Cengiz Topel
| Cengiz Topel | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 2 Eylül 1934 İzmit, Türkiye |
| Ölüm | 8 Ağustos 1964 (29 yaşında) Lefkoşa, Kıbrıs |
| Defin yeri | Sakızağacı Hava Şehitliği, İstanbul, Türkiye |
| Bağlılığı |  Türkiye |
| Branşı |  Türk Hava Kuvvetleri |
| Hizmet yılları | 1955-1964 |
| Rütbesi |  Hava Pilot Yüzbaşı |
Cengiz Topel (2 Eylül 1934, İzmit - 8 Ağustos 1964, Lefkoşa), Türk pilot yüzbaşı.
1964 yılında Kıbrıs'ın Erenköy bölgesine yapılan hava operasyonunda ölen Topel, Türk Hava Kuvvetleri'nin Cumhuriyet tarihindeki ilk savaş kaybıdır. Topel, Hava Kuvvetleri'ne ait dörtlü F-100 kolunun lideri olarak görevlendirilmiş; Gemikonağı Limanı'nda bulunan Rum gemisini bertaraf etmek üzere dalış yaptığı sırada yara alan uçağından paraşütle atladıktan sonra esir düşmüş ve işkence görerek öldürülmüştür.[1][2] Türkiye'de adı birçok okul, mahalle, sokak ve caddeye verilerek yaşatılır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1934 yılında İzmit'te doğdu. Babası Trabzonlu (Çaykara)[3] Tekel tütün eksperi Hakkı Bey, annesi Mebuse Hanım'dır. Dört çocuklu ailenin üçüncü çocuğudur.
Bandırma'da başladığı ilköğrenimine babasının tayin olduğu Gönen'de devam etti. 1943 yılında babasını kaybetti. Babasını kaybettikten sonra ailesi İstanbul'a yerleşti. Topel, Kadıköy İlkokulu'nda ilköğrenimini, Kadıköy Yeldeğirmeni Okulu'nda ortaöğrenimini tamamladı.[4] Lise öğrenimine, Haydarpaşa Lisesi'nde başladıktan sonra Kuleli Askeri Lisesi'ne geçti. 1953 yılında askeri liseden mezun oldu ve Kara Harp Okulu'na girdi, 1955 yılında asteğmen rütbesi ile mezun oldu.
Kara Harp Okulu'ndan mezun olduğu yıl Türk pilotlarına NATO kapsamında verilen eğitimlere katılarak önce Gaziemir'de, daha sonra da Kanada'da eğitim gördü. Kanada'daki 20 aylık eğitimi sırasında lisan kursu, T-6 uçağı ile başlangıç pilotaj eğitimi, T-33 uçağı ile tekamül pilotaj eğitimi ve F-86 uçağı ile av eğitimi aldı. T-6 uçağı ile 181,35 saat, T-33 uçağı ile 83,15 saat ve F-86 uçağı ile 25 saat uçuş yaptı.[5] 1957'de pilot brövesini taktı;[4] Türkiye'ye dönerek Merzifon 5. Ana Jet Üs Komutanlığı'nda göreve başladı.
1961 yılında Eskişehir 1. Hava Ana Jet Üssü'ne atandı. 112. Filo Komutanlığında F-100 uçağında harekât yapabilecek yeteneklere sahip bir pilot olarak yetişti.[4] 1963 yılında yüzbaşılığa terfi etti.
1964 hava operasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]
8 Ağustos 1964 tarihinde Kıbrıs'taki Erenköy Direnişi'ne Türkiye'nin havadan müdahalesi sırasında Topel, Türk Hava Kuvvetleri'ne ait dörtlü F-100 kolunun lideri olarak görevlendirildi. Gemikonağı Limanı'nda bulunan Rum gemisini bertaraf etmek üzere dalış yaptığı sırada uçağı, uçaksavar ateşi ile yara aldı.[6] Koltuğunu fırlatıp uçaktan paraşütle atlayarak Gaziveren, Elye ve Çamlıköy Türk yerleşim yerleri arasındaki Peristeronari adındaki (günümüzdeki adı Cengizköy) Rum köyü yakınına indi.[7] Onu kurtarmak için bir girişim oldu ancak sonuçsuz kaldı.[7] Türkiye, pilotunun geri verilmesini talep etti ve aksi takdirde intikam taarruzları yapacağını bildirdi.
Paraşütle inişinden sonra Topel'in başına gelenler konusunda çeşitli varsayımlar vardır. Bir varsayıma göre yakalanıp Güzelyurt'a götürülmüş, Güzelyurt girişinde dipçik darbeleri ile konuşturulamayınca üzerine ateş edilip yaralanmış ve Lefkoşa Rum Hastanesi'ne kaldırılmıştır.[7] Bir başka varsayıma göre ise Güzelyurt Rum Hastanesi'nde gözaltına alınmış, bilgi vermesi ve radyodan Türkiye aleyhine konuşması için işkence görmüş; ölümünün ardından naaşı Lefkoşa Rum Hastanesi'ne götürülmüştür.[7] Ölümü, Rumlar tarafından radyo yolu ile duyuruldu. Açıklamaya göre Topel, 9 Ağustos'ta ölmüştü.
Türkiye'nin ısrarlı girişimleri sonucu 11 Ağustos 1964'te Lefkoşa Rum Hastanesi'nden alınarak Lefkoşa Genel Hastanesi'ne getirilen ve otopsi yapılan naaşı 12 Ağustos 1964 tarihinde Türkiye'ye getirildi.[8] Kıbrıs'ta, Adana'da, Ankara ve İstanbul'da yapılan törenlerden sonra 14 Ağustos 1964 tarihinde Edirnekapı'daki Sakızağacı Hava Şehitliği'nde toprağa verildi.[8]
Topel, Kıbrıs'taki ilk Türk hava harp kaybı ve Türkiye'nin Cumhuriyet tarihindeki ilk kaybı olarak anılır.[9][10]
Otopsi Raporu
[değiştir | kaynağı değiştir]Rumlarca işkenceyle öldürülen Cengiz Topel'in naaşını teslim alan Türk doktor Zihni Uzman, "Gördüklerim karşısında günlerce ağladım. Vücudunun bütün organlarında işkence izleri vardı. Yara, kırık ve eziklerle doluydu" dedi.[11]
Lefkoşa Genel Hastanesinde yapılan otopsi raporu:[12]
- Madde 1: Sol gözü çıkarılmış.
- Madde 2: Edep yerleri ezilmiş ve her iki kolunun pazusu matkapla delinmiş.
- Madde 3: Kafasının sol tarafına bir beton çivisi çakılmış.
- Madde 4: Boğazından göbeğine kadar göğsü yarılmış.
- Madde 5: Akciğeri ve kalbi noksan, yarım ya da yok.
Anısına
[değiştir | kaynağı değiştir]Edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]| “ |
|
” |
| — Arif Nihat Asya | ||
Kıbrıs'ta 1965 yılında yayımlanan "Topel dergisi", adını Cengiz Topel'den almıştır. 6 sayı çıkan derginin ilk sayısı Cengiz Topel'e ayrılmış; diğer sayılarda da sanat ve edebiyat konularına yer verilmiştir.[4]
Anısına şiir ithaf eden şairler arasında Fazıl Hüsnü Dağlarca,[13] Arif Nihat Asya ve Behçet Kemal Çağlar bulunur.[4]
Adının verildiği yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Güzelyurt'ta işkenceye maruz kaldığı düşünülen oda, günümüzde onun adını taşıyan kışla binasıdır ve müze olarak kullanılmaktadır.
Türkiye'nin çeşitli bölgelerindeki yerleşim yerlerinde birçok park, cadde ve sokağa adı verilmiştir. Örneğin; Gaziantep ve Kayseri'de birer semt, Ankara'nın Mamak, Çubuk ilçelerinde ve İzmir'in Konak ilçesinde birer mahalle, İstanbul'un Ümraniye, Gaziosmanpaşa, Eyüpsultan, Büyükçekmece, Tuzla ve Kartal ilçesinde, Hakkâri ilinin Yüksekova ilçesinde, Kocaeli'nin İzmit ilçesi Karabaş mahallesinde ve Balıkesir'in Hasan Basri Çantay ve Gündoğan mahallelerini ayıran ve şehir merkezinden 9. Ana Jet Üssü'ne ulaşımı sağlayan caddeye, İzmir-Karşıyaka ve Düzce merkezde bir sokağa, Çorum'da bir caddeye, Çayıralan merkezde bir sokağa, Ordu'nun Ünye ilçesinde Kaledere Mahallesine bağlı bir caddeye, Çanakkale'in Biga ilçesinde bir caddeye, Ömer Seyfettin İlkokulu'na devam ettiği babasının tayini nedeniyle bulunduğu Gönen (Balıkesir)'de bir ana caddeye; Malatya, Kırıkkale, Sorgun ve Eskişehir'de en büyük caddelerden birisine, Tekirdağ merkezinde, Siirt'te ve Manisa'nın Soma ilçesinde bir caddeye ismi verilmiştir.
Cengiz Topel ismi, Antalya'nın Muratpaşa ve Finike ilçelerinde, Ağrı'nın Patnos ilçesinde, Adıyaman'da Eskişehir'de, Batman'da, Sakarya'da, Tokat Turhal'da Samsun'da, Şanlıurfa'da, Isparta'da, İstanbul'un Sancaktepe, Bakırköy ve Zonguldak'ın Kozlu, Manisa'nın Demirci, Mersin'in Akdeniz,Muğla'nın Ortaca, Tarsus, Silifke ve Anamur, Osmaniye'nin Kadirli, Adana'nın Yüreğir, Konya'nın Karatay, Afyonkarahisar ilinin Dinar, Trabzon'un Of ve Sinop'un Boyabat, Gaziantep'in Şahinbey, İzmir'in Buca ve Güzelbahçe ilçesinde, Balıkesir'in Gönen ilçesinde, İzmir Torbalı'da, Malatya'da Battalgazi ve Tekirdağ Saray ilçesinde Yozgat Yerköy ilçesinde, Sakarya Adazaparı ilçesinde ve daha birçok yerdeki okullara verilmiştir.
Adının verildiği yerler arasında, Konya'daki "Şehit Topel Polis Merkezi", İzmit'te "Cengiz Topel Deniz Hava Üs Komutanlığı" ve Kocaeli Cengiz Topel Havalimanı bulunmaktadır.
İstanbul-Şirinevler'de, Kâğıthane'nin Hürriyet mahallesinde Sivas'ın Zara ilçesinde ve Maltepe'nin Gülsuyu Mahallesi'nde adını taşıyan bir cami vardır, Sultangazi'nin 50.yıl semtinde bir parka adı vermiştir.
Eskişehir'in merkezinde ve Bursa'nın Gürsu ilçesinde heykeli bulunmaktadır.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde ise anıtı dikilmiş, bir köye ve bir hastaneye ismi verilmiştir.
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]TRT 1'de yayınlanan Bir Zamanlar Kıbrıs / Kıbrıs: Zafere Doğru dizisinde kendisini Kemal Uçar canlandırmıştır.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Otopsi raporu 23 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kıbrıs'ta Rum Yunan Saldırıları ve Soykırım. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. 2008. ss. 231-236.
- ^ "Kıbrıs'taki ilk havacı şehit: Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel". Anadolu Ajansı. 8 Ağustos 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020.
- ^ ki, YÜKSEL 3 dedi (10 Mart 2019). "Prof. Dr. Hikmet Öksüz Kıbrıs Çıkarmasının Çaykaralı Kahraman pilotu Cengiz Topel'i yazdı". www.caykaragazetesi.com. 4 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ a b c d e Onuş, Emin. "Hava Şehidi Cengiz Topel ve Edebiyatımız". Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt:24, Sayı:245. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ Kurt, Emin (2009). "Kıbrıs Şehidi Hava Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel ve 1964 Kıbrıs Hava Harekati" (PDF). Hv.K.K.lığı Genel Sekreterliği Tarihçe Şube Müdürlüğü. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "TOPEL'i bugün anıyoruz". Milliyet. 8 Ağustos 1965. s. 3.
- ^ a b c d "Cengiz Topel Atladıktan Sonrası". Tayyareci.com sitesi. 23 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ a b "Cumhuriyet Tarihinin İlk Hava Harp Şehidi Yüzbaşı Cengiz TOPEL". Türk Hava Kuvvetleri. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
- ^ Arslan, Muhammet İkbal (7 Ağustos 2019). "Cumhuriyet döneminin ilk hava harp şehidi: Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel". Anadolu Ajansı. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ "Kıbrıs'taki İlk Şehit Pilotumuz: CENGİZ TOPEL". Kokpitteyiz. 26 Nisan 2020. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.
- ^ "Şehit Pilot Topel'in naaşını alan doktor ağlayarak anlattı: Hala gözümün önündedir Cengiz". TRT Haber. 8 Ağustos 2023. 5 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ "İsyan edeceksiniz! Yüzbaşı Cengiz Topel nasıl şehit oldu bilir misiniz? Diyecekler ki "Faşizan haber bu"! Asıl faşistlik Rumlar'ın yaptıklarını gizleyenlerdir". Yeniçağ Gazetesi. 1 Nisan 2021. 25 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2023.
- ^ Ceylan, Onur Zafer. "Çekmecede Dalgalanan Şiir Bayrağı" (PDF). Cumhuriyet Kitap, 23 Eylül 2004. 19 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Kasım 2021.