Kamilo Xose Sela

Kamilo Xose Sela
isp. Camilo José Cela
Doğum tarixi	11 may 1916(1916-05-11)[1][2]^[…]
Doğum yeri	İria Flavia^[d], Padron^[d], La-Korunya vilayəti^[d], Qalisiya, İspaniya[3]
Vəfat tarixi	17 yanvar 2002(2002-01-17)[1][2]^[…] (85 yaşında)
Vəfat yeri	Madrid, Madrid muxtar birliyi, İspaniya
Vəfat səbəbi	ürək-damar xəstəliyi^[d]
Fəaliyyəti	yazıçı, şair, romançı, siyasətçi, jurnalist, esseist, universitet müəllimi^[d], kino aktyoru
Fəaliyyət illəri	1942-ci ildən
Əsərlərinin dili	ispan dili
Janr	poeziya
Üzvlüyü	İspan dili Krallıq Akademiyası^[d] (1957–2002)[4]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kamilo Xose Sela (isp. Camilo José Cela; 11 may 1916^[1][2][…], İria Flavia^[d], Qalisiya^[3] – 17 yanvar 2002^[1][2][…], Madrid) — ispan yazıçı və publisist, Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı laureatı (1989), İspaniya Kral Elmlər Akademiyasının üzvü (1957), Migel de Servantes mükafatı laureatı (1995). O, bir çox əsərlərini “1898-ci il nəsli”nin nümayəndələrinə həsr etmişdir.

Həyatı

Yazıçı və dramaturq Kamil Xose Selo XX əsrdə ispan ədəbiyyatı və ədəbi dilin inkişafında böyük rolu olan sənətkarlardan biridir. O, İspaniyanın La Korunya əyalətindəki kiçik Padron şəhərində doğulmuşdu. Atası qalisiyalı ispan, anası isə ingilis idi. Ali təhsilini Madrid universitetinin hüquq fakültəsində alsa da, bu sahədə heç vaxt çalışmamışdı^[5].

Sela Migel de Unamuno və Pio Baroxanı müəllimləri adlandırdı və üslubunun ardıcıllığını eyni sevimli kitabları: Migel de Servantes^[6], La vida de Lazarillo de Tormes və 19-cu əsrin böyük rus romançıları (F. M. Dostoyevski, L. N. Tolstoy) və İspan yazıçıları və şairləri ("Unamuno", 1989-cu il 8-ci əsrin 1980-ci illəri) şairlərini təkrar oxumaqla əlaqələndirdi. İspan ədəbiyyatının klassiki Servantes, habelə böyük rus yazıçıları Lev Tolstoy və Dostoyevski həyatının müxtəlif çağlarında onun şəxsiyyət və yaradıcılıqlarına dönə-dönə müraciət etdiyi sənətkarlar olmuşdular. O, iki dəfə ağır xəstələndi və buna görə də uzun müddət öz evində tək qalmağa məcbur oldu. Bu müddət ərzində o, "Klassiklərin yetmiş cildi"ni (Rivandeneyranın məşhur "İspan klassikləri"nin 70 cildlik nəşrinə istinad edir) və "1898-ci il nəsli"nin bütün kitablarını yenidən oxudu^[7]. Bir çox cəhətdən Selanın ideyaları və jurnalistikası “1898-ci il nəsli”nin fikirləri ilə səsləşir. Selanın Avila və Seqoviyaya - Yuxarı Kastiliyaya ekspedisiyasından sonra nəşr etdiyi "Yəhudilər, Ərəblər və Xristianlar" kitabında o, "1898-ci il nəsli"nin tarixçi və yazıçılarının söylədiklərinin çoxunu təsdiqləyə bildi.

Kamilo Xose Selanın işində bir neçə mühüm mərhələni ayırd etmək olar. Yazıçının ən məşhur əsərlərinin yarandığı birinci mərhələni şərti olaraq “İspaniyada Franko rejimi dövründə Selanın işi” adlandırmaq olar.1939-cu ildə İspaniyada Franko diktaturasının qurulması ilə mədəni inkşaf dayandı.Əksər yazıçıları, filosofları və mədəniyyət xadimlərini mühacirət etdilər. İspanlar üçün seçim anı sayılan 1937-ci ildə Kamilo Xose diktator Frankonun tərəfində respublikaçılara qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdi. Yaralandığı üçün ordudan tərxis olunmuş, bir sıra inzibati işlərdə çalışmışdı. Onların sırasına yazıçının senzurluq fəaliyyəti də daxil idi. Sonralar azad sözün qızğın tərəfdarı kimi tanınan Kamilo Xose bu fəaliyyətinə görə dəfələrlə sərt tənqidlərlə üzləşməli olmuşdu. Maraqlıdır ki, Kamilo Xose Franko tərəfdarı kimi tanınsa da, bu yazıçıya Franko rejiminin ispan insanını necə zavallı, həqir, ümidsiz, dünənindən və gələcəyindən qorxan bir vəziyyətə saldığını təsvir etməyə mane olmamışdı.

"Paskual Duarte ailəsi" və "Arı pətəyi" əsərləri

. Birinci mərhələ 1942-ci ildə “Paskual Duarte ailəsi” kitabının, 1951-ci ildə “Arı pətəyi” romanının və “səyahət qeydləri”nin nəşri ilə bağlıdır. "Paskual Duarte ailəsi" yüz otuz dəfədən çox, tək ispan dilində isə təxminən səksən dəfə təkrar nəşr olunub. Bu günə qədər kitab digər dillərə tərcümələrin sayına görə İspaniyada birinci yerdədir. Roman ispan ədəbiyyatının klassik əsərinə çevrildi və ispanların bir çox nəsilləri üçün, xüsusən də müharibədən sonrakı nəsil üçün kitab həyat, tolerantlıq və dözümlülük mövzusunda bir növ dərslik oldu. Ehtiyatlı hərəkət edən müəllif "Paskual Duarte ailəsi" romanının ilk dəfə İspaniyada deyil, Argentinada çap olunmasını daha məqsədəuyğun saymışdı. Roman senzura tərəfindən qadağan edildi və Argentinada kiçik tirajla nəşr olundu, lakin dərhal məşhurlaşdı.

Selanın "Paskual Duarte ailəsi" və "Arı pətəyi" (1951) əsərləri ispan ədəbiyyatının yeniləşməsini gösrərir. Sela bu romanlarında sərt reallığın bədbəxt qurbanı olan adi bir insanın faciəli taleyini təsvir etmişdir. İspaniya vətəndaş müharibəsindən sonra sadə insanın taleyinin faciəli olduğu bir ölkə kimi göstərilir. İndiki şəraitdə ancaq bacardığı qədər müqavimət göstərə bilən, həyatın ədalətsizliyinə qarşı çıxılmaz mübarizə aparan kitabların qəhrəmanı “kiçik adam” hələ də məqsədinə çata bilmir.

Sela qəhrəmanın qayğılarını və ruhi iztirablarını yaratmır və göstərmir, Paskual Duartenin daxili dünyasının şəkillərini oxuculara verməyə çalışmır. Əsərdəki personajların həyatının son dərəcə real təsvirinin köməyi ilə Sela klassik realizm ənənələrinə arxalanaraq yeni ədəbiyyatın əsasını qoyduğu bir roman yaradır.

Bu roman sənət qanunlarının yazıçının siyasi rəğbət və istəyindən daha yüksəkdə dayanmasının aydın nümunəsidir. Müəllif bir çox uğurları üçün daha çox Frankoya borclu olsa da, əsl yazıçı kimi həqiqəti deməyi daha üstün tutmuşdu. O, sadə bir ispan vətəndaşının – Paskual Duartenin timsalında əslində bəzəməli olduğu 40-cı illərin ispan həqiqətlərini bütün çılpaqlığı, ən başlıcası isə yüksək bədii sənətkarlıq və inandırıcılıqla göstərə bilmişdi.

Qvadalaxarada yazıçının heykəli

Roman İspaniya kəndindəki yoxsulluğun, səfalət və həyatın məhvinin əsl mənzərəsini verir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, “1898-ci il nəsli”nin nümayəndələri həmişə xalqa nəhəng yaradıcılıq gücü verirdilər. Qırx ildən bir qədər artıq müddətdə hər şey kəskin şəkildə dəyişdi və belə bir nəticəyə gəlmək olar: Frankoizmin ilk illəri adi ispanlar üçün fəlakət idi. Selanın təsviri Frankonun "İspan ruhunu" ("ispanidad") və ispan birliyini tərənnüm edən rəsmi təbliğatının saxta arqumentlərini təkzib edir.Paskual Duarte xoşbəxtlik tapmağa çalışmır. O, ədalətə nail olmaq istəyir. Onun qaça bilmədiyi bədbəxtlik zənciri varlığın özüdür ki, ondan yalnız bir çıxış yolu var - ölüm. Selanın xüsusi istedadını öyrənərək, yazıçının həm “Paskual Duarte ailəsi”, həm də “Arı pətəyi” əsərlərində təsvir olunan məkan və mühitin xüsusi emosional ab-havasını necə ustalıqla göstərdiyini söyləmək lazımdır. Birinci işdə - kəndlər, ikincidə - şəhərlər. Selanın yaratdığı unikal xronotopdan danışa bilərik. Dəhşətli və amansız təsvir Sela üçün Paskual - müasir İspaniyanı əhatə edən bütün dünyanı əks etdirir. Burada insan qəddarlığı bilincli, duyğusuz və təbiidir.

"Arı pətəyi" (1951) romanı da mövzu etibarilə "Paskual Duarte ailəsi" əsərinin davamı idi. Tənqidçilərin fikrincə, hər iki romanda sənətkarlıq baxımından bir tərəfdən Migel de Servantes və Benito Peres Qaldos kimi ispan realistlərinin, o biri tərəfdən isə Ceyms Coys və Jan Pol Sartr kimi Avropa modernistlərinin təsiri duyulmaqdadır. Frankonun hökmü altındakı ispan katolik kilsəsi "Arı pətəyi"ni əxlaqsızlıq yayan əsər kimi pislədiyindən müəllif bu romanını da ispandilli ölkədə — Argentinada çap etdirmişdi. İspan tənqidçiləri həqiqətləri bütün mahiyyəti, bəzən isə çirkinlikləri və eybəcərlikləri ilə göstərdiyinə görə Kamilo Xosenin bədii yaradıcılıq metodunu "dəhşətli realizm" kimi səciyyələndirmişdilər. 60-cı illərin sonlarında Kamilo Xose bədii əsərlərində uğurlu, yaxud uğursuz alınmasından asılı olmayaraq eksperimentlərə maraq artmışdı. Məsələn, "Arizonalı İusus" (1988) romanında müəllif uzunluğu yüz səhifəyə çatan cümlə yazmaqla özünəməxsus ədəbi rekord müəyyənləşdirmişdi. Başqa sözlə desək, oxucuları məlumatlandırmaq və düşündürməkdən daha çox təəccübləndirməyə üstünlük verilmişdi. Əsərlərində və davranışındakı ekstravaqantlıq baxımından Kamilo Xoseni məşhur həmvətəni, rəssam Salvador Dali ilə müqayisə etmək mümkündür. Diqqətəlayiq nəsr nümunələr ilə birlikdə Kamilo Xose həm də bədiiliklə elmiliyin sıx birləşdiyi yol qeydlərinin və siyasi publisistikanın mahir ustasıdır. Onun "Alkiriyaya səyahət" (1948), "Yəhudilər. Ərəblər. Xristianlar" (1954) kitabları ispan oxucularına vətənlərini daha yaxşı tanımaq və tarixlərinə daha dərindən bələd olmaq baxımından yeni imkanlar açmışdı. Yazıçının populyar əsərləri sırasına ispan dilindəki yasaq sözləri — tabuları əks etdirən çoxcildlik "Gizli lüğət"i (1979–1987), habelə yaxın dostu E. Heminqueyə həsr olunmuş "İspan tarixi. Korlar və korafəhmlər" (1989) kitabları da daxildir. Kamilo Xose 1957-ci ildə İspaniya Kral Akademiyasının üzvü seçilmişdi. İspan kralı I Xuan Karlos ona İri Flavia (doğulduğu əyalətin adı) markizi titulunu vermişdi. Nəhayət, Kamilo Xose İspaniya Konstitutsiya məhkəməsinin üzvü olmuş və ölkənin yenidən mütləqiyyət üsul-idarəsinə qayıtmasının əsaslarını qoyan 1978-ci il konstitutsiyasının hazırlanmasında iştirak etmişdi. 1989-cu ildə Kamilo Xose "insan zəifliklərini səmimi, hissiyyatlı təsvir edən qüdrətli və ifadəli nəsr yaradıcılığına görə" Nobel mükafatı laureatı^[8] olmuşdu. 1995-ci ildə isə yazıçı öz ölkəsinin əsas ədəbi mükafatını — Servantes ödülünü almışdı. Həyatının son illərində Kamilo Xose jurnalistikaya daha çox meyil etmiş, "El Pais" qəzetində həftənin ən vacib hadisələrinin təhlilinə həsr olunmuş xüsusi guşə aparmışdır. Bu dövrdə yazıçının başqa bir mühüm fəaliyyət sahəsi dünya miqyasında ispan dilinin və ədəbiyyatının təbliği ilə bağlı idi.

Səyahət janrı

Səyahət esse janrı tipik bir publisistik janr olsa da, ədəbiyyatda da qədim ənənələrə malikdir. Bu janr İspaniyada başlayır. İlk növbədə Romantik dövrdə Marianno Xose de Larranı, “1898-ci il nəsli”nin ədəbi erasında Unamuno və Azorini vurğulamaq lazımdır. İndi estafeti Sela götürdü. Sela özü həmişə bu kitabların janrını “vaqabundaje” adlandırırdı. Selanın yaradıcılığında bu mərhələ 1948-ci ildə “Alkariyaya səyahət” kitabının nəşri ilə başlayır və 1989-cu ildə nəşr olunan “Alkariyaya yeni səyahət” əsəri ilə başa çatır. Sela “1898-ci il nəsli”nin nümayəndələrinin qoyduğu ənənələrə uyğun olaraq ilk səyahətinə çıxıb. O, kəndlilərin necə yaşadığını və əsl ispan reallığının nə olduğunu öyrənməyi qarşısına məqsəd qoyub. “Alkariyaya səyahət”də heç bir müzakirə və ya təlimat yoxdur. Sela gördüyü qəm-qüssə, kədərli və qürurlu yoxsulluğa, adi insanların mənəvi duyğusuzluğuna şahidlik edir, hamısı həmin yoxsulluqla izah olunur. İspan reallığının mənzərəsini başa düşmək üçün Sela yol boyu tapdığı fiqurları və səhnələri birləşdirir. Yazıçının məharəti bu mərhələdə tam özünü göstərir. Sela, kiçik janrlardan: esse və eskizlərdən istifadə etməsinə baxmayaraq, ölkədəki sosial, mədəni və hətta linqvistik dəyişiklikləri əks etdirən dərin və kompozisiya baxımından mürəkkəb bir tədqiqat apara bildi. Son müharibə hələ də öz təsirini göstərir. Müharibədən əvvəl olan hər şey insanlara qeyri-müəyyən görünür, lakin xoşbəxt, tox və zəngindir. Səyyah heç vaxt müharibəni başlatan və qalib gələnlər üçün nəinki ruh yüksəkliyi, hətta bəyənmə də görməmişdir. Əgər Sela romanlarında varlığını mümkün qədər az nəzərə çarpdırmağa çalışırsa, indi soyuqluq aradan qalxır. O, zamandan və məkandan kənarda yaşayan bir ölkə yaradır və bu, onun müasirliyə başqa tərəfdən baxmasına, onu ilk baxışda hiss olunmayan, lakin çox sərt tənqidlərə məruz qoymasına kömək edir.

Jurnalistika

2001-ci ilin may ayında özünün adını daşıyan universitetdə “21-ci əsrdə Cəmiyyət və Kommunikasiya” konfransının bağlanışında Kamilo Xose Sela jurnalistika mövzusunda çıxış etdi. O, xüsusən də jurnalist fəaliyyətinin 12 əsas prinsipini müəyyən edib. O, ilk növbədə SÖZ-ün xüsusi rolunu vurğuladı. Yazıçı baxımından söz jurnalistin hasar aldığı qılıncdır. Bu, bumeranq kimi özünə qayıdan və böyük zərər verə bilən bir silahdır. Jurnalist özünü qasırğanın, qasırğanın, səbəblər, nəticələr, fərziyyələr, onun üçün aşkar reallığı ört-basdır edən nəticələr tufanında tapır. Buna müqavimət göstərmək çətindir. Həmişə dəyişməz qalan o prinsipləri unutmaq olmaz. Jurnalist yalnız baş verənləri söyləməyə borcludur, jurnalistin özünün baş verə biləcəyini və ya olmasını istədiyini deyil. Hər şeydən əvvəl həqiqəti danışın, həmişə unutmayın ki, yalan xəbər ola bilməz, xüsusən də yaxşı pullu xəbər. Güzgü kimi obyektiv olun. Reallığı təhrif etməkdənsə, jurnalistin susması daha yaxşıdır. İntellektual inkişafı təşviq etmək və heyvani və şəhvətli ehtiraslara yol verməmək. Nəşrinizin redaksiya xəttinə uyğun olaraq hərəkət edin, yaxşı bir qəzetdə məhkumların cəmi olacaq və ödənişli qərəzlər deyil. Bütün fikirləri ifadə etmək üçün elə bir köşə və ya yazı var ki, orada jurnalist öz imzasını qoyur, yəni yazılanların məsuliyyətini öz üzərinə götürür. Sela acı-acı yazır ki, bir neçə istisnanı çıxmaq şərtilə, müasir jurnalistikada ədəbi məqalələr, qeyri-siyasi mövzularda düşüncələri olan məqalələr yoxa çıxır. Xəbərlər, xüsusilə zəif təqdim olunan, qərəzli və çox vaxt hətta nişanlı xəbərlər, jurnalistika janrlarının bütün zənginliyini əvəz etdi. Yadda saxlamaq lazımdır ki, jurnalist heç vaxt ox deyil, həmişə baş verənlərin əks-sədasıdır. Öz fərdiliyini gizlətmək və dilə son dərəcə hörmətlə yanaşan, sadə və başa düşülən, həqiqətə uyğun yazılar yazmaq – jurnalistin məqsədi budur. Qəzet məqaləsindəki poetik kəşflər, linqvistik zərifliklər gülməli, sözləri dırnaq və kursivlə yazılmalı olan jurnalist isə sadəlövh görünür. Müasir jurnalistikanın əsas günahı “vəhşi heyvanlara ət atmaq” arzusudur. Jurnalistlər insanların ehtirasları və alçaq hissləri ilə oynayaraq, oxucuları heyvan kimi təsəvvür edir və nəticədə onları heyvani vəziyyətə gətirirlər. Jurnalistlər çox vaxt vəziyyətin pis və çirkin tərəflərini həddindən artıq dramatikləşdirirlər və bu da müasir jurnalistikanın əziyyət çəkdiyi xəstəliklərdən biridir. Siyasətə qarışmağa çalışan jurnalist sonda reallığı saxtalaşdırır. Jurnalist olmağa çalışan siyasətçi despota çevrilir, çünki jurnalistlərin böyük gücü var. Sela xəbərdarlıq edir ki, həqiqət bir və daimi ola bilməz - həyat və onun dəyişiklikləri çox mürəkkəbdir. Sela çıxışında nəşriyyatların və səriştəsiz jurnalistlərin yanlış siyasəti ucbatından İspaniyada 110 qəzet nəşr olunduğunu və üç milyon insanın onları oxuduğunu deyir. Böyük Britaniyada 100 qəzet nəşr olunur və onları iyirmi bir milyon insan oxuyur. Qəzetlər ona görə oxunmur ki, televiziya və ya radio tamaşaçını əlindən alır, jurnalistlər pis yazırlar. Məqalələr darıxdırıcı, mürəkkəb, ölü dildə yazılmışdır. Oxucuya həqiqətən baş verən və ona yaxın olan bir şey, doğru xəbər, başqa düşüncələrə səbəb ola biləcək fikirlər vermək lazımdır. Qəzet jurnalistlərin beynidir və onun taleyinə yalnız onlar cavabdehdirlər.

Ölümü

Sela 17 yanvar 2002-ci ildə Madriddəki Hospital Centro-da 85 yaşında ürək xəstəliyindən vəfat etdi. O, doğma şəhərində Santa Maria de Adina kilsə qəbiristanlığında dəfn edildi. Selanın vəsiyyəti mübahisəyə səbəb oldu, çünki o, Rosario Konde ilə ilk evliliyindən oğlu Kamilo Xose Sela Kondedən dul arvadı və ikinci kiçik arvadı Marina Kastanyonu üstün tutdu.

İstinadlar

1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
2. Camilo José Cela // Babelio (fr.). 2007.
3. Села Камило Хосе // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
4. http://www.rae.es/academicos/camilo-jose-cela.
5. Ian, Gibson,. Cela, el hombre que quiso ganar (isp.). Madrid: Santillana. 2004,. p. 67.
6. Vela, Miguel;, Martín Moyano, Rafael. Mi verano con Cela en Hoyo (isp). Madrid:: La Librería. (2016). ISBN 9788415801405..
7. Platas Tasende,, Ana María. Camilo José Cela (isp). Síntesis. (2004). p.10. ISBN 9788497562478.
8. "Nobel Prize in Literature 1989". Nobel Foundation. Retrieved 2008-10-17.

Mənbə

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

Həmçinin bax