Barbara Krafftówna (2010) | |
Data i miejsce urodzenia |
5 grudnia 1928 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
23 stycznia 2022 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Michał Gazda |
Lata aktywności |
1946–2022 |
Odznaczenia | |
ⓘBarbara Krafftówna, właśc. Barbara Krafft-Seidner[2] (ur. 5 grudnia 1928 w Warszawie, zm. 23 stycznia 2022 w Konstancinie-Jeziornie[3][4]) – polska aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa i piosenkarka.
Jej ojciec był naczelnym architektem w Łucku, matka nie pracowała zawodowo, prowadziła dom, w którym często rozbrzmiewała muzyka (matka śpiewała, grała na pianinie i skrzypcach). Barbara była najmłodsza z czworga rodzeństwa, miała dwóch przyrodnich braci i siostrę. Po śmierci ojca i po wybuchu II wojny światowej, wyjechała wraz z matką do Warszawy, uciekając z Wołynia przed Sowietami.
Od wczesnych lat wykazywała zainteresowania aktorskie. W czasie wojny brała udział w zajęciach krakowskiego konspiracyjnego Studia Dramatycznego Iwona Galla, które ukończyła w 1946. Tam oprócz aktorstwa miała lekcje pantomimy, uczyła się też tańca. Od 1945 Studio działało przy Teatrze Starym w Krakowie, ale już w kolejnym roku Iwo Gall wraz z kilkoma uczniami, wśród nich z Krafftówną, wyjechał do Teatru Wybrzeże, funkcjonującego początkowo w Gdyni. Tam też, w listopadzie 1946 r. zadebiutowała rolą Rybaczki w Homerze i Orchidei Tadeusza Gajcego. Z trójmiejską sceną była związana do 1949 roku, zagrała m.in. Kasię w Jak wam się podoba Williama Szekspira (1947), Haneczkę w Weselu Stanisława Wyspiańskiego (1948) i Klarę w Pigmalionie (1913) George’a Bernarda Shawa (1949, wszystkie wymienione tytuły w reżyserii Galla). – Iwo Gall był moim wielkim nauczycielem i mistrzem. On ukształtował mój sposób patrzenia na teatr, ukształtował moje artystyczne myślenie – wspominała aktorka po latach[5].
W 1949 przeniosła się wraz ze swym mistrzem do Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi, gdzie występowała do 1950 i zagrała m.in. Warię w Wiśniowym sadzie Antoniego Czechowa. W latach 1950–1953 pracowała we wrocławskich Teatrach Dramatycznych. Wystąpiła m.in. jako Klara w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry w reż. Marii Wiercińskiej (1951) i Eliza w Skąpcu Moliera w reż. Maryny Broniewskiej (1951).
Od 1953 występowała w teatrach warszawskich. Na początku w Teatrze Nowej Warszawy (1953–1956), gdzie m.in. ponownie u Marii Wiercińskiej zagrała Klarę w Ślubach panieńskich (1953). W Teatrze Estrada wcieliła się w rolę Pernette Laprade w Szczęśliwych dniach Claude’a-Andre Pugeta w reż. Tadeusza Cyglera (1956), a w Teatrze Komedia zagrała m.in. Jill w Jim i Jill Greya Clifforda i Newmana Greatrexa w reż. Kazimierza Pawłowskiego (1957).
W latach 1961–1965 była radną Dzielnicowej Rady Narodowej Warszawa Śródmieście. Działała w komisji ds. kultury, sportu i turystyki. Funkcja ta znalazła odbicie w programach Kabaretu Starszych Panów, gdzie Krafftówna odtwarzała postać radnej.
Od 1957 do 1964 była aktorką Teatru Dramatycznego w Warszawie. Swoją pierwszą kreacją w tym teatrze, tytułową rolą w Iwonie, księżniczce Burgunda Witolda Gombrowicza w reż. Haliny Mikołajskiej (1957) zwróciła na siebie uwagę krytyków[6]. Następnie zagrała Lizę w Panu Puntili i jego słudze Mattim Bertolta Brechta (reż. K. Swinarski, 1958)[7]. Kolejne kreacje z tego okresu to: tytułowa postać z Księżniczki Turandot Carlo Gozziego (1959) i Słowiczka w Ptakach Agnieszki Osieckiej i Andrzeja Jareckiego (1960) – oba przedstawienia w reżyserii Konrada Swinarskiego. Gra Krafftówny opierała się na pełnych wdzięku stylizacjach, nierzadko pastiszowych, ale niepozbawionych liryzmu[8]. Innego rodzaju wyzwaniem było zagranie postaci Abigail Williams w Procesie w Salem na podstawie Czarownic z Salem Arthura Millera w reż. Ludwika René (1959). W 1959 występowała z zespołem Teatru Dramatycznego w paryskim Teatrze Narodów, prezentując Parady Jana Potockiego, zrealizowane i wystawiane rok wcześniej w Warszawie. Reżyserką sztuki była Ewa Bonacka, a Krafftówna zagrała Zerzabellę.
W latach 1964–1969 była aktorką w Teatrze Narodowym, w którym stworzyła wiele kreacji, m.in. kurkę (Elżbietę) w Kurce wodnej (1964) i Wandę Lektorowiczówną w Janie Karolu Macieju Wścieklicy (1966) Stanisława Ignacego Witkiewicza (oba w reż. Wandy Laskowskiej). Za swoje predyspozycje aktorskie i oryginalny, w pełni już ukształtowany wizerunek zebrała pochwalne recenzje i miano modelowej aktorki dramatów Witkacego[7]. Występowała też jako Achiza w Żywocie Józefa (1965) Mikołaja Reja w reż. Kazimierza Dejmka i Tytania w Śnie nocy letniej (1968) Williama Szekspira w reż. W. Laskowskiej. Z Żywotem Józefa zespół Teatru Narodowego objechał niemal całą Europę (gościnne występy i udział w festiwalach m.in. w Czechosłowacji, NRD, na Węgrzech, w Austrii, Holandii i we Włoszech). Równolegle z występami na scenie narodowej, Krafftówna udzielała się w realizacjach Studenckiego Teatru Satyryków, gdzie zagrała m.in. w Poczta się myli (1966) Stanisława Tyma w reż. Izabelli Cywińskiej.
W 1969 krótko występowała w Teatrze Syrena. Następnie do 1981 była aktorką Teatru Współczesnego w Warszawie, w którym zagrała: Alicję w Play Strindberg (1970) Friedricha Dürrenmatta w reż. Andrzeja Wajdy, Dorotę w Matce (1970) Witkacego oraz Lady Macbett i Lady Duncan w Macbett (1972) Eugène’a Ionesco (obie sztuki wyreżyserował Erwin Axer), a także Szarlottę w Wiśniowym sadzie (1976) Antoniego Czechowa w reż. Macieja Prusa i Szambelanową w Panu Jowialskim (1977) Aleksandra Fredry w reż. Jerzego Kreczmara.
W 1982 wróciła na krótko do Teatru Dramatycznego, w którym zagrała dwie znaczące role: Lulu w Skizie (1982) Gabrieli Zapolskiej w reż. Witolda Zatorskiego i Wolumnię w Koriolanie Williama Szekspira w reż. Krzysztofa Kelma. Następnie, na zaproszenie aktora i reżysera Leonidasa Dudarewa-Ossetyńskiego, wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie zagrała w witkacowskiej Matce po angielsku. Nie znając tego języka, nauczyła się roli fonetycznie i z powodzeniem występowała na amerykańskich scenach. Pobyt za oceanem, planowany początkowo na pół roku, przeciągnął się do kilkunastu lat. Krafftówna zamieszkała początkowo w San Francisco, a później w Los Angeles. Grała w polonijnym teatrze i wyreżyserowała Kram z piosenkami Leona Schillera. Przez lata współpracowała z zespołem studenckim Szkoły Teatralnej, Filmowej i Telewizyjnej w Los Angeles, kierowanym przez prof. Michaela Hacketta. W 1997 przyjechała do Polski ze spektaklem Biesiada u hrabiny Kotłubaj Witolda Gombrowicza, wyreżyserowanym przez Hacketta. W następnym roku wróciła na stałe do Polski.
W 2006, z okazji jubileuszu 60-lecia pracy artystycznej, wystąpiła w napisanym specjalnie dla niej monodramie Remigiusza Grzeli Błękitny diabeł o ostatnich latach życia Marleny Dietrich. Przedstawienie wspólnie z Krafftówną wyreżyserował Józef Opalski, jego prapremiera odbyła się 24 października 2006 w Teatrze Muzycznym w Gdyni , a premiera – 20 listopada 2006 w Teatrze Narodowym w Warszawie. Podczas prapremiery Błękitnego diabła Krafftówna została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 2007 zagrała Matkę w Peer Gynt. Szkicach z dramatu Henryka Ibsena, a w 2008 – rolę tytułową w Alicji Lewisa Carrolla. Oba przedstawienia wyreżyserował Paweł Miśkiewicz w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. Na swoje 80. urodziny wystąpiła w napisanej specjalnie na tę okazję sztuce Remigiusza Grzeli Oczy Brigitte Bardot (reż. Maciej Kowalewski), którego premiera w Teatrze Na Woli im. Tadeusza Łomnickiego w Warszawie odbyła się 5 grudnia 2008. Za rolę w tym spektaklu Krafftówna otrzymała nominację do nagrody im. Norwida.
18 maja 2010 w Teatrze Dramatycznym w Warszawie odbył się jubileusz 65-lecia pracy artystycznej Krafftówny. 6 października 2013 aktorka wzięła udział w programie pt. Przeszłość jest to dziś tylko cokolwiek dalej w benefisie Dariusza Domańskiego przygotowanym w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie.
12 stycznia 2016 nakładem wydawnictwa Próśzyński i S-ka ukazała się książka biograficzna pt. „Krafftówna w krainie czarów” będąca wywiadem rzeką Remigiusza Grzeli z Krafftówną.
11 listopada 2019 została odznaczona Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Zagrała w kilkudziesięciu filmach. Zdaniem wielu krytyków najwybitniejszą jej kreacją, a zarazem jedną z najdoskonalszych kreacji kobiecych w polskim kinie, była rola Felicji w filmie Wojciecha Jerzego Hasa Jak być kochaną (1962); zagrała w nim kobietę, która poświęca wszystko dla miłości i ostatecznie ponosi życiową klęskę. Felicja ukrywa w swoim krakowskim mieszkaniu poszukiwanego przez gestapo ukochanego (Zbigniew Cybulski) i dla zapewnienia mu bezpieczeństwa decyduje się na pracę dla okupantów. Jej ofiara jest daremna, mężczyzna okazuje się człowiekiem słabym i niedojrzałym. Zagranie bohaterki tragicznej było dowodem wszechstronności Krafftówny, aktorki dotąd głównie charakterystyczno-komediowej. Za rolę w obrazie Hasa otrzymała nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Francisco w 1962. Była to jedna z trzech nagród dla filmu, jednak jego twórców zabrakło na festiwalu, i statuetki Golden Gate Award dotarły do Polski dopiero po kilku miesiącach. Krafftówna odebrała ją podczas uroczystego pokazu Jak być kochaną.
O dużych możliwościach aktorskich przekonywała już wcześniejsza rola Niury w filmie Kazimierza Kutza Nikt nie woła (1960), w którym zagrała repatriantkę, która po wojnie trafia wraz z tysiącami innych na Ziemie Odzyskane. Gorzkie doświadczenia wojennej przeszłości są w filmie przywołane jedynie pośrednio, w wypowiedziach Niury, w jej melancholii i braku złudzeń. Rola przekonuje siłą osobowości i bogactwem środków aktorskich. Inne filmowe wyzwania to m.in. kreacje Zosi w Złocie (1961), Camilli de Tormez w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1964) i Jadwigi w Szyfrach (1966, wszystkie trzy filmy w reżyserii Wojciecha J. Hasa), a także Stefki w Popiele i diamencie (1958) Andrzeja Wajdy. W obrazie Jutro premiera Janusza Morgensterna (1962), błyskotliwej farsie o ludziach teatru, Krafftówna zagrała bohaterkę o dwóch obliczach, niczym Kopciuszek zmieniającą się z zahukanej nieatrakcyjnej suflerki Flapci w piękną damę, odtwórczynię głównej roli w sztuce teatralnej.
Zagrała też w serialach, m.in. panią Makowiecką w Przygodach pana Michała (1969) i Honoratę w Czterech pancernych i psie (1970), a w trakcie przygotowań do występu w drugim z seriali nauczyła się mówić gwarą górnośląską, poznawała mentalność i obyczaje Górnoślązaków. Po 2000 zagrała w serialach telewizyjnych, m.in. Na dobre i na złe, M jak miłość i Niania.
Do końca życia pozostała aktywna zawodowo[9].
W latach 1959–1966 występowała w Kabarecie Starszych Panów, oryginalnym poetyckim programie telewizyjnym, stworzonym i prowadzonym przez duet Jeremi Przybora – Jerzy Wasowski. Do historii polskiej piosenki rozrywkowej weszły jej wykonania piosenek, m.in. „W czasie deszczu dzieci się nudzą”, „Zakochałam się w czwartek niechcący”, „Przeklnij mnie” (lub „Przeklnę cię”, wyk. w duecie z Bohdanem Łazuką) czy „Bądź dobry i dla męża” (wyk. z Bronisławem Pawlikiem). Kilka piosenek duetu Wasowski – Przybora powstało specjalnie z myślą o Krafftównie. Udział w programach Kabaretu Starszych Panów przyniósł artystce popularność i uznanie widzów, poparte licznymi nagrodami.
Filmową realizacją utrzymaną w poetyce Kabaretu Starszych Panów jest surrealistyczna komedia Kazimierza Kutza Upał (1964). Krafftówna występowała również w kabarecie „Frascati” kierowanym przez Wojciecha Siemiona oraz w kabarecie satyryczno-literackim U Lopka Kazimierza Krukowskiego. W kolejnych latach udzielała się też w Kabarecie „Pod Egidą” Jana Pietrzaka. Wykonywała tam m.in. piosenkę „Dramat w ogródkach działkowych” utrzymaną w konwencji czarnego humoru.
1 czerwca 1956 poślubiła aktora Michała Gazdę, który 6 listopada 1969 zginął w wypadku samochodowym, gdy – prowadząc samochód – doznał ataku serca na moście Gdańskim w Warszawie. Mieli syna Piotra, który zmarł na atak serca 6 listopada 2009[10]. W 1982 wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie poznała Arnolda Seidnera, dyrektora międzynarodowego instytutu do spraw emigrantów w San Francisco. Ich małżeństwo trwało pół roku i przerwała je śmierć Seidnera w wyniku zawału serca w 1986.
Po śmierci drugiego męża przeniosła się do Los Angeles, gdzie przez ponad dekadę mieszkała w domu seniora. Otrzymała obywatelstwo amerykańskie, jednak w 1998 wróciła na stałe do Polski i zamieszkała w Warszawie. W październiku 2021 trafiła do szpitala z powodu złamania nogi, po czym przeprowadziła się do Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Konstancinie-Jeziornej, gdzie zmarła 23 stycznia 2022 roku[11][12].
4 lutego 2022 po mszy świętej żałobnej w kościele św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła, została pochowana w alei zasłużonych cmentarza wojskowego na Powązkach w Warszawie[13].
Seriale telewizyjne | |||
Rok | Tytuł | Rola | Reżyseria |
1966 | Niewiarygodne przygody Marka Piegusa | matka Marka (odc. 4–6) | Mieczysław Waśkowski |
1969–1970 | Czterej pancerni i pies | Honorata (odc. 16–18, 21) | Konrad Nałęcki |
1969 | Przygody pana Michała | Makowiecka (odc. 2–5) | Paweł Komorowski |
1973 | Wielka miłość Balzaka | Luiza (głos) | Wojciech Solarz |
1980 | Kłusownik | pani Elżbieta (odc. 1–3) | Janusz Łęski |
1994 | Bank nie z tej ziemi | Leokadia | Waldemar Dziki |
2001 | Więzy krwi | Wiktoria | różni |
2002 | Król przedmieścia | matka | Olaf Lubaszenko |
2003 | Na dobre i na złe | Nela (odc. 155) | – |
2007 | Na dobre i na złe | Halina (odc. 300) | – |
2007 | M jak miłość | babcia Łucja (odc.531, 533–534) | różni |
2007 | Niania | Matylda (odc. 81) | Jerzy Bogajewicz |
2012 | Reguły gry | staruszka na wernisażu (odc. 1) | – |