Rita Moreno

Rita Moreno
Rita Moreno
	Rita Moreno năm 2011
Tên khai sinh	Rosita Dolores Alverío
Sinh	11 tháng 12, 1931 (93 tuổi); Humacao, Puerto Rico
Hôn nhân	Leonard Gordon (1965-nay)

Rita Moreno (sinh ngày 11 tháng 12 năm 1931) là một nữ diễn viên, nữ ca sĩ người Puerto Rico. Bà là phụ nữ nói tiếng Tây Ban Nha đầu tiên và duy nhất, đồng thời là một trong số 10 nghệ sĩ biểu diễn đã đoạt các giải Oscar, giải Emmy, giải Grammy và giải Tony. Bà cũng là người Puerto Rico thứ nhì đã đoạt giải Oscar tính cho đến nay.^[1]

Thời niên thiếu

Moreno có tên khai sinh là Rosita Dolores Alverío, sinh ngày 11 tháng 12 năm 1931 tại Humacao, Puerto Rico, mẹ là Rosa María, một thợ may và cha là Paco Alverío, một nông dân.^[2] Năm 5 tuổi Moreno cùng với mẹ di chuyển tới thành phố New York, và lấy tên họ theo tên họ cha dượng là Edward Moreno.^[2] Khi 11 tuổi, Moreno đã cho mượn giọng cho các phiên bản phim nói tiếng Tây Ban Nha của các phim Mỹ.

Khi 13 tuổi, Moreno đóng vai "Angelina" trong vở Skydrift ở sân khấu Broadway, gây ra sự chú ý của các người săn tìm tài năng mới của Hollywood. Năm 1952 Moreno đóng vai Zelda Zanners, một vai nhỏ trong phim Singin' in the Rain, một phụ nữ mồi chài đàn ông. Năm 1956 Moreno đóng vai Tuptim, một vai phụ trong phim ca nhạc The King and I, tuy nhiên bà không ưa phần lớn công việc của mình trong thời gian này.^[3]

West Side Story

Năm 1961, Moreno giành được vai Anita trong phim West Side Story của Robert Wise chuyển thể từ nhạc kịch mới nhất của Leonard Bernstein và Stephen Sondheim do Chita Rivera diễn trên sân khấu Broadway. Moreno đoạt giải Oscar cho nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất cho vai diễn này.^[4] Moreno tiếp tục trở nên nữ diễn viên đầu tiên (và cũng là người nói tiếng Tây Ban Nha đầu tiên) đoạt giải Emmy (1977), giải Grammy(1972), giải Oscar cho nữ diễn viên xuất sắc nhất (1962) và giải Tony (1975). Năm 1985, bà đoạt giải Sarah Siddons cho việc làm của bà ở Sân khấu Chicago.^[4]

Các vai diễn khác

Ngoài sự xuất hiện trong các phim Singin' in the Rain, The King and I, Summer and Smoke (1961), West Side Story, The Night of the Following Day (1968) và Carnal Knowledge năm 1971, Moreno còn xuất hiện trong loạt phim thiếu nhi The Electric Company trên PBS trong thập niên 1970, đáng chú ý nhất là vai Millie the Helper. Trên thực tế, chính Moreno là người hét lời mở màn show diễn, "HEY, YOU GUYS!" Bà cũng đóng vai cô bé nghịch ngợm hư đốn Pandora, và vai "Otto", viên giám đốc rất hay cáu kỉnh. Moreno xuất hiện trong loạt tạp diễn gia đình The Muppet Show, làm diễn viên khách trong loạt phim truyền hình như The Rockford Files, The Love Boat, The Cosby Show, George Lopez, The Golden Girls và Miami Vice. Bà cũng là diễn viên thường xuyên trong phiên bản hài kịch tình huống chóng tàn dựa trên phim Nine to Five trong đầu thập niên 1980.^[3] Ngoài ra bà còn diễn trong chương trình giáo dục truyền hình Sesame Street.

Sân khấu Broadway và truyền hình

Các vai diễn của Moreno trên Sân khấu Broadway gồm các vở The Last of the Red Hot Lovers, Gantry, The Ritz, do đó bà đoạt giải Tony năm 1975 cho nữ diễn viên xuất sắc nhất, và trong phiên bản nữ của The Odd Couple.^[3] Năm 1993 bà được mời trình diễn trong buổi lễ nhậm chức của tổng thống Bill Clinton và cuối tháng đó bà được mời trình diễn ở Nhà Trắng.^[1] Trong giữa thập niên 1990, Moreno cho mượn giọng nói cho vai Carmen Sandiego trong show hoạt hình Where on Earth is Carmen Sandiego? của Công ty truyền thông FOX

Cuối thập niên 1990, bà được sự hâm mộ của thế hệ khán giả mới, khi bà diễn vai dì phước Pete, một nữ tu sĩ được huấn luyện thành nhà tâm lý học trong loạt phim được ưa chuộng Oz của kênh truyền hình HBO. Bà xuất hiện như diễn viên khách trong loạt phim truyền hình The Nanny.^[5]

Diễn xuất trong thế kỷ 21

Moreno vẫn tiếp tục hoạt động trong lãnh vực sân khấu và màn ảnh. Năm 2006, bà diễn vai Amanda Wingfield trong vở The Glass Menagerie (của Tennessee Williams) được đoàn hát Berkeley Repertory Theatre phục hồi. Bà cũng xuất hiện trong vai người mẹ hấp hối của thám tử Goren trong loạt phim truyền hình Law and Order: Criminal Intent, đồng thời cũng có vai thường xuyên trong loạt phim truyền hình Cane, do các ngôi sao Jimmy Smits và Hector Elizondo thủ diễn.^[6]

Gia đình

Ngày 18 tháng 6 năm 1965, Moreno kết hôn với Leonard Gordon. Họ có một người con gái, Fernanda Luisa (Gordon) Fisher^[4], và 2 cháu ngoại.

Các giải thưởng

Các giải thưởng và sự công nhận thành tích của Moreno:

Giải Oscar cho nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất, phim "West Side Story" (1961)
Giải Quả cầu vàng cho nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất, phim "West Side Story" (1961)
Giải Joseph Jefferson cho nữ diễn viên kịch xuất sắc nhất Sân khấu Chicago (1968)
Giải Grammy cho The Electric Company Album (1972)
Giải Tony cho nữ diễn viên xuất sắc nhất, "The Ritz" (1975)
Giải Emmy cho diễn xuất cá nhân trong chương trình tạp diễn hoặc ca nhạc (1977)
Giải Emmy cho nữ diễn viên khách xuất sắc nhất - Drama Series (1978)
Giải của tạp chí "The Golden Apple"
Giải người huyền thoại còn sống của Thư viện Quốc hội Mỹ, tháng 4 năm 2000
Giải Sarah Siddons cho vai diễn Olive Madison trong phiên bản nữ của The Odd Couple
"Giải công nhận đặc biệt" của International Latin Music Hall of Fame (2001)
"Huân chương Tự do Tổng thống" của tổng thống George W. Bush, tháng 6 năm 2004
Rita Moreno có một ngôi sao trên Đại lộ danh vọng Hollywood tại số 7083 Hollywood Blvd.
Ngày 5 tháng 12 năm 2007, thống đốc tiểu bang California Arnold Schwarzenegger và phu nhân Maria Shriver đưa Moreno vào California Hall of Fame, nằm trong Bảo tàng Lịch sử, Phụ nữ và Nghệ thuật California.^[7]

Phim mục

Phim

Năm	Phim	Vai diễn	Ghi chú
1950	So Young So Bad	Dolores Guererro	Vai Rosita Moreno
	The Toast of New Orleans	Tina
	Pagan Love Song	Terru
1952	The Ring	Lucy Gomez
	Singin' in the Rain	Zelda Zanders
	The Fabulous Señorita	Manuela Rodríguez
	Cattle Town	Queli
1953	Fort Vengeance	Bridget Fitzgibbon
	Ma and Pa Kettle on Vacation	Soubrette	Không ghi tên
	Latin Lovers	Christina
	El Alaméin	Jara
1954	Jivaro	Maroa
	The Yellow Tomahawk	Honey Bear
	Garden of Evil	Cantina Singer
1955	Untamed	Julia
1955	Seven Cities of Gold	Ula
1956	The Lieutenant Wore Skirts	Sandra Roberts
	The King and I	Tuptim
	The Vagabond King	Huguette
1957	The Deerslayer	Hetty Hutter
1960	This Rebel Breed	Lola Montalvo
1961	West Side Story	Anita	Giải Oscar cho nữ diễn viên phụ xuất sắc nhất Giải Quả cầu vàng
1961	Summer and Smoke	Rosa Zacharias
1963	Cry of Battle	Sisa
1968	The Night of the Following Day	Vi
1969	Popi	Lupe
1969	Marlowe	Dolores Gonzáles
1971	Carnal Knowledge	Louise
1976	The Ritz	Googie Gomez	Đề cử - Giải BAFTA Đề cử - Giải Quả cầu vàng
1977	Voodoo Passion
1978	The Boss' Son	Esther Rose
1980	Happy Birthday, Gemini	Lucille Pompi
1981	The Four Seasons	Claudia Zimmer
1991	Age Isn't Everything	Rita
1993	Italian Movie	Isabella
1994	I Like It Like That	Rosaria Linares
1995	Carmen Miranda: Bananas Is My Business	Bản thân	Phim tài liệu
1995	Angus	Madame Rulenska
1998	Slums of Beverly Hills	Belle Abromowitz	Đề cử - giải ALMA
1999	Carlo's Wake	Angela Torello
1999	The Puerto Ricans: Our American Story	Bản thân	Phim tài liệu
2000	Blue Moon	Maggie
2001	Piñero	Miguel's Mother
2003	Casa de los Babys	Señora Muñoz
2003	Beyond Borders: John Sayles in Mexico	Bản thân	Phim tài liệu
2004	King of the Corner	Inez
2006	Play It By Ear	Ruth

Truyền hình

Năm	Tên	Vai	Ghi chú
1958	Father Knows Best	Chanthini, một sinh viên trao đổi từ Ấn Độ	Tập: Fair Exchange (24.11.1958)^[8]
1971 – 1977	The Electric Company	Carmela Otto The Director Pandora the Little Girl, Millie the Helper	780 tập
1974	Dominic's Dream	Anita Bente
1974	Out to Lunch	Various	Đề cử - giải Emmy
1976	The Muppet Show	Bản thân	Tập #1.5 - giải Emmy
1978	The Rockford Files	Rita Capkovic	3 tập giải Emmy – cho tập "The Paper Palace" Đề cử - giải Emmy – cho tập "Rosendahl and Gilda Stern are Dead".
1979	Anatomy of a Seduction	Nina
1979	The Muppets Go Hollywood	Bản thân/Chủ nhà	Special^[9]
1981	Evita Perón	Renata Riguel
1982 – 1983	9 to 5	Violet Newstead	Đề cử - giải Emmy; Đề cử - giải Quả cầu vàng
1982	Working	Waitress
1982	Portrait of a Showgirl	Rosella DeLeon	Đề cử - giải Emmy
1989 – 1990	B.L. Stryker	Kimberly Baskin	2 tập
1994	The Nanny	Miss Wickervich/Mrs. Stone	Tập - The Gym Teacher
1994 – 1998	Where on Earth Is Carmen Sandiego?	Carmen Sandiego	Lồng tiếng
1994 – 1995	The Cosby Mysteries	Angie Corea	2 tập
1995	The Wharf Rat	Mom
1997 – 2003	Oz	Sister Peter Marie Reimondo	44 tập ALMA Award - 1998, 1999, 2002 Đề cử - giải ALMA - 2000, 2001
1998	The Spree	Irma Kelly
1999	Resurrection	Mimi
2004	Copshop	Mary Alice
2005	Law & Order: Special Victims Unit	Mildred Quintana	Tập - "Night"
2005	Law & Order: Trial by Jury	Mildred Quintana	Tập - "Day"
2006 – 2007	Law & Order: Criminal Intent	Frances Goren	3 tập: "Endgame" "The War at Home" "Brother's Keeper"
2007	The George Lopez Show	Luisa Diaz	Tập - "George Testi-Lies for Benny"
	Ugly Betty	Aunt Mirta	Tập - "A Tree Grows in Guadalajara"
	Cane	Amalia Duque	13 tập
2021	Maya và ba chiến binh huyền thoại	Ah Puch	Lồng tiếng