Từ Đạo Hạnh

Thiền sư
Từ Đạo Hạnh; 徐道行
	Tượng Từ Đạo Hạnh tại chùa Thầy
Tên khai sinh	Từ Lộ
Tôn xưng	Đức Thánh Láng
Hoạt động tôn giáo
Tôn giáo	Phật giáo
Thông tin cá nhân
Sinh
Tên khai sinh	Từ Lộ
Ngày sinh	1072
Mất
Ngày mất	1116
Nơi mất	chùa núi Sài Sơn
Giới tính	nam
Thân quyến
Cha	Từ Vinh
Mẹ	Tăng Thị Loan
Nghề nghiệp	nhà thơ
Quốc tịch	Việt Nam
	Cổng thông tin Phật giáo
	[sửa trên Wikidata]x • t • s

Từ Đạo Hạnh (chữ Hán: 徐道行; 1072 – 1116), tục gọi là Đức Thánh Láng (德聖𣼽), là một thiền sư người Việt Nam thời nhà Lý. Cuộc đời ông được ghi lại dưới nhiều màu sắc huyền thoại.^[1] Trước khi truyền thuyết về Liễu Hạnh phổ biến, ông thường được liệt vào hàng thánh nổi tiếng trong tín ngưỡng Việt Nam, gọi là Tứ bất tử.

Truyền thuyết nổi tiếng nhất về ông chính là việc ông trút xác, hóa thân thành con trai của Sùng Hiền hầu là Lý Dương Hoán, chính là Lý Thần Tông sau này. Chính vì truyền thuyết nổi tiếng này, cùng sự huyền diệu của các câu chuyện dân gian về ông đã khiến trong một thời gian ông có tên trong danh sách Tứ bất tử của người Việt Nam, cho đến khi truyền thuyết về Bà Chúa Liễu Hạnh trỗi dậy.

Dân chúng lập đền thờ ông tại chùa Thiên Phúc (nay thuộc xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội), tục gọi là chùa Thầy và chùa Láng^[2], chùa Nền ở Hà Nội. Hàng năm, lễ hội chùa Thầy được mở vào ngày 7 tháng 3 âm lịch, tương truyền là ngày ông viên tịch^[3].

Tiểu sử

Tương truyền ông tên là Lộ (路), con của quan Đô sát Từ Vinh và bà Tăng Thị Loan. Do Từ Vinh bị giết bởi một pháp sư có tên là Đại Điên, Từ Lộ đã có ý đi sang Tây Thiên tu luyện phép thuật giết Đại Điên để trả thù cho cha nhưng đi nửa đường đã quay lại và chọn núi Sài Sơn chùa Phật Tích để tu hành. Ngài chuyên trì kinh "Đại Bi Tâm Đà La Ni" của đức Quán thế Âm tới khi cảm ứng, có vị thần tự xưng Trấn Thiên vương hiện lên và xin làm đệ tử để cho ngài sai khiến. Sau đó ngài dùng gậy đánh chết Đại Điên.

Đại Điên cũng là người tu hành nên sau đó tái sinh làm đứa trẻ, tuy 3 tuổi mà chuyện gì cũng biết, được gọi là Giác Hoàng. Vua Lý Nhân Tông biết chuyện kỳ lạ bèn đón về Kinh Sư cho nó ở chùa Báo Thiên. Vua muốn nhận đứa trẻ làm con nhưng quần thần và dân chúng không nghe, nên vua lập đàn cầu nguyện pháp hội kéo dài 7 ngày để đứa trẻ linh dị kia đầu thai trở lại vào nơi cung cấm.

Từ Đạo Hạnh biết đứa bé là Đại Điên đầu thai để mê hoặc quần chúng, rối loạn chính pháp nên nhờ người chị mang lá bùa của mình, giả làm người đi xem hội rồi treo ở tấm rèm của đứa bé. Tới ngày thứ ba của pháp hội, đứa bé Giác Hoàng bị ốm và nói: "Khắp biên giới trong nước đều có lưới sắt vây che, tuy muốn thác sinh nhưng không có lối". Sau đó đứa bé chết, Lý Nhân Tông truy ra và bắt Từ Đạo Hạnh đem về Hưng Thánh lâu.

Từ Đạo Hạnh xin với em vua là Sùng Hiền Hầu cứu thoát và hứa sẽ làm con của Hầu để trả ơn, tuy nhiên phải báo cho sư biết trước khi vợ của Hầu sắp sinh. Đạo Hạnh dặn rằng: "Bao giờ phu nhân sắp đến ngày sinh thì báo cho tôi biết trước để cầu khấn với sơn thần".

Lại nói chuyện năm xưa đi cầu đạo cùng 2 người bạn Nguyễn Minh Không và Giác Hải, Từ Đạo Hạnh từng có lúc biến ra con hổ để dọa Nguyễn Minh Không, bị Nguyễn Minh Không nhắc nhở, Từ Đạo Hạnh bấm độn biết được kiếp sau sẽ bị hóa hổ. Tới khi sắp tạ thế, Đạo Hạnh bảo Nguyễn Minh Không rằng: "Xưa tôn sư của ta tu đã tròn quả phúc mà còn bị nạn đau thương quả báo, huống chi ở cái thuở mạt thế huyền vị này, há có thể tự giữ mình được sao? Ta nay sắp xuất thế, ở cái địa vị làm thầy người ta, bệnh trái kiếp sau quyết là khó tránh nổi. Ta với người có duyên, nên cứu giúp nhau". Sau này khi Lý Thần Tông hóa hổ, các lương y trong thiên hạ không chữa nổi, lúc ấy có đứa trẻ hát rằng: "Dục tử trị thiên tử bệnh, tu đắc Nguyễn Minh Không". Triều đình tìm tới Nguyễn Minh Không và Nguyễn Minh Không chữa hết bệnh cho nhà vua.

Trút xác

Truyền thuyết lưu rằng, sau khi Từ Đạo Hạnh chết, ông cho thiền sư Nguyễn Minh Không biết mình sẽ đầu thai thành con của Sùng Hiền hầu – em trai của vua Lý Nhân Tông. Vị vua này không có con nên đã nhường ngôi cho con của Sùng Hiền hầu là Lý Dương Hoán, người con này chính là Từ Đạo Hạnh đầu thai, trở thành vua Lý Thần Tông.

Tương truyền ông viên tịch vào ngày 7 tháng 3 năm Bính Thân (1116) tại chùa núi Sài Sơn. Quốc Oai là tên huyện, tức là huyện Quốc Oai ngày nay, tên núi là Phật Tích. Từ Đạo Hạnh đến chơi núi ấy, thấy tảng đá trong hang núi có vết chân người, lấy chân ướm vào vừa đúng: tục truyền đó là chỗ Đạo Hạnh trút xác. Trước kia phu nhân của Sùng Hiến hầu là Đỗ thị đã có mang, đến đây trở dạ mãi không đẻ. Hầu nhớ lại lời Đạo Hạnh dặn khi trước, sai người chạy ngựa đi báo. Đạo Hạnh lập tức thay áo tắm rửa, vào hang núi trút xác mà qua đời. Người làng cho là việc lạ, để xác Đạo Hạnh vào trong khám để thờ. Nay núi Phật Tích tức là chỗ ấy. Hàng năm, mùa xuân, cứ đền ngày mồng 7 tháng 3, con trai, con gái hội họp ở chùa, là hội vui có tiếng một vùng. Người đời sau ngoa truyền là ngày giỗ của sư (xác Đạo Hạnh đến khoảng năm Vĩnh Lạc nhà Minh, bị người Minh đốt cháy, người làng ấy lại đắp tượng lại thờ như cũ, hiện nay hãy còn)^[4].

Đến tháng 6 thì Lý Dương Hoán, con trai của Sùng Hiền hầu ra đời, đây chính là vị vua tương lai Lý Thần Tông. Sau này Lý Thần Tông mắc bệnh lạ, người vua mọc lông cọp và gầm như cọp, quần thần phải dùng cũi vàng nhốt Vua. Người cứu chữa được là Đại sư Nguyễn Minh Không.

Tại Hà Nội có chùa Láng, tên chữ là Chiêu Thiền Tự được xây dựng đời vua Lý Anh Tông (con của Lý Thần Tông). Chùa thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh và Lý Thần Tông. Bên cạnh đó có chùa Nền, tên chữ là Đản Cơ Tự dựng trên nền ngôi nhà cũ của Từ Đạo Hạnh.

Tác phẩm lưu lại ^[5]

Giáo trò
Hữu không (in trong Thơ văn Lý Trần (tập I), NXB Khoa học xã hội, 1977)
Kệ thị tịch
Thất châu
Vấn Kiều Trí Huyền

Nam bang Tứ Bất tử

Tứ Bất tử (chữ Hán: 四不死) là tên gọi chung của bốn vị thánh bất tử trong tín ngưỡng Việt Nam. Bốn vị đó là Tản Viên Sơn Thánh, Phù Đổng Thiên Vương, Chử Đồng Tử và Liễu Hạnh Công chúa.

Tứ Bất tử là phạm trù cổ của người Việt về các vị thần thánh trong nước. Tương truyền từ xưa khi Mẫu Liễu Hạnh chưa xuất hiện thì vị trí đó là của Từ Đạo Hạnh Thiền sư. Sau thế kỷ 16, người ta mới gắn Mẫu Liễu vào vị trí thứ 4 sau 3 vị thần từ đời viễn cổ.

Từ Đạo Hạnh là một trong những danh tăng nổi tiếng và có nhiều truyền thuyết linh dị nhất trong lịch sử Việt Nam, Lịch sử Phật giáo Việt Nam. Ngài cũng chính là người mở đầu cho một tín ngưỡng hòa trộn vào Phật giáo sau đó có sức ảnh hưởng lớn đối với người Việt thời Lý - Trần, tín ngưỡng thờ Thánh Tổ.

Thánh Tổ là các vị sư, cuộc đời có nhiều công hạnh kỳ bí linh thiêng, sau khi viên tịch được nhân dân dựng đền thờ riêng hoặc lập nơi thờ ở sau điện Phật. Thánh Tổ vừa đại diện cho Phật vừa gần gũi với cuộc sống của nhân dân, tuy vẫn thuộc đạo Phật nhưng lại như một thế lực thần thánh bảo trợ cho nhân dân. Các chùa dạng này thường có mô hình "Tiền Phật - Hậu Thánh " và đặc trưng là thường rất to lớn về quy mô, ảnh hưởng tâm linh đến cả một vùng miền, xứ sở xung quanh như: Chùa Thầy, Chùa Keo - Nam Định, Chùa Keo - Thái Bình, chùa Láng, Chùa Trăm Gian, Chùa Bối Khê, Chùa Bái Đính cổ, Đền Nguyễn Minh Không, Chùa Ngũ Xã, Chùa Thiên Vũ (Dương Nội - Hà Đông - Hà Nội),...

Ban đầu các Thánh Tổ tập trung vào 3 vị: Từ Đạo Hạnh, Nguyễn Minh Không, Giác Hải sau có thêm Nguyễn Bình An chùa Trăm Gian cuối đời Trần.

Hệ thống Các Đền, Chùa Liên Quan


stt	Tên di tích	Tên khác	Tượng thờ Phụng	địa chỉ	ghi chú
1	Chùa Thầy	Thiên Phúc Tự, Hương Hải Am, chùa Cả	Lý Thần Tông, Từ Đạo Hạnh, Cha mẹ ông	Sài Sơn Quốc Oai, Hà Nội	nơi thờ chính
2		Đỉnh sơn cổ tự	Từ Đạo Hạnh, cha mẹ, Giác Hải, Nguyễn Minh Không
3		Chùa Một Mái (chùa Bối Am)	Từ Đạo Hạnh
4	Chùa Long Đẩu		Từ Đạo Hạnh
5	Đền Quán Thánh		Từ Đạo Hạnh
6	Chùa Hoa Phát		Từ Đạo Hạnh
7	Chùa Láng	Chiêu Thiền Tự	Từ Đạo Hạnh, Lý Thần Tông	Láng Thượng, Đống Đa, HN	nơi thờ chính do nhà Lý xây để thờ Lý Thần Tông
8	Chùa Nền	Đản Cơ Tự,	Từ Vinh, cha của thánh Láng
9	Chùa Hoa Lăng	Ba Lăng Tự	Tăng Thị loan, mẹ thánh	Số 2, ngách 51, ngõ 58 Nguyễn Khánh Toàn, Cầu Giấy, Hn
10	Chùa Thưa	Cổ Sơn Tự	Từ Nương Chị gái của Từ Đạo Hạnh	Láng
11	Chùa Lý Triều Quốc Sư		Nguyễn mInh Không, Từ Đạo Hạnh, Giác Hải	Hoàn Kiếm, Hà Nội
12	Đình Thượng Đình		Đô Sát Từ Vinh	Thượng Đình, Thanh Xuân, Hn	nơi xác của Từ Vinh trôi theo sông Tô Lịch đến và dân cho vớt rồi lập mộ, sau triều đình cho ông làm thành hoàng
13	Chùa Tam Huyền	Sùng Phúc Tự	Đô Sát Từ Vinh	Thượng Đình, Thanh Xuân Hà Nội
14	Chùa Đồng Bụt	Thiền sư tự	Từ Đạo Hạnh	Ngọc Liệp, Quốc Oai, HN
15	Chùa Tổng La Phù	Thiên Hương Tự	Từ Đạo Hạnh, Nguyễn Minh Không, giác Hải	La Phù, Hoài Đức, HN
16	Chùa Múa	Thiên Vũ Tự		Dương Nội, Hà Đông, HN	Nơi Từ Đạo Hạnh hóa hổ dọa Nguyễn Minh Không
17	Chùa Vằn	Thiên Văn Tự		An Khánh, Hoài đức, HN	nơi Từ Đạo Hạnh vứt tấm da hổ
18	Chùa Bi	Đại Bi Tự	Từ Đạo Hạnh	Nam Giang, Nam Trực, Nam Định	sau khi cha bị Đại Điên dùng phép đánh chết, Từ Đạo Hạnh đưa mẹ về ở đây.
19	Chùa Phả Lại	Chúc Thánh Tự	Từ Đạo Hạnh, Nguyễn Minh Không, GIác Hải.	Đức Long, Quế Võ, Bắc Ninh
20	Chùa Múa	Phượng Vũ Tự	Từ Đạo Hạnh, Lý Thần Tông và Đô Sát Từ Vinh	Minh Khai, Vũ Thư Thái Bình	Nơi Từ Đạo Hạnh giúp dân hàng phục thủy quái
21	Chùa Cả	Trung Hưng Tự	Từ Đạo Hạnh	La Phù, Hoài Đức, Hà Nội
22	Chùa Ngãi Cầu	Phổ Quang Tự	Từ Đạo Hạnh	An Khánh, Hoài Đức, Hà Nội
23	Miếu Vườn Nở		Từ Đạo Hạnh	Đồng Bụt, Quốc oai, Hà Nội	Nơi bà Tăng Thị Loan nằm mơ thấy bông sen trước khi mang thai thánh.
24	Linh Tiên Quán		Lý Triều Thánh Tổ	Đức Thượng,Hoài Đức Hà Nội	ban thờ Thánh Tổ ở phía trái tòa tiền đường
25	Chùa Lủ	Kim Phúc Tự, Diên Phúc Tự Chùa Kim Giang		122 Kim Giang, Đại Kim, Hà Nội
26	Đình Kim giang		Từ Vinh, Mạo Hoa Giáp	Thượng Đình Hà Nội
27	Chùa Ông	Bản tịch Tự	Từ Đạo Hạnh, Lý Thần Tông	thôn Bình Lương - Tân Quang - Văn Lâm - Hưng Yên
28	Chùa Xuân Quan	Huệ Trạch Tự	Pháp Thông vương Phật	thôn Xuân Quan - Trí Quả - Thuận Thành - Bắc Ninh	Nữ đệ tử của Từ Đạo Hạnh
28	Chùa Trăm Gian	Vĩnh khánh Tự An ninh Tự	Toàn Nương ( Phạm Thị Toàn )	Nam Sách - Hải Dương	Nữ đệ tử của Từ Đạo Hạnh

Chú thích

^ Thiện Đỗ Vietnamese supernaturalism: views from the southern region - Page 245 2003 "29 It is interesting to note that in the folk legend of Từ Đạo Hạnh. there was a spirit who appeared before him at the time he achieved magical power from meditation. The spirit identified himself as Tu' Tran Thien Vu'o'ng or Deva King of Four."
^ Tài Thư Nguyễn The History of Buddhism in Vietnam 2008 Page 98 "The most representative was Bonze superior Tu Dao Hanh, a contemporary of Van Hanh. Tu Dao Hanh's biography was full of a series of mystic and strange stories as “commanding the sylphs, dancing with magic sticks, being reincarnated,..."
^ Van Huy Nguyen, Laurel Kendall - Vietnam: Journeys of Body, Mind, and Spirit - Page 234 2003 "Tu Dao Hanh, who lived as a monk at Thay Temple (Chua Thay) in the eleventh century, is regarded as the founder of this... When puppeteers perform during the Thay Festival, they do honor to Tu Dao Hanh, their founder and patron deity,..."
^ Đại Việt sử ký toàn thư: "Bính Thân, Hội Tường Đại Khánh năm thứ 7 [1116], (Tống Chính Hòa năm thứ 6). Mùa hạ, nhà sư Từ Đạo Hạnh trút xác ở chùa núi Quốc Oai (Quốc Oai là tên huyện, tức là huyện Quốc Oai ngày nay, tên núi là Phật Tích. Từ Đạo Hạnh đến chơi núi ấy, thấy tảng đá trong hang núi có vết chân người, lấy chân ướm vào vừa đúng: tục truyền đó là chỗ Đạo Hạnh trút xác). Trước là phu nhân của Sùng Hiền hầu là Đỗ thị đã có mang, đến đây trở dạ mãi không đẻ. Hầu nhớ lại lời Đạo Hạnh dặn khi trước, sai người chạy ngựa đi báo. Đạo Hạnh lập tức [17b] thay áo tắm rửa, vào hang núi trút xác mà qua đời. Sau đó phu nhân sinh con trai, tức là Dương Hoán. Người làng cho là việc lạ, để xác Đạo Hạnh vào trong khám để thờ. Nay núi Phật Tích tức là chỗ ấy. Hàng năm, mùa xuân, cứ đền ngày mồng 7 tháng 3, con trai, con gái hội họp ở chùa, là hội vui có tiếng một vùng. Người đời sau ngoa truyền là ngày giỗ của sư (xác Đạo Hạnh đến khoảng năm Vĩnh Lạc nhà Minh, bị người Minh đốt cháy, người làng ấy lại đắp tượng lại thờ như cũ, hiện nay hãy còn)."
^ “Đạo Hạnh Thiền Sư - Tác phẩm”.