Ciudá de Panamá

Esti artículu trata sobre la capital de Panamá. Pa ver otros usos del términu, Panamá (dixebra).

Ciudá de Panamá
Escudo de la Ciudad de Panamá ^(es)
Alministración
País	Panamá
Provincia ^(es)	Provincia de Panamá ^(es)
Distritos ^(es)	Distrito de Panamá ^(es)
Tipu d'entidá	ciudá
Nome oficial	Panamá (es)
Nome llocal	Panamá (es)
Xeografía
Coordenaes	9°00′N 79°30′W / 9°N 79.5°O / 9; -79.5
Ciudá de Panamá Ciudá de Panamá (Panamá)
Superficie	275 km²
Altitú	20 m[1]
Demografía
Población	880 691 hab. (31 avientu 2013)
Porcentaxe	100% de Distrito de Panamá ^(es)
Densidá	3202,51 hab/km²
Más información
Fundación	25 agostu 1519
Prefixu telefónicu	507
Estaya horaria	UTC−05:00
Llocalidaes hermaniaes	Taipéi, Fort Lauderdale, Guadalajara, Incheon, Miami, Tel Aviv, Paita, Ciudá de Méxicu, Madrid, San Diego, Manila, Barranquilla y Callao
mupa.gob.pa

La Ciudá de Panamá^[2] ye la capital de la República de Panamá,^[3][4] de la provincia de Panamá y cabecera del distritu distritu de Panamá homónimu.^[5] Ye la ciudá más grande y la primera más poblada del país, tien 430 299 habitantes nel centru de la ciudá, 880 691 habitantes dientro del so conceyu^[6] y 2 011 780 habitantes nel so área metropolitana, qu'inclúi a delles xurisdicciones como la ciudá de Panamá y ciudá-distritu de San Miguelito. Ta alcontrada a veres del golfu de Panamá, nel océanu Pacíficu, al este de la desaguada de la canal de Panamá.

Fundada'l 15 d'agostu de 1519 por Pedrarias Dávila cerca d'una ranchería Cueva a la que llamaben Panamá,^[7][8] anguaño ocupa una área de 2561 km². Como capital de la república, alluga la sede del Gobierno Nacional, xunto a otres instituciones gubernamentales y una gran cantidá d'embaxaes y consulaos debidamente acreditaos.^[9] Ta comunicada por aciu el puertu de Balboa, l'aeropuertu Internacional de Tocumen, la carretera Panamericana y una carretera transístmica (autopista Panamá - Colón), que xune en 78,9 km la ciudá cola mariña del mar Caribe.

Nel intre de la so historia que toma cinco siglos, Influyó la sociedá, la cultura, la lliteratura, l'arte, l'arquiteutura, la relixón y la forma de vistir de los sieglos socesivos.

La ciudá ye'l principal centru cultural y económicu del país, tien una intensa actividá financiera y un centro bancariu internacional,^[10] ocupó la 2ª posición na versión 2013 de la clasificación de les Ciudaes Más Competitives d'América Llatina.^[11] La Canal de Panamá y el turismu son tamién notables fontes d'ingresu pa la economía de la ciudá, que cunta con un clima tropical, xunto a parques naturales y otros curiosos llugares d'interés. La so amplia ufierta cultural y gastronómica fizo que fuera escoyida como Capital Americana de la Cultura nel añu 2003.^[12] Ostentó la posición non. 93 mundial y la 3ª na rexón, nes ciudaes con meyor calidá de vida nel 2010.^[13]

Toponimia

L'orixe del nome de la ciudá derivar de la españolización del términu en llingua cueva Panamá, que según Pascual de Andagoya, significa "bayura de pexes" o "bayura de pexe y caparines"; y pol árbol homónimu.^{[14] [15][16][17]}

Historia

L'antigua ciudá de Panamá

Ver tamién: Panamá la Vieya

Ruines de Panamá La Vieya.

La ciudá foi fundada'l 15 d'agostu de 1519 con una población de 100 habitantes, polo que yera una aldega, por Pedro Arias Dávila, col nome de La nuesa Señora de l'Asunción de Panamá,^{[18][19][20][21]} constituyéndose na primer ciudá europea permanente nel Océanu Pacíficu americanu^{[22][23][24][25]} y foi reemplazu de les anteriores ciudaes de Santa María la Antigua del Darién y Acla nel ismu de Panamá. Una tema recurrente na historia de la ciudá foi'l fluxu y refluxu del comerciu internacional al traviés del ismu. Dos años dempués, el 15 de setiembre de 1521, recibió por aciu Real Cédula'l títulu de ciudá y un escudu d'armes conferíu por Carlos V y de la mesma establecióse un Cabildru. Al poco tiempu de fundada, la ciudá convertir nel puntu de partida pa la esploración y conquista de Perú y un puntu de tránsitu pa los cargamentos d'oru y plata que s'unviaben a España.^[26] En 1539 y en marzu de 1563 asocedieron grandes quemes qu'afararon parte de la ciudá, sicasí esto nun detuvo'l so progresu. Yá pa 1610, esistíen siquier 5.000 habitantes, unes 500 viviendes y dellos conventos y capiyes, un hospital y la Catedral dedicada a la Virxe de l'Asunción; convirtiéndola nuna de les ciudaes más importantes de l'América española.

La Cruz de Borgoña ye la Bandera de los Reinos Españoles.

Al entamu del sieglu XVII, la ciudá sufre l'amenaza de pirates y corsarios, sumáu a les constantes amenaces d'indíxenas provenientes del Darién. El 2 de mayu de 1621 la ciudá sufre un terremotu del cual hubo dellos muertos y mancaos y daños estructurales. El 21 de febreru de 1644 asocede'l Gran Quema, que foi provocáu y consumió 83 cases y dellos edificios relixosos, incluyendo la Catedral, teniendo nesi entós una población de 8.000 habitantes. Pal añu de 1670, la población tenía un aumentu significativu de 15,000 habitantes. El 28 de xineru de 1671, Henry Morgan, pirata británicu, xunto con una banda de 1.400 homes atacaron y escalaron la ciudá con bastante resistencia. Nun-yos foi posible escalala totalmente porque'l Capitán Xeneral de Tierra Firme, Juan Pérez de Guzmán ordenó esplotar los depósitos de pólvora de la ciudá y esto provocó una xigantesca quema que la destruyó cuasi dafechu. Los pirates escorrieron y escalaron a los habitantes de l'antigua ciudá que fuxeren coles sos pertenencies y coses de valor, y con too y con eso, pudieron llograr bastantes riqueces, les abondes pa cargar con 195 mules, y retiráronse de les ruines el 24 de febreru con dellos prisioneros y esclavos prindaos.

Les ruines de l'antigua ciudá inda se caltienen y son una popular atraición turística conocida como Panamá la Vieya.

La nueva ciudá de Panamá

Planu de Panamá y el so arrabalde en 1789.

La ciudá foi reconstruyida en 1673 por Antonio Fernández de Córdoba, a 8 km al suroeste de la ciudá orixinal. Esti allugamientu conforma anguaño'l cascu antiguu de la ciudá.

Pa 1790 la ciudá recupérase y vuelve tener una población de 7.000 habitantes. La denomada fiebre del oru en California, en 1848 traxo un aumentu nos viaxeros que cruciaben l'ismu camino a la mariña oeste de Norteamérica. L'añu anterior al descubrimientu del oru, la compañía ferroviaria panamiega fundóse pero'l ferrocarril nun empezar operaciones hasta 1855 añu en que la ciudá cuntaba con una población de 12.000 habitantes. Ente 1848 y 1869, cuando se completó'l primer ferrocarril transcontinental nos Estaos Xuníos, cuasi 375.000 persones cruciaron l'ismu dende'l Atlánticu al Pacíficu y 225.000 na direición contraria. Esi tráficu aumentó la prosperidá de la ciudá mientres esi periodu, pos en 1885 la ciudá yá cuntaba con 25.000 habitantes.

La construcción de la Canal de Panamá foi de gran beneficiu pa la infraestructura de la ciudá. Les meyores en salú que traxo la instalación de los norteamericanos na zona de la canal incluyeron la erradicación de la fiebre mariello y la malaria según la introducción del primer sistema d'agua potable. Sicasí, munchos de los trabayadores pa la construcción de la Canal fueron traíos dende'l Caribe, lo que causó tensiones raciales y sociales na ciudá.

La ciudá tres la invasión norteamericana de 1989.

Mientres la Segunda Guerra Mundial, la construcción de bases militares y la presencia de grandes cantidaes de militares y personal civil d'Estaos Xuníos traxeron nuevos niveles de prosperidá a la ciudá. Al traviés de los años, sicasí, los beneficios d'esa presencia nel área de la canal significaron, dende la perspeutiva de los panameños, una falta por cuenta de que, hasta los años 1960, los panameños teníen accesu llindáu a delles árees nes cercaníes de la Canal. Munches d'eses árees yeren zones militares accesibles namái al personal d'Estaos Xuníos.

A finales de los años 1970 y mientres los años 1980, la ciudá convertir nun centru bancariu. En 1989 depués de cuasi un añu de tensión ente los Estaos Xuníos y Panamá, George Bush ordenó una invasión pa defenestrar al líder panamiegu, Xeneral Manuel Antonio Noriega. Como resultáu d'esa aición llamada Operación Causa Xusta, una parte del vecinderu d'El Chorrillo, que consistía d'antiguos edificios de madera d'entamos del sieglu XX fueron destruyíos pol intensu bombardéu.

La ciudá sigue siendo unu de los centros bancarios más grandes del mundu, estableciendo dellos controles pal fluxu de dineru, qu'aumentó la credibilidá y la seguridá nes inversiones. El puertu de Balboa operáu pola compañía Hutchison Whampoa, orixinaria de Ḥong Kong, ye tamién una importante actividá na ciudá.

Vista de Punta Paitilla dende la Cinta Costera (2012).

Organización político-alministrativa

La ciudá alcuéntrase allugada nel distritu de Panamá, anque'l área metropolitana de la ciudá de Panamá inclúi tamién al distritu de San Miguelito, según a otres árees urbanes allugaes al otru llau de la Canal de Panamá, pertenecientes mayormente al distritu d'Arraiján y parte de la La Chorrera. La estructura del distritu capital de Panamá foi modificada en dos causes ente los años 2002 y 2009.^[27] Anguaño ta conformada polos 24 correximientos que se rellacionen de siguío:

Segmentu del área metropolitana de la ciudá, incluyendo dellos correximientos del distritu de Panamá (en mariellu) y l'área ocupada pol distritu de San Miguelito (en gris).

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

San Miguelito

19

20

21

22

23

24

San Felipe El Chorrillo Santa Ana Calidonia Curundú Rancón Bella Vista Bethania San Francisco

Pueblu Nuevu Parque Lefevre Ríu abajo Juan Díaz Los Cumes Pacora Tocumen Pedregal Les Mañanines

San Martín 24 d'Avientu Chilibre Alcalde Díaz Ernesto Córdoba Campos Caimitillo

Los primeros trelce correximientos nesta llista son los que tributen en mayor grau al área considerada oficialmente como ciudá de Panamá, incluyendo tamién al distritu de San Miguelito.^[28] El cascu antiguu ta allugáu nel correximientu de San Felipe, ente que los correximientos de Calidonia, Bella Vista, San Francisco y Parque Lefevre inclúin la mayor parte de les árees onde se concentró la puxanza inmobiliaria na ciudá.

Dempués de que los Estaos Xuníos d'América revirtieren a Panamá les árees de l'antigua Zona de la Canal, en cumplimientu colos Trataos Torrijos-Carter, la ciudá ganó un conxuntu de barrios residenciales allugaos mayormente nel correximientu de Rancón. Estos barrios tienen un estilu arquiteutónicu típicu d'Estaos Xuníos y la so visita ufierta la impresión de tar percorriendo los suburbios d'esi país.

El distritu de San Miguelito, pela so parte, ocupa un espaciu significativu dientro del área metropolitana de la ciudá. Ta estremáu en nueve corregimientos y les sos árees urbanes tuvieron históricamente la función de ciudad dormitorio. Dende'l Llunes 24 d'abril, la Comisión d'Asuntos Indíxenes de l'Asamblea Nacional de Panamá aprobó la creación d'un nuevu correximientu, Don Bosco, na ciudá capital. D'esta forma, Don Bosco segregóse del correximientu de Juan Díaz, nel cual por densidá de población axunta les condiciones pa convertise nun nuevu correximientu. A partir de l'aprobación nel plenu llexislativu, la ciudá de Panamá pasa a tener 25 correximientos.

Carauterístiques urbanes

Artículu principal: Rascacielos de la ciudá de Panamá

Anguaño, atópase en proyeutu, aprobaos o en construcción una gran cantidá d'edificios que superen los 200 m d'altor, ya inclusive dalgunos qu'algamen los 300 m,^[29] y van tar incluyíos dientro de los 200 rascacielos más altos del mundu.^[30] Los sos edificios van marcar un nuevu panorama urbanu na ciudá, que se convirtió na "ciudá de los rascacielos" d'América Llatina.^[31]

La historia de la construcción d'edificaciones na ciudá empezó cola construcción de la Catedral de La nuesa Señora de l'Asunción, que con 27 metros d'altor convertir nuna de les más altes de la ciudá nel Sieglu XVII. Anque Panamá non siempres tuvo grandes rascacielos, al traviés de los años la ciudá foi tresformándose nuna de les urbes con más rascacielos nel continente americanu. Nel 2007 construyóse'l Aqualina Tower, que con 210 m ye l'edificiu rematáu más altu del país, anque'l The Point que ta anguaño en construcción yá superó esi altor, convirtiéndose na más alta de la ciudá, pero non oficialmente hasta tar rematáu anguaño. Ente otros ta'l Trump Ocean Club International Hotel & Tower con 293 metros, unu de los más modernos de Centroamérica y Llatinoamérica.

Amás teníase planiáu construyir la Torre Financiera, de 69 pisos d'altor y de 427 metros d'altor, que'l so costu envalorar nunos 250 millones de dólares, y qu'allugaría distintes instituciones estatales. Taba destinada a convertise nel edificiu más grande de Llatinoamérica, con un mirador popular y tenía de tar llista en 2013.^[32] Sicasí, depués de múltiples quexes, l'entós presidente Ricardo Martinelli abandonó'l proyeutu y dexó los terrenes al vecín Hospital del Neñu.^[33]

Na ciudá hai más de 212 edificaciones entamaes, 202 edificios en construcción, 174 edificios construyíos, 17 edificios ensin construyir.^[34]

Mientres dellos años, l'horizonte de la ciudá siguió siendo'l mesmu, con namái cuatro edificios de más de 150 m. A partir d'empiezos de la década del 2000, esperimentóse una gran puxanza de la construcción, con nuevos edificios que se llevantaron por tola ciudá.

Xeografía

El cuetu Rancón ye'l puntu más altu de la ciudá, con 199 metros d'altor.

La ciudá de Panamá creció físicamente allargar n'estensión, por cuenta de la estrechura causada pela antigua Zona de la Canal y la badea de Panamá, lo que xeneró una infraestructura vial estensa escontra'l nordés. La ciudá naz a la entrada de la canal y a la vera del océanu Pacíficu a 0 msnm, la so elevación más baxa, y vase estendiendo escontra l'este y el norte, nuna rexón plana y ventilada la cual adulces alzar a una altitú permediu de 30 msnm. Con una estensión permediu de 100 km² (16 km - 7 km), el so puntu más altu que ye'l cuetu Rancón, en que la so visu ondea la bandera de Panamá, que puede ser apreciada dende la ciudá.

La ciudá ta travesada por 8 ríos que son: Cárdenas, Curundú, Matasnillo, Matías Hernández, Ríu abajo, Juan Díaz, Tapía y Tocumen.^[35]

Clima

La ciudá tien un clima tropical de tipu sub-ecuatorial carauterizáu por una enllargada estación lluviosa de mayu a avientu y una curtia estación seca de xineru a abril. La precipitación añal permediu ta cerca de los 2.000 mm, un mugor relativo permediu de 75% y una temperatura permediu de 27 °C, con máximes absolutes d'hasta 39 °C y mínimes de 20 °C

Parámetros climáticos permediu de la ciudá de Panamá
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	32	32	33	35	36	36	37	36	34	33	33	32	0
Temperatura mínima media (°C)	16	16	17	18	18	18	19	19	18	16	16	16	0
Precipitación total (mm)	29.3	10.1	13.1	64.7	225.1	235.0	168.5	219.9	253.9	330.7	252.3	104.6	1907.2
Díes de precipitaciones (≥ 1 mm)	2.9	1.3	1.4	4.9	15	16	14	15	17	20	16	7.5	131
Hores de sol	228.9	245.2	183.9	173.1	108.5	116.3	106.1	118.1	99.2	103.9	139.8	120.5	1743.5
Fonte: [36] 10 d'ochobre de 2011

Nota:

• La información climatolóxica ta basada nes medies mensuales pal periodu de 30 años 1971 - 2000.
• Númberu mediu de díes de lluvia = Número mediu de díes d'agua cimero o igual a 0,1 mm.

Parques

Esta urbe cuenta con diversos parques curiosos pa los sos ciudadanos y turistes.

Águila harpía nel Parque Municipal Summit.

• El Parque Recreativu Omar Torrijos conocíu coloquialmente como Parque Omar, ta allugáu nel centru de la metrópolis y ta declaráu como área verde nacional. El parque cunta con instalaciones d'usu públicu, como ximnasiu, piscina, canches de tenis, béisbol, baloncestu y fútbol, un auditoriu al campu, sala de xuntes, biblioteca, restoranes, etc. Ésti ye un llugar onde se lleven a cabu distintos actividaes de tipu cultural, relixosu, social, y que promuevan la Salú pública. El percorríu a lo llargo del so perímetru mide aproximao 5 km. El Parque Recreativu Omar, de 56,5 ha, ye'l más visitáu del país por ser un curiosu natural y un espaciu d'esparcimientu na ciudá de Panamá. Recibe un permediu de 25.000 persones mensualmente.^[37]
• El Parque Natural Metropolitanu de Panamá consta d'una superficie de 232 ha. Ta allugáu nel correximientu de Rancón y ye una área protexida que s'atopa dientro de les llendes d'una metrópolis. El so oxetivu ye caltener na ciudá de Panamá una área natural que contribuya a caltener l'equilibriu ente un mediu natural y el so hábitat humanu, mientres protexe la diversidá biolóxica, apurriendo un fayadizu hábitat a especies que riquen d'amplios territorios.^[38]
• El Parque Nacional Caminos de Cruces alcuéntrase asitiáu na provincia de Panamá y ta allugáu a 15 km al norte de la ciudá de Panamá. Creáu nel añu 1992, ésti parque tien una estensión de 4.590 ha y ta asitiáu ente'l Parque Nacional Soberanía, al norte, y el Parque Natural Metropolitanu, al sur, sirve de nexu ente estos 2 parques nacionales y garantiza el fluxu ininterrumpío de les especies ente dambes árees protexíes. La riqueza y variedá de la fauna y flora d'esti parque nacional complementar col gran valor históricu y cultural del Camín de Cruces o Camín Real de la dómina colonial, onde s'atopa un trechu restauráu col so carauterísticu empedrado.^[39]
• El Parque Nacional Soberanía ta alcontráu cerca de les riberes de la Canal de Panamá, con una superficie de 19,341 hectárees de bosque tropical húmedu. Esti parque ye l'hábitat de más de 1300 plantes y 100 animales. Los cuetos y llombes, ondulaos y accidentaos apoderen la so orografía, que la so máxima altitú algamar nel cuetu Calabaza (85 msnm). Foi reconocíu internacionalmente por tener una de les más riques diversidaes d'aves. Muncha historia envolubra a esti parque por cuenta de los conquistadores españoles dempués de la conquista en 1492.^[40] El Parque Natural Metropolitanu forma, xunto col Parque Nacional Caminos de Cruces y el Parque Nacional Soberanía, un corredor biolóxicu que s'estiende a lo llargo de la ribera este de la Canal de Panamá.

Xardín Botánicu y Abellugu de Vida Montesa

El Parque Municipal Summit, con 50 hectárees, ye una área recreativa natural de Panamá. Cuenta con un xardín botánicu y un abellugu de fauna monteses, según árees recreatives pal desenvolvimientu d'actividaes al campu. Ta alcontráu nel Correximientu de Rancón. El parque inclúi una representación d'especies de plantes provenientes de países tropicales y subtropicales de tol mundu, según les especies natives de Panamá. Cuenta con una especial representación de les plantes, árboles y otres que fueron introducíes, según les mesmes de Panamá, que tienen usos beneficiosos pal humanu, yá seya como alimentos, medicines, material pa construcción y ornamentales.^[41]

Crecedera de la ciudá

Área bancaria.

La nueva ciudá de Panamá sufrió fuertes cambeos nos últimos años. Dende l'añu 1999, cola salida de les tropes d'Estaos Xuníos y el llogru de la soberanía total del país, la ciudá acoyó gran cantidá de ciudadanos estranxeros. Dende l'añu de 2002 a 2005 establecieron la so residencia nel país 25.000 canadienses, 100.000 colombianos, y 17.000 hebreos, ente otros.

Según les previsiones feches polos espertos, la población del área metropolitana de la ciudá de Panamá pal añu 2020 va algamar unos 3.8 millones. El cálculu ta conseñáu nel Plan de Desarrollu Urbanu de les Árees Metropolitanes del Pacíficu y del Atlánticu, fechu en 1997. Acordies con el documentu, la población del área metropolitana dientro de 10 años sería de 2 millones 400 mil persones. La ciudá, gracies a la gran crecedera de población, foi demandada a faer nueves cais y vecinderos, anque frecuentemente les cais nun son bien ordenaes o cuadriláteras.^[42]

Demografía

Población de la ciudá de Panamá:[43]
Añu	Población	Observaciones
1519	100	-	1541	4.000
1575	3.500
1607	4.795
1640	8.000
1670	12.000
1790	7.000
1832	10.000
1848	n.d.	La ciudá esperimenta una puxanza económicu. Aumenta'l tránsitu con destín les mines de oru en California
1856	12.000
1865	8.209
1879	n.d.	Empecípiense los trabayos de construcción de la Canal Interoceánico.
1888	9.855
n.d.	24.000
1905	21.984
1911	37.505
1920	59.458
1930	74.409
1940	111.893
1950	127.874
1960	273.440
1969	389.000
n.d.: Información non disponible

La ciudá tien una población de 430 299 habitantes, según el censu realizáu en 2010. Incluyir nesta cifra los correximientos de San Felipe, El Chorrillo, Santa Ana, Calidonia o La Esposición, Curundú, Bethania, Bella Vista, Pueblu Nuevu, San Francisco, Parque Lefevre, Ríu abajo, Juan Díaz y Pedregal. Escluyir a los correximientos de Rancón, Chilibre, Los Cumes, Les Mañanines, Pacora, San Martín, Tocumen y 24 d'avientu).^[44]

D'alcuerdu al censu de 2010, habiten 880 691 persones nel distritu de Panamá (incluyendo tolos correximientos antes indicaos) y 315 019 habitantes nel distritu de San Miguelito, faciendo que l'área metropolitana de la ciudá de Panamá supere los 1,2 millones d'habitantes.^[44][45] Nun país con una población envalorada en 3,706,596 habitantes (2014), l'área metropolitana trema cerca del 40 % del total demográficu nacional.

Fotografía aérea tomada al atapecer de Panamá.

Zona Metropolitana

Artículu principal: Área metropolitana de la ciudá de Panamá

Zona Metropolitana de la ciudá de Panamá.

En contraste con otros países llatinoamericanus, Panamá creció al impulsu del comerciu esterior. El grau de vinculación de los grupos sociales con capitales estranxeros foi definiendo los espacios ocupaos polos sectores d'altos y baxos recursos. Los ciclos de puxanza o recesión económica y el so efeutu sobre'l tránsitu interoceánico pol Ismu refléxense, particularmente, na crecedera o decrecimiento de la población de la Rexón Metropolitana.^[46] La crecedera escomanada de los años del 60 esplica la mayor migración del campu a la ciudá rexistrada na historia republicana. Per un sitiu, la industrialización que xenera'l periodu de sustitución d'importaciones y por otru, la incursión de capital nel campu, mueven grandes sectores del interior del país a buscar nueves fontes d'empléu. Les árees de mayor receición urbana resulten ser San Miguelito, el sector de la carretera Transístmica escontra les Cumes - Alcalde Díaz y Tocumen.

Bona parte d'esti crecedera ye bonal, y efectúase por aciu tomar de tierres y la autoconstrucción, xeneralmente estendiéndose y densificando antigües árees d'invasión: "La superficie ocupada por viviendes autu-construyíes na ciudá de Panamá pasa de 180 hectárees en 1959, a 403 en 1970 y a 1,172 en 1980; la población crez de 20,000 a 74,000 y 151,000 persones, respeutivamente.

Pela so parte, los distritos d'Arraiján y La Chorrera, tradicionalmente, fueren pasu obligáu d'inmigrantes que'l so destín yera la ciudá de Panamá. Sicasí, esti sector convirtióse nuna importante área de crecedera pa ciudad-dormitorio de la población que llaboria na zona central.^[46]

Educación

La ciudá cunta con escueles, tanto particulares como privaes, que xeneralmente cubren tolos niveles d'enseñanza. Dalgunes d'elles tán especializaes o empobinaes al desenvolvimientu d'habilidaes en distintos oficios téunicos. Dientro de los colexos públicos más importantes de la ciudá tán: l'Institutu Nacional, la Escuela Profesional Isabel Herrera de Obaldía, l'Institutu José Dolores Moscote, l'Institutu Fermín Naudeau, l'Institutu América, l'Institutu Comercial Panamá, ente otros. Ente los colexos privaos tán l'Institutu Panamericanu, Colexu San Agustín, Colexu Javier, Colexu de La Salle, Colexu Brader, Colexu San Vicente de Paul, Colexu Parroquial San Judas Tadeo, Colexu de Les Esclaves del Sagráu Corazón de Jesús, Escuela Panamá, ente otros.^{[ensin referencies]}

La ufierta universitaria ta encabezada por dos universidaes estatales: la Universidá de Panamá (fundada en 1935) y la Universidá Teunolóxica de Panamá (fundada en 1981). Igualmente, esisten delles universidaes privaes como la Universidá Católica Santa María L'Antigua (USMA), la Universidá Llatina, la Universidá Llatinoamericana de Ciencia y Teunoloxía (ULACIT), la Universidad Interamericana(UIP), al Universidá del Ismu (UDI) y la Universidá Metropolitana d'Educación Ciencia y Teunoloxía (UMECIT). Munches d'estes universidaes y otres especializaes, como la Universidá Marítima Internacional de Panamá (UMIP), ufierten carreres empobinaes a l'actividá naval, portuaria y canalera, de gran relevancia pal país.^{[ensin referencies]}

Dellos campus subsidiarios d'universidaes estranxeres tamién tán allugaos na ciudá. La Universidá Estatal de Florida (FSU) opera equí un campus dende 1957, empobináu orixinalmente a la población norteamericana residente na antigua Zona de la Canal y reconocíu depués poles autoridaes educatives panameñas en 1996.^[47] La Universidá de Chile tamién tien representación del campus na ciudá n'alianza con QLU (Quality Leadership University), que'l so programa de Maestría n'Alministración d'Empreses (MBA) foi reconocíu como unu de los meyores n'América Llatina.^[48]

Ente los institutos d'educación secundaria pública de la ciudá, destaquen l'Institutu Nacional de Panamá, l'Institutu Fermín Naudeau y el Colexu Artes y Oficios "Melchor Lasso De La Vega", l'Institutu América, l'Institutu Comercial Panamá, l'Institutu José Dolores Moscote, l'Institutu Dr. Alfredo Cantón, ente otros.

A nivel d'educación privada tán l'Institutu Justo Arosemena, Colexu San Vicente de Paúl, Colexu Javier, San Agustín y La Salle, Institutu Panamericanu ente otros

Cultura

La institución encargada del espardimientu cultural nel país ye l'Institutu Nacional de Cultura (INAC) el cual “foi creáu por aciu la llei # 63 del 6 de xunu de 1974, pol Conseyu Nacional de Llexislación. Según dichu decretu correspuénde-y primordialmente "La Orientación, Fomentu, Coordinación y Direición de les actividaes culturales nel Territoriu Nacional”

“Dende la so creación l'Institutu Nacional de Cultura (INAC) tuvo allugáu en distintes sedes y nun ye hasta mediaos de 1995 que llogra un edificiu propiu onde anguaño tán toles sos oficines principales. Nesti edificiu funcionó l'Asamblea Nacional y depués la Corte Suprema de Xusticia; dichu edificiu ta allugada en Les Bóvedes (Fortificación Colonial) nel denomináu Cascu Antiguu de la ciudá de Panamá.”

Otra Institución que se destacar pol espardimientu cultural ye la Ciudá del Saber.^[49] el cual ye un parque empresarial, científicu y teunolóxicu.

Nel añu 2003, la ciudá foi escoyida como la capital internacional de la cultura, xunto a Curitiba, Brasil.^[50]

Arte

Diversos grupos de creación artística independiente mover na ciudá, produciendo diverses manifestaciones, tanto tradicionalmente figuratives como l'arte contemporáneo conceptual y postmodernista, hasta les producciones de grupos orixinarios que complementen cola so riqueza cultural la diversidá creativa de la ciudá. Anque les polítiques en favor d'un ampliu espardimientu de la cultura nun hai tao na axenda de los últimos gobiernos, siendo más bien aiciones esvalixaes, carentes d'una visión unificadora o proyeutu cultura país, que lleve al ciudadanu a asimilar la rellación ente cultura y desenvolvimientu. L'espectru potencial de Panamá nes artes ye vastu. La ciudá tien enforma qu'espresar, y camina amodo escontra una definición que-y dea cuerpu a les espresiones artísticu y cultural. Artistes activos de delles xeneraciones definir y emerxente, de corrientes múltiples converxen en Panamá o crean dende fora. Apurriendo al arriquecimientu de les artes visuales, escéniques, gráfiques, etc. Ente los pintores vanguardistas, destaca'l Maestru Pintor Llatinoamericanu Ricardo Mata , quien ye consideráu un Artista Visionariu, místicu, revolucionariu y critico rebelde de la sociedá. Tuvo como Maestros al so padre Guillermo Mata Iglesias, Alfredo Sinclair, Alberto Dutari, Juan B.Jeanine, Juan Manuel Cedeño y al Maestru Oswaldo Guayasamin. Ver en Google, Pintor Ricardo Mata Obra d'un panamiegu nel Muséu del Vaticanu. En La Prensa "L'Atrevencia de Ricardo Mata"

Lliteratura

Probablemente la manifestación creativa más antigua d'esta ciudá fundada en 1519. Rodrigo Miró cita a Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés como l'autor del primer cuentu escritu en Panamá y publicáu como parte de la Historia Xeneral y Natural de Les Indies en 1535. De magar, munchos narradores y poetes inspiráronse na ciudá d'orixe européu más antigua del Pacíficu americanu, cosmopolita y rica nuna historia cargada d'invasiones, saqueos, tráficu de plata y oru, pasu de xente, ataques de pirates y guerres.^[51] Dellos poetes y narradores nacíos na ciudá de Panamá son Manuel María Ayala (1785-1824), Amelia Denis de Icaza (1836-1911), Darío Herrera (1870-1914), Ricardo Miró (1883-1940), Gaspar Octavio Hernández (1893-1918), Demetrio Korsi (1899-1957), Ricardo Bermúdez (1914-2000), Joaquín Beleño (1922-1988), Ernesto Endara (1932- ), Diana Morán (1932-1987), José Córdova (1937- ), Pedro Rivera (1939- ), Moravia Ochoa López (1941- ), Roberto Fernández Iglesias (1941- ), Jarl Ricardo Babot (1946- ), Giovanna Benedetti (1949- ), Manuel Orestes Nieto (1951- ), Moisés Pascual (1955- ), Héctor Miguel Collada (1960- ), David Robinson Orobio (1960- ), Katia Chiari (1969- ), Carlos Oriel Wynter Melo (1971- ), José Luis Rodríguez Pittí (1971- ) y Sofía Santim (1982- ).

Biblioteques

La Biblioteca Nacional (BINAL) ye la biblioteca pública más importante de la ciudá. Esta Institución abrió les sos puertes el 11 de xunetu de 1942 por aciu el decretu Non. 238 de 31 de xineru de 1942.

Museos

Ente los museos más importantes de la ciudá, tán:

• Muséu d'Arte Contemporáneo,^[52]
• Muséu de la Canal Interoceánico,^[53]
• Muséu Antropolóxicu Reina Torres de Arauz,^[54]
• Muséu de Panamá la Vieya,^[55]
• Esplora: Centru de Ciencies y Arte,^[56]
• Muséu de la Biodiversidá
• Muséu d'Historia de Panamá

Teatros

Teatru Nacional nel Cascu Antiguu de la ciudá.

Ye posible visitar variaos teatros na ciudá que siempres cunten con distintes obres, eventos, y presentaciones. El Teatru Nacional ye la máxima casa de les artes en Panamá, mientres s'atopen munchos otros, como: el Teatru Balboa, el Teatru Abba, el Teatru en Círculu, el Teatru Anita Villalaz, el Teatru Bambalinas, el Teatru La Estación, el Teatru Guild, el Teatru Ascanio Arosemena, el Teatru Atenea de Ciudá del Saber, el Teatru Anayansi, el Teatru Inida, el Teatru L'Ánxel, etc.^[57]

Cine

El cine nació en Panamá na década de los cuarenta col primer llargumetraxe panamiegu tituláu "Al calor del mio bohío" (1946) de Carlos Luis Nieto cola participación de Beby Torrijos, Uriel Santacoloma, América Hill y Santander Tristán, filmáu na ciudá de Santiago de Veraguas.^[58] Nel 2004 creóse l'Asociación Cinematográfica de Panamá fundada y presidida por Luis Ángel Pacheco García qu'impulsa la llei de cine y el fondu pal desenvolvimientu cinematográficu nacional, ASOCINE gracies al sofitu del Ministru de Comerciu ya Industria Roberto Henríquez na ellaboración de la llei, solicita y llogra el sofitu estatal pa un fondu de 3 millones de dólares cada añu qu'impulsa les producciones cinematográfiques panameñas, llogrando asina'l desenvolvimientu de la cinematografía local,.^[59] Panamá ta viéndose a nivel de toa iberoamérica, Estaos Xuníos y Europa, con un gran potencial pa faer cine, tanto como pol desenvolvimientu de la so propia industria, como poles producciones internacionales. Adicionalmente espúnxose a nivel nacional ya internacional cola película titulada "Chance", de Abner Benaim, que foi mientres dos selmanes una de les más vistes del país, superando a Avatar 2010.,^[60] al día de güei atópense delles coproducciones estrenaes internacionalmente como "Los Colores del Monte", "Melaza", "Ruta de la Lluna", ya importantes documentales como "Los Puños d'una Nación", "Reines" y "Invasión" Na ciudá del 26 d'abril de 2012 al 2 de mayu del mesmu añu inauguró la primer edición del Festival de Cine de Panamá (IFF, Según les sos sigles n'inglés).

El 5 d'abril de 2014 realizar por primer vegada los Premios Platino al cine iberoamericanu, dende'l Centru de Convenciones ATLAPA. Presentáronse cintes de tolos países llatinos incluyendo Portugal y España, siendo entamada por EGEDA y FIPCA. La gala foi promocionada por Sofía Vergara, Fanny Lu, Eugenio Derbéz, ente otros. Espérase qu'Iberoamérica pose los sos güeyos na ciudá de Panamá mientres esta gala internacional.

Gastronomía

La gastronomía de la ciudá ye caribeña, pero tamién la diversidá de nacionalidaes que formaron parte de la población panamiega crearon una variada ufierta culinaria.

Na ciudá pueden atopase distintos restoranes de comida internacional (árabe, xaponesa, coreana, china, griega, italiana, francesa, española, colombiana, peruana, mexicana, venezolana, caribeña, ente otres), establecimientos (franquicies) de comida rápida y diversos llugares de comida típica panamiega.^[61]

Llugares d'interés

Ver tamién: Monumentos de Panamá

Monumentu a Pablo Arosemena alcontráu na plaza de Francia.

Catedral Metropolitana.

Interior Ilesia San Felipe Neri

• Catedral Metropolitana de Panamá, na plaza de la Catedral.
• Ilesia del Carmen, vía España.
• Ilesia de La Mercé, Casco Viejo.
• Ilesia de Santa Ana, Casco Viejo.
• Ilesia de San Felipe de Neri.
• Altar d'Oru de la ilesia de San José.
• Teatru Nacional.
• Teatru Balboa.
• Canal de Panamá.
• Muséu de la Canal Interoceánico.
• Avenida Central (Plaza 5 de Mayu).
• Centros Comerciales: Multiplaza Pacific, Multicentro, Albrook Mall, MetroMall, Plaza Tocumen, Los Pueblos, ente otros.
• Área Bancaria de Panamá.
• Palaciu Presidencial (Palaciu de Les Garces).
• La Calzada d'Amador (Causeway).
• Centru de Convenciones ATLAPA.
• FIGALI Convention Center.
• L'Hipódromu Presidente Remón.
• Panamá la Vieya.
• El mio Pueblito.
• Esclusas de Miraflores.
• Parques Naturales: Metropolitanu, Soberanía, Camín de Cruces, cuetu Rancón.
• Panamá Rainforest Discovery Center: un centru de aviturismo y torre d'observación.
• La Cinta Costera (avenida Balboa).
• Ciudá Deportiva, Irving Saladino.
• El muséu de la biodiversidá de Frank Gehry.
• Tercer etapa de la Cinta Costera.

Vista de Punta Paitilla y l'avenida Balboa, dende'l mercáu del mariscu.

Patrimoniu Mundial

Sitiu Arqueolóxicu de Panamá La Vieya y Distritu Históricu de Panamá

Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Calle del Cascu Antiguu de Panamá.
Llugar	Panamá
Criterios	Cultural: ii, iv, vi
Referencia	790
Inscripción	2003 (XXVII Sesión)
Área	Llatinoamérica y el Caribe

Panamá La Vieya ye'l nome que s'usa pa les muertes Arqueolóxiques y arquiteutónicos del Conxuntu histórico y monumental de la primer ciudá española fundada na mariña del Pacíficu por Pedro Arias d'Ávila el 15 d'agostu de 1519. Esta ciudá foi l'empiezu de les espediciones que conquistaron l'Imperiu inca de Perú en 1532. Tamién foi una escala d'una de les más importantes rutes comerciales del continente americanu que llevaba a les famoses feries de Nombre de Dios y Portobelo, per onde pasaben la mayor parte del oru y la plata que los españoles esplotaben n'América.^[62]

La Convención de Patrimoniu Mundial Cultural y Natural de la UNESCO decidió inscribir esta propiedá tomando como base los criterios culturales ii, iv y vi, considerando que Panamá foi'l primer asentamientu européu na mariña del Pacíficu, en 1519, y que'l Distritu Históricu caltién intactu una rede de cais, xunto con un númberu sustancial d'edificios domésticos antiguos, que son un testimoniu escepcional de la naturaleza d'esti tempranu asentamientu.^[63]

Casco Viejo o Cascu Antiguu, Panamá El Cascu Antiguu foi consideráu Patrimoniu Mundial o un llugar con valores que tesciende a tola Humanidá n'avientu de 1997. De la revisión de los sos antecedentes puede vese, que dempués de que'l primer asentamientu quedara destruyíu por enfermedaes y ataques de pirates, del cual el postreru y más recordáu ye'l de Henry Morgan, la ciudá treslladóse a una península predresa que yera más salubre y al tiempu más fácil de defender. En 1673 fundaron lo que güei se llama oficialmente'l Cascu Antiguu, pero tamién ye conocíu como San Felipe, Catedral y más usualmente, Casco Viejo.

El Cascu Antiguu ye un amiestu de distintos estilos arquiteutónicos, que reflexen la diversidá cultural del país. Caribeñu, republicanu, modernismu, francés y colonial entemecer nun llugar de menos de 800 edificios. La mayoría de los principales monumentos de la ciudá de Panamá atopar nel Cascu Antiguu: el Salón Bolívar, la Catedral Metropolitana, el Teatru Nacional de Panamá (fundáu en 1908), el monumentu de Les Bóvedes, la ilesia de La Mercé, la Ilesia de San Felipe Neri, la Ilesia de San José col so distintivu altar doráu, que foi salváu de Panamá La Vieya y tresportáu a la nueva ciudá.

El Cascu Antiguu panamiegu ye yá'l segundu destín turísticu de la ciudá, dempués de la Canal de Panamá. Tanto'l gobiernu como sectores privaos tán participando viviegamente non yá na restauración del patrimoniu arquiteutónicu, sinón tamién nel patrimoniu humanu, invirtiendo nes industries culturales y la iniciativa local.^[64]

Tresporte

La ciudá cunta con una infraestructura de tresporte que dexa'l movimientu de carga y viaxeros dientro del área metropolitana y ente ésta y el restu del país. Nel sector del tresporte terrestre, persisten problemes acomuñaos principalmente a los frecuentes embotellamientos, causaos pola demanda d'espaciu vial qu'impon la gran cantidá de vehículos privaos. Dende va dellos años, la infraestructura de tresporte de la ciudá atopar nun continuu procesu de modernización y ampliación en tolos sos sectores.

Tresporte aereu

Aeropuertu Internacional de Tocumen, Centru de conexones de Copa Airlines.

L'Aeropuertu Internacional de Tocumen ye'l más importante del país. Ta allugáu na parte oriental de la ciudá, a unos 20 km de la mesma. Ye'l de mayor tráficu de la rexón, con vuelos direutos a les principales ciudaes d'Europa, Norteamérica, Centroamérica, El Caribe y América del Sur. Funciona como'l principal centru de conexón de Copa Airlines y por cuenta de la gran cantidá de destinos internacionales qu'esta tien, ye consideráu l'Hub de les Amériques. El segundu aeropuertu n'importancia, l'Aeropuertu Marcos A. Gelabert, ta emplazado nuna antigua base militar d'Estaos Xuníos y acútase pa vuelos nacionales y rexonales. Tamién s'atopa'l Aeropuertu Internacional Panamá Pacíficu, tamién llamáu Aeropuertu de Howard, que cunta con vuelos direutos dende Bogotá, Medellín y Cali cola aereollinia VivaColombia.^[65]

Tresporte terrestre

Vista aérea del Corredor Sur sobre la badea de Panamá.

La ciudá cunta con dos autopistes, conocíes como corredores. El Corredor Norte coneuta la urbe coles árees revertíes y colos principales suburbios alcontraos escontra'l norte. El Corredor Sur, pela so parte, estender dende la zona de San Francisco hasta la redoma del aeropuertu Internacional de Tocumen, incluyendo un tramu marítimu que traviesa parte de la badea de Panamá. Amás, la ciudá coneuta per dambos estremos cola carretera Panamericana, incluyendo tramos que sirven a ciudad satélites vecines, como La Chorrera. L'autopista Panamá-Colón, inaugurada en 2009, cuerre paralela a la Canal de Panamá y coneuta la capital cola ciudá de Colón, allugada na mariña atlántica. Esta autopista significó la puesta en práutica d'un eficiente sistema vial ente los dos océanos y les sos respeutives zones portuaries y comerciales.

Dientro de la ciudá, l'avenida Balboa foi por enforma tiempu la más reconocida, non yá pol so ampliu usu, sinón porque bordia la llinia costera que define la badea de Panamá. Cola construcción de la llamada Cinta Costera, que la so primer fase foi completada en 2009, l'avenida camudó la so imaxe y vialidad; de manera que los sos seis carriles cuerren anguaño nel mesmu sentíu, ente que los cuatro carriles de la nueva cinta cuerren en sentíu contrariu. A estes pueden sumase la cai 50 y la vía España, que xunto cola vía Simón Bolívar y la vía Ricardo J. Alfaro (conocida popularmente como Tumba Muertu), constitúin les principales arteries de la capital panamiega.

Autobuses

Los autobuses son el principal mediu de tresporte públicu, diariamente 800 mil panameños utilicen esti mediu, tanto dientro de la ciudá, como escontra l'interior del país. La terminal central d'autobuses, conocida como Gran Terminal Nacional de Tresporte, atópase en Albrook, cerca del Aeropuertu Marcos A. Gelabert y del centru comercial Albrook Mall. Dende ellí parten rutes interurbanes, interprovinciales ya inclusive rutes internacionales escontra América Central y Méxicu.

Dientro del área urbana, los pasaxeros yeren tresportaos n'autobuses multicolores conocíos popularmente como diaños coloraos. Estos buses cubren una área bastante estensa de la ciudá y zones aledañas, tán decoraos con colores brillosos, de cutiu representando a artistes, políticos y otres personalidaes famoses nel ámbitu popular. Dende'l 15 de marzu de 2013, el sistema de tresporte públicu MetroBus sustituyó al diañu coloráu. El pasaxe nes rutes regular y tresversal cuesta 25 centésimos, y les d'autopista (que van del centru al norte o del centru al este) cuesten un dólar 25 centésimos.^[66].

Taxis

Los taxis, como sistema de tresporte selectivu, complementen al sistema de buses. Son de color mariellu. Los conductores apliquen un sistema de tarificación per zones.

Tren de pasaxeros na estación del ferrocarril de la ciudá de Panamá.

Trenes y metro

Ver tamién: Metro de Panamá

Anque'l tresporte ferroviariu nun s'esplotó notablemente nel país, esiste una llinia ferroviaria conocida como Ferrocarril de Panamá, que coneuta la ciudá de Panamá cola ciudá de Colón. Esta llinia foi inaugurada en 1855 y percuerre una distancia de 76.6 km a lo llargo del ismu. Usada mayormente pal tresporte de carga, en 2001, empezar a usar tamién pal tresporte de pasaxeros, dirixíu principalmente a executivos y comerciantes que se mueven pa trabayar ente dambes ciudaes, al igual qu'a turistes polo xeneral.

El gobiernu impulsó la construcción d'una rede ferroviaria metropolitana que va conformar el metro de Panamá, que la so construcción empezó en xunetu de 2010.^[67] Les autoridaes d'esti país anunciaron les empreses que competirán por construyir esti mega proyeutu de 1500 millones de dólares. El consorciu compuestu por FCC y la brasilana Odebrecht ganó'l concursu pa construyir la llinia 1 del metro de Panamá. El presupuestu del contratu, el de mayor tamañu del país dempués de l'ampliación de la Canal de Panamá, xube a 1.400 millones de dólares (más de 1.000 millones d'euros).

La empresa española impúnxose na final a la otra alianza liderada pola italiana Impregilo, el sociu de Sacyr nes obres de la Canal. La compañía presidida por Baldomero Falcones, con fuertes intereses na zona, garantízase, d'esta manera, una importante cartera d'obra pa los próximos años.

FCC ye unu de los mayores promotores d'esti tipu d'infraestructures ferroviaries, tanto n'España como nel estranxeru. Anguaño, la constructora controlada por Esther Koplowitz participa n'otros grandes concursos internacionales d'estes carauterístiques, ente los que sobresalen el metro de Dublín (Irlanda) y el de Copenhague (Dinamarca). Otros grupos españoles, como Remana y Isolux, participaron nes fases iniciales del concursu de Panamá ensin ésitu.

La ufierta del consorciu de FCC inclúi tanto la obra civil como'l material móvil. El metro panamiegu va tener 14 quilómetros de llargor al traviés de los cualos van instalase 13 estaciones de suburbano.

El 4 d'abril de 2014 foi inaugurada la primer llinia pol presidente de Panamá, Ricardo Martinelli. El costu del pasaxe ye 35 centésimos un viaxe d'ida. Ida y vuelta en xunto fadríen 70 centésimos.

Deporte

Estadiu Rommel Fernández, el mayor estadiu de fútbol del país. Tamién s'utiliza pa la práutica del atletismu.

Estadiu Nacional Rod Carew, unu de los estadios de béisbol de mayor capacidá d'América Llatina.

Arena Roberto Durán, utilizada pa diversos eventos como baloncestu, boxéu, ente otros.

L'autoridá nos deportes en Panamá ye l'Institutu Nacional de Deportes (PanDeportes). Na ciudá esisten diversos estadios, campos y complexos deportivos pa prauticar distintes disciplines, ente les que pueden mentase les siguientes: fútbol, béisbol, fútbol americanu (xunto col flag football), voleibol, baloncestu, boxéu, natación, rugbi, cricket, golf, tenis, tenis de mesa, frontenis, llucha llibre, axedrez, ente otres. Tamién puede practicase el deporte de la vela o windsurf moviéndose a Islla Contadora.

Na ciudá, como nel restu del país, el béisbol y el baloncestu yeren los deportes por excelencia de los capitalinos, pero nos últimos años hubo una puxanza nel fútbol, enforma d'ello debe al apurra que tuvo'l gobiernu en meyores d'infraestructures. Unu de los meyores estadios ye l'estadiu Nacional de Panamá (tamién conocíu como estadiu Nacional Rod Carew, en memoria d'esi famosu pelotero panamiegu)^[68] con una capacidá de 27 mil espectadores construyíu en 1999. En tanto al fútbol se reinauguró l'estadiu Rommel Fernández, construyíu en 1970, con una capacidá de 22 mil espectadores pa esi entós; güei, depués de ser remozado y ampliáu, la so capacidá amontó a 32 000 espectadores.

La ciudá de Panamá foi sede d'importantes competencies deportives:

• Xuegos Centroamericanus y del Caribe 1938.
• Xuegos Centroamericanus y del Caribe 1970.
• Xuegos Bolivarianos 1973.
• Copa Centroamericana de Fútbol 2003.
• Xuegos Deportivos Centroamericanus 2010.
• Copa Centroamericana de Fútbol 2011.
• Campeonatu Mundial de Béisbol 2011.
• Olimpiaes Especiales de Centroamérica y el Caribe 2012.
• Ironman 70.3 (Ediciones 2012, 2013 y 2014).
• Campeonatu Sub 17 de la CONCACAF 2013.
• Serie de la lleenda de la MLB (New York Yankees contra Marlins de La Florida).
• Campeonatu CentroBasket 2016.
• Copa Centroamericana de Fútbol 2017.
• Campeonatu Sub 17 de la CONCACAF 2017.

En 2014, la ciudá de Panamá llanzó la so candidatura oficial pa consiguir la sede de los Xuegos Centroamericanus y del Caribe de 2018, que recayó en Barranquilla, Colombia. Nel 2016, presentó la so candidatura p'allugar los Xuegos Centroamericanus y del Caribe 2022, que la so sede foi anunciada nel 2017 na cual la ciudá de Panamá foi electa.

Esta ciudá, tamién ye la sede de los partíos d'eliminatoria mundialista y amistosos internacionales que xuegue, como llocal, la Seleición de fútbol de Panamá. "Los canaleros" establecen el so localía nel Estadiu Rommel Fernández.

Predecesor: San Salvador	Ciudá Centroamericana y Caribeña 1938	Socesor: Barranquilla
Predecesor: San Xuan	Ciudá Centroamericana y Caribeña 1970	Socesor: Santu Domingu

Representación de la ciudá de Panamá

L'afición capitalina cuenta con dellos equipos que lu representen nes distintes lligues de la República.

Equipu	Lliga	Estadiu	Fundación del equipu
Alianza FC	Lliga Panamiega de Fútbol	Estadiu Luis Ernesto Tapia	1963
CD Plaza Amador	Lliga Panamiega de Fútbol	Estadiu Maracaná de Panamá	1955
Chorrillo FC	Lliga Panamiega de Fútbol	Estadiu Maracaná de Panamá	1974
Tauro FC	Lliga Panamiega de Fútbol	Estadiu Rommel Fernández	1984
Panamá Metro | Lliga de Béisbol de Panamá	Rod Carew	1975
Águiles Metropolitanes	Béisbol Profesional de Panamá	Rod Carew	----
Panteres de Parque Lefevre	Lliga Profesional de Baloncestu de Panamá	Ximnasiu USMA	2015
Ferres de Cai P	Lliga Profesional de Baloncestu de Panamá	Ximnasiu USMA	2015
Águiles de Ríu Aajo	Lliga Profesional de Baloncestu de Panamá	Ximnasiu USMA	2015
Sociedad Deportiva Atlético Nacional	Lliga Panamiega de Fútbol	Estadiu Maracaná de Panamá	2001

Datos xenerales

• La ciudá de Panamá, foi la primer ciudá española en ser fundada nes costes del Océanu Pacíficu del continente americanu.
• La ciudá tien una estensión de 2.561 km² (988 La mio.²), convirtiéndola, por estensión, nuna de les ciudaes más grandes de Llatinoamérica.
• El clima na redolada del Distritu y nel área de la Municipalidá ye lluviosu mientres los meses de mayu a avientu y cuenta con una temporada seca o "branu", de xineru a abril. Presenta una precipitación media diaria de 5,1 mm y un mugor relativo media añal de 75%. La temperatura a lo llargo del añu bazcuya ente 21 °C (70 °F) y 35 °C (95 °F), dependiendo del mes.
• En Panamá tán allugaos unu de los centros financieros internacionales más grandes de Llatinoamérica con 94 bancos, de los cualos 60 son del Sistema Bancariu Nacional, 24 de la Banca Internacional y 9 bancos de representación. El Sistema Bancariu Nacional tien activos por B/29.100 millones y 284 sucursales a lo llargo del país, de les cualos 132 alcontrar na Municipalidá de Panamá.
• La ciudá de Panamá ye l'únicu llugar nel mundu onde puede vese l'amanecer y l'atapecer esautamente a la mesma hora (amanecer 6:10 a.m. y atapecer 6:10 p.m.)
• La ciudá de Panamá ye la única capital de Llatinoamérica arrodiada de montes tropicales y nel so centru ye de bon accesu a los trés Parques Nacionales declaraos Reserva de la Biosfera y Patrimoniu de la Humanidá. Al tar ende dientro esos montes, da la impresión de que se ta enfusando a llugares inhóspitos y arrodiáu de fauna; tou eso a menos de diez minutos de la ciudá.
• El Ferrocarril de Panamá foi'l más caru construyíu na historia; yá que costu 8 millones de dólares a mediaos del sieglu XIX y tomó 5 años la so construcción.
• La ciudá de Panamá magar ser fundada a veres del Océanu Pacíficu, el llinguaxe y les traces culturales de los sos habitantes son típicamente caribeños.

Apuntes históricos

• Dende'l so día de fundación, el 15 d'agostu de 1519, Panamá foi conocida o llamada por distintos nomes asina:
  • Capital de Tierra Firme.^[69]
  • Capital del Reinu de Tierra Firme^[69]
  • Capital del antiguu Reinu de Tierra Firme^[69]
  • Bien Noble y bien Lleal ciudá^[69]
• El 15 de setiembre de 1521, "el Pueblu de Panamá" recibió'l títulu de ciudá al traviés de la Real Cédula expedida en Burgos pol emperador Carlos V, que nomar "la Noble Ciudá de Panamá".^[70]
• El conceyu de Panamá usa dende la so creación el mesmu escudu d'armes dau a la ciudá de Panamá pol emperador Carlos V en 1521.^[69]
• En 1941 la Constitución Política de la República de Panamá indica n'unu de los sos artículos que la capital de la República ye la ciudá de Panamá y, en casu de guerra, terremotu o otra calamidá, podría treslladase la capital temporalmente a otru puntu del territoriu nacional.^[71] La Constitución de 1941 foi suspendida la so vixencia n'avientu de 1944^[72] y reemplazada pola Constitución de 1946 y esti artículu nun foi incluyíu.^[73]
• Hasta 1955 considerábase'l 21 de xineru de 1673 como la fecha de fundación de la nueva ciudá de Panamá, sicasí por aciu Llei foi decretada la correición y cambéu de la fecha al día 15 d'agostu de 1519, yá que se consideró un treslláu de la ciudá y non la fundación d'una nueva ciudá.^[69]
• En 1982 promúlgase la Llei qu'aprueba la división político-alministrativa de la provincia de Panamá y señálase como capital d'esta provincia, según del distritu de Panamá a la ciudá de Panamá.^[74]

Hermanancies

• Madrid, España^[75]
• Guadalaxara, Méxicu^[76]
• Santo Domingo Tehuantepec, Méxicu^{[ensin referencies]}
• Tegucigalpa, Francisco Morazan, Hondures
• Miami, Florida, Estaos Xuníos
• Managua, Nicaragua^{[ensin referencies]}
• Bogotá, Colombia
• Punta Arenas, Chile
• Caraques, Venezuela
• San Xosé, Costa Rica
• Ciudá de Guatemala, Guatemala
• Barranquilla, Colombia
• Paita, Perú
• Lima, Perú
• Fort Lauderdale, Florida, Estaos Xuníos
• Londres, Reinu Xuníu
• Callao, Perú^[77]
• Tel Aviv Yafo, Israel
• Vancouver, Canadá
• Santu Domingu, República Dominicana
• Santiago, República Dominicana
• Netanya, Israel.

Panamá forma parte Unión de Ciudaes Capitales Iberoamericanes (UCCI)qu'arrexunta a 27 ciudaes d'Iberoamérica.^[78]

Ciudaes en Procedimientu d'Hermanancia

• Iquitos, Perú
• Chiclayo, Perú
• Cuzco, Perú
• Juliaca, Perú
• Puno, Perú
• Doḥa, Qatar

Predecesor: Maceió

Capital Americana de la Cultura 2003

Socesor: Santiago de Chile

Referencies

1. URL de la referencia: https://it-ch.topographic-map.com/map-s5fss8/Panam%C3%A0/?zoom=19&center=8.97077%2C-79.53417&popup=8.97087%2C-79.53423.
2. (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
3. Asamblea llexislativa de Panamá (1941). «Constitución política de la República de Panamá». Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
4. «Acta d'independencia de Panamá.» (1903). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-09-19. Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
5. Asamblea Nacional de Representantes de Correximientos (28 de febreru de 1984). «Ley Non.1 de 27 d'ochobre de 1982, pol cual apruébase la División Políticu - Alministrativa de les Provincies de Bocas del Toro, Chiriquí, Darién, Panamá, Colón y la Contorna de San Blas.». Gaceta Oficial (Panamá) (20.006):  páxs. páxs.152. p.69. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_GACETES/1980/1984/20006_1984.pdf. Consultáu'l 20 de marzu de 2011. 
6. Contraloría Xeneral de la República. Institutu Nacional d'Estadística y Censu.. «Censo nacionales 2010. XI de población y VII de vivienda.». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
7. «Pedrarias Dávila Escritu por María del Carmen Mena García.». Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
8. «Historia de Panamá. Escritu por Ernesto Castillero.». Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
9. «"Gobiernu de la ciudá de Panamá"».
10. «"Centru Bancariu Internacional de Panamá"». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
11. «escala humana.php "A escala humana"».
12. «Capital Americana de la Cultura (CAC)».
13. «"Calidá de vida"». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
14. «Panamá la vieya: con motivu del cuartu centenariu de la so fundación, 15 d'agostu 1519-1919». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
15. «Compendio d'historia de Panamá.». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
16. «La ciudá nun encruz de caminos: Panamá y los sos oríxenes urbanos.». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
17. «Pedrarias Dávila Escritu por María del Carmen Mena García.». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
18. «Historia xeneral d'España y América, Volume 10,Númberu 1 Escritu por Rialp, Ediciones, S.A.». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
19. «Historia eclesiástica y civil de Nueva Granada, volume I». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
20. «Memories pa la historia de la Nueva Granada dende'l so descubrimientu». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
21. «220 años del periodu colonial en Panamá.». Consultáu'l 5 de febreru de 2011.
22. «Les ciudaes na América hispana: sieglos XV al XVIII Escritu por Porfirio Sanz Camañes.». Consultáu'l 21 de febreru de 2011.
23. «Pedrarias Dávila Escritu por María del Carmen Mena García.». Consultáu'l 21 de febreru de 2011.
24. «Historia d'América Escritu por Xuan Bosco Amores.». Consultáu'l 21 de febreru de 2011.
25. «The Spanish lake Escritu por Oskar Hermann Khristian Spate.». Consultáu'l 21 de febreru de 2011.
26. «"Patronatu Panamá Viejo"».
27. La Prensa (Panamá) (ed.): «Nueves fronteres capitalines». Consultáu'l 17 d'avientu de 2009.
28. Ministeriu de Vivienda (1 de marzu de 1996). «Resolución Non.19-96 de 23 de febreru de 1996, pol cual defínense los nuevos llenderos de la ciudá de Panamá.». Gaceta Oficial (Panamá) (22.984). http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_GACETES/1990/1996/22984_1996.pdf. Consultáu'l 29 d'avientu de 2009. 
29. Panamagazine (ed.): «edificios-ms-altos-de-latinoamrica/ En Panamá constrúin los edificios más altos de latinoamérica». Consultáu'l 27 de payares de 2008.
30. skyscraperpage (ed.): «Panamá: 100 metros o más per debaxo de los xigantes». Consultáu'l 22 d'avientu de 2008.
31. LaPrensa(Panamá) (ed.): «Panamá, un país de rascacielos». Consultáu'l 22 d'avientu de 2008.
32. pa-dixital.com.pa (ed.): «Una torre financiera de primer mundu en Panamá». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 17 de mayu de 2010.
33. pa-dixital.com.pa (ed.): «Suspenden construcción de La Tusa». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 6 d'ochobre de 2011.
34. emporis.com (ed.): «Tall Building Statistics for Panama City». Consultáu'l 26 de febreru de 2010.
35. «"Carauterístiques de la ciudá de Panamá"».
36. «"serviciu d'información meteorolóxica mundial». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
37. «El Parque Omar». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
38. «El Parque Metropolitanu». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
39. «El Parque Camino de Cruces». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
40. «El Parque Soberanía». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-07-03.
41. «Parque Municipal Summit».
42. LaPrensa(Panamá) (ed.): «Nueves fronteres capitalines». Consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.
43. Plasmu, Juan (Setiembre de 1969). «La ciudá de Panamá y la so Crecedera Demográfica». Revista Lotería XIV (166):  páxs. páxs.97. p.28. http://www.asamblea.gob.pa/legispan/pdf_lnb/1960_LNB/1969_LNB/1969_166_LNB.pdf. Consultáu'l 22 d'agostu de 2009. 
44. Contraloría Xeneral de la República. Estimación de la población del distritu de Panamá, por correximientu, según sexu y grupos d'edá: al 1° de xunetu de 2009.  páxs. páxs.12. p.10 url=http://www.contraloria.gob.pa/dec/Temes/50/40/panama.pdf. 
45. Contraloría Xeneral de la República (26 de setiembre de 2006). Estimación de la población del distritu de San Miguelito, por correximientu, según sexu y grupos d'edá: al 1° de xunetu de 2009.  páxs. páxs.12. p.10 url=http://www.contraloria.gob.pa/dec/Temes/50/40/san%20miguelito.pdf. 
46. « Plan de Desarrollu Urbanu de les Areas Metropolitanes del Pacíficu y del Atlánticu/ Volume II Parte 2». mivi.com.pa. Consultáu'l 17 d'agostu de 2010.
47. Martes Financieru (ed.): «A la 'caza' d'estudiantes». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 29 d'abril de 2010.
48. «Panama MBA program ranked among the best in the region.» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 29 d'abril de 2010.
49. «"Ciudá del Saber"».
50. «Panamá capital Internacional de la cultura». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
51. «"De la mano escontra'l futuru"».
52. «"MacPanama"».
53. «"Muséu de la Canal"».
54. «"MartaPanama"». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-01-29.
55. «"Muséu de Panamá la Vieya"». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
56. «"ExploraPanama"».
57. «"Teatros de Panama"».
58. «"Al calor del mio bohío (IMDb)"» (inglés).
59. «meyores-de-la llei-de-cine/81100" "Les Meyores de la Llei de Cine"».
60. «"Cinematografía de Panama"». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-01-04.
61. «"Gastronomía Panamiega"». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-01-25.
62. "World Heritage Site"
63. "UNESCO Official Site"
64. arcoproperties.com
65. [1]
66. «mio-bus--a-un anu-del-nuevu--tresporte-de-panama/12507.html El mio Bus: A un añu del nuevu tresporte de Panamá».
67. «metro-de-panam-tar-a-cargu-de consorciu suizu-mexicanu/ Diseño del metro de Panamá tuvo al cargu de consorciu suizu mexicanu».
68. «"Estadiu Nacional Rod Carew"». Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015.
69. Asamblea Nacional (Panamá) (9 de febreru de 1955). «Ley Non.14 de 20 de xineru de 1955». Gaceta Oficial (12.587):  páxs. páxs.16. p.1. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_GACETES/1950/1955/12587_1955.pdf. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
70. Revista Llotería (Xineru de 1944). «Títulu de la ciudá y armes pa Panamá». Revista Lotería (32):  páxs. páxs.19. p.1. http://bdigital.binal.ac.pa/bdp/revistes/Loteria/xineru1944-1.pdf. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
71. Asamblea Nacional (Panamá) (3 de xineru de 1941). «Constittución Política de la República de Panamá». Gaceta Oficial (08.425):  páxs. páxs.24. p.1. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_gacetes/1940/1941/08425_1941.PDF. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
72. Ministeriu de Gobiernu y Xusticia (Panamá) (29 d'avientu de 1944). «Decreto Non.4 de 29 d'avientu de 1944». Gaceta Oficial (9587):  páxs. páxs.8. p.1. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_GACETES/1940/1944/09587_1944.PDF. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
73. Asamblea Nacional Constituyente (4 de marzu de 1946). «Constittución Política de la República de Panamá». Gaceta Oficial (09938):  páxs. páxs.24. p.1. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_gacetes/1940/1941/08425_1941.PDF. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
74. Asamblea Nacional de Representantes de Correximientos (28 de febreru de 1984). «Ley Non.1 de 27 d'ochobre de 1982». Gaceta Oficial (20.006):  páxs. páxs.152. p.69. http://www.asamblea.gob.pa/APPS/LEGISPAN/PDF_GACETES/1980/1984/20006_1984.PDF. Consultáu'l 21 d'agostu de 2009. 
75. http://www.madrid.es/portales/munimadrid/es/Inicio/Ayuntamiento/Madrid-Global/Ciudades-Hermanadas/Mapa-Mundi-de-las-ciudades-hermanadas?vgnextfmt=especial1&vgnextoid=4y84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4y98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&idContenido=208ac435a6b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD
76. https://web.archive.org/web/http://www.guadalajara.gob.mx/rellacionesinternacionales/panama.htm
77. «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-07-29.
78. «UCCI: el protagonismu de les Ciudaes n'Iberoamérica y nel mundu». Conceyu de Madrid. Consultáu'l 28 de febreru de 2009.

Bibliografía

• Mellander, Gustavo A.; Nelly Maldonado Mellander (1999). Charles Edward Magoon: The Panama Years. Río Piedras, Puertu Ricu: Editorial Plaza Mayor. ISBN 1-56328-155-4. OCLC 42970390.
• Mellander, Gustavo A. (1971). The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years. Danville, Ill.: Interstate Publishers. OCLC 138568.
• La páxina oficial del Metro de Panamá. http://www.elmetrodepanama.com Archiváu 2016-09-08 en Wayback Machine

Ver tamién

• Panamá
• Distritu de Panamá
• San Miguelito
• Distritu de Arraiján
• Indicadores de les ciudaes d'América Llatina

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Panamá.

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a Panamá.

• Páxina oficial del gobiernu de la ciudá de Panamá Archiváu 2011-02-25 en Wayback Machine
• Biblioteca Nacional de Panamá
• Ciudá de Panamá
• Actividaes lliteraries en Panamá
• so-llar/articulos-panama.php?id=101/afaya Panamá (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Les tranvíes de ciudá de Panamá
• Mapes geopictóricos de la ciudá de Panamá Archiváu 2018-12-26 en Wayback Machine
• Condominios y proyeutos na ciudá de Panamá

Artículu de traducción automática a partir de "Panamá (ciudad)" que necesita revisión. Quita l'avisu cuando tea correxíu.