Mariusz Zaruski

Mariusz Zaruski
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

31 stycznia 1867
Dumanów, gubernia podolska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

8 kwietnia 1941
Chersoń, USRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

od 1914

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

11 Pułk Ułanów
23 Pułk Ułanów
Adiutantura Generalna Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Stanowiska

dowódca pułku kawalerii
adiutant generalny prezydenta RP

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany trzykrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Wielki Oficer Orderu Świętego Sawy (Serbia) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Lwa Białego III klasy (Czechy) Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Komandor Orderu Oranje-Nassau (Holandia) Komandor Orderu Miecza (Szwecja) Kawaler Orderu Świętego Sylwestra
Odznaka „Za wierną służbę” Odznaka pamiątkowa 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Mariusz Zaruski jako oficer kawalerii Legionów
Mariusz Zaruski w 1920
Mariusz Zaruski w 1920
Generał Mariusz Zaruski (z prawej) wraz z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim
Adiutantura prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego: od lewej por. Tomasz Łaszkiewicz, mjr Andrzej Meyer, gen. Mariusz Zaruski i kpt. Janusz Horodecki
Mariusz Zaruski na audiencji u prezydenta Ignacego Mościckiego 20 maja 1931
Mariusz Zaruski przy sterze „Zawiszy Czarnego”

Mariusz Zaruski (ur. 31 stycznia 1867 w Dumanowie, zm. 8 kwietnia 1941 w Chersoniu) – pionier polskiego żeglarstwa i wychowania morskiego, generał brygady Wojska Polskiego, taternik.

Postać wszechstronna – fotograf, malarz, poeta i prozaik. Marynarz, żeglarz i podróżnik. Konspirator, zesłaniec, legionista, ułan, generał brygady i adiutant generalny prezydenta RP. Taternik, grotołaz, ratownik górski, instruktor i popularyzator narciarstwa i turystyki górskiej. Założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Instruktor harcerski ZHP i wychowawca młodzieży.

Przez całe życie poświęcał się intensywnej działalności państwowej i społecznej. Również przez całe życie intensywnie ćwiczył, zachowując wysportowaną sylwetkę do późnej starości.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 31 stycznia 1867 r. w Dumanowie k. Kamieńca Podolskiego na Podolu[1] jako syn dzierżawcy majątku Seweryna i Eufrozyny z domu Iwanieckiej[2]. Miał dwóch braci Stanisława i Bolesława[2]. Początkowo wraz z braćmi pobierał naukę w domu, następnie rozpoczął edukację w prywatnej szkole powszechnej w Mohylowie Podolskim[2]. Dzięki wychowaniu wyniesionemu z domu oparł się rusyfikacji. Edukację kontynuował w gimnazjum rosyjskim w Kamieńcu Podolskim, gdzie trafił pod opiekę stryja, z którym brał udział w działalności konspiracyjnej. W 1885 roku, po zdaniu matury wyjechał na studia matematyczno-fizyczne do Uniwersytetu w Odessie. W czasie studiów zetknął się po raz pierwszy z morzem. Codziennie obserwował morze i utrwalał je na płótnie. Udane próby malarskie zachęciły go do wstąpienia do Szkoły Sztuk Pięknych. W czasie wakacji jako wolontariusz zaciągał się na różne statki i odbywał egzotyczne podróże na Daleki Wschód, Syberię, do Chin, Japonii, Indii, Egiptu i Syrii.

Działalność niepodległościowa

[edytuj | edytuj kod]

Za działalność patriotyczną został zesłany w 1894 roku do Archangielska, gdzie ukończył Szkołę Morską z tytułem Szturmana Żeglugi Wielkiej. Pod słowem honoru dostał pozwolenie na odbywanie podróży. W pierwszym rejsie na żaglowcu „Derżawa” popłynął przez Ocean Arktyczny do Norwegii z ładunkiem drewna i futer. Później pływał po morzach arktycznych jako kapitan na statku „Nadieżda”. Był członkiem Ligi Polskiej[3].

Po odbyciu kary zsyłki powrócił na dwa lata do Odessy, gdzie ożenił się z Izabelą Kietlińską. Następnie pojechał do Krakowa (1901–1906), gdzie ukończył malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych. Z powodu złego stanu zdrowia żony przeniósł się (1907) do Zakopanego. Tam natychmiast zajął się turystyką górską i taternictwem. Wytyczał szlaki turystyczne w Tatrach, szkolił przewodników i działał w TOPR – był inicjatorem powstania tej organizacji w 1909 roku (zwanej wówczas Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym), autorem ślubowania ratowników, regulaminu Pogotowia i jej pierwszym naczelnikiem[4]. Był jednym z propagatorów taternictwa zimowego: w 1911 roku wraz z Januszem Żuławskim i grupą innych taterników dokonał pierwszego wejścia zimowego na Rohacz Ostry i Rohacz Płaczliwy w Tatrach Zachodnich[5], a także w tym samym roku wraz z Tadeuszem Korniłowiczem dokonał drugiego wejścia zimowego na Opalony Wierch[6]. Zajmował się także taternictwem jaskiniowym – w roku 1913 obaj wraz z Józefem Oppenheimem odkryli górne piętro Jaskini Kasprowa Niżnia w Dolinie Kasprowej w Tatrach Zachodnich i nazwali zamulony syfon Gniazdem Złotej Kaczki. Wraz z Mariuszem Zaruskim eksplorował także Jan Schuch[7]. Późniejszy generał był już wtedy znanym działaczem i publicystą, który doprowadził do tego, że zimowe Zakopane pod względem liczby turystów dorównywało letniemu. Zaruski był jednym z pierwszych popularyzatorów narciarstwa w polskich górach: organizował kursy narciarskie, w tym – doceniając walory nart w poruszaniu się po śniegu – również dla członków TOPR. Sam już w 1907 roku zjechał na nartach z Koziego Wierchu, a w 1911 z Kościelca. W 1911 został przewodniczącym zarządu Sekcji Narciarskiej Towarzystwa Tatrzańskiego[8]. W latach 1912–1914 należał do Związku Strzeleckiego[9].

W Zakopanem zastała go I wojna światowa. Wstąpił do Legionów, pociągając swoim przykładem wiele osób, w tym górali z TOPR, którzy przyzwyczaili się widzieć w nim swojego przewodnika. Od 1914 roku służył w 1 Pułku Ułanów. Od lipca 1917 roku pełnił obowiązki dowódcy tego oddziału[9].

Służba w Wojsku Polskim

[edytuj | edytuj kod]

Od 19 lutego 1919 roku do października 1921 roku był dowódcą 11 Pułku Ułanów. Walczył na jego czele w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku[9]. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy (podczas walk o Wilno wsławił się brawurowo dokonanym atakiem na dworzec kolejowy) oraz kilkakrotnie Krzyżem Walecznych. W 1922 roku objął dowództwo 23 pułku Ułanów Grodzieńskich.

1 marca 1923 roku został zatwierdzony na stanowisku adiutanta generalnego prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego[10]. 1 grudnia 1924 roku został awansowany na generała brygady ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 35. lokatą w korpusie generałów[11]. Z dniem 30 kwietnia 1926 roku został przeniesiony w stan spoczynku[12].

Dalsza działalność

[edytuj | edytuj kod]

Na emeryturze poświęcił się całkowicie działalności propagandowej i organizacyjnej na rzecz zrozumienia przez Polaków wartości morza w aspekcie gospodarczym i moralno-politycznym. Propagował sport żeglarski i modę wśród elit gospodarczych i politycznych na jachting morski. Dążył do realizowania praktycznego morskiego wychowania młodego pokolenia. Wraz z Antonim Aleksandrowiczem zorganizował Yacht Klub Polski i wpłynął na zaopatrzenie go w pierwszy w kraju pełnomorski jacht, nazwany „Witeź”. Był też pierwszym komandorem YKP. Z jego też inicjatywy powstała Liga Morska i Rzeczna (później Liga Morska i Kolonialna).

Był faktycznym twórcą Komitetu Floty Narodowej (będącego do tej pory tylko niezrealizowaną, zapomnianą uchwałą sejmową), z którego składek kupiono m.in. żaglowiec „Dar Pomorza”. Był projektodawcą Inspektoratu Wychowania Morskiego Młodzieży. Zorganizował Morską Komisję Terminologiczną z udziałem przedstawicieli Akademii Umiejętności, Marynarki i uniwersytetów, która opracowała i wydała drukiem sześć zeszytów Słownika Morskiego polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjskiego.

W przedwojennej Polsce jednym z najaktywniejszych nurtów żeglarskich było harcerstwo. W 1929 roku Zaruski po raz pierwszy spotkał na kursie żeglarskim w Jastarni, na którym był głównym wykładowcą, grupę harcerzy. Odtąd jego losy bardzo silnie związały się z harcerstwem. Zaruski znany był z powiedzenia, że „w twardym trudzie żeglarskim hartują się charaktery”. Realizując tę myśl, objął w 1935 funkcję kapitana na szkunerze, który pierwotnie nazwano „Harcerz”, a który na życzenie generała przemianowano na „Zawisza Czarny”. W tym czasie Zaruski zwyciężył w wyborach na prezesa Polskiego Związku Żeglarskiego, co stało się znaczącą cezurą w rozwoju polskiego żeglarstwa – zintegrowany został wielonurtowy ruch żeglarstwa harcerskiego, akademickiego i klubowego, z ukierunkowaniem na żeglarstwo masowe, a szczególnie – na żeglarstwo morskie.

Ostatnie zdjęcie gen. Mariusza Zaruskiego po aresztowaniu przez NKWD
Grób Mariusza Zaruskiego w Chersoniu
Symboliczny grób gen. Mariusza Zaruskiego na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Zaruski bardzo szybko zyskał duże uznanie w kręgach żeglarskich. Na jachcie „Zawisza” był już otaczany tak wielkim szacunkiem, że pomimo jego nalegań, aby tytułować go kapitanem, młodzież powszechnie zwracała się do niego „panie generale”. W latach trzydziestych generał z sumiastym wąsem był czołową postacią w polskim żeglarstwie, zaczynem wielu inicjatyw i niekwestionowanym autorytetem.

Ostatni rejs na „Zawiszy Czarnym” Zaruski kończył w 1939 roku. Generał świadomie zwlekał z wyruszeniem w przygotowany na sierpień 1939 kolejny rejs. Wierny swym zasadom, postanowił nie opuszczać ojczyzny w potrzebie, choć mógł uratować i siebie, i załogę, i statek.

Od września 1939 roku 74-letni wówczas generał ukrywał się we Lwowie, używając fałszywych dokumentów na nazwisko Sidorowicz. Został aresztowany przez lwowskie NKWD w 1940 roku na skutek donosu jednego z oficerów polskich, który przez jakiś czas ukrywał się wspólnie z Zaruskim, a który postanowił ujawnić się przed sowieckimi władzami bezpieczeństwa. Zaruskiego oskarżono o to, że „był generałem byłej polskiej armii i od września 1939 roku do dnia aresztowania posługiwał się fałszywymi dokumentami, pragnąc ukryć swą poprzednią działalność”. Jako „element społecznie niebezpieczny” został skazany na pięć lat zesłania do Kraju Krasnojarskiego. Ze względu na wiek i chorobę serca został jednak, prawdopodobnie w październiku 1940 roku, przetransportowany do szpitala więziennego w Chersoniu. Jak podano w odnalezionym akcie zgonu, generał zmarł 8 kwietnia 1941 roku o godz. 21.55 z powodu ostrej niewydolności serca[13]. Podaje się też, że zapadł na cholerę i zmarł w chersońskim więzieniu NKWD (według jednej z relacji w marcu 1941[14]).

Generał Zaruski został zrehabilitowany przez radzieckie władze 21 czerwca 1989 roku. Andrzej Bagdziun, radca ambasady RP w Kijowie w 1993 roku podał, że na cmentarzu miejskim w Chersoniu udało się ustalić kwartał, w którym chowano tylko zmarłych w szpitalu i w którym z prawdopodobieństwem 99 procent spoczywa generał[13].

W roku 1997 Mariusza Zaruskiego odznaczono pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W tym samym roku – 11 listopada – z inicjatywy Witolda Bublewskiego i noszącej imię gen. Zaruskiego Małopolskiej Chorągwi Żeglarskiej ZHP sprowadzono do Polski i złożono na Starym Cmentarzu w Zakopanem (kwatera P-III-27)[15] urnę z ziemią, pobraną z 10 miejsc z cmentarza w Chersoniu (dokładne miejsce pochówku nie jest znane)[16]. W kwietniu 2001 roku, w 60. rocznicę śmierci generała, Witold Bublewski zorganizował symboliczny morski pogrzeb. Ziemia z prochami Mariusza Zaruskiego została wysypana z pokładu STS Generał Zaruski do wody w Zatoce Gdańskiej, na podejściu do Gdyni – macierzystego portu „Zawiszy Czarnego”[17].

Grób gen. Mariusza Zaruskiego na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Seweryn – ojciec, Eufrozyna Iwanicka – matka, Stanisław – starszy brat, Bolesław – młodszy brat. Żona – Izabela Kietlińska (siostra Kazimierza Kietlińskiego), w czasie pobytu małżeństwa w Zakopanem prowadziła pensjonat.

Spuścizna

[edytuj | edytuj kod]

Zaruski napisał szereg wierszy i opowiadań taternickich, zebranych w tomie Na bezdrożach tatrzańskich (1923), a także opowiadania żeglarskie, np. Wśród wichrów i fal (1935)[18], tłumaczył poezje. Wygłosił wiele odczytów, przeprowadzał pogadanki i publikował rozliczne artykuły. Napisał kilka podręczników żeglarskich oraz pierwszy w dziejach Polski (1904) podręcznik żeglugi morskiej. Był również wielkim miłośnikiem koni, którym poświęcił kilkadziesiąt wierszy.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
STS Generał Zaruski w porcie w Jastarni
Pomnik gen. Mariusza Zaruskiego przy Basenie Jachtowym portu w Gdyni
Widok ogólny pomnika
Zbliżenie pomnika
Napis na cokole
Dom Turysty PTTK im. Mariusza Zaruskiego w Zakopanem
Pomnik „Ławeczka Mariusza Zaruskiego” w Pucku

Miejsca

  • Bielsko-Biała – Szkoła Podstawowa nr 37 im. Gen. Mariusza Zaruskiego, ulica Mariusza Zaruskiego.
  • Bydgoszcz – w dzielnicy Fordon, na Osiedlu Tatrzańskim znajduje się ul. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Chęciny – w dawnym kamieniołomie w górze Stokówka koło Chęcin (okolice Kielc) znajduje się tablica poświęcona jego pamięci. Powstała w 60. rocznicę śmierci z inicjatywy PTTK Kielce. Znajduje się na niej cytat: „Prowadziłem Polaków w góry i na morze, ażeby stali się twardzi jak granit, a dusze mieli czyste i głębokie…” (M. Zaruski)[37].
  • Gdańsk – Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 20 i Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Gdynia – Basen Jachtowy im. Zaruskiego, tamże jego pomnik[38]; Szkoła Podstawowa nr 12[39] oraz ulica gen. Mariusza Zaruskiego[40].
  • Katowice-Szopienice-Burowiec – od 1957 roku działa 10 Harcerska Drużyna Żeglarska im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Katowice – Od 2015 jest patronem ulicy w Katowicach, w dzielnicy Ligota[41].
  • Kolbudy – Zespół Szkół Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego pod patronatem Mariusza Zaruskiego[42].
  • Kraków – 307 Krakowska Drużyna Harcerska „Azymut” im. gen. Mariusza Zaruskiego; 46 Krakowska Drużyna Wędrowników im. gen. Mariusza Zaruskiego[43][44][45]; ulica w Swoszowicach[46].
  • Lublin – 4 Szczep Harcerski „n.p.m.” im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Łomża – 91 Łomżyńska Drużyna Wędrownicza „Fuego” im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Łódź – Park im. Zaruskiego (na Stokach) z obeliskiem generała z napisem: W hołdzie Generałowi Mariuszowi Zaruskiemu ludzie morza i Tatr. Łódź, 1998 r.
  • Łódź – Szkoła Podstawowa nr 141 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Łódź – Szczep Harcerski Żywioły im. gen. Mariusza Zaruskiego[47].
  • Mrągowo – od 1978 roku istnieje Szkoła Mistrzostwa Sportowego w Żeglarstwie im. Generała Mariusza Zaruskiego.
    Obelisk ku czci Mariusza Zaruskiego w parku jego imienia w Łodzi
  • Poznań – znajduje się gimnazjum nr 44 imienia Mariusza Zaruskiego.
  • Puck – Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego[48] oraz „Ławeczka Mariusza Zaruskiego”[49].
  • Sosnowiec – oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Stargard – Młodzieżowy Dom Kultury im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Tarnobrzeg – Bulwar Generała Mariusza Zaruskiego nad Jeziorem Tarnobrzeskim
  • Tatry – Rysa Zaruskiego.
  • Warszawa – Szkoła Podstawowa nr 53 im. gen. Mariusza Zaruskiego oraz Szkoła Podstawowa nr 231 im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Warszawa – w dzielnicy Śródmieście, znajduje się ul. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Warszawa – tablica pamiątkowa odsłonięta w latach 60. XX wieku na budynku przy ul. Krasińskiego 5, w którym mieszkał Mariusz Zaruski[50].
  • Warszawa – 338 Warszawska Drużyna Harcerska „Gryf” im. gen. Mariusza Zaruskiego[51].
  • Warszawa – 79 Warszawska Żeglarska Drużyna Harcerska im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Węgorzewo – Liceum Ogólnokształcące im. Mariusza Zaruskiego.
  • Wrocław – Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mariusza Zaruskiego.
  • Zakopane – Szkoła Podstawowa im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Zawiercie – 69 Harcerska Drużyna Turystyczna im. gen. Mariusza Zaruskiego.
  • Ustka – Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mariusza Zaruskiego.

Inne

  • Imię „Generał Zaruski” nosi drewniany kecz gaflowy zbudowany w 1939 w Szwecji na planach szwedzkiego jachtu szkolnego „Kaparen”. Jest to jedyny zrealizowany jacht z zamówienia dziesięciu jednostek tuż przed wojną w Szwecji przez Ligę Morską i Kolonialną z przeznaczeniem na masowe morskie wychowanie młodzieży. Inicjatorem zamówienia był Zaruski. Żaglowiec dotarł do Polski dopiero w styczniu 1946. W czasie wojny służył przejściowo organizacji Svenska Segler Skolan i szwedzkiej marynarce wojennej. Obecnie stanowi własność Gdańska, w imieniu którego armatorem jest tamtejszy MOSiR.
  • 12 stycznia 2007 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę, w której stwierdził, że gen. Mariusz Zaruski dobrze zasłużył się Polsce[52].
  • Jego wizerunek znajduje się na awersie złotej monety kolekcjonerskiej wyemitowanej przez Narodowy Bank Polski w 2009 r. z okazji setnej rocznicy utworzenia TOPR[53].
  • gen. Mariusz Zaruski jest patronem Drużyny Męskiej „Formoza” – drużyny starszo-harcerskiej z Błękitnej Czternastki należącej do ZHP Hufca Poznań Śródmieście "Siódemka"[54].
  • Polski Związek Żeglarski ogłosił rok 2017 Rokiem Mariusza Zaruskiego[55].
  • 26 stycznia 2017 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie upamiętnienia generała brygady Mariusza Zaruskiego w 150. rocznicę urodzin[56].
  • Z dniem 31 stycznia 2017 Poczta Polska zaplanowała wprowadzenie do obiegu znaczka pocztowego z okazji 150. rocznicy urodzin Mariusza Zaruskiego[57].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Polak (red.) 1991 ↓, s. 163.
  2. ↑ a b c Bartosz Januszewski, Mariusz Zaruski, Warszawa: IPN, 2020, s. 4–5.
  3. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 588.
  4. ↑ Wojciech Szatkowski: Działalność górska Mariusza Zaruskiego. Narty z-ne.pl. s. 4. [dostęp 2020-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-12)].
  5. ↑ Janusz Żuławski. z-ne.pl. [dostęp 2015-10-31].
  6. ↑ Tadeusz Korniłowicz – biogram na stronie Zakopiańskiego Portalu Internetowego. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 2014-12-08].
  7. ↑ Paweł Ostaszewski. Korzenie saskie, serce polskie. „Policja 997”, s. 31, nr 12 (45) z grudnia 2008. ISSN 1734-1167. 
  8. ↑ B. Część szczegółowa. „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”. Tom 33, s. XXXVIII, 1912. 
  9. ↑ a b c O kawalerii polskiej XX wieku, s. 24.
  10. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 1 marca 1923 roku, s. 149.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 730.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 marca 1926 roku, s. 95.
  13. ↑ a b Krzysztof Berling: Wyjaśnienie okoliczności śmierci gen. Zaruskiego, Kijów, PAP, 10.11.1993, [w:] „Wierchy” R. 59 (1993), s. 183.
  14. ↑ Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939–1945. Londyn: Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego, 1952, s. 365.
  15. ↑ śp. Mariusz Zaruski
  16. ↑ Monika Nyczanka. Naczelnik wraca pod Tatry. „TATERNIK”. 4 (281), s. 37, 1997. Warszawa: Polski Związek Alpinizmu. ISSN 0137-3155. 
  17. ↑ hm. Zbigniew Kowalewski: Witold Bublewski; Nestor – współtwórca idei i czynu Polski morskiej XX wieku. Twórca metody wychowania morskiego w harcerstwie. [w:] Wodniacy – vortal harcerzy wodniaków [on-line]. 2004-06-20. [dostęp 2013-10-12].
  18. ↑ Wydawnictwa Głównej Księgarni Wojskowej. „Arkady”, s. 185, nr 3 z lipca 1935. 
  19. ↑ Konstanty Stecki: Lawiny na południowych zboczach Giewontu [w:] „Wierchy” R. 28 (1959), Kraków 1960, s. 163–167.
  20. ↑ a b c d e f g h i j k l Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 836.
  21. ↑ Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 2, s. 111.
  22. ↑ M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 107 „w uznaniu wybitnych zasług dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
  23. ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za ofiarną działalność na polu ratownictwa w Tatrach oraz wybitną akcję w zakresie propagandy żeglarstwaa polskiego”.
  24. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 123 z 20.11.1925.
  25. ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”.
  26. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 31.
  27. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 83).
  28. ↑ M.P. z 1925 r. nr 156, poz. 703 „za pełne poświęcenia trudy i usługi, oddane społeczeństwu w charakterze założyciela i naczelnika „Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego” w Zakopanem”.
  29. ↑ M.P. z 1938 r. nr 275, poz. 649 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  30. ↑ M.P. z 1939 r. nr 164, poz. 399 „za zasługi na polu wychowania morskiego młodzieży”.
  31. ↑ Na podstawie fotografii [1].
  32. ↑ Na podstawie fotografii [2].
  33. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 4 z 04.02.1927.
  34. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 80 z 31.07.1925.
  35. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 12 z 3 marca 1926 roku.
  36. ↑ Sveriges statskalender. Sztokholm: 1925, s. 920.
  37. ↑ Tablica ufundowana przez PTTK Kielce upamiętniająca działalność wspinaczkową gen. Zaruskiego (fot. Ania Makarczuk). [w:] Drugie życie Prawego Nietoperza... [on-line]. wspinanie.pl, 5 lipca 2007 08:01. [dostęp 2014-06-10].
  38. ↑ Pomnik gen. Mariusza Zaruskiego. [w:] dynia, Gdyńskie pomniki i symbole [on-line]. gdynia.fotopolska.eu. [dostęp 2015-06-26].
  39. ↑ KONTAKT. Szkoła Podstawowa nr 12 im. gen. Mariusza Zaruskiego w Gdyni. [dostęp 2022-07-08]. (pol.).
  40. ↑ Zaruskiego Mariusza, gen. 81-577 Gdynia. mapa.targeo.pl. [dostęp 2014-06-17].
  41. ↑ Uchwała nr v/41/15 Rady Miasta Katowice z dnia 28 stycznia 2015 r. w sprawie nadania nazwy ulicy położonej na terenie miasta Katowice „Generała Mariusza Zaruskiego” (pol.) bip.katowice.eu [dostęp 2018-01-01].
  42. ↑ Jacek Grąziewicz: Gimnazjum ma patrona. Urząd Gminy Kolbudy, 2 kwietnia 2010. [dostęp 2015-06-26].
  43. ↑ Facebook [online], www.facebook.com [dostęp 2024-08-17].
  44. ↑ Archiwum XXI Szczepu „Słowiki” ZHR
  45. ↑ Patroni drużyn ze Słowików. slowiki.okiem.pl. [dostęp 2024-04-13].
  46. ↑ ALFABETYCZNY WYKAZ ULIC MIASTA KRAKOWA. Izba Administracji Skarbowej w Krakowie. [dostęp 2022-05-18].
  47. ↑ Jednostki Hufca ZHP Łódź-Polesie [online].
  48. ↑ Szkoła Podstawowa im. Mariusza Zaruskiego. sppuck.pl. [dostęp 2016-04-07].
  49. ↑ Odsłonięcie ławeczki gen. M. Zaruskiego w Pucku. Polskie Towarzystwo Nautologiczne. [dostęp 2018-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-25)].
  50. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 345. ISBN 83-912463-4-5.
  51. ↑ WDH Gryf – 338 Podniebni. oficjalna strona [dostęp 2019-06-08].
  52. ↑ Marek Jurek: UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 stycznia 2007 r. w sprawie upamiętnienia gen. Mariusza Zaruskiego w 140. rocznicę urodzin. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-06-26].
  53. ↑ 100. rocznica powstania TOPR. nbp.pl. [dostęp 2024-05-20]. (pol.).
  54. ↑ Błękitna XIV [online], blekitna14.org [dostęp 2023-01-19].
  55. ↑ 2017 – Rokiem Zaruskiego. [dostęp 2017-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-13)].
  56. ↑ M.P. z 2017 r. poz. 137.
  57. ↑ 150. rocznica urodzin Mariusza Zaruskiego. poczta-polska.pl. [dostęp 2017-02-02].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]