Rhinecanthus rectangulus

Rhinecanthus rectangulus
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Actinopterygii
Bộ (ordo)	Tetraodontiformes
Họ (familia)	Balistidae
Chi (genus)	Rhinecanthus
Loài (species)	R. rectangulus
Danh pháp hai phần
Rhinecanthus rectangulus Bloch & Schneider, 1801
Danh pháp đồng nghĩa
Balistes echarpe Lacépède ?, 1798 Balistes rectangulus Bloch & Schneider, 1801

Rhinecanthus rectangulus là một loài cá biển thuộc chi Rhinecanthus trong họ Cá bò da. Trong tiếng Hawaii, loài cá này có tên gọi là humuhumunukunukuāpuaʻa (phát âm [ˈhumuˈhumuˈnukuˈnukuˈwaːpuˈwɐʔə]), hoặc ngắn gọn hơn là humuhumu. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1801.

Từ nguyên

Tính từ định danh rectangulus trong tiếng Latinh có nghĩa là "có hình chữ nhật", hàm ý không rõ, nhiều khả năng đề cập đến hình dạng cơ thể của loài này góc cạnh hơn so với các loài cá bò da khác có dạng elip được biết đến vào thời điểm đó.^[1]

Phạm vi phân bố và môi trường sống

R. rectangulus có phân bố rộng khắp khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, gồm cả Biển Đỏ. Từ bờ biển Đông Phi, R. rectangulus được phân bố trải dài về phía đông đến tận quần đảo Hawaii và quần đảo Pitcairn, ngược lên phía bắc đến Nam Nhật Bản (gồm cả quần đảo Ogasawara), xa về phía nam đến đảo Lord Howe và quần đảo Kermadec.^[2]

R. rectangulus cũng được ghi nhận tại Việt Nam, bao gồm cả quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa.^[3]

R. rectangulus thường sống ở độ sâu khoảng 10–20 m trên nền đáy đá trộn lẫn san hô.^[4]

Mô tả

Cá con

Chiều dài cơ thể lớn nhất được ghi nhận ở R. rectangulus là 30 cm.^[4] Cuống đuôi có 4 (hiếm khi 5) hàng gai nhỏ. Bụng, ngực và cằm trắng, nâu xám ở phần thân còn lại. Dải đen từ mắt lan rộng xuống vây hậu môn, băng qua gốc vây ngực. Giữa hai mắt có các sọc xanh lam. Thân sau có cặp sọc vàng tạo thành hình tam giác. Cuống đuôi có vệt đen hình tam giác, viền vàng. Một vệt sọc xanh ở môi trên.^[4]

Số gai ở vây lưng: 3; Số tia vây ở vây lưng: 22–25; Số gai ở vây hậu môn: 0; Số tia vây ở vây hậu môn: 22–24; Số tia vây ở vây ngực: 13–14.^[5][6]

Sinh thái học

R. rectangulus là loài ăn tạp, thức ăn của chúng bao gồm tảo, vụn hữu cơ, các loài nhuyễn thể, giáp xác, cầu gai, san hô, sống đuôi, hải miên, trùng lỗ cũng như những loài cá nhỏ hơn.^[4]

R. rectangulus có thể luân phiên đập vây ngực, làm đẩy một hệ thống gồm ba mảng vảy ép vào bong bóng cá tạo ra một chuỗi các xung phát ra như cơ chế tạo âm thanh ở Rhinecanthus aculeatus.^[7]

Biểu tượng của Hawaii

R. rectangulus, được biết đến với cái tên khá dài là humuhumunukunukuapua'a (hay gọi tắt là humuhumu) ở Hawaii, được công nhận là loài cá biểu tượng của bang này vào năm 1985. Nhưng do một điều khoản kèm theo khiến bản công nhận này hết hiệu lực sau 5 năm. Vào năm 2006, một dự luật được thông qua bởi Thống đốc Hawaii yêu cầu phục hồi và công nhận vĩnh viễn R. rectangulus là loài cá biểu tượng của Hawaii.^[8][9]

Tham khảo

1. Christopher Scharpf biên tập (2022). “Order Tetraodontiformes (part 2)”. The ETYFish Project Fish Name Etymology Database.
2. Paolo, Parenti (2021). “Annotated Checklist of Fishes of the Family Balistidae”. International Journal of Zoological Investigations. 7 (2): 658. doi:10.33745/ijzi.2021.v07i02.049. ISSN 2454-3055.
3. Nguyễn Hữu Phụng (2002). “Thành phần cá rạn san hô biển Việt Nam” (PDF). Tuyển tập Báo cáo Khoa học Hội nghị Khoa học "Biển Đông-2002": 275–308.
4. ^ Ranier Froese và Daniel Pauly (chủ biên). Thông tin Rhinecanthus rectangulus trên FishBase. Phiên bản tháng 6 năm 2024.
5. Matsuura, Keiichi; Shiobara, Yoshihisa (1989). “A new triggerfish, Rhinecanthus abyssus, from the Ryukyu Islands” (PDF). Japanese Journal of Ichthyology. 36 (3): 317. doi:10.1007/BF02905615. ISSN 0021-5090.
6. Randall, John E.; Allen, Gerald R.; Steene, Roger C. (1998). Fishes of the Great Barrier Reef and Coral Sea. Đại học Hawaii. tr. 456. ISBN 0-8248-1895-4.
7. Xavier, Raick; David, Lecchini; Loïc, Kéver; Colleye, Orphal; Bertucci, Frédéric; Éric, Parmentier (2018). “Sound production mechanism in triggerfish (Balistidae): a synapomorphy”. Journal of Experimental Biology. 221: jeb.168948. doi:10.1242/jeb.168948. ISSN 1477-9145.
8. “Hawaii may honor fish with long name”. NBC News. 18 tháng 4 năm 2006. Truy cập ngày 27 tháng 8 năm 2022.
9. “[§5-11.5] State fish”. Cơ quan Lập pháp Hawaii. 2006. Truy cập ngày 28 tháng 8 năm 2022.

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Rhinecanthus rectangulus.