jose Ramon Etxebarria, Jose Ramon Bilbao eta Iñaki Urionaguena izan ziren sustatzaile nagusiak. Santutxuko bertso-eskola beteranoenetako bat da, Bilboaldeko nagusia dena. Garai hartan hasi ziren Bilboko udalbatzaren babesean Bilboko Udaberriko eta Aste Nagusiko bertso-saioak antolatzen. Santutxuko Bertsolari Eskola aktiboki parte hartu zuen Bizkaiko eta Euskal Herriko Bertsozale Elkarteen sorkuntzan.^[28]

ANAITASUNA aldizkariko erredakzioa eta diseinua (Zabalbide 68)

Anaitasuna aldizkariko kredituak: Zabalbide 68, Bilbo 6 (1983)^[29]

Metro irteera Zabalbide kalean.

Euskara batuaren aroan aldizkarien artean aitzindari izan zen Anaitasuna aldizkaria Zabalbide kaleko 68an izan zuen egoitza 1983ra arte, Orain Zabalbideko Metro-irteera dagoen tokitik gertu. Aldizkariaren erredakzioa eta diseinua bertatik kudeatzen zituzten.^{[30] [29]}

Aldizkariak lan nabarmena egin zuen euskara batuaren zabalkundeari begira.^[31] Imanol Berriatuak sortu zuen hilabetekaria 1953an. Hasieran Euskaltzaindiaren inguruan argitaratzen zen, Alfontso Irigoienen zuzendaritzapean.

Bilbo-Begoña-Santutxu alde horretan bizi ziren aldizkariko kolaboratzaile nagusi hauek: Xabier Mendiguren, Xabier Kintana,Jose Ramon Etxebarria, Fernando Garcia, Xabier Gereño eta Imanol Berriatua.

Geroago unibertsitateko hainbat eta hainbat liburu idatzi dituen Jose Ramon Etxebarria irakasleak Anaitasuna aldizkarian hasi zen idazten 1971ean. Orduan oso gai aurreratua zen erlatibitatearen teoriari buruz argitaratu ziren euskarazko lehen testuak aldizkari hartan plazaratu ziren. Geroago dibulgazio zientifikoari buruzko beste gai orokorrak ere azalduko ziren aldizkarian.

• 
  Etxebarriaren artikulua "Errelatibitatearen teoriaz" (1971)^[32][33][32]
• 
  Adolfo Suarez presidenteak esandakoari erantzuna: Bai, Jauna, Bai: Fisika Euskaraz. (1976)

Mahatserriko BERTON aldizkaria

Berton aldizkaria (1998-2018)

Santutxun egoitza zuen Asapala Kultur Elkarteak Berton aldizkaria sortu zuen, Mahatserriko euskarazko hilabetekaria zen. Koldo Urrutikoetxea izan zen eragile nagusia horretan. Batana Batu kultur elkarteak argitaratzen zuen 1998tik. Hektor Ortega izan zen zuzendaria 2000tik 2008ra bitartean.^[34] 2017an ia 2.000 etxetara heltzen zen aldizkaria, Asapala Kultur Elkartearen eskutik. Otxarkoaga, Begoña, Santutxu, Txurdinaga, Uribarri eta inguruetako albisteak argitaratzen zituen paperezko herri-aldizkari honek.^[35][36] 2014az gero Uriola plataforma bidez argitaratzen hasi zen.^[37]

Lur Mallea zuzendari zuela, 2018ko urtarrilaren 17an 215. eta azken alea kaleratu zuen.^[38][39] Hala eta guztiz, Interneten mantentzen da Bilboko euskal komunikabideak batzen dituen uriola.eus ekimenaren barruan. 20 urteko uzta horretan bereziki interesgarriak izan ziren Mahatserriko protagonistekin izandako elkarrizketak; Mahatserrian bizi diren ia 100.000 biztanleentzat pertsona garrantzitsuak diren horiek oso gutxitan azaltzen baitziren gainontzeko komunikabideetan. Historiari buruzko artikuluen bilduma Begoñako Errepublikaren historiaren erreferentzia nagusietako bat da gaur egun. Orokorrean aldizkariak Mahatserriko bizitzaren eta aktibitatearen isla jaso zuen urte guzti horietan.

Garraio publikoa

Autobusa

Bilbobusen honako lineek zeharkatzen dute auzoa:

Linea	Ibilbidea	Maiztasuna (min)
13	San Inazio - Txurdinaga	12´
34	Otxarkoaga - Santutxu	30´
38	Santutxu - Plaza Biribila	12´
43	Garaizar - Santutxu	30´
48	Santutxu - Ospitalea	15´
77	Peñascal - Larreagaburu	12´

Metroa

Bilboko metroak bi geltoki ditu auzoan, Santutxu eta Basarrate. Santutxuko geltokiak bi sarrera dauzka, bata Karmelo kalean eta bestea Zabalbiden. Igogailua ere Zabalbide kalean dago. Basarrateko geltokiak sarrera bakarra dauka, izen bereko parkearen ondoan.

Bilbobuseko 34. eta 43. lineak Otxarkoaga eta Garaizarreko bizilagunak Bilboko metroraino hurbiltzeko jarri zituen Bilboko Udalak 1999an.

Kale garrantzitsuenak

• Karmelo kalea
• Iturribide kalea
• Zabalbide kalea^[40]
• Santutxu kalea^[41]
• Iturriaga kalea
• Mazustegi kalea^[42]
• Ollerias-Atxuri^[43]

Santutxuar ospetsuak

• Aita Txanton Goiria (1908-1990), Gaztedi Dantza Taldearen sortzailetako bat, euskal idazlea, euskaltzalea eta karmeldarra.
• Jesus Garai (1930-1995), futbolaria.
• Patxi Uribarren (1942), idazlea, irakaslea, itzultzailea eta euskaltzaina.
• Tasio Erkizia (1943), ezker abertzaleko buruzagia.
• Jose Ramon Etxebarria (1948), ingeniaria, fisikan doktorea, irakaslea, euskaltzalea, itzultzailea eta politikaria.
• Julio Ibarra, ETBko Teleberri albistegiko aurkezlea.
• Itziar Lazkano (1957), aktorea. Ramón Barearekin, Karraka taldea sortu zuen.
• Jose Luis Urrutia (1958), idazlea.^[44]
• Joseba Macías (1961-2013), kazetaria.
• Aitor Mazo (1961-2015), aktorea.
• Aitor Elizegi (1966), sukaldaria eta Athletic futbol taldeko presidentea.
• Najwa Nimri Urrutikoetxea (1972),  aktorea. Iruñean jaioa, Santutxun hazi zen. Daniel Calparsoro zinema-zuzendariarekin, Salto al vacío (1995) filma egin zuen.
• Ainhoa Latatu (1973), Udako Euskal Unibertsitateko unibertsitate-mailako prestakuntzaren arduraduna.^[45]
• Garikoitz Aspiazu, (1973), etakidea.
• Aitziber Irurtia, Gaztedi Dantza Taldearen izenean Bilboko Aste Nagusiko pregoilaria 2001ean, taldearen 50. urteurrenean.
• Eukene Larrea eta Nerea Martija, clownak.
• Aiora Errenteria (1976), abeslaria, kantagilea eta irakaslea, Zea Mays taldeko kidea.
• Urtzi Urrutikoetxea (1977), idazlea, kazetari, bertsolari eta blogaria. ETBko albistegietan eta hainbat kazetatan aritua.^[44]
• Javi Salgado (1980), saskibaloi jokalaria.
• Lur Gallastegi (1983), idazlea. 2018an Mikel Zarate haur literaturako saria irabazi zuen Saharako itsasoa eleberriarekin.^[46]
• Oihana Bartra (1984), bertsolaria.
• Ibai Gómez (1989), futbolaria.
• Andres Galan, idazlea.^[44]
• Josune Magunazelaia, idazlea. ^[44]
• Ritxard Agirre, idazlea.^[44]
• Sonia Cordoba, idazlea.^[44]
• Alberto Valverderena, idazlea.^[44]
• Zea Mays taldea.
• Memes Santutxu txiolaria.^[47]

Argazki galeria

• 
  Karmelo eliza.
• 
  Karmelo kalea.
• 
  Luis Briñas ikastetxea.
• 
  Lauaxeta plazako etxebizitza multzoa, Ajedrez etxeak ezizenaz ezagunak.
• 
  1995eko urtarrilean mendi istripu batean hildako sei auzokide gazteen omenezko oroigarria.

Erreferentziak

1. Eustat. «Población de la C.A. de Euskadi por barrios de los municipios de más de 10.000 habitantes, según sexo, grupos de edad y nacionalidad (1).» www.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-20).
2. (Gaztelaniaz) «Bilbao.eus, Bilbao Open Data, Catálogo de datos, Habitantes por distrito, barrio y edad (totales) 2021» www.bilbao.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-20).
3. ↑ (Gaztelaniaz) Sáez, Olga. (2018-04-28). «Santutxu es uno de los entornos con mayor densidad de población de Europa» Deia (Noiz kontsultatua: 2023-11-20).
4. «Zer kilometro koadrotan dago biztanle gehien Euskal Herrian?» Berria 2023-05-16 (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
5. Bilbao Kultura. (2015-02-02). Begoña Herri Garaia - Begoña, Un Pueblo de Altura. (Noiz kontsultatua: 2024-08-02).
6. Bilbao Kultura. (2015-02-02). Begoña Herri Garaia - Begoña, Un Pueblo de Altura. (Noiz kontsultatua: 2024-08-02).
7. Txintxurreta Agirregabiria, Maite. (2022-06-16). «Gaztedi beti gazte, 70 urte beteta ere - Santutxu» Uriola.eus (URIOLA) (Noiz kontsultatua: 2022-11-15).
8. Jatorki abesbatza. «Jatorki abesbatza - Facebook» www.facebook.com (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
9. «Jatorki Abesbatza - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
10. Coro Garaizarko Matsorriak | Coro Garaizarko Matsorriak. (Noiz kontsultatua: 2019-09-03).
11. «SANTUTXU Merkatarien Elkartea» www.santutxubilbao.com (Noiz kontsultatua: 2019-01-14).
12. SANTUTXU Mendizale Taldea. 2024-02-26 (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
13. www.samasiku.com
14. «El desfile de la ballena incluirá este año ocho arponeros que pedirán ayuda a los niños para localizar al cetáceo» El Diario Norte 2016-8-17.
15. Iñaki., Gaminde,. ([2004]). Bilbotarron euskararen zuzuan. Asapala Kultur Elkartea ISBN 8460916014..
16. Olea, Pedro. (1985). «Bihotzez (Pedro Olea, 1985) 14:21 Karmelo Ikastolako umeak 'Hator hator' eta 'Kanta Aleluia' kantatzen, Bilboko Zazpikaleetan.» filmoteka.eus (Euskaldiko Filmoteka. Bilboko Alde Zaharreko Merkatarien Elkartea.): 14:21 -- 15:15'. (Noiz kontsultatua: 2023-01-02).
17. «65/1994 DEKRETUA» EHAA 40: 1776-1777. 1994-02-28 ISSN 2483-5374..
18. Olea, Pedro. (1985). «Bihotzez (Pedro Olea, 1985)» filmoteka.eus: 14'21-15'15. (Noiz kontsultatua: 2023-01-02).
19. «BIZKAIKO AHALDUN NAGUSIAK ETA EUSKARA ETA KULTURA DIPUTATUAK LAUAXETA 2015 SARIAK EMAN DITUZTE - Komunikazioa - Bizkaia.eus» www.bizkaia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
20. «Josu Meabe eta Joseba Arrieta | Ikastolen Elkartea» ikastola.eus (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
21. (Gaztelaniaz) Porras, Susana. (2004). «Bilbainos ilustres. El Ayuntamiento de Bilbao reconoció a Emma Jiménez, Vicente Larrea, Josu Meabe, Carmen Orueta y Antonio Foraster por su trayectoria profesional y su entrega a la Villa.» Bilbao.eus.
22. (Gaztelaniaz) Eguskitza, L.. (2015). «Meabe, Arrieta, Zubiri y Zearra, pioneros en el ámbito de la enseñanza / La Diputación de Bizkaia reconoce con el Lauaxeta honorífico a los pioneros en la educación en lengua vasca en el territorio.» Deia.
23. Etxebarria, Jose Ramon. (2018). «Euskarazko irakasmaterialaren idazkuntzaren garapena. Amaitu gabeko historia kolektiboaren atal baten bertsio pertsonala. (Jose Ramon Etxebarriaren hitzaldia) — Unibertsitatea.Net» www.unibertsitatea.net (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
24. Rubio Iturria, Miren. (2019). «Jose Ramon Etxebarriari elkarrizketa» www.jakin.eus (Jakin.eus) (Noiz kontsultatua: 2020-08-27).
25. Santutxuko kilometroetan 1965eko 'gau eskolako' irakasle eta ikasleak omenduko dituzte. (Noiz kontsultatua: 2017-12-27).
26. Santutxuko gau eskolak 50 urte. (11:20 -18:40 debora-tartean). Bilbo Hiria rratia (Noiz kontsultatua: 2017-12-02).
27. Astiz, Iñigo. (2014). «Batasunari putz egin ziotenak» Berria (berria.eus) (Noiz kontsultatua: 2017-12-27).
28. Bilbao Kultura. (2015-02-02). Begoña Herri Garaia - Begoña, Un Pueblo de Altura. (Noiz kontsultatua: 2024-08-02).
29. ↑ «"Anaitasuna" aldizkaria» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-02-27).
30. Larrea, Jose Maria. (1982). «Iazko kazeta zenbait» Anaitasuna (Bilbo: Anaitasuna) 417: 12-13..
31. Anaitasuna terminoaren azalpena Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikaren web gunean.
32. ↑ Etxebarria, Jose Ramon. (1971-10-15). «Errelatibitatearen teoria» Anaitasuna 220 (Noiz kontsultatua: 2020-08-08).
33. Etxebarria Bilbao, Jose Ramon. (2018-06-21). Euskarazko irakasmaterialaren idazkuntzaren garapena. Amaitu gabeko historia kolektiboaren atal baten bertsio pertsonala. (Gardenkiak). UEU (Noiz kontsultatua: 2019-06-20).
34. Ortega, Hektor. (2013-11-21). Hiriburuetako herri aldizkariak zertan diren. Euskonews & Media.
35. Berton aldizkariko edukiak sarean Sustatu (2005-10-18)
36. «maiatza 2012» BERTON (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
37. «Begoñako albisteak URIOLA atarian» uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).
38. Berton, aldizkaria. (2017). Itzela izan da. uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2018-01-19).
39. Berton, aldizkaria. (2018-01-17). Papereko azken 'Berton' aldizkaria. uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2018-01-19).
40. (Gaztelaniaz) «02 SOLOKOETXE-FIKA-ZABALBIDE» Santutxu Zaharra 2018-05-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).
41. (Gaztelaniaz) «01 SANTUTXU CENTRO» Santutxu Zaharra 2018-05-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).
42. (Gaztelaniaz) «04 BEGOÑA-MAZUSTEGI» Santutxu Zaharra 2018-05-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).
43. (Gaztelaniaz) «03 OLLERÍAS-EL BOSQUE-ATXURI» Santutxu Zaharra 2018-05-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).
44. ↑ «Santutxuko liburu azoka - Uriola.eus» uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-14).
45. UEUko lantaldea: Nor da Nor? – UEU365. (Noiz kontsultatua: 2019-01-14).
46. artikulua, Kulturklik webgunean.
47. «@MemesSantutxu: 'Askotan umoregileoi iraingarriak izatea leporatzen digute, baina gero, haiek etxean botatzen dutena ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.'» uriola.eus (Noiz kontsultatua: 2019-04-14).

Ikus, gainera

• Mahatserri
• Begoñako errepublika
• Bilboko euskara

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bilbo

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) «02 SOLOKOETXE-FIKA-ZABALBIDE» Santutxu Zaharra 2018-05-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-16).