Cowboy

Pa ver l'álbum musical, Cowboy (álbum).
Imaxe típica d'un cowboy. Cuadru de Charles Marion Russell (1864-1926).

Un cowboy (n'español vaqueru) ye l'encargáu de les xeres rellacionaes cola ganadería en gran parte de los estaos del norte de Méxicu como Chihuahua, Baxa California, Durango, Coahuila, Nuevo León, Sinaloa, Sonora, Tamaulipas, Zacatecas y San Luis Potosí, n'Estaos Xuníos nos estaos de Texas, California, Arizona, Kansas, Oklahoma y Utah; y tamién nes provincies d'Alberta, Columbia Británica, Manitoba y Saskatchewan en Canadá. La so figura adquirió trescendencia na segunda metá del sieglu XIX col surdimientu de les rutes ganaderes dende Texas y Chihuahua escontra'l norte de los Estaos Xuníos dempués de la guerra civil, cuando'l tresporte de los animales per tierra riquía de caballeros de gran maña y resistencia.

El so estilu de vida y trabayu foi heredáu de los mexicanos que vivieron nel actual territoriu texano y la so crianza del ganáu introducíu polos españoles dende'l sieglu XVI. Foi idealizáu como'l protagonista de numberoses hestories romántiques que s'inclúin nel llamáu xéneru wéstern. El femenín del cowboy ye la cowgirl. Tamién llamáu buckaroo por deformación de la pallabra vaqueru» n'español.

Influencies y entamos de la ganadería en Texas

[editar | editar la fonte]
Rancheros mexicanos na primer metá del sieglu XIX.

Los precursores del cowboy estauxunidense fueron los mexicanos que criaron ganáu nel área de l'actual Texas, dende la so introducción nel sieglu XVI, cola llegada de los españoles. Los animales adomaos fueron los especímenes conocíos como Longhorns (llamaos asina polos sos allargaos cuernos), que abeyaben per n'estáu semi-selvaxe. Los primeros pobladores texanos empecipiaron el sistema de ranchu abiertu conocíu como hacienda. La principal actividá económica yera la crianza de ganáu qu'aprovía grasa pa faer candeles y tamién cueru; tamién l'agricultura yera d'importancia. Coles mesmes, apaeció l'apareyu a ser utilizáu polos nuevos colonizadores estauxunidenses. En California esistíen tamién diestros homes a caballu, según rellatar Richard Henry Dana quien escribió un llibru sobre esa rexón en 1840 cuando entá pertenecía a Méxicu. Según describe:

Cuando van en llargues xornaes, monten un caballu hasta cansalo y garren otru, tiren la montadura y la brida sobre él, y dempués d'escosar l'animal, tomen un terceru, y asina hasta'l final del viaxe. Nun hai ameyores caballeros nel mundu.[1]
Un exemplar de la raza bovina Texas Longhorn.

A entamos del sieglu XIX, el territoriu dende los Montes Rocosos escontra'l ríu Missouri yera un espaciu abiertu de llibre llendo. Conforme avanzaba'l sieglu, munchos enfusaron escontra l'oeste pasando'l ríu Mississippi y les grandes llanures, moviendo a los nativos amerindios; tres ellos establecieron los pequeños ganaderos colos sos animales, quien adulces diben siendo de la mesma movíos poles granxes que cortaron el pasu a les tierres llibres pal ganáu.

Dempués de la Guerra de Secesión, los granxeros del este asitiáronse y criaron el so ganáu pa la venta de carne. La llende territorial d'esti trabayadores del campu llegaba hasta la zona los actuales estaos d'Iowa, Nebraska y Kansas. Los que fueron más escontra l'oeste siguieron espandiéndose, llevándose con ellos el ganáu criáu nel este del territoriu. El fatáu tresportáu más allá del ríu Mississippi yera de distinta variedá, ente ellos Devons y Shorthorns. Nesos desplazamientos tamién los amerindios llevaben ganáu; al igual que los mormones, quien establecieron fatáu vacunu na zona del Gran Llagu Saláu.[2]

Empiezos de les rutes escontra'l norte

[editar | editar la fonte]
Un grupu d'estudiantes de Deep Spring College afalando ganáu.

Al sur del ríu Colorado en Texas, analayaben innumberables Longhorns n'estáu semi-selvaxe. Escontra 1867 los texanos criar pa la venta de la so carne y cueru, depués tresportar per tierra escontra'l norte con camín d'Abilene, Kansas. Nesi llugar taba la terminal del ferrocarril de la Kansas City Railroad; dende ellí, yeren tresportaos escontra Kansas City y especialmente a Chicago, que pa esa dómina constituyía un gran centru de distribución de productos.[3]

Escontra finales del añu 1870, el movimientu de les rutes per tierra creció, y empezaron a establecese tamién los grandes ranchos. El ganáu más nuevo yera afaláu peles víes preestablecidas y dexábase pastiar llibremente per un añu o dos; dempués yeren tresportaos escontra los mercaos del este del país. Tamién hubo intercambiu con otros rancheros del norte, quien se llevaben ellos mesmos el ganáu o lo recibíen nun llugar preestablecido en llugares como Colorado, Nebraska, Dakota, Wyoming o Montana. Unu de los pioneros n'establecer estes rutes foi Jesse Chisholm, quien estableció la travesía de Texas a Kansas. El negociu yera por demás rentable, yá que un Longhorn yera adquiríu en Texas a $5 y vendíu a $40 n'Abilene.[4]

Pa esi entós, la figura del cowboy adquirió importancia (orixinalmente'l Texas cowboy). Formaron ente toos un verdaderu exércitu pa salvaguardar los intereses de los rancheros ante les incursiones de bandíos. Yera indispensable la so maña na cincha de la ganadería, el remangu en montar a caballu, el dominiu de les armes y el llazu. Amás de la so fortaleza pa soportar la fatiga.[3] Dalgunos llamábenlos 039;'knights of the prairie (caballeros de les praderíes).[4] Sicasí, el so trabayu nun yera bien remunerado, yá que ganaben alredor de $90 pola travesía.[4]

Los cowboys yeren de distintu orixe, ente ellos había xente de raza blanca, negros, mexicanos o mestizos; tamién compartíen el trabayu con muyeres, pero nes xeres diaries estes diferencies nun importaben tanto como lo que faíen.[4]

Marcáu

[editar | editar la fonte]
Cowboys marcando animales en 1888.

El sistema del ranchu abiertu diba espandiéndose adulces nel oeste estauxunidense. Pero, col ensame de ganaderíes, fíxose necesariu l'estremar la propiedá de los animales, polo que foi forzosu'l so marcáu (n'inglés branding). Tal marca convertir en símbolu de distinción ente los propietarios, llegando inclusive a ponese na so papelería particular. Cualquier tipu d'alteración d'esta seña yera un crime grave.[2]

Los xatos yeren marcaos antes de dexar a la so madre, arriendes de esto surdió'l llamáu roundup o rodeo. La xera yera regularmente d'esta manera: los cowboys entamar so les órdenes d'un capataz; dempués, en grupos de dos o trés, afalaben el ganáu pa llevalos a la corrolada. N'ocasiones yeren zarraos en círculos fechos polos mesmos caballeros quien evitaben el so escape. Munchos d'estos animales taben n'estáu selvaxe polo que la xera podía tomar dellos díes.

De siguío, el xatu yera ensobiáu de les sos pates, estremáu del grupu y lleváu a ser marcáu con un fierro encesu. Yera suxetáu por dos homes, echáu de llau y ferráu; otres vegaes faíen cortes nes oreyes pa estremalos d'un numberosu grupu. A la fin yera dexáu llibre pa retornar cola so madre. Na escena abondaba la maña y l'entusiasmu polos berru, el fumu y la fuercia emplegada polos cowboys pa someter al animal. A pesar de la rudez del llabor tratábase siempres d'evitar la crueldá na bestia.

Per otru llau taben los llamaos mavericks: xatos que dexaben a la so madre ensin ser marcaos. Cualesquier podía faese propiedá d'ellos con solo poner la so seña particular, pos nun tenía dueñu conocíu. A midida que la zona enllenar de pequeños rancheros, la práutica d'atrapalos aumentó. Los grandes propietarios protestaron por esta práutica y llograron por llei que'l marcáu de los Mavericks fixérase en tiempu de los roundups. Tamién consiguieron que los xatos ensin dueñu fueren estremaos en proporción al númberu de les vaques en propiedá.

El descontentu por esta reforma resultó nel surdimientu de bandíos, qu'arremente estremaben los xatos de les sos madres y marcar o alteriaben les señes. Dempués de furtialos, soterraben la piel y vendíen la carne. Por cuenta de la poca distinción ente quien taba en descontentu poles lleis o'l simple criminal, yera difícil llevar un xuiciu llegal. Por cuenta de ello los grandes rancheros, o cattle barons, entamáronse y contrataron detectives o diestros pistoleros pa defender los sos intereses. Los bandíos que nun yeren aprehendidos en condaos llegalmente establecíos, yeren xulgaos por un improvisáu tribunal compuestu polos mesmos vaqueros. De ser topáu culpable, la sentencia yera executada al intre aforcando al delincuente.[3] Surdieron verdaderes guerres ente los grandes propietarios y los nuevos pobladores, tal como'l "conflictu del condáu de Johnson" en Wyoming, en que tuvo qu'intervenir la caballería del gobiernu pa parar el conflictu. Sicasí, les reñedielles d'esti tipu fueron una esceición.

Vida mientres les travesíes

[editar | editar la fonte]
Cowboys nes tierres males, pintura de Thomas Eakins.

El viaxe col ganáu al traviés de les rutes escontra'l norte, yera de gran escitación y durez (un viaxe de Texas a Montana podría durar seis meses).[3]Los grupos de Longhorns variaben de 2000 a 5000 cabeces. Cada unu yera debidamente señaláu, yá que nuna sola travesía había animales de diversos propietarios. Otra marca yera amestada (llamada road brand) para singularizar el grupu d'animales que faía'l viaxe.

El percorríu yera lideráu por un vehículu llamáu chuckwagon, remanáu pol cocineru. Esti vehículu tresportaba l'alimentu, instrumentos de cocina y ropa de dormir. Siguía la remuda: un grupu de caballos extra pa disposición de los caballeros a quien-yos yeren atribuyíos un ciertu númberu de cow ponies. Al cuidu d'estos caballos, taben mozos qu'empecipiaben nel negociu, fíos de cowboys, o a cencielles aprendices quien yeren llamaos horse wranglers. Munchos pobladores del este del país empecipiaron la so vida de cowboys d'esta manera.

El gruesu del ganáu yera comandado pol capataz o foreman. Al so llau contrariu, el top hand o segundu, un cowboy esperimentáu. A les bandes del hato los swings, y tres d'ellos los flanks. A lo último, afalando los animales que quedaben arrezagaos o los más débiles, diben los drags. Ellos teníen la xera más desagradable de la travesía, pos la nube de polvu del fatáu cayía sobre ellos y la so xera yera por demás agotadora.

A la hora del mediudía, el capataz columbraba'l chuckwagon nel llugar preestablecido pal descansu y la xinta. El ganáu, pela so parte, yera dexáu por que pastiara llibremente. El cocineru faía'l llamáu pal alimentu al berru de come and get it! (¡Vengan y coman!). Dempués de la posa, los caballos de refrescu yeren ensillados y el camín yera retomáu. Escontra l'anochar —al términu d'una caminada d'alredor de 15 a 25 quilómetros— la xornada del día acababa. Los animales yeren dexaos por que pastiaren o bebieren d'un regueru cercanu n'espaciu de dos acres.[3]D'haber nube, los caballeros faíen un círculu alredor del ganáu pa da-yos seguridá.[3]Dempués de la cena, quien taben asignaos al curio del ganáu tomaben les sos posiciones en veces de dos hores. Los que teníen tiempu llibre axuntábense alredor d'una fogata onde abondaben les chances o los cantares. A la fin los cowboys dormíen so les estrelles nes sos improvisaes cames.

Unu de los eventos más tarrecíos de la travesía yera la estampida. Una nube, animal selvaxe, ruiu o ataques de los amerindios podíen provocar que les besties esparder a toa velocidá a campu traviés. Esto riquía que los cowboys salieren tres d'ellos, y retornar al llugar; xera de gran coraxe y maña pol riesgu de poner les sos vides en peligru en casu de ser pillaos polos animales, lo que significaba una posible muerte pa caballu y caballeru. El siguiente ye un testimoniu d'una estampida:

Mientres lu miraba, l'animal saltó nel aire, cutió'l suelu con un poderosu porrazu y llanzó un gritíu como un gochu. Esa yera la señal. Tola menada taba en movimientu- y dirixiéndose escontra mi. El mio caballu dio un brincu, desamarróse y foise. Apenes tuvi tiempu de xubir a una encina. El ganáu diba como un furacán, cutiendo los árboles colos sos cuernos, tomónos tola nueche xuntalos.[4]

Acabada la marcha, el ganáu yera dexáu nel nuevu ranchu o puestos en vagones pal so viaxe per tren a los puntos de distribución. Ente les rutes más regulares de cincha de ganáu taben la ruta Chisholm, de San Antonio, Texas, a Abilene, Kansas; la ruta del oeste, dende Bandera, Texas, a Ogallala, Nebraska; y la ruta Goodnight-Loving, dende Fort Concho, Texas, a Pueblo, Coloriáu.[2]

El puntu final de les rutes fixo surdir ciudaes que se fixeron famoses na hestoria del vieyu oeste: Abilene y Dodge City, en Kansas; Sydney y Ogallala en Nebraska; Pine Bluffs y Chenney, en Wyoming. L'ensame d'individuos que vivíen d'esta actividá económica, y otros visitantes, axuntar nesos llugares. Ente ellos incluyíense apostadores, cazadores de búfalo, tresportistes, soldaos, etc. D'ente toos ellos sobresalía la figura del cowboy o cow puncher, al que'l so duru llabor na travesía y maña como caballeru dáben-y altiveza.

Apoxéu y cayente de les rutes escontra'l norte

[editar | editar la fonte]

La dómina de bonanza del sistema de ranchu abiertu, empezó a los diez años del entamu de les rutes escontra'l norte. El tresporte per tierra, l'enorme espaciu onde les besties pastiaben y les corrolades, fueron abondes pal negociu de carne que yera unviada a Europa. Les primeres esportaciones empezaron en 1875, trés años dempués, 50 millones de llibres de carne yeren espachaes; pa 1881 amontar a 100 millones, principalmente a la Gran Bretaña.[2]El ferrocarril taba en plena actividá y había inversionistas que se dirixíen al oeste a faer fortuna. L'actividá habíase internacionalizado cola llegada d'europeos atraíos pola cacería de búfalos; a la fin, el negociu de la ganadería atraxo dalgunos d'ellos y asitiáronse, participando inclusive n'actividaes propies de cowboys. Coles mesmes, estauxunidenses d'otros estaos aprendieron l'oficiu pa empecipiar la so vida na ganadería.[3]

Para 1885, sicasí, les tierres taben poblándose de numberosos ranchos, lo que traxo l'inevitable conflictu pola posesión de tierres de llendo, regueros y pozos d'agua. Los animales dexaos llibres, pa buscar el so alimentu, invadíen cualquier llugar. Por ello empezó a poner bardes y alambres d'escayos.

Nesta dómina empezó la llegada de los criadores d'oveyes dende California y Oregón, que resultó en nuevos conflictos ente estos y los ganaderos. A la fin de los años 1880, les grandes llanures atopábense poblaes con tolos métodos d'agricultura que traía apareyáu; en Kansas y Nebraska, les bardes de los granxeros interponer nes rutes de los ganaderos, y los terrenes pa la campera tresformar en campos de cultivu. Tales conflictos yeren difíciles de dirimir poles autoridaes. Amás d'esto, l'iviernu de 1885 y 1886 foi devastador pal ganáu en Kansas y Coloriáu; el siguiente añu carecer Montana, Wyoming y Dakota. Escontra la primavera, los vieyos ranchos taben poblaos de cadarmes. A la fin del sieglu, los rieles de los ferrocarriles que cruciaben el territoriu y les alambraes, provocaron el final de la dómina d'apoxéu de los grandes ranchos y la del cowboy.

Pa sobrevivir, los rancheros mercaron y abarganaron les bones tierres pa la campera. L'alfalfa y el segáu empezaron a ser cultivaos pal alimentu d'iviernu de los animales más débiles. Coles mesmes, nueves races de ganáu fueron importaes.[2]Anguaño, los ganaderos estauxunidenses tienen cientos de cabeces de ganáu, distintu a los miles de la dómina de bonanza.

El caballu y la so doma

[editar | editar la fonte]
Cowboy sobre'l so caballu.

El caballu yera la posesión más importante del cowboy; yera llamáu Tarascu. Probablemente yera descendiente de los traíos polos españoles al suroeste de los Estaos Xuníos.

El mozu animal yera dexáu llibre nel ranchu por dos o trés años, dempués yera escorríu y lleváu a la corrolada onde yera domado. Esto empezaba col aprendizaxe de siguir les órdenes de les riendes o del llazu. Dempués yera ensillado, a lo que l'animal reaccionaba con intentos de quitar lo d'enriba; yera dexáu por que lo fixera hasta'l so cansanciu. La instrucción siguía cola puesta del hackamore (del español, jáquima) alredor de la so cabeza –ensin taragañu por que nun s'estropiara al morder– y los sos güeyos yeren cubiertos. Entós el caballeru montábase y retirábase la tapadoria de los güeyos, empezaba'l brincu y espatuxo del Tarascu pa quitar d'enriba al caballeru; ésti tenía que permanecer el mayor tiempu posible montáu pa evitar que l'animal fuera indócil pal trabayu posterior riquíu. Col tiempu al caballu aprendía a tomar les bridas. Adulces el cowboy a quien yera asignáu dábalu más instrucciones pa faer d'él un bon cow horse.[2]

Equipu

[editar | editar la fonte]
Imaxe d'un cowboy en 1887.

La vistimienta y cinches ocupaes pol cowboy del vieyu oeste incluyía:

  • Siella de montar. D'unos cuarenta llibres de pesu y de una a dos cinchas p'arrodiar el banduyu del caballu, con un cuernu na so parte cimera pa ensobiar el llazu.
  • Lariat (del esp. reata) o llazu. Fechu de cáñamu, cueru o pelo de caballu; pa enllazar al ganáu percima de la cabeza o poles pates.
  • Camisa d'algodón y pantalones de llana.
  • Pañuelu. Pa proteición contra'l sol y el polvu.
  • Chaps (del esp. chaparreras). Especie de proteición de les piernes contra los cactus y breñales.
  • Sombreru. De ala ancha pa protexese del sol y l'agua.
  • Espueles. Son espigues metáliques que s'asitien nel talón de les botes de quien acaballa, col propósitu de dirixir los movimientos del caballu.

Nomes de cowboys

[editar | editar la fonte]
Nat Love (1854-1921).
  • Nate Champion (1857-1892). Perteneciente a una asociación de rancheros y granxeros de Wyoming, foi aviltadamente asesináu por otra asociación rival qu'arrexuntaba a cattle barons na mentada guerra del condáu Johnson.[5]
  • Charles Goodnight (1836-1929). Trabayó como cowboy na so mocedá. Dempués de la guerra civil xunto a Oliver Loving, instituyó la conocida ruta ganadera Goodnight-Loving. Inventor del chuck wagon.[6]
  • Nat Love, conocíu por Deadwood Dick (1854-1921). Afroamericanu reconocíu como unu de los más afamaos cowboys de la historia del país. Ingresó a los 15 años al Ranchu Duval de Texas y trés años dempués al ranchu Galliger en Arizona. En 1907 publicó la so autobiografía: Vida y aventures de Nat Love, meyor conocíu ente los ganaderos como Deadwood Dick.[7]

De ficción

[editar | editar la fonte]
[editar | editar la fonte]

El cowboy ye protagonista del wéstern, xéneru que toma la lliteratura, el cine, xuguetes,[8] o la televisión; xunto a los amerindios, bandíos, apostadores, homes de negociu, comisarios y otros personaxes que dieron vida al Vieyu Oeste, o al Alloñáu Oeste, de los Estaos Xuníos.[2] Esiste un salón de la fama del cowboy y de la cowgirl.[9]

Unu de los equipos más populares de fútbol americanu de la Lliga Nacional de Fútbol (NFL poles sos sigles n'inglés) son los Dallas Cowboys que ganaron cinco superbowls. Per otru llau, les cinches y avíos del vaqueru mexicanu fueron copiaos pol cowboy depués de la colonización del territoriu mexicanu perdíu. Ello ye que la siella de montar texana ta basada na siella mexicana de chinaco.

El cowboy modernu

[editar | editar la fonte]

El cowboy actual tien otres xeres como'l caltenimientu de tractores, ye ayudante de les actividaes del ranchu, repara y constrúi bardes. L'antigua maña pa domar caballos ta acutada pa los rodeos.[2] La so vida cotidiana afacer a los estándares actuales de les comodidaes de la vida diaria. L'usu del caballu foi sustituyíu en gran parte pol camión, el helicópteru ye tamién usáu nos llabores de cincha de ganáu.[10]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]
Dibuxo de Frederic Remington.

Referencies

[editar | editar la fonte]

Notes

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ Hakim, Joy (1999), History of Us, Book 5, cap.8.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Compton's Interactive Encyclopedia (1996)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Nimmo, Jun Joseph. «Life of a cowboy». Harper's Magazine. Consultáu'l 2007.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Hakim, Joy (1999), History of Us, Book 7, cap. 12.
  5. ↑ Legends of America. «Trailblazer and cowboy list». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-09-08. Consultáu'l 2007.
  6. ↑ Legends of America. «Charles Goodnight-Blazing the catlle trails». Consultáu'l 2007.
  7. ↑ Legends of America. «Nat Love, aka: Deadwood Dick-The Greatest Black Cowboy in the Old West». Consultáu'l 2007.
  8. ↑ «Indios y Cowboys. Soldaditos de xuguete». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-11-12.
  9. ↑ Ver nationalcowboymuseum.org y cowgirl.net
  10. ↑ otrd.state. «The Cowboys» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 11 de setiembre de 2012. Consultáu'l 2007.

Audiovisuales

[editar | editar la fonte]
  • (1996) Compton's Interactive Encyclopedia. SoftKey Multimedia Inc.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  • Hakim, Joy (1999). History of Us, Book 7. Oxford University Press: Oxford. ISBN 0-19-512774-9.

Internet

[editar | editar la fonte]
  • Legends of America. «Old West Wisdom» (inglés). Harper's Magazine. Consultáu'l 5 de xineru de 2015.
  • Nimmo, Jun Joseph. «The American Cowboy» (inglés). Harper's Magazine. Consultáu'l 5 de xineru de 2015.
  • Wadsworth, Marie. «Life of a cowboy» (inglés). Associated Press. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-23. Consultáu'l 5 de xineru de 2015.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]