Bagüés

Bagüés
Alministración
País	España
Autonomía	Aragón
Provincia	provincia de Zaragoza
Tipu d'entidá	conceyu d'Aragón
Alcaldesa de Bagüés ^(es)	Ascensión Castiello Alastuey
Nome oficial	Bagüés (es)[1]
Códigu postal	50...
Xeografía
Coordenaes	42°32′57″N 0°56′45″W / 42.5493°N 0.9459°O / 42.5493; -0.9459
Bagüés Bagüés (España)
Superficie	30.718448 km²
Altitú	890 m[2]
Llenda con	Canal de Berdún, Longás ^(es) , Mianos y Los Pintanos
Demografía
Población	18 hab. (2023) - 7 homes (2021) - 9 muyeres (2021)
Porcentaxe	0% de provincia de Zaragoza
Densidá	0,59 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

Bagüés ye un conceyu y población d'España, de la Contorna de les Cinco Villes, perteneciente al partíu xudicial d'Ejea de los Caballeros al noroeste de la provincia de Zaragoza, comunidá autónoma d'Aragón, a 160 km de Zaragoza. Tien un área de 30,64 km² con una población de 32 habitantes (INE 2008) y una densidá de 1,04 hab/km². El códigu postal ye 50685.

Hasta l'absorción del partíu xudicial de Sos del Rei Católicu pol partíu xudicial de Ejea de los Caballeros, formó parte del primeru. Per otru llau, dende'l puntu de vista eclesiásticu, pertenez a la diócesis de Jaca y archidiócesis de Pamplona.

Xeografía

El términu municipal de Bagüés atiesta pel norte con Mianos (perteneciente a la provincia de Zaragoza pero a la contorna de la Jacetania), pel este cola Canal de Berdún, perteneciente a la Jacetania y provincia d'Uesca, pel sur con Longás y pel oeste con Los Pintanos, pertenecientes estos postreros a les Cinco Villes.

El mayor altor de Bagüés ye'l Bruñuelo, de 1.120 metros d'altor.

Xunto al cascu urbanu de Bagüés escurre'l ribayu de Calconos, que desagua nel ribayu de Sobresechos yá cuasi nel momentu que esti postreru desagua nel ríu Aragón, cuasi na cola del banzáu de Yesa.

Les carauterístiques xeográfiques del so términu corresponder coles d'una llocalidá allugada yá nel pre-Pirinéu aragonés. Trátase d'un terrén accidentáu, con altores, ribayos y montes, al empar que'l nucleu urbanu asítiase na parte más baxa, nel pequeñu valle formáu pol ribayu de Calconos.

Demografía

Evolución demográfica de Bagüés^[3]

1842	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2008
178	247	259	238	243	215	233	203	162	135	95	20	15	16	39	32

Comunicaciones

Por Bagüés namái escurre una carretera llocal, l'A-2602, que coneuta'l puertu de Cuatro Camino (un encruz de carreteres en términu d'Urriés), onde enllaza cola A-1601, cola N-240, nel términu municipal de Santa Cilia de Jaca. Nun esiste nenguna otra carretera asfaltada.

Flora y fauna

Bagüés tópase emplazado en plenu pre-Pirinéu, polo que'l so flora y fauna asimilar a les de dicha zona, anque s'atopa nuna zona de clima mediterraneu.

Polo que respecta a la flora, podemos atopar pinos, hayas, tilales, pládanos, encines o carrasques, carbayos, boxe, xardones, enebros, felechos, prunos, caxigales

En rellación cola fauna, escastaos yá'l llobu o'l osu, atopamos xabalinos, corzos, esguiles, papalbes, foines, llebres, coneyos, alimoches, utres lleonaes, frangüesos, gorriones o perdices.

Historia

El términu de Bagüés atópase allugáu nuna zona que, a partir del sieglu VI e.C. , aproximao, foi oxetu d'asentamientu de pueblos d'orixe celtes, en concretu de la tribu de los suessetanos, pertenecientes al llamáu grupu belga dientro de les tribus celtes.

Pola cercanía de l'actual Bagüés a territorios de los iacetanos, que la so capital yera Iacca, l'actual Jaca, y habida cuenta de les males rellaciones esistentes ente iacetanos y suessetanos, cabo suponer que la zona foi oxetu de choques ente dambes tribus, anque nun hai datos al respeutu.

Sía que non, un exércitu romanu, al mandu de Marcu Porcio Catón el Vieyu, ganó nel 195 e.C. a los iacetanos con sofitu suessetano, colo que paecía que la zona tenía de quedar pacificada. Pero los suessetanos, cafiantes col dominiu romanu, sulevar contra'l mesmu, polo qu'un nuevu exércitu romanu, al mandu de Terencio Varrón, pasó a sangre y fueu el territoriu suessetano nuna campaña militar el 184 e.C. , afarando la so capital, Corbio, que nun pudo ser alcontrada, y dexando el control del territoriu suessetano a los vasconos, aliaos de Roma. Por esi motivu suelse considerar equivocadamente que la zona ye vascona.

Poco dempués, el territoriu vascón foi incorporáu al Imperiu romanu, a la provincia Tarraconense y la zona sufrió una intensa y fonda romanización.

A partir de la llamada crisis del sieglu III y les posteriores invasiones bárbares xenerar en tou un clima d'alteraciones sociales na zona (por casu, l'abandonu de la villa romana esistente na llocalidá de Liédena, en Navarra, pocos km al oeste). La situación acentúase cuando, nel 409, los visigodos enfusen definitivamente na península, utilizando ente otros, posiblemente, los cercanos pasos de Roncesvalles, Roncal o Canfranc. De resultes, prodúcense sulevaciones, conocíes genéricamente col nome de movimientos bagaudas, que de xuru tuvieron influyencia nel territoriu bagüesino.

Cabo suponer, per otra parte, qu'una vegada el Reinu visigodu s'hubo asitiáu pa formar la Hispania visigoda y, habida cuenta de les lluches que caltuvo en forma intermitente colos vasconos, qu'ocupaben territorios bien cercanos, la zona onde anguaño s'asitia Bagüés viérase afeutada poles operaciones militares, anque nun queden constancies documentales d'ello.

Como tampoco queden rastros de la invasión musulmana de la Península Ibérica nel sieglu VIII, anque la zona formaba parte posiblemente de los dominios del conde visigodu Casio, quien apautó la so conversión al Islam, pa formar asina la familia de los Banu Qasi (fíos de Casio).

Escontra la segunda metá del sieglu X ye cuando realmente la zona de Bagüés apaez na escena histórica, una y bones la enemistá conxugada del reinu de Pamplona, del incipiente reinu d'Aragón y del Califatu de Córdoba acabó col poder de los Banu Qasi. Cuando a finales del mesmu sieglu y principios del sieglu XI empecípiase una política d'espansión de los reinos cristianos, el territoriu de Bagüés pasa a ser oxetu de la llucha militar direuta.

Según Antonio Ubieto, la primer cita documentada de Bagüés, que'l so nome presenta les variantes Bagues, Baguasse, Bahues y Baos, producir nel añu 928, recoyida na obra d'Antonio Ubieto Arteta Cartulariu de San Juan de la Peña (Testos Medievales, 6, 1962 Valencia).^[4] Nun tien de confundir se'l pueblu con Bagüesta, d'antiguo Baguest, na zona de Boltaña.

Siendo Bagüés nesta dómina un territoriu de frontera, ye de suponer que se vería afeutáu pol desarrollu de les operaciones militares na zona, especialmente cola campaña d'Almanzor del añu 999 contra'l reinu de Pamplona mientres la que dichu militar del Al-Ándalus tomó y afaró Uncastillo, non bien lloñe de Bagüés.

Igualmente, a partir de 1035 tuvo de vese afeutáu poles lluches ente Ramiro I d'Aragón y García Sánchez III de Navarra, lluches que tuvieron continuidá a lo llargo de los sieglos posteriores.

Cola espansión del reinu d'Aragón escontra'l valle del Ebro y cola conquista de Navarra a principios del sieglu XVI, Bagüés dexó de ser tierra de frontera.

Mientres la Guerra de Socesión española la contorna de les Cinco Villes, en términos xenerales, púnxose al llau de Felipe V d'España na so llucha contra'l archiduque Carlos.

Mientres la Guerra de la Independencia, la zona viose ocupada pol Exércitu francés de Napoleón I, al empar que diverses partíes de guerrilleros actuaron poles Cinco Villes.

Diverses partíes carlistes, procedentes na so mayor parte de la cercana Navarra, actuaron pola contorna, a lo llargo de les Guerres carlistes.

Llingua aragonesa

Pola so situación xeográfica, Bagüés, como tol restu de la subcomarca de les Altes Cinco Villes nos que se faló hasta mediaos del sieglu XX la llingua aragonesa. Sicasí, la presión social y mediático de la segunda metá del sieglu, xunto cola masiva emigración producida por circunstancies, consiguió faer sumir el so usu, al debilitar fuertemente'l númberu de falantes. A ello contribuyó una fonda presión contraria al usu de la llingua propia, tendente a faer pensar a los sos falantes que'l so usu equival a falar mal, fenómenu común a tola área d'usu de la llingua aragonesa.

Sía comoquier, nun fenómenu igualmente común col restu de llocalidaes de la so redolada xeográfica, siguen utilizándose con profusión pallabres n'aragonés pa referise non yá a dellos puntos xeográficos del llugar, sinón tamién a los elementos más próximos a la persona (partes de la vivienda, enseres domésticos, nomes de plantes y árboles, d'animales, de téuniques o ferramientes agrícoles, etc.).

Alministración

Últimos alcaldes de Bagüés

Periodu	Alcalde	Partíu
1979-1983	Sebastián Aísa Alastuey[5]	UCD
1983-1987
1987-1991
1991-1995
1995-1999
1999-2003
2003-2007
2007-2011	Áurea González García	PAR
2011-2015	Ascensión Castiellu Alastuey[6]	PSOE
2015-2019	José Alberto Pérez Petroch[7]

Resultaos eleutorales

Eleiciones municipales[8]
Partíu	2003	2007	2011	2015
PSOE	-	-	1	1
PAR	1	1	-	-
PP			-
Total	1	1	1	1

Patrimoniu artísticu

Ilesia de los Santos Julián y Basilisa

• Ilesia parroquial de los Santos Julián y Basilisa. Edificada nel sieglu XI (concretamente nos años 1080),^[9] d'estilu románicu, na so variante lombarda, siendo l'exemplar más occidental del arte románico lombardu n'Aragón. Les sos magnífica coleición de pintura románica exhíbese anguaño nel Muséu Diocesanu de Jaca, tres el so descubrimientu en 1966.^[10] Atópase daqué distante del cascu urbanu, al oeste del mesmu.
• El so caserío tien delles edificaciones con ventana-yos románicos o góticos.^[11][9]
• Casa Ballarín, con un escudu na so fachada datáu en 1794.
• Casa Garasa, con un impresionante arcu d'accesu, nel qu'apaez esculpíu: CLD^RD^N ANTONIO GARASSA CANONIº EN ZAROª AÑU 1764 Y CIDªA RAMON GARASSA. Les doveles del arcu contienen grabaos con motivos vexetales y xeométricos.
• Casa Iñíguez, con un dintel con salmeres lobulaos.
• Ermita de La nuesa Señora del Pilar, del sieglu XVI.^[12]
• Ermita románica de la Virxe de la Paruela.^[13]

Fiestes

• 7 de xineru.
• 27 de setiembre: Fiestes de la Virxe de la Paruela.^[14].

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Afirmao en: Gran Enciclopedia Aragonesa. ID Gran Enciclopedia Aragonesa: 1758. Data de consulta: 16 ochobre 2016. Llingua de la obra o nome: castellanu. Data d'espublización: 1977.
3. INE - Institutu Nacional d'Estadística d'España
4. Ubieto, Antonio (1972). Toponimia aragonesa medieval, páx. 49.
5. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España). «Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de marzu de 2014. Consultáu'l 6 de marzu de 2014.
6. Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011
7. «Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza». Heraldo.es. 14 de xunu de 2015. https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html. 
8. Gobierno d'Aragón. «Archivo Eleutoral d'Aragón». Consultáu'l 13 d'agostu de 2012.
9. «Ilesia de los santos Julián y Basilisa de Bagüés». RedAragon. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.
10. García Omedes, Antonio. «Románicu aragonés: Bagüés» (castellanu). Románicu aragonés. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.
11. «Bagüés (Cinco Villes)». RedAragon. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.
12. «Bagüés» (castellanu). Caxa d'Aforros de la Inmaculada. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.
13. García Omedes, Antonio. «Bagüés - Ermita de la Paruela». Románicu aragonés. Archiváu dende l'orixinal, el 2018-02-07. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.
14. Mendivil Navarro, Javier. «Bagüés» páxs. castellanu. Aragón ye asina. Consultáu'l 16 d'ochobre de 2007.

Ver tamién

• Conceyos de la provincia de Zaragoza
• Conceyos aragonófonos d'Aragón según l'Anteproyectu de la Llei de Llingües

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Bagüés.

• Bagüés n'OpenStreetMap.