Ảnh hưởng ngoại lai

Ảnh hưởng ngoại lai, trong kinh tế học, là ảnh hưởng gây ra bởi hoạt động của một chủ thể kinh tế này và tác động trực tiếp tới chủ thể kinh tế khác (nghĩa là không thông qua cơ chế thị trường). Nếu chủ thể kinh tế chịu tác động bị tổn thất, thì có ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực. Còn nếu chủ thể kinh tế chịu tác động được lợi, thì có ảnh hưởng ngoại lai tích cực. Ô nhiễm môi trường do chất thải của một nhà máy đối với dân cư trong khu vực là ví dụ về ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực. Sự dễ chịu do cảnh đẹp ở vườn nhà hàng xóm tới nhà mình là ví dụ về ảnh hưởng ngoại lai tích cực. Ảnh hưởng ngoại lai tích cực thường gắn liền với nạn kẻ đi xe không trả tiền (ngồi không hưởng lợi). Giải pháp khắc phục ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực, trong kinh tế học được gọi là các biện pháp nội bộ hóa ảnh hưởng ngoại lai.

Một loại thất bại thị trường

Hình 1: Một ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực dẫn tới lượng sản phẩm gây ra tiêu cực quá nhiều so với mức xã hội cho là hợp lý.

Ảnh hưởng ngoại lai là một loại thất bại thị trường. Lý luận chuẩn tắc cho rằng trong cơ chế thị trường, các nguồn lực được phân bổ một cách tối ưu. Tuy nhiên, các ảnh hưởng không thông qua thị trường, thì không xác định được giá trao đổi. Điều này dẫn tới chi phí hoặc lợi ích theo nhận thức của cá nhân không thống nhất với chi phí hoặc lợi ích thật sự của xã hội. Vì thế, không thể có phân bổ nguồn lực tối ưu được.

Để minh họa lập luận trên, hãy xem hai ví dụ sau đây.

Ví dụ thứ nhất, có một ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực, chẳng hạn như chất thải của một nhà máy làm ảnh hưởng tới môi trường sống của dân cư trong khu vực. Lúc này chi phí thực sự của toàn xã hội cao hơn chi phí mà nhà máy nhận thức được. Lượng cung chất thải của nhà máy, vì thế, sẽ nhiều hơn lượng chất thải mà xã hội cho là hợp lý. Trong Hình 1, đường cung của xí nghiệp (cũng tức là đường chi phí biên của xí nghiệp) nằm dưới đường cung theo xã hội (chi phí biên đối với xã hội cao hơn). Tổn thất xã hội được đo bằng hình tam giác ABC.

Hình 2: Một ảnh hưởng ngoại lai tích cực dẫn tới lượng sản phẩm tích cực ít hơn lượng mà xã hội mong muốn.

Ví dụ thứ hai, một gia đình quét dọn đường và hè phố trước nhà mình vừa có lợi cho họ nhưng lại vừa có ảnh hưởng ngoại lai tích cực đối với người xung quanh và người đi qua. Gia đình này có thể nhận thấy lợi ích ròng của mình thấp hơn lợi ích ròng của người được hưởng lợi khác, bởi vì mình phải bỏ chi phí là công sức quét dọn, còn người ta thì không phải. Do đó, gia đình có thể không nhiệt tình quét dọn hè phố nhiều như mức mà xã hội mong muốn. Trong Hình 2, đường cầu cá nhân của gia đình tích cực nằm thấp hơn đường cầu của xã hội, bởi nhận thức về lợi ích ròng biên của gia đình thấp hơn lợi ích ròng biên của xã hội. Trong trường hợp này cũng có một tổn thất xã hội được đo bằng tam giác ABC.

Khắc phục ảnh hưởng ngoại lai

Thuế Pigou

Xem bài chính về Thuế Pigou

Để khắc phục ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực, có thể sử dụng thuế Pigou. Thuế này đánh trực tiếp vào người tạo ra ảnh hưởng ngoại lai, làm tăng chi phí tạo ra ảnh hưởng của họ, từ đó làm giảm lượng cung ảnh hưởng. Đồng thời, thu từ thuế được sử dụng vào việc khắc phục những hậu quả của ảnh hưởng được tạo ra.

Định lý Coase

Xem bài chính về Định lý Coase

Nếu như thuế Pigou thể hiện vai trò của chính phủ trong khắc phục ảnh hưởng ngoại lai, thì định lý Coase cho thấy giữa các cá nhân với nhau vẫn có thể đàm phán để giảm thiểu ảnh hưởng ngoại lai. Định lý Coase dựa trên ba giả thiết, đó là: quyền sở hữu được xác định rõ ràng, thông tin trên thị trường là hoàn hảo và chính xác, chi phí giao dịch giữa các cá nhân rất nhỏ.

x t s Kinh tế học
Kinh tế học vĩ mô	Kỳ vọng thích nghi Tổng cầu Cán cân thanh toán Chu kỳ kinh tế Sử dụng công suất Bay vốn Ngân hàng trung ương Niềm tin tiêu dùng Tiền tệ Sốc cầu DSGE Tăng trưởng kinh tế Chỉ báo kinh tế Cầu hiệu quả Lý thuyết tổng quát về việc làm, lãi suất và tiền tệ Đại Suy thoái Siêu lạm phát Lạm phát Tiền lãi Lãi suất Đầu tư Mô hình IS-LM Microfoundations Chính sách tiền tệ Tiền NAIRU Tài khoản quốc gia Sức mua tương đương Tỷ lệ lợi nhuận Kỳ vọng hợp lý Suy thoái kinh tế Tiết kiệm Đình lạm Sốc cung Thất nghiệp Các ấn phẩm kinh tế học vĩ mô
Kinh tế học vi mô	Aggregation problem Xác lập ngân sách Lựa chọn tiêu dùng Convexity Phân tích chi phí - lợi ích Tổn thất vô ích do thuế Phân phối Duopoly Điểm cân bằng thị trường Economic shortage Thặng dư kinh tế Kinh tế quy mô Economies of scope Độ co giãn của cầu Expected utility hypothesis Ảnh hưởng ngoại lai Lý thuyết cân bằng tổng thể Bàng quan Intertemporal choice Chi phí biên Thất bại thị trường Cơ cấu thị trường Độc quyền Monopsony Non-convexity Oligopoly Chi phí cơ hội Ưu tiên kinh tế Production set Lợi nhuận Hàng hóa công cộng Hiệu suất thay đổi theo quy mô Risk aversion Sự khan hiếm Social choice theory Chi phí chìm Nguyên lý cung - cầu Lý thuyết doanh nghiệp Thương mại Sự không chắc chắn Thỏa dụng Microeconomics publications
Các phân ngành	Kinh tế học hành vi Kinh tế học phát triển Kinh tế xã hội Kinh tế học môi trường Kinh tế học thực chứng Kinh tế học gia đình Kinh tế học tổ chức Kinh tế học tài chính Địa lý kinh tế Lý thuyết tổ chức ngành Kinh tế thông tin Kinh tế học thể chế Kinh tế học quốc tế Kinh tế học lao động Luật pháp và Kinh tế Kinh tế chính trị Tài chính công Kinh tế học phúc lợi
Phương pháp luận	Kinh tế học tính toán Kinh tế lượng Dữ liệu kinh tế Kinh tế học thực nghiệm Kinh tế học phi chính thống Kinh tế học chính thống Toán kinh tế Kinh tế học chuẩn tắc Kinh tế học thực chứng Methodological publications
Lịch sử tư tưởng kinh tế	Lịch sử tư tưởng kinh tế ở Hy Lạp và La Mã cổ đại Trường phái kinh tế học Áo Trường phái kinh tế học Chicago Kinh tế học cổ điển Kinh tế nữ quyền Thuyết định chế Kinh tế học Keynes Kinh tế chính trị Marx-Lenin Kinh tế học tân cổ điển
Các nhà kinh tế học nổi tiếng	François Quesnay Adam Smith David Ricardo Thomas Malthus Karl Marx Kenneth Arrow Francis Ysidro Edgeworth Milton Friedman Ragnar Frisch Harold Hotelling John Maynard Keynes Friedrich Hayek Tjalling Koopmans Jacob Marschak John von Neumann Vilfredo Pareto Paul Samuelson Simon Kuznets Leonid Kantorovich Joseph Schumpeter Amartya Sen Herbert A. Simon Robert Solow Paul Krugman Joseph Stiglitz more
Các tổ chức quốc tế	Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương Economic Cooperation Organization EFTA IMF OECD Ngân hàng Thế giới Tổ chức Thương mại Thế giới
Category Index Lists Outline Publications Business and economics portal

Ảnh hưởng ngoại lai

Một loại thất bại thị trường

Khắc phục ảnh hưởng ngoại lai

Thuế Pigou

Định lý Coase

Liên kết ngoài