Praag

Hierdie artikel handel oor die Tsjeggiese hoofstad. Vir die webwerf, sien Praag (webwerf).

Praag
Praha

Kaart Wapen
Vlag
 Land Flag of the Czech Republic Tsjeggië
 Deelstaat Praag
 Koördinate 50°05′N 14°25′E / 50.083°N 14.417°O / 50.083; 14.417
 Stigting 9de eeu
 Oppervlakte:  
 - Totaal 496 vk km
 Hoogte bo seevlak 399 m
 Bevolking:  
 - Totaal (1 Januarie 2017) 1 280 508
 - Bevolkingsdigtheid 2 581,7/vk km
 - Metropolitaanse gebied 1 964 750
 Tydsone UTC +1
 Burgemeester Bohuslav Svoboda
  Amptelike Webwerf praha.eu

Praag (Tsjeggies: Praha [ˈpraɦa]) is die hoofstad en grootste stad van Tsjeggië met 'n bevolking van 1 280 508 (soos op 1 Januarie 2017). Praag vorm 'n selfstandige administratiewe gewes.

Die omgewing van Praag was reeds gedurende sy vroeë geskiedenis dig bevolk. In die 6de eeu het Slawiese stamme hulle in die gebied gevestig. Ná die bou van twee kastele deur die Přemyslide-dinastie in die 9de en 10de eeu het ook Joodse en Duitse koopmanne hulle in die stad begin vestig. Die jaar 870, toe die hoeksteen vir die Praagse kasteel gelê is, is tans die amptelike stigtingsdatum van Praag.

Die Karelsbrug of Karlův most het in die regeringstyd van Karel IV ontstaan wat - in personele unie - as koning van Boheme en keiser van die Heilige Romeinse Ryk geregeer het en Praag tot Rykshoofstad en keiserlike setel verhef het -'n status waaraan ongekende boubedrywighede verbonde was. Een van die standbeelde op die brug beeld Karel uit, as kontemplatiewe heerser wat blykbaar besorgd is oor die toekoms van sy ryk

Omtrent 1230 het Praag as die hoofstad van die Koninkryk Boheme en in die 14de eeu, as die keiserlike setel van die Heilige Romeinse Ryk, 'n belangrike politieke en kulturele sentrum in Europa geword. Gedurende die regentskap van die Heilige Romeinse keiser Karel IV en sy twee seuns, Wenceslaus IV en Sigismund, het Praag 'n ongekende bloeityd beleef waartydens Gotiese kuns en argitektuur in prag ontvou het. Toe hy in 1347 as koning van Boheme gekroon is, het Karel belowe om van Praag op kulturele gebied 'n mededinger van Parys en Rome te maak. Praag se status was in die volgende eeu nie beperk tot dié van keiserlike residensiestad nie - dit was een van Europa se vernaamste intellektuele en kunshoofstede.[1]

'n Verskeidenheid relikwieë, wat Karel aan die Sint Vituskatedraal geskenk het, het verseker dat Praag ook tot 'n godsdienstige sentrum en belangrike bestemming vir bedevaarte kon ontwikkel. In 1348 het Karel Praag se Nuwe Stad (Nové Město) gestig, met 'n drie meter lange stadsmuur wat in slegs twee jaar se boutyd voltooi is. Met 'n oppervlakte van vyftig hektaar en 'n bevolking van 40 000 is Praag destyds onder Europa se grootste stede gereken. Die Middeleeuse stadsgebied was só uitgestrek dat alle stedelike groei in die volgende vyf eeue binne sy stadsmuur kon plaasvind.[2]

Die "Goue Stad", soos Praag dikwels genoem word ('n verwysing na die torings van die Praagse kasteel wat keiser Karel IV in die 13de eeu laat verguld het), het groter oorlogsverwoesting gespaar gebly, en ook ná 1945 het stadsbeplanners moeite gedoen om die harmoniese stadsbeeld te bewaar. Praag se historiese stadskern, wat in 1992 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys is, is sorgvuldig gerestoureer en weerspieël Boheme en Tsjeggië se wisselvallige geskiedenis, met voorbeelde van Gotiese en barok-boukuns. Moderne geboue en grootskaalse behuisingsprojekte het buite die middestad ontstaan.

'n Groot verskeidenheid historiese monumente en bakens lok jaarliks miljoene toeriste na die Tsjeggiese hoofstad waar toerisme intussen tot die vernaamste ekonomiese sektor gegroei het.[3] Praag se bekoring lê in sy kontraste. So kontrasteer die Vltava of Moldau se kronkelende rivierloop, met talle brûe en steeds wisselende uitsigte, met die Hradčany (Hradschin), die magtige kasteelkompleks wat op 'n heuwel aan die rivier se linkeroewer ontstaan het. Nou straatjies met klein kroeë en restaurante in die historiese buurte kom uit by die ruim Wenceslausplein, moderne parke en groen ruimtes, en moderne woonstelblokke.

Eweneens in die historiese middestad geleë is groot en elegante 18de eeuse barokpaleise en kerkgeboue uit verskillende tydperke. Die heuwels in die omgewing bied 'n uitsig oor die historiese middestad waaraan die groot verskeidenheid kerktorings 'n eie, unieke perspektief gee wat aan Praag die bynaam "Stad van honderd kerktorings" besorg het. Koninklike en keiserlike boukuns getuig net soos die adelspaleise daarvan hoe sterk Praag se stedelike kultuur deur die keuse as keiserlike residensie en die gepaardgaande verstedeliking van die adelsklas beïnvloed is. Wene, wat Praag later as keiserlike residensie sou opvolg, toon in sy verstedelikingspatroon groot ooreenkoms met die Goue Stad.

Geografie en stadsuitleg

[wysig | wysig bron]

Ligging

[wysig | wysig bron]

Praag is sentraal geleë in Wes-Tsjeggië, aan weerskante van die Vltava en 40 km rivierop van sy samevloeiing met die Elbe in Mělník. Die stad is sowat 110 km van die mees noordelike punt van Tsjeggië, 170 km van die respektiewelik mees westelike en suidelike, en 320 km van die mees oostelike punt af geleë. Die stadsgebied van Praag, wat heeltemal deur die administratiewe streek Sentraal-Boheme (Středočeský kraj) omsluit word, beslaan - ná die derde en laaste na-oorlogse administratiewe hervorming van 1974, toe 30 nedersettings in die omgewing saam met onbeboude gebiede vir verdere stadsontwikkeling by Praag ingesluit is - 'n oppervlakte van 496,4 vierkante kilometer. Die beboude stadsgebied het - vanuit sy historiese begin as klein nedersettings langs die Vltava - uitgebrei oor die heuwels, riviervalleie en oewerterrasse in sy omgewing. Die hoogste punte van Praag is in die weste en suide geleë: Bílá hora, die Wit Berg in die weste, op 381 meter bo seevlak, en Čihadlo in die suide op 385 meter.

Uitsig oor die historiese middestad vanaf Praag se hoogste piek, Petřín

Die Vltava, wat oor 'n afstand van 30 km deur die stadsgebied vloei en in die noorde in 'n wye boog kronkel, het hier 'n breë vallei gevorm. Teen die suidelike rivierkronkel is die historiese middestad geleë, oorheers deur twee burgheuwels - Hradčany in die noorde en Vyšehrad in die suide. Die meeste besienswaardighede, soos die Praagse kasteel, die Karelsbrug, die Sentrale Markplein (Staroměstské náměstí of Altstädter Ring), Wenceslausplein, en die Ou Joodse Begraafplaas is in die sentrale historiese stadsdele geleë - Hradčany en Malá Strana wes van die Vltava, en Staré Město, Josefov en Nové Město wes van die rivier.[4]

Wolkekrabbers het hoofsaaklik in Pankrác ontstaan, 'n buurt wat suid van die middestad aan die Vltava se regteroewer geleë is

Ander stadsdele het op omliggende heuwels ontstaan - Letná, Vítkov, Větrov, Skalka, Emauzy, Karlov en die hoogste van hulle, Petřín. Veral in die 20ste eeu is nedersettings in die omgewing by Praag ingelyf sodat die stadsgebied verder uitgebrei het tot op die Praagse Hoogplato (Pražská plošina).

Die beboude stadsgebied het, weens die historiese stadskern se ligging teen die oostelike Vltava-oewer, in alle historiese tydperke hoofsaaklik in oostelike rigting uitgebrei. Dié asimmetrie is in die tyd tussen die twee wêreldoorloë gebalanseer deur die grootskaalse bou van nuwe woonbuurte in Dejvice in die noordweste. In dieselfde periode het uitgebreide terrashuisbuurte in die suide asook nuwe woonkwartiere in die noordelike stadsgebied ontstaan.[5]

Die historiese middestad van Praag is betreklik klein en kompak. Dit beslaan slegs 894 hektaar, maar is dig bebou met sowat 2 000 historiese geboue.[6] Die moderne stadskern met sy groot verskeidenheid besighede en kulturele instellings verskaf werksgeleenthede aan duisende inwoners, maar ervaar, ook weens sy ekonomiese funksie as toeristetrekpleister, swaar verkeer en verkeersopeenhopings. Rondom die middestad het 'n gemengde sone met nywerheids- en woonbuurte ontstaan wat sowat die helfte van Praag se bevolking huisves en byna vyftig persent van sy werksgeleenthede verskaf. In die twee buitenste ontwikkelingsones word nuwe nywerhede gevestig en parke en ander ontspanningsgebiede soos sportgeriewe geskep. Landbougebiede en oop spasie vorm 'n gordel rondom Praag wat in baie van die Tsjeggiese hoofstad se voedselbehoeftes voorsien.

Stedelike groei

[wysig | wysig bron]
Havelská-straat, met die Sint Galluskerk in die agtergrond. Die kerk is in die 18de eeu deur Giovanni Santini-Aichel in die barokstyl omgebou. 'n Mark word hier sedert die Middeleeue gehou

Praag is 'n uitstekende voorbeeld vir 'n vroeë Europese marknedersetting wat spontaan en ongepland gegroei het langs die oewerpaaie tussen die Vyšehrad-vesting in die suide en die rivierdrif waar 'n mens op pad na die Praagse kasteel die Vltava moes oorsteek. In die Hoë en Laat Middeleeue is meerdere beplande nedersettings vlakby die oorspronklike markdorp aangelê.[7]

In die eerste helfte van die 13de eeu, omstreeks 1230 of 1240, het die stigting van die sogenaamde Sint Gallusstad (Havelské Město) rondom die Sint Gallus-parogiekerk (Kostel sv. Havla, vandaar die buurt se Latynse benaming Civitas circa S. Gallum) deur koning Wenceslaus I blykbaar die aanleiding gegee tot die bou van 'n stadsmuur rondom die historiese stadskern. Die Gallusstad het op die terrein van 'n ouer, minder belangrike nedersetting ontstaan wat ongeveer drie hektaar beslaan het. Die eerste gedokumenteerde verwysing na die Gallusstad van 1265 bevestig dat die nedersetting oor besondere regtelike en administratiewe voorregte beskik het en dat sy bewoners uit stede in Suid-Duitsland afkomstig was, veral uit Regensburg.

Aan die markplein in die sentrum van die Gallusstad, wat met die mark in die historiese stadskern meegeding het, is eweneens besondere voorregte verleen. Die mynondernemer en koninklike muntmeester Eberhard het as lokator gedien. In 1287 is die Gallusstad formeel by die historiese Praagse middestad ingesluit.[8]

Klimaat

[wysig | wysig bron]
Die Italiaanse Crackling Art Group se geel pikkewyn-skulpture glinster in die herfsson
Museum Kampa, Malá Strana

Praag het 'n gematigde klimaat met sowel Atlantiese asook kontinentale invloede. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is omstreeks 8 °C, met 'n gemiddeld van 19,3 °C in Julie en -0,6 °C in Januarie.[9] Die meeste reën val in die somermaande, terwyl die wintermaande deur laer neerslae gekenmerk word.

Maand Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Jaar
Temperatuur bedags 1°C 3°C 7°C 12°C 18°C 20°C 23°C 23°C 19°C 12°C 5°C 2°C 12°C
Temperatuur snags -3°C -3°C 0°C 3°C 8°C 11°C 13°C 12°C 9°C 4°C 0°C -2°C 4°C
Neerslag 22mm 17mm 31mm 36mm 59mm 68mm 66mm 63mm 42mm 31mm 28mm 24mm 487mm

Bevolking

[wysig | wysig bron]

Samestelling

[wysig | wysig bron]
Die Klementinum naby die Karelsbrug is die tweede gootste geboukompleks in Praag ná die kasteel met meer as 20 000 vierkante meter. Dit was oorspronklik 'n klooster wat in die 17de eeu deur die Jesuïete-orde uitgebrei is. Die barokgebou huisves tans die Nasionale Biblioteek van Tsjeggië en 'n aantal institute
Die besige Wenceslausplein (Václavské náměstí) in Praag se Nuwe Stad
Kubistiese boukuns in Praag se Ou Stad: Huis van die Swart Madonna

Praag het 'n betreklik homogene bevolking. Behalwe vir 'n klein Slowaakse minderheid is die meeste inwoners etniese Tsjegge. Massale immigrasie van buitelanders het nie plaasgevind nie. Sommige demografiese besonderhede het hul oorsprong in die tyd van die Tweede Wêreldoorlog - so maak vroue, van wie 'n relatief groot proporsie in die ouer ouderdomsgroepe val, 'n groter persentasie van die totale bevolking uit as mans. Die natuurlike bevolkingsaanwas is laag. Die neiging tot kleiner gesinne weerspieël 'n tekort aan bekostigbare behuising en die toetrede van 'n groter persentasie vroue met kinders tot die arbeidsmark.

Die Praagse eiendomsmark het in die periode tussen 2012 en 2017 groot prysstygings getoon. So het die pryse vir woonstelle met 68 persent gestyg - 'n hoër prysgroei as in Londen met 63,8 persent.[10]

Historiese ontwikkeling

[wysig | wysig bron]
Jaar Inwoners
1230 4 000
1370 40 000
1600 60 000
1804 90 000
1837 105 500
1850 118 000
1880 162 000
1900 201 600
1925 718 300
1950 931 500
1980 1 182 800
1991 1 214 174
2004 1 170 571
2007 1 198 094
2011 1 257 158

Vervoer

[wysig | wysig bron]
Terminaal 1 van Praag se internasionale Václav Havel-lughawe in Ruzyně

Groot dele van Praag se binnestad word deur 'n doeltreffende openbare vervoerstelsel met busse, trems en moltreine bedien. Tariewe is danksy staatsubsidies betreklik laag. Desondanks het die stad se vinnige bevolkingsgroei die aantal motorvoertuie sterk laat toeneem - dieselfde geld vir verkeersopeenhopings. Praag se stadsbeplanning maak voorsiening vir die bou van 'n stedelike snelwegstelsel met onder meer tien straalvormige verkeersare wat die Tsjeggiese hoofstad met die nasionale padnetwerk sal verbind. 'n Snelpad na Dresden in die Duitse deelstaat Sakse bestaan reeds.

Praag is daarnaas een van Tsjeggië se vernaamste spoorwegsentrums met drie hoofstasies vir passasiervervoer en 'n bykomende drie vragstasies. Die internasionale lughawe in Ruzyně net buite Praag is in die 1960's uitgebrei en gemoderniseer om as een van die belangrikste lugspilpunte in Sentraal-Europa te kan dien. Teen 2018 sal 'n moltreinlyn, wat tans in aanbou is, die lughawe met die middestad verbind. Die Vltava se rol as nasionale waterweg is bevestig met die bou van 'n nuwe rivierhawe by die samevloeiing van die Vltava en Berounkariviere. Plesierbote is gedurende die somermaande 'n gewilde toeristetrekpleister.

Boukuns

[wysig | wysig bron]

Dikwels word na Praag verwys as 'n "argitektoniese opelugmuseum". Baie historiese monumente uit die Gotiese, Renaissance- en Barok-styltydperk het bewaar gebly danksy die feit dat Praag se status in die Oostenryks-Hongaarse monargie beperk was tot dié van 'n provinsiale sentrum wat nie die ingrypende 18de en 19de eeuse veranderings ondergaan het soos baie Europese hoofstede en regeringsetels nie. Ook het die stad gedurende die Tweede Wêreldoorlog nie die lot van ander argitektoniese unieke stede gedeel soos Dresden nie. So het in Praag 'n historiese stadskern met Unesco-wêrelderfenisstatus bewaar gebly - met 'n oppervlakte van 900 hektaar en sowat 4 000 argitektoniese monumente.[11]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Barbara Drake Boehm, Jiři Fajt (reds.): Prague, the Crown of Bohemia, 1347–1437. New York: Metropolitan Museum of Art 2005
  2. ↑ Boehm/Fajt (2005), bl. 7
  3. ↑ www.planet-wissen.de: Prag. Besoek op 3 Julie 2017
  4. ↑ Michael Bussmann | Gabriele Tröger: Tschechien. 4de uitgawe. Erlangen: Michael Müller 2015, bl. 66
  5. ↑ Elisabeth Lichtenberger: Wien – Prag: Metropolenforschung. Wien • Köln • Weimar: Böhlau 1993, bl. 101
  6. ↑ Michael Bussmann | Gabriele Tröger: Prag. Erlangen: Michael Müller 2017, bl. 10
  7. ↑ Elisabeth Lichtenberger: Die Stadt. Von der Polis zur Metropole. Tweede uitgawe. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2011, bl. 25
  8. ↑ Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung: Über die Gründung der Prager Gallus-Stadt, 1265. Besoek op 20 Julie 2017[dooie skakel]
  9. ↑ Encyclopædia Britannica: Prague. Besoek op 4 Julie 2017
  10. ↑ "Prague TV, 25 Januarie 2018: Prague flats up 68 percent in five years. Besoek op 14 Oktober 2018". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Januarie 2018. Besoek op 14 Oktober 2018.
  11. ↑ Private Prague Guide: Prague Architecture. Besoek op 21 Maart 2019

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Wêrelderfeni
Middeleeuse geskiedenis
Engelsmedium-weekblaaie
Boukuns
Negatiewe gevolge van massatoerisme