An Nam đô hộ phủ

	An Nam đô hộ phủ
Tên tiếng Trung
Phồn thể	安南都護府
Giản thể	安南都护府
Phiên âm
Tiếng Hán tiêu chuẩn
Bính âm Hán ngữ	Ānnán Dūhùfǔ
Wade–Giles	An1-nam1 Tu1-hu4-fu3
Tên tiếng Việt
Chữ Quốc ngữ	An Nam đô hộ phủ
Chữ Hán	安南都護府

An Nam đô hộ phủ
	Tên bản ngữ 安南都護府 (Ānnán Dūhùfǔ);
	679–866
	Bản đồ biểu thị sáu đô hộ phủ của nhà Đường với tông màu be; An Nam đô hộ phủ nằm ở phía nam.
Vị thế	Đô hộ phủ trực thuộc nhà Đường
Thủ đô	Tống Bình (La Thành, sau là Đại La)
Ngôn ngữ thông dụng	Tiếng Nam Á; Tiếng Kra-Dai; Tiếng Tạng-Miến; Tiếng Hán trung cổ sơ kỳ;
Tôn giáo chính	Phật giáo Đại thừa; Đạo giáo; Vật linh giáo;
Chính trị
Chính phủ	Quân chủ chuyên chế
Hoàng đế nhà Đường
• 649–683	Đường Cao Tông
• 859–873	Đường Ý Tông
Đô đốc/Đô hộ/Kinh lược sứ
• 684–687	Lưu Diên Hựu
• 862–863	Sái Tập
Lịch sử
Lịch sử
• Thành lập	679
• Khởi nghĩa Lý Tự Tiên	687
• Khởi nghĩa Mai Thúc Loan	722
• Khởi nghĩa Phùng Hưng/Đỗ Anh Hàn	791
• Nam Chiếu xâm lược	864–866
• Giải thể	866
Tiền thân	Kế tục
	Giao Châu
Tĩnh Hải quân

An Nam đô hộ phủ (chữ Hán: 安南都護府) là tên gọi Việt Nam thời Bắc thuộc lần 3, từ năm 679 đến năm 866, với bộ máy cai trị của nhà Đường trên vùng tương ứng với một phần tây nam Quảng Tây (Trung Quốc), Miền Bắc và miền Trung Việt Nam ngày nay, có địa bàn từ Hà Tĩnh trở ra.

Đô hộ phủ (chữ Hán: 都護府) là các cơ quan quản lý các khu vực biên giới của một số triều đại phong kiến Trung Quốc.

Hành chính

Tháng 8 năm Điều Lộ thứ nhất (679), nhà Đường đổi Giao Châu đô đốc phủ (lập năm 624) thành An Nam đô hộ phủ, bao gồm 12 châu với 59 huyện:

Tên gọi

Năm 757, nhà Đường đổi là An Nam đô hộ phủ, chín năm sau lấy lại tên cũ. Năm 825, lị sở An Nam đô hộ phủ đặt tại Tống Bình (Hà Nội ngày nay). Chức quan đứng đầu An Nam đô hộ phủ là Kinh lược sứ. An Nam đô hộ phủ không được xem ngang hàng như các "quân" - đơn vị hành chính ở Trung Quốc đương thời. Cho tới năm 866, Đường Ý Tông theo thỉnh cầu của Cao Biền, thăng An Nam đô hộ phủ làm Tĩnh Hải quân.

Lịch sử

Năm 687, các thủ lĩnh người Việt là Lý Tự Tiên và Đinh Kiến nổi dậy, giết chết vị quan nhà Đường là Lưu Diên Hựu. Nhà Đường phái Tào Huyền Tĩnh sang trấn áp.

Cuối thế kỷ 7, đạo Hồi và người Ả rập đã có mặt tại Giao Châu.

Năm 713, Mai Thúc Loan lãnh đạo một cuộc nổi dậy của người Việt, chiếm được lị sở Tống Bình, giữ được độc lập trong vòng 10 năm. Nhà Đường phải huy động 10 vạn quân mới tái chiếm được.

Năm 757 - 758, các thương nhân người Ba Tư và Ả Rập nổi dậy làm loạn ở thành Tống Bình.

Năm 761 -767, Abe no Nakamaro (阿倍仲麻呂, tức là Triều Hành) người Nhật Bản du học và làm quan cho nhà Đường được cử làm người đứng đầu An Nam đô hộ phủ.

Năm 767, các thế lực quân sự Srivijaya từ đảo Java (các tư liệu lịch sử cũ gọi là Chà Và) tấn công vào Chu Diên.

Năm 791, hào trưởng người Việt là Phùng Hưng, đánh chiếm được thành Tống Bình, giữ độc lập được một thời gian.

Cuối thế kỷ 8, Cảnh giáo đã xuất hiện tại Giao Châu.

Đầu thế kỷ 9, Hoàn vương quốc (tiền thân là Lâm Ấp) tấn công biên giới phía Nam. Năm 808, tiết độ sứ là Trương Chu tấn công Hoàn vương quốc và giành thắng lợi.

Năm 819, thủ lĩnh người Việt là Dương Thanh nổi dậy giết quan nhà Đường là Lý Tượng Cổ, giữ được 2 năm thì bị dẹp.

Từ năm 846, Nam Chiếu nhiều lần tấn công An Nam đô hộ phủ. Mãi đến năm 866, Cao Biền mới đánh lui được hoàn toàn quân Nam Chiếu.

Trong quan hệ ngoại giao đời sau

Khác với tên gọi Tĩnh Hải quân sau đó chỉ được các triều đình phương Bắc dùng làm một tên gọi Việt Nam trong vòng 50 năm sau khi tên gọi này chấm dứt (968), tên gọi An Nam được các triều đình phương Bắc dùng gần như suốt thời kỳ quân chủ để gọi Việt Nam.

Dù không còn là "đô hộ phủ" khi Việt Nam đã chính thức độc lập, có quốc hiệu và niên hiệu riêng, tên gọi "An Nam" vẫn được dùng trong quan hệ ngoại giao với Trung Quốc. Nhiều vua Việt Nam từ thời Lý tới thời Tây Sơn đã nhận danh hiệu An Nam quốc vương do vua Trung Quốc phong.

Những người đứng đầu

Trong thời gian tồn tại từ năm 679 đến 866, An Nam đô hộ phủ gồm có những người đứng đầu (với chức danh khác nhau) sau đây (danh sách không đầy đủ, những người chết vì cuộc chiến tại An Nam đô hộ phủ có tên in nghiêng)^[1]:

Thứ tự	Thời vua	Chức danh	Tên họ	Niên đại
1	Đường Cao Tông	đô đốc	Lưu Diên Hựu	681-687
2	Đường Huyền Tông	Đô hộ	Quang Sở Khách	722-?
3	Đường Huyền Tông	Đô hộ	Triều Hành	761-767
4	Đường Đại Tông	Kinh lược sứ	Trương Bá Nghi	767-777
5	Đường Đại Tông, Đường Đức Tông	Đô hộ	Ô Sùng Phúc	777-787
6	Đường Đức Tông	Đô hộ	Trương Đình	788-789
7	Đường Đức Tông	Đô hộ	Bàng Phục	789-790
8	Đường Đức Tông	Đô hộ	Cao Chính Bình	790-791
9	Đường Đức Tông	Đô hộ	Triệu Xương	792-802
10	Đường Đức Tông	Đô hộ	Bùi Thái	802-803
11	Đường Đức Tông, Đường Thuận Tông, Đường Hiến Tông	Đô hộ	Triệu Xương	804-806
12	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Trương Chu	806-810
13	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Mã Tống	810-813
14	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Trương Lệ	813
15	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Bùi Hành Lập	813-817
16	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Lý Tượng Cổ	818-819
17	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Quế Trọng Vũ	820
18	Đường Hiến Tông	Đô hộ	Bùi Hành Lập	820
19	Đường Mục Tông	Đô hộ	Vương Thừa Điển	822
20	Đường Mục Tông, Đường Kính Tông	Đô hộ	Lý Nguyên Hỷ	822-826
21	Đường Văn Tông	Đô hộ	Hàn Ước	827-828
22	Đường Văn Tông	Đô hộ	Trịnh Xước	831-832
23	Đường Văn Tông	Đô hộ	Lưu Mân	833
24	Đường Văn Tông	Đô hộ	Hàn Hy	834-835
25	Đường Văn Tông	Đô hộ	Điền Tảo	835
26	Đường Văn Tông	Đô hộ	Mã Thực	836-840
27	Đường Vũ Tông	Kinh lược sứ	Vũ Hồn	841-843
28	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Bùi Nguyên Dụ	846-848
29	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Điền Tại Hựu	849-850
30	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Thôi Cảnh	851-852
31	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Lý Trác	853-855
32	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Lý Hoàng Phủ	856-857
33	Đường Tuyên Tông	Đô hộ	Tống Nhai	857
34	Đường Tuyên Tông	Kinh lược sứ	Vương Thức	858-859
35	Đường Ý Tông	Đô hộ	Lý Hộ	859-860
36	Đường Ý Tông	Kinh lược sứ	Vương Khoan	861
37	Đường Ý Tông	Kinh lược sứ	Sái Tập	862-863
38	Đường Ý Tông	Kinh lược sứ	Tống Nhung	863
39	Đường Ý Tông	Kinh lược sứ (từ 866 là Tiết độ sứ)	Cao Biền	864-866

Xem thêm

Chú thích

^ Viện Sử học (2001), sách đã dẫn, tr 381-382

Tham khảo

Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược.
Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh (1991), Lịch sử Việt Nam, tập 1, Nhà xuất bản Đại học và giáo dục chuyên nghiệp
Viện Sử học (2001), Lịch sử Việt Nam, tập 1, Nhà xuất bản Khoa học xã hội

[1] Viện Sử học (2001), sách đã dẫn, tr 381-382

[1]