Trống đế

Trống đế.

Trống đế là nhạc cụ gõ, họ màng rung xuất hiện ở Việt Nam từ khá lâu đời. Trống đế giữ một vị trí quan trọng, không thể thiếu trong nhiều loại hình diễn xướng truyền thống Việt Nam như chèo, ca trù và hát xoan.

• Trong chèo người ta gọi là trống chèo hoặc trống đế.
• Trong ca trù nó là trống chầu^[1]. Cần phân biệt với trống chầu của tuồng và hát bội, là một loại trống cái.
• Trong hát xoan người ta gọi là trống con.^[2]

Đúng như tên gọi, Trống đế làm nhiệm vụ đế có nghĩa là lót, là chỗ dựa, làm điểm xuyết cho diễn viên khi biểu diễn và ca hát.

Cấu tạo

Trống đế có hai mặt trống hình tròn, đường kính bằng nhau khoảng 15 cm. Mặt trống thường là da nách trâu/da bò nạo mỏng đủ sức chịu đựng độ cǎng mặt trống. Đường viền da bịt mặt trống trùm xuống thân trống khoảng 3 cm, được đóng bằng [[đinh] tre. Tang trống cao khoảng 18 cm, bằng gỗ mít nguyên khúc gọi là tang liền, Hai dùi trống dài khoảng 25 cm, bằng gỗ cứng. Phía đầu tay cầm to hơn phía đầu gõ vào mặt trống.

Âm thanh

Âm thanh Trống Đế nghe vui, cao, lảnh lót, hơi đanh nhưng gọn tiếng. Người ta đánh vào nhiều vị trí khác nhau trên trống đã tạo ra được nhiều âm thanh khác nhau:

• Đánh vào giữa mặt trống, tiếng trống nghe vang, giòn.
• Đánh vào mặt trống nhưng giữ nguyên dùi, âm thanh sẽ khô, xỉn.
• Đánh vào tang trống nghe như tiếng phách.

Nhờ kết hợp tài tình các lối đánh ở mặt và tang trống, gây ra sự đối lập nhưng lại hài hòa về màu sắc, âm thanh.

Kỹ thuật biểu diễn

• Ngón vê: Hai tay thay đổi nhau gõ thật nhanh và liên tục hai bên tang trống hoặc trên mặt trống.
• Ngón nóc: Hai tay thay đổi gõ nhanh vào tang trống, nhưng thường là nǎm tiếng, một tiếng sau cùng có độ ngân bằng bốn tiếng đầu.

Chú thích

1. “CINET: Ca trù-Một loại hình nghệ thuật độc đáo”. Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 1 năm 2008. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2008.
2. “Phú Thọ: "Giữ hồn" nhạc cụ truyền thống”. bvhttdl.gov.vn. Truy cập ngày 31 tháng 1 năm 2023.