Леў Андрэевіч Арцымовіч

Леў Андрэевіч Арцымовіч
руск.: Лев Андреевич Арцимович
Паштовая марка з выявай Л. А. Арцымовіча
Паштовая марка
з выявай Л. А. Арцымовіча
Дата нараджэння 12 (25) лютага 1909[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 1 сакавіка 1973(1973-03-01)[2] (64 гады)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці фізік, вынаходнік, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера фізіка
Месца працы
Навуковая ступень доктар фізіка-матэматычных навук
Навуковае званне акадэмік АН СССР
Альма-матар
Член у
Прэміі
Сталінская прэмія 1-й ступені Ленінская прэмія Дзяржаўная прэмія СССР
Узнагароды
Герой Сацыялістычнай Працы  — 1969
Ордэн Леніна Ордэн Леніна Ордэн Леніна
Ордэн Леніна Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Ленінская прэмія Сталінская прэмія — 1953 Дзяржаўная прэмія СССР — 1971
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Арцымовіч.

Леў Андрэевіч Арцымовіч (25 (12) лютага 1909, Масква — 1 сакавіка 1973, Масква) — савецкі фізік, акадэмік АН СССР (1953, член-карэспандэнт з 1946). Член Прэзідыума АН СССР з 1953, акадэмік-сакратар Аддзялення агульнай фізікі і астраноміі АН СССР з 1957. Герой Сацыялістычнай Працы (1969)[5].

Працы па атамнай і ядзернай фізіцы. Пад кіраўніцтвам Арцымовіча ўпершыню ў СССР распрацаваны электрамагнітны метад падзелу ізатопаў. Л. А. Арцымовіч быў непасрэдным удзельнікам савецкага атамнага праекта[6]. З 1951 нязменны кіраўнік даследаванняў па фізіцы высокатэмпературнай плазмы і праблеме кіраванага тэрмаядзернага сінтэзу. Пад кіраўніцтвам Арцымовіча ўпершыню ў свеце ў лабараторных умовах ажыццёўлена тэрмаядзерная рэакцыя ва ўстойлівай квазістацыянарнай плазме[5]. Сталінская прэмія 1-й ступені (1953). Ленінская прэмія (1958). Дзяржаўная прэмія СССР (1971).

Быў старшынёй Кансультатыўнага камітэта Еўратама па тэрмаядзернаму сінтэзу.

Прафесар Оксфардскага ўніверсітэта Крыстафер Луэлін-Сміт  (англ.) (бел. назваў Л. А. Арцымовіча «прызнаным піянерам і лідарам даследаванняў у гэтай галіне» (лекцыя «На шляху да тэрмаядзернай энергетыцы» у ФІАНе)[7]

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Бацька — Андрэй Міхайлавіч Арцымовіч — паходзіў са збяднелай дваранскай сям'і, працаваў статыстыкам ва Упраўленні чыгунак Маскоўскага вузла. Маці — Вольга Львоўна Ляві — была родам з французскай Швейцарыі, з яўрэйскай сям'і. Падчас грамадзянскай вайны сям'я вельмі бедавала і ў 1919 годзе з-за цяжкага харчовага становішча пакінула Маскву і пераехала ў Беларусь.

Бацькі вымушаны былі аддаць сына ў дзіцячы дом, адкуль ён збег і некаторы час быў беспрытульным. Пасля заканчэння грамадзянскай вайны становішча сям'і паступова палепшылася. У 1922 годзе бацька быў запрошаны на пасаду загадчыка кафедры статыстыкі ў Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. У 1924 годзе Арцымовіч паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Беларускага ўніверсітэта, які скончыў у 1928 годзе[5].

Пасля заканчэння ўніверсітэта каля года правёў у Маскве, працуючы ў розных бібліятэках для павышэння адукацыі. У 1929 годзе абараніў у Беларускім універсітэце дыпломную працу «Тэорыя характарыстычных рэнтгенаўскіх спектраў», што дало яму права на атрыманне дыплома замест простага пасведчання аб заканчэнні ўніверсітэта. Неўзабаве пасля абароны дыплома пераехаў у Ленінград і ў 1930 годзе паступіў на працу ў Ленінградскі фізіка-тэхнічны інстытут (ЛФТІ)[5] на пасаду звышштатнага прэпаратара. Арцымовіч пачаў сваю навуковую працу ў рэнтгенаграфічным аддзеле ЛФТІ, але праз паўгода перайшоў у аддзел электронных з'яў і рэнтгенаўскіх прамянёў, якім кіраваў П. І. Лукірскім[8].

Навуковая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Асноўныя працы па атамнай і ядзернай фізіцы. Даследаваў працэсы ўзаемадзеяння хуткіх электронаў з рэчывам, атрымаў дадзеныя аб залежнасці інтэнсіўнасці тармазнога выпраменьвання і поўных страт энергіі ад энергіі хуткіх электронаў[5], якія пацвердзілі высновы і прадказанні квантавай тэорыі, што ў той час мела прынцыповае значэнне. У 1935 годзе сумесна з І. В. Курчатавым даказаў захоп нейтрона пратонам. Сумесна з А. І. Аліханавым і А. І. Аліханьянам даказаў захаванне імпульсу пры анігіляцыі электрона і пазітрона (1936)[5].

Разам з Курчатавым даследаваў заканамернасці паглынання павольных нейтронаў ядрамі розных рэчываў (1934—1941).

Падчас Вялікай Айчыннай вайны разам з ЛФТІ быў эвакуіраваны ў Казань, дзе займаўся абароннай тэматыкай. Праводзіў тэарэтычныя даследаванні ў вобласці электроннай оптыкі і па тэорыі выпраменьвання ў Бэтатроне, займаўся распрацоўкай электронна-аптычных сістэм начнога бачання ў інфрачырвонай вобласці спектру.

У 1944 годзе перайшоў на працу ў Лабараторыю вымяральных прыбораў АН СССР (ЛВПАН, ператворана ў 1955 годзе ў Інстытут атамнай энергіі імя І. В. Курчатава)[5]. Пад кіраўніцтвам Арцымовіча ўпершыню ў СССР распрацаваны электрамагнітны метад падзелу ізатопаў[5]. У 1953 годзе гэтая праца была ўдастоена Сталінскай прэміі 1-й ступені СССР.

У 1950 годзе Арцымовіч узначаліў эксперыментальныя даследаванні ў краіне па кіраваным тэрмаядзернага сінтэзу[5]. У 1952 годзе ён адкрыў нейтроннае выпраменьванне высокатэмпературнай плазмы (праца атрымала Ленінскую прэмію ў 1958 годзе). Таксама гэта дасягненне было прызнана як навуковае адкрыццё і занесена ў Дзяржаўны рэестр адкрыццяў СССР пад № 3 з прыярытэтам ад 4 ліпеня 1952 ў наступнай фармулёўцы: «Пры даследаванні высокатэмпературнай плазмы ўстаноўлена невядомая раней з'ява, якая складаецца ў тым, што ў плазме, утворанай пры праходжанні магутных імпульсаў току праз дэйтэрый, узнікае нейтроннае выпраменьванне інтэнсіўнасцю каля 108 нейтронаў на разрад. Гэта выпраменьванне абумоўлена з'яўленнем у плазме групы нераўнавесных хуткіх часціц (дэйтронаў)»[9].

Праз некалькі гадоў (1956) усталяваў нятэрмаядзерную прыроду нейтронаў, выпраменьваных у газаразрадных пінчах.

Арцымовіч кіраваў працай на тэрмаядзерных устаноўках «Токамак», што завяршылася атрыманнем фізічнай тэрмаядзернай рэакцыі. У прыватнасці, на ўстаноўцы «Токамак-4» былі зарэгістраваныя першыя тэрмаядзерныя нейтроны (1968). Цыкл работ па атрыманні і даследаванню высокатэмпературнай плазмы ў «Токамаках» быў удастоены Дзяржаўнай прэміі СССР (1971).

У 1932—1936 гадах — дацэнт ЛДУ.

З 1946 года — прафесар кафедры прыкладной ядзернай фізікі МІФІ.

У 1953—1973 гадах — прафесар, заснавальнік кафедры атамнай фізікі МДУ.

У 1955 годзе падпісаў «Ліст трахсот».

У 1963—1973 годзе быў намеснікам старшыні Савецкага Пагуошскага камітэта і ўзначальваў Нацыянальны камітэт савецкіх фізікаў.

Узнагароды і званні

[правіць | правіць зыходнік]

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]
  • 1973 — названы кратар на Месяцы
  • 1974 — спушчаны на ваду цеплаход «Акадэмік Арцымовіч» (Францыя)
  • 1985 — увекавечаны ў назве вуліцы ў Маскве,
  • З 1973 года ўтвораны стыпендыі імя памяці акадэміка Л. А. Арцымовіча студэнтам-выдатнікам фізічных факультэтаў МДУ і МІФІ.

Асноўныя працы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Л. А. Арцимович. Управляемые термоядерные реакции. 2-е изд. — М.: Физматгиз, 1963.
  • Л. А. Арцимович. Замкнутые плазменные конфигурации. — М.: Наука, 1969.
  • Л. А. Арцимович. Элементарная физика плазмы. 3-е изд. — М.: Атомиздат, 1969.
  • Л. А. Арцимович, С. Ю. Лукьянов. Движение заряженных частиц в электрических и магнитных полях. 2-е изд. — М.: Наука, 1972.
  • Л. А. Арцимович. Что каждый физик должен знать о плазме. 2-е изд. — М.: Атомиздат, 1977.
  • Л. А. Арцимович. Избранные труды: Атомная физика и физика плазмы. — М.: Наука, 1978.
  • Л. А. Арцимович, Р. З. Сагдеев. Физика плазмы для физиков. — М.: Атомиздат, 1979.

Некаторыя артыкулы

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ https://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49579.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  2. ↑ Lew Andrejewitsch Arzimowitsch // Brockhaus Enzyklopädie
  3. ↑ Арцимович Лев Андреевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  4. ↑ Птушенко В. В. История одного рукопожатия: Н.В. Тимофеев-Ресовский и Л.А. Арцимович, The history of one handshake: N.V. Timofeeff-Ressovsky and L.A. Artsimovich // Историко-биологические исследования — 2022. — Т. 14, вып. 2. — С. 119–129. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24412/2076-8176-2022-2-119-129
  5. ↑ а б в г д е ё ж з Арцимович Лев Андреевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 31. — 737 с..
  6. ↑ Атомный проект СССР. К 60-летию создания ядерного щита России Архівавана 12 верасня 2009. Каталог экспонатов выставки 24 июля — 20 сентября 2009 г. (руск.)
  7. ↑ лекцыя Крыстафера Луэлін-Сміта «На пути к термоядерной энергетике», прачытаная 17 мая 2009 года ў ФІАНе.
  8. ↑ Письма деятелей науки и культуры против реабилитации Сталина (руск.)
  9. ↑ Научные открытия России.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Академик Лев Андреевич Арцимович. — М.: Знание, 1975.
  • Воспоминания об академике Л. А. Арцимовиче. — М.: Наука, 1981.
  • Ю. А. Храмаў. Физики: Биографический справочник. — 2-е изд. — М.: Наука, 1983. С. 21.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]

Леў Андрэевіч Арцымовіч на сайце «Героі краіны»