Tiếng Hán trung cổ

Tiếng Hán trung cổ
漢語 hɑn^H ŋɨʌ^X
Một phần cuốn Đường Vận, phiên bản thế kỷ thứ 8 của tự điển Thiết Vận
Sử dụng tại	Trung Quốc
Phân loại	Hán-Tạng Sinitic Hán ngữ Tiếng Hán trung cổ
Ngôn ngữ tiền thân	Tiếng Hán thượng cổ Tiếng Đông Hán Tiếng Hán trung cổ
Hệ chữ viết	Chữ Hán
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	ltc
Glottolog	midd1344

Trung Cổ Hán Ngữ
Phồn thể	中古漢語
Giản thể	中古汉语
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Zhōnggǔ Hànyǔ Wade–Giles chung^1-ku^3 Han^4-yü^3 IPA [ʈʂʊ́ŋkù xânỳ] Tiếng Quảng Châu Latinh hóa Yale Jūnggú Honyúh IPA [tsóŋkǔː hɔ̄ːny̬ː] Việt bính Zung1gu2 Hon3jyu5 Tiếng Mân Nam Tâi-lô tiong-kóo Hàn-gú

Tiếng Hán trung cổ (giản thể: 中古汉语; phồn thể: 中古漢語; Hán-Việt: Trung Cổ Hán Ngữ; bính âm: Zhōnggǔ Hànyǔ) là một dạng tiếng Trung Quốc trong lịch sử, được dùng trong cuốn Thiết Vận, một từ điển vần (vận thư) phát hành lần đầu tiên năm 601 với nhiều lần chỉnh sửa sau đó. Nhà ngôn ngữ học Thuỵ Điển Bernard Karlgren tin rằng từ điển này ghi nhận tiếng nói người dân Trường An thời nhà Tuỳ-Đường. Tuy nhiên, dựa trên nghiên cứu mới đây hơn về Thiết Vận, hầu hết học giả nay đều cho rằng dạng tiếng Trung trong cuốn sách là một dạng "lai" về cách phát âm giữa tiếng Trung miền Bắc và Nam vào cuối thời Nam-Bắc triều. Hệ thống này cho ta những thông tin quan trọng giúp phục dựng tiếng Trung thượng cổ thời kỳ trước đó.

Phương thức phiên thiết dùng để chỉ ra cách phát âm trong từ điển, dù có cải tiến hơn so với phương pháp trước đó nhưng vẫn còn sai sót. Cuốn Vận Kính (thế kỷ XII) và những vận đồ khác cho thấy cách trau chuốt và thuận tiện hơn so với cách thức trong Thiết Vận. Các vận đồ còn cho biết về một số biến âm xuất hiện trong mấy thế kỷ sau khi Thiết Vận ra đời. Các nhà ngôn ngữ học Tây phương còn gọi tiếng Trung trong Thiết Vận là tiếng Hán trung cổ sơ kỳ (Early Middle Chinese), các vận đồ gọi đó là tiếng Hán trung cổ hậu kỳ (Late Middle Chinese).

Từ điển và vận đồ chỉ mô tả cách phát âm "tương đối" chứ không chỉ ra cách phát âm chính xác. Karlgren là người đầu tiên phục dựng cách phát âm tiếng Trung trung đại, bằng cách so sánh phát âm trong các dạng tiếng Trung hiện đại cũng như phát âm từ gốc Hán trong tiếng Nhật, tiếng Triều Tiên, tiếng Việt. Nhiều học giả khác cũng tự mình phục dựng tiếng Trung Quốc trung đại bằng phương pháp tương tự.

Hệ thống trong Thiết Vận thường được dùng làm bản mẫu trong nghiên cứu, ghi chép các dạng tiếng Trung hiện đại. Những nhánh như Quan thoại (gồm tiếng Trung Quốc tiêu chuẩn, dựa trên tiếng nói ở Bắc Kinh), Quảng Đông (Việt) (gồm tiếng Quảng Châu), Ngô (gồm tiếng Thượng Hải) đều có thể coi là bắt nguồn từ tiếng Trung trung đại. Việc nghiên cứu tiếng Trung trung đại còn giúp việc nghiên cứu Cựu Thể thi được chuyên sâu hơn, chẳng hạn trong nghiên cứu thơ Đường,...

Số thứ tự	Chữ Hán	Bắc Kinh	Tô Châu	Quảng Châu	Từ Hán-Việt	Từ Hán-Triều	Ngô âm	Hán âm	Từ phục chế
1	一	yī	iɤʔ^7	jat^1	nhất	il	ichi	itsu	ʔjit
2	二	èr	ɲi^6	ji^6	nhị	i	ni	ji	nyijH
3	三	sān	sɛ^1	saam^1	tam	sam	san		sam
4	四	sì	sɨ^5	sei^3	tứ	sa	shi		sijH
5	五	wǔ	ŋ^6	ng^5	ngũ	o	go		nguX
6	六	liù	loʔ^8	luk^6	lục	ryuk	roku	riku	ljuwk
7	七	qī	tsʰiɤʔ^7	cat^1	thất	chil	shichi	shitsu	tshit
8	八	bā	poʔ^7	baat^3	bát	phal	hachi	hatsu	pɛt
9	九	jiǔ	tɕiøy^3	gau^2	cửu	kwu	ku	kyū	kjuwX
10	十	shí	zɤʔ^8	sap^6	thập	sip	jū < jiɸu		dzyip

Tham khảo