Ngô Nhĩ Khai Hy

Ngô Nhĩ Khai Hy ئۆركەش دۆلەت 吾爾開希
Ngô Nhĩ Khải Uy tại Đài Bắc, 2013
Sinh	17 tháng 2, 1968 (56 tuổi) Bắc Kinh
Quốc tịch	Trung Quốc (1968－1989)  Đài Loan (1996-hiện tại)
Tên khác	Uerkesh Davlet, Wu'er Kaixi
Trường lớp	Đại học Dân tộc Trung Quốc Đại học Sư phạm Bắc Kinh
Phối ngẫu	Trần Huệ Linh

Ngô Nhĩ Khai Hy
Tên tiếng Trung
Phồn thể	吾爾開希·多萊特
Giản thể	吾尔开希·多莱特
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Wú'ěrkāixī Duōláite Wade–Giles Wu^2-erh^3-k'ai^1-hsi^1 To^1-lai^2-t'e^0 IPA [ǔàɚkʰáiɕí twólǎitʰɤ]
Tên tiếng Duy Ngô Nhĩ
Tiếng Duy Ngô Nhĩ	ئۆركەش دۆلەت
Phiên âm Bảng chữ cái Uyghur Latin Örkesh Dölet Yengi Yeziⱪ Ɵrkəx Dɵlət Siril Yëziqi Өркәш Дөләт

Örkesh Dölet (tiếng Duy Ngô Nhĩ: ئۆركەش دۆلەت; cũng được chuyển tự là Uerkesh Davlet), hay Ngô Nhĩ Khai Hy (giản thể: 吾尔开希, phồn thể: 吾爾開希, bính âm: Wú'ěrkāixī) là nhà bất đồng chính kiến người Duy Ngô Nhĩ (tiếng Anh: Uyghur) mang quốc tịch Trung Quốc nổi tiếng vì vai trò thủ lĩnh trong sự kiện Thiên An Môn năm 1989.

Là một người Uyghur, Ngô Nhĩ Khai Hy sinh vào ngày 17 tháng 2 năm 1968 với nguồn gốc tổ tiên là ở Ili, Tân Cương. Ông đạt được thành tích xuất chúng, khi học tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh, khi tuyệt thực khiển trách vị Thủ tướng Trung Quốc Lý Bằng trên đài truyền hình quốc gia. Ông là một trong những nhà lãnh đạo chính tổ chức ủng hộ cải cách Liên đoàn Tự trị Sinh viên Bắc Kinh và đứng đầu các cuộc đàm phán không đầy đủ với các quan chức.

Ông hiện nay đang cư ngụ tại Đài Loan, nơi ông làm việc như một nhà bình luận chính trị. Những nỗ lực của ông để có thể trở về Trung Quốc đã giúp ông trở thành một trong những nhà bất đồng chính kiến rõ ràng nhất trong những năm gần đây. Ông có ghế tại Lập pháp viện Trung Hoa Dân Quốc hai lần, trong năm 2012 và 2016.

Những cuộc biểu tình và những sự tranh luận

Ngô Nhĩ Khai Hy đến quảng trường Thiên An Môn, Bắc Kinh, vào giữa tháng 4 năm 1989, khi bắt đầu phong trào học sinh, sau khi thành lập một hiệp hội sinh viên độc lập tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh. Ông nhanh chóng trở thành một trong những nhà lãnh đạo học sinh thẳng thắn nhất khi quy mô đám đông gia tăng. Theo Eddie Cheng, tại một cuộc họp được triệu tập vội vã để thành lập Liên đoàn Tự trị Sinh viên Bắc Kinh và bầu lãnh đạo, ông Zhou Yongjun thuộc trường Đại học Khoa học Chính trị và Luật đã đánh bại Ngô Nhĩ Khai Hy để trở thành vị chủ tịch đầu tiên của Liên đoàn.^[1] Sau khi tổ chức cuộc biểu tình thành công nhất của phong trào 1989 vào ngày 27 tháng 4, ông sau đó được bầu làm chủ tịch của Liên minh Tự trị.

Khi gặp Thủ tướng Lý Bằng lần đầu tiên vào tháng 5 năm 1989, trong một cuộc gặp gỡ ghi lại trên truyền hình quốc gia, Ngô Nhĩ Khai Hy đã ngắt lời Lý Bằng trong phần giới thiệu, nói rằng "Tôi hiểu rằng tôi là một người thô lỗ khi đã ngắt lời ngài, ngài Thủ tướng, nhưng có những người ngồi ở ngoài quảng trường, đang đói, chúng ta ngồi đây và trao đổi khoan thai. Chúng ta chỉ ở đây để thảo luận các vấn đề cụ thể, thưa ông." Sau đó Lý Bằng làm ngắt lời ông, người Ngô đang hành động theo kiểu lịch sự, Ngô Nhĩ Khai Hy tiếp lời. "Thưa ông, ông đã nói ông đến đây muộn [bởi kẹt xe]... thực tế là chúng tôi đã gọi điện để đàm phán với ông kể từ ngày 22 tháng 4. Không phải là ông muộn, mà là ông đến đây quá muộn. Nhưng cũng tốt thôi. Cũng hay là cuối cùng thì ông cũng đã tới... "^[2][3]

Sau 1989

Sau những cuộc biểu tình, Ngô Nhĩ Khai Hy đứng thứ 2 trong danh sách các nhà lãnh đạo học sinh đang bị truy nã nhất ở Trung Quốc^[4][5]. Ông đã trốn sang Pháp qua Hồng Kông dưới sự bảo trợ của Chiến dịch Chim hoàng yến,^[6] và sau đó nghiên cứu tại Đại học Harvard ở Hoa Kỳ. Sau một năm nghiên cứu ở đó, ông chuyển đến vùng Vịnh San Francisco và tiếp tục học tại Đại học Dominican. Sau đó ông di cư đến Đài Loan, nơi ông kết hôn với một người vợ Đài Loan bản thổ và bắt đầu một gia đình. Ông là một người dẫn chương trình của một chương trình bình luận cho một đài phát thanh địa phương từ năm 1998 đến 2001.^[7] David Aikman tuyên bố Ngô Nhĩ Khải Uy đã chuyển đổi sang Cơ Đốc giáo năm 2002,^[8] nhưng điều này chưa bao giờ được chứng minh và chính Ngô Nhĩ Khải Uy chưa có công bố công khai về đức tin của mình.

Ông cũng xuất hiện thường xuyên trên các chương trình truyền hình như một nhà bình luận chính trị. Quan điểm của ông là bảo vệ nền dân chủ đang phát triển trên hòn đảo, và thúc đẩy xã hội dân sự. Ông thường chỉ trích Đảng Dân chủ Tiến bộ, một số người lãnh đạo của đảng này coi ông là một người ủng hộ Liên minh phiếm Lam. Tuy nhiên, ông bây giờ được xác định là một người ủng hộ Liên minh phiếm Lục, và đã đưa ra lời tuyên bố mạnh mẽ chỉ trích Quốc Dân Đảng. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 6 năm 2014 với tờ New York Times, ông tuyên bố rằng mặc dù ông không phải là người theo chủ nghĩa dân tộc, nếu được yêu cầu "chọn cho ngày hôm nay", ông sẽ "tham gia cùng phần lớn người Đài Loan ở đây để giữ độc lập. Lý do là người Đài Loan nói rằng họ không chắc chắn, họ muốn duy trì hiện trạng, đó là hiện trạng mà tên lửa của (Trung Quốc) lục địa không rơi vào đầu họ. Đó là hiện trạng mà họ muốn duy trì. Không phải họ thích ý tưởng rằng Bắc Kinh tuyên bố Đài Loan là một phần của họ. Họ không thích lắm về chuyện Trung Quốc ngăn cản Đài Loan tham gia bất kỳ cộng đồng quốc tế nào. Không phải họ muốn giữ lại một cơ hội để ngày nào đó trở về Trung Quốc. Không phải vậy. Chỉ là họ không muốn chiến tranh."^[9]

Sau 20 năm sự kiện Thiên An Môn, ông vẫn là người bị truy nã thuộc hàng thứ hai ở Trung Quốc vì vai trò tại Thiên An Môn. Vào ngày 3 tháng 6 năm 2009, ông đến Ma Cao trong quá trình trở về Trung Quốc để yêu cầu bỏ tên ông khỏi sự truy nã. Chính quyền Ma Cao đã từ chối bắt ông và ông bị trục xuất sang Đài Loan.^[10] Năm 2009, Tổng thống Đài Loan Mã Anh Cửu ca ngợi sự tiến bộ về nhân quyền ở Trung Quốc trong nhận định của ông về kỷ niệm 20 năm sự kiện Thiên An Môn năm 1989. Ngô Nhĩ Khai Hy chỉ trích Mã, nói rằng ông không thể hiểu được tiến bộ mà ông Mã đề cập đến.^[11] Vào ngày 4 tháng 6 năm 2010, ông bị cảnh sát Nhật Bản bắt giữ ở Tokyo, khi ông cố gắng tìm cách vào Đại sứ quán Trung Quốc để về Trung Quốc.^[12] Ông đã được thả ra sau đó hai ngày sau đó mà không bị buộc tội.^[13] Vào ngày 18 tháng 5 năm 2012, ông đã cố gắng quay trở lại sứ quán Trung Quốc ở Washington, DC, nơi đại sứ quán Trung Quốc quyết định bỏ qua ông hoàn toàn.^[14][15] Ông lại một lần nữa cố gắng tự mình quay về Hồng Kông vào cuối năm 2013, với kết quả tương tự như trước.^[16][17]

Vào tháng 12 năm 2013, Ngô Nhĩ Khai Hy tung ra một phiên bản tiếng Trung của nền tảng truyền thông ẩn danh và không thường xuyên Kwikdesk.^[18]

Chính trị

Chính trị của Ngô Nhĩ Khai Hy gắn chặt với chủ nghĩa tích cực của ông. Ông liên kết với trung - hữu và tiến bộ nhân quyền và các tổ chức chính trị. Ở Đài Loan, ông đã "cam kết tiếp cận sâu hơn trong quan hệ của Đài Loan với Trung Quốc đại lục". Mặc dù đã mở rộng sự ủng hộ cho Liên minh phiếm Lục, ông vẫn tự cho mình là người có quốc tịch Trung Quốc, lưu ý rằng "Trung Quốc là quê hương của cha mẹ tôi, Đài Loan là quê hương của con tôi".^[19]

Vào tháng 12 năm 2014, Ngô Nhĩ Khai Hy thông báo tự ứng cử cho ghế lập pháp trước đây do Lin Chia-lung tổ chức trước đó, người trước đây đã đánh bại Jason Hu để làm thị trưởng Đài Trung trong cuộc bầu cử địa phương.^[20] Vài tuần sau, Ngô Nhĩ Khai Hy rút lui khỏi cuộc đua, vì ông cảm thấy một nhiệm kỳ một năm sẽ không đủ thời gian để hoàn thành các mục tiêu chính trị của ông..^[21]

Ngô Nhi Khai Hy, được sự hậu thuẫn của Liên minh Sinh viên Cải cách Hiến pháp, đưa ra một cuộc tranh cử thứ hai không thành công cho Lập pháp viện Trung Hoa Dân Quốc vào tháng 7 năm 2015.^[22][23]

Chú thích

1. Standoff at Tiananmen Square. Sensys Corp; 1st edition. ngày 16 tháng 3 năm 2009. ISBN 0-9823203-0-2.
2. Xinwen Lianbo (News Simulcast) CCTV-1, ngày 18 tháng 5 năm 1989. Chinese text available on Chinese Wikipedia.
3. “Witnessing Tiananmen: Student talks fail”. BBC News. ngày 28 tháng 5 năm 2004.
4. Clifford Coonan (ngày 25 tháng 11 năm 2013). “Wu'er Kaixi: The Chinese dissident who can't get himself arrested - not even to go home and see his sick parents”. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 19 tháng 11 năm 2017.
5. Louisa Lim (2014). “The People's Republic of Amnesia: Tiananmen Revisited” (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. tr. 70. ISBN 9780199347711.
6. Wong, Natalie (ngày 12 tháng 7 năm 2011) "Let down by self-centered Chai Ling". The Standard
7. Tyler Marshall (ngày 15 tháng 1 năm 2004). “Activist Hopes to Return to China”. Los Angeles Times.
8. Aikman, David (2003). Jesus in Beijing: How Christianity is Transforming China and Changing the Global Balance of Power. Regnery Publishing. tr. 11.
9. Austin Ramzy (ngày 5 tháng 6 năm 2014). “Q. and A.: Wu'er Kaixi on Tiananmen's Hopes and Taiwan's Achievements”. New York Times.
10. Deborah Kuo (ngày 4 tháng 6 năm 2009). “Tiananmen student leader vows to try again to return to China”.
    Gillis, Charles (ngày 4 tháng 6 năm 2009). “Tiananmen: The cover-up continues”. MacLeans. Canada: Rogers Media. Truy cập ngày 17 tháng 4 năm 2015.
11. “吾尔开希被澳门当局遣返台湾”. Radio Free Asia. ngày 4 tháng 6 năm 2009. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2014.
12. Hsiu-chuan, Shih (ngày 6 tháng 6 năm 2010). “Wuer Kaixi held by Japanese police”. Taipei Times. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.
13. “Japanese police release Tiananmen Square activist Wuer”. Japan Times. ngày 7 tháng 6 năm 2010. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.
14. MacLeod, Calum (ngày 18 tháng 5 năm 2012). “In D.C., Chinese dissident hopes for arrest”. USA Today. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 17 tháng 11 năm 2017. Đã định rõ hơn một tham số trong |accessdate= và |access-date= (trợ giúp)
15. “Tiananmen leader gets cold-shoulder from Chinese Embassy”. National Post. Agence France Press. ngày 18 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.
16. Chen, Chien-fu (ngày 3 tháng 12 năm 2013). “Hong Kong response to Wuer Kaixi too cautious”. Taipei Times. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2014.
17. Coonan, Clifford (ngày 25 tháng 11 năm 2013). “Wu'er Kaixi: The Chinese dissident who can't get himself arrested - not even to go home and see his sick parents”. The Independent. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.
18. New Social Messaging Tool Taps Chinese Dissident Expansion - South China Morning Post
19. “China Tiananmen dissident Wuer Kaixi bids for Taiwan seat”. BBC. ngày 24 tháng 7 năm 2015. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2016.
20. Hau, Hsueh-ching; Wu, Lilian (ngày 1 tháng 12 năm 2014). “Wu'er Kaixi to run in legislative by-election”. Central News Agency. Truy cập ngày 2 tháng 12 năm 2014.
21. Hou, Elaine; Hau, Hsueh-ching (ngày 26 tháng 12 năm 2014). “Wu'er Kaixi drops bid for Legislature, vows to run in 2016”. Central News Agency. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 12 năm 2014.
22. “Tiananmen Square dissident Wu'er Kaixi to stand for election to Taiwan parliament”. South China Morning Post. Agence France-Presse. ngày 25 tháng 7 năm 2015. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2016.
23. Makinen, Julie (ngày 15 tháng 1 năm 2016). “Heavy metaler hopes to rock the vote in Taiwan with his candidacy”. Los Angeles Times. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2016.

Liên kết ngoài

• Wu'erkaixi's blog (tiếng Anh) and some (tiếng Trung)
• “Mr. Wu'er Kaixi's Statement on Attempt to Turn Himself In”. Initiatives for China. ngày 19 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.

Bản mẫu:Sự kiện Thiên An Môn