Norske utanriksministrar

UD-bygningen i Victoria terrasse

Den norske utanriksministeren er medlem av regjeringa i Noreg og sjef for Utanriksdepartementet. Saman med statsministeren er utanriksministeren den einaste av regjeringsmedlemmane som har tittelen minister, dei andre medlemmane har tittelen statsråd.

Vedtaket om å opprette Utanriksdepartementet blei gjort same dag som Noreg erklærte at Unionen med Sverige var oppløyst, 7. juni 1905. I unionstida hadde det svenske utanriksdepartementet varetatt utanrikssakene for både Sverige og Noreg. Det norske utanriksdepartementet starta si verksemd den 15. juni 1905. Jørgen Løvland blei den første utanriksministeren. Noreg kunne likevel ikkje sende ut diplomatar, eller på andre måtar opptre som ein utanrikspolitisk aktør, før landet var anerkjent internasjonalt som ein sjølvstendig stat. Anerkjenninga var avhengig av ein formell og reell sanksjon frå Kong Oscar. Inntil denne kom 26. oktober 1905 skulle norske utanriksinteresser framleis bli varetekne av svenske ambassadar og konsulat.

Arbeidet for ein eigen norsk utanriksrepresentasjon (Konsulatsaka) var ei av dei avgjerande konfliktane mellom Noreg og Sverige i dei siste åra til unionen. Historikarane er likevel ueinige om dette i seg sjølv var ei viktig sak for norske politikarar, eller om saka blei brukt som påskot i arbeidet for ei oppløysning av unionen.

Utanriksdepartementet, forkorta UD, handsamar saker vedkomande Noreg sitt tilhøve til framande makter, internasjonale organisasjonar, utanrikshandel, kulturelt samkvem med utlandet og Noreg sitt tilhøve til utviklingslanda. Departementet har sidan opprettinga hatt sine kontor i Victoria terrasse. Staten kjøpte bygget i 1913. Den nyaste delen av kvartalet, mot 7. juni-plassen, blei bygd i 1963.

Utanriksminister Løvland formulerte 28. oktober 1905 det første norske utanrikspolitiske manifestet, av og til kalla Løvland-doktrinen:

«Oppgaven må være å holde oss utenfor deltagelse i de kombinasjoner og allianser som kan dra oss inn i krigseventyr med noen av de europeiske krigerstater»

Halvard Lange er den utanriksministeren som har sete lengst, frå 1946 til 1965, gjennom fire regjeringar, følgt av Knut Frydenlund sine ni år i fire regjeringar. Nils Claus Ihlen sat i sju år, frå 1913 til 1920. Arbeiderpartiet sin utanrikspolitiske troika Knut Frydenlund, Thorvald Stoltenberg og Johan Jørgen Holst etterfølgde kvarandre som ministrar frå 1974 til 1994, avbrote av to borgarlege regjeringar. Utanriksministeren er vanlegvis statsministeren sin stadfortredar.

Norske utanriksministrar

Liste omfattar alle norske utanriksministrar sidan Utanriksdepartementet blei oppretta i 1905, i samband med Noreg si lausriving frå unionen med Sverige.

Namn	Frå	Til	Parti	Regjering
Jørgen Løvland	1905	1908	Venstre	Michelsen (V, H, MV, L) Løvland (V, FV, MV, L)
W. C. Christophersen	1908	1910	Venstre	Knudsen 1 (V)
Johannes Irgens	1910	1913	Høgre	Konow (H, FV) Bratlie (H, FV)
Nils Claus Ihlen	1913	1920	Venstre	Knudsen 2 (Venstre)
Christian Fredrik Michelet	1920	1921	Høgre	Bahr Halvorsen 1 (H, FV)
Arnold Christopher Ræstad	1921	1922	Venstre	Blehr 2 (V)
Johan Ludwig Mowinckel	1922	1923	Venstre	Blehr 2 (V)
Christian Fredrik Michelet	1923	1924	Høgre	Bahr Halvorsen 2 (H, FV) Berge (FV, H)
Johan Ludwig Mowinckel	1924	1926	Venstre	Mowinckel 1 (Venstre)
Ivar Lykke	1926	1928	Høyre	Lykke (H, FV)
Edvard Bull	1928	1928	Arbeidarpartiet	Hornsrud (Ap)
Johan Ludwig Mowinckel	1928	1931	Venstre	Mowinckel 2 (V)
Birger Braadland	1931	1933	Bondepartiet	Kolstad (Bondep.) Hundseid (Bondep.)[1]
Johan Ludwig Mowinckel	1933	1935	Venstre	Mowinckel 3 (V)
Halvdan Koht	1935	1940	Arbeidarpartiet	Nygaardsvold (Ap)[2]
Trygve Lie	1940	1946	Arbeidarpartiet	Nygaardsvold (Ap) Gerhardsen 1 (Saml.) Gerhardsen 2 (Ap)[3]
Halvard Lange	1946	1963	Arbeidarpartiet	Gerhardsen 2 (Ap) Torp (Ap) Gerhardsen 3 (Ap)
Erling Wikborg	1963	1963	Kristeleg Folkeparti	Lyng (H, Sp, V, KrF)
Halvard Lange	1963	1965	Arbeidarpartiet	Gerhardsen 4 (Ap)
John Lyng	1965	1970	Høgre	Borten (Sp, H, V, KrF)
Svenn Stray	1970	1971	Høgre	Borten (Sp, H, V, KrF)
Andreas Cappelen	1971	1972	Arbeidarpartiet	Bratteli 1 (Ap)
Dagfinn Vårvik	1972	1973	Senterpartiet	Korvald (KrF, Sp, V)
Knut Frydenlund	1973	1981	Arbeidarpartiet	Bratteli 2 (Ap) Nordli (Ap) Brundtland 1 (Ap)
Svenn Stray	1981	1986	Høgre	Willoch 1 (H) Willoch 2 (H, KrF, Sp)
Knut Frydenlund	1986	1987	Arbeidarpartiet	Brundtland 2 (Ap)
Thorvald Stoltenberg	1987	1989	Arbeidarpartiet	Brundtland 2 (Ap)[4]
Kjell Magne Bondevik	1989	1990	Kristeleg Folkeparti	Syse (H, KrF, Sp)
Thorvald Stoltenberg	1990	1993	Arbeidarpartiet	Brundtland 3 (Ap)
Johan Jørgen Holst	1993	1994	Arbeidarpartiet	Brundtland 3 (Ap)
Bjørn Tore Godal	1994	1997	Arbeidarpartiet	Brundtland 3 (Ap) Jagland (Ap)
Knut Vollebæk	1997	2000	Kristeleg Folkeparti	Bondevik 1 (KrF, Sp, V)
Thorbjørn Jagland	2000	2001	Arbeidarpartiet	Stoltenberg 1 (Ap)
Jan Petersen	2001	2005	Høgre	Bondevik 2 (KrF, H, V)
Jonas Gahr Støre	2005	2012	Arbeidarpartiet	Stoltenberg 2 (Ap, Sp, SV)
Espen Barth Eide	2012	2013	Arbeidarpartiet	Stoltenberg 2 (Ap, Sp, SV)
Børge Brende	2013	2017	Høgre	Solberg (H, FrP)
Ine Marie Eriksen Søreide	2017	2021	Høgre	Solberg (H, FrP, V)
Anniken Huitfeldt	2021	no	Arbeidarpartiet	Støre (Ap, Sp)

Portrett

• 
  Trygve Lie (t.v.), minister 1940-46
• 
  Thorvald Stoltenberg, minister 1987-89 og 1990-93

  Foto: Ø. Malin

• 
  Kjell Magne Bondevik, minister 1989-90
• 
  Knut Vollebæk, minister 1997-2000
• 
  Jonas Gahr Støre, minister 2005-12

Fotnotar

1. Nils Trædal, (Bondepartiet), var fungerande utanriksminister 29. februar 1932 - 10. mars 1932
2. Administrasjonsrådet sin formann Ingolf Elster Christensen var ansvarleg for saker vedkomande Utanriksdepartementet (ikkje-politiske saker) 15. april 1940 - 25. september 1940
3. Oscar Torp, (Arbeidarpartiet), var som medlem av Regjeringsdelegasjonen fungerande sjef for Utanriksdepartementet 14. mai 1945 - 31. mai 1945
4. Johan Jørgen Holst, (Arbeidarpartiet), var fungerande utanriksminister 26. februar 1987 - 9. mars 1987

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Norske utanriksministrar» frå Wikipedia på bokmål, den 31. desember 2009.