Бела Кірай

Бела Кірай
венг.: Király Béla
Дата нараджэння 14 красавіка 1912(1912-04-14)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 4 ліпеня 2009(2009-07-04)[2][1] (97 гадоў) ці 7 ліпеня 2009(2009-07-07)[3] (97 гадоў)
Месца смерці
Альма-матар
Месца працы
Грамадзянства
Род войскаў Hungarian Ground Forces[d]
Званне генерал-маёр
Узнагароды і званні
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бела Кірай (венг.: Király Béla; 14 красавіка 1912, Капашвар — 4 ліпеня 2009[5], Будапешт) — венгерскі ваенны дзеяч, гісторык. Галоўнакамандуючы Нацыянальнай гвардыяй у час паўстання ў лістападзе 1956 года.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям'і начальніка чыгуначнай станцыі.

Ваенная служба да 1945

[правіць | правіць зыходнік]

Скончыў ваенную Акадэмію Людовікі (1935; вучыўся на стыпендыю, атрыманую ад камітата Шомадзь), Акадэмію Генеральнага штаба (1942).

З 1935 служыў лейтэнантам у 6-м пяхотным палку імя Лаяша Вялікага. У 1939—1940 служыў у 10-м Капашварскім артылерыйскім палку харцісцкай арміі. Пасля сканчэння Акадэміі Генштаба, у чыне капітана нядоўга служыў у міністэрстве абароны, потым быў скіраваны ў акупацыйную 2-ю армію, служыў на тэрыторыі Украіны. У гэты перыяд браў удзел у выратаванні ад гібелі ўкраінскіх яўрэяў, у сувязі з чым у 1993 Нацыянальны інстытут памяці ахвяр Халакоста і яўрэйскага супраціўлення «Яд Вашэм» прысвоіў яму ганаровае званне «Праведнік свету».[6]

У 1944 служыў у штабе 8-й рэзервовай дывізіі, у кастрычніку 1944 быў пераведзены ў 1-ую армію, якая вяла баі ў Прыкарпацці, потым вернуты да ранейшага месца службы. У сакавіку 1945 узначаліў атрад, які абараняў ад савецкіх войскаў горад Кёсэг блізу мяжы з Аўстрыяй. У канца сакавіка трапіў у савецкі палон, быў адпраўлены ў СССР, але здолеў бегчы і летам 1945 вярнуўся дахаты. Падчас Другой сусветнай вайны быў узнагароджаны венгерскім Афіцэрскім крыжам з мячамі (1945) і нямецкімі Жалезнымі крыжамі I і II класаў.

Ад капітана да генерала

[правіць | правіць зыходнік]

У жніўні 1945 г. уступіў у Камуністычную партыю (з 1948 г. — Венгерская партыя працоўных). Прайшоў праверку і быў вернуты ў армію, дзе зрабіў хуткую кар'еру, што можа тлумачыцца яго ўступам у кампартыю ў перыяд, калі яна не была самай папулярнай палітычнай сілай краіны і знаходзілася ў меншасці ва ўрадзе. Пасля таго, як у 1947 г. камуністы зрабіліся дамінантнай партыяй, малавядомы раней афіцэр заняў вышэйшыя пасты ў кіраўніцтве ўзброеных сіл.

Са снежня 1945 г. — маёр, з 1946 г. — начальнік штаба дывізіі ў званні падпалкоўніка, з 1947 г. — начальнік аддзела вайсковай падрыхтоўкі Міністэрства абароны, з 1948 г. — намеснік камандуючага, з 1949 г. — камандуючы сухапутнымі войскамі. З 1950 г. — начальнік вышэйшых камандных курсаў, а з верасня таго ж года — начальнік Ваеннай акадэміі імя Міклаша Зрыньі ў званні генерал-маёра. Быў узнагароджаны ордэнам Венгерскай рэспублікі і Афіцэрскім крыжам.

Арышт і турэмнае зняволенне

[правіць | правіць зыходнік]

У 1951 г. быў арыштаваны па абвінавачанні ў шпіянажы. У студзені 1952 г. быў прысуджаны да смяротнага пакарання, пазней прысуд быў заменены пажыццёвым зняволеннем. У верасні 1956 г. Кірай быў вызвалены з турмы і знаходзіўся ў шпіталі.

Ваенны лідар паўстанцаў у 1956 годзе

[правіць | правіць зыходнік]

У кастрычніку 1956 стаў ваенным лідарам паўстанцкіх сіл у Будапешце, што выступілі супраць прасавецкага рэжыму. З 30 кастрычніка — сустаршыня (разам з палкоўнікам Палам Малетэрам) Камітэта рэвалюцыйных узброеных сіл, што кіраваў паўстанцкімі фармаваннямі. Дзейнасць камітэта была шмат у чым абцяжарана саперніцтвам паміж Малетэрам і Кіраем: кожны меў у сваім падначаленні здраджаныя яму часткі, але многія вайскоўцы адмовіліся падначальвацца і таму, і іншаму. Калі Малетэр імкнуўся да стрымлівання баевікоў (у прыватнасці, па яго загадзе былі забіты 12 баевікоў у кінатэатры «Корвін»[7]), то Кірай, наадварот, быў прыхільнікам радыкальных дзеянняў супраць прыхільнікаў ранейшага рэжыму (фактычна — іх лінчавання)[7].

З 31 кастрычніка — член (і фактычны кіраўнік) Рэвалюцыйнага камітэта абароны, ваенны камендант Будапешта. 1 лістапада ўтварыў камісію па рэабілітацыі, якая вяртала ў армію звольненых па палітычных прычынах афіцэраў.

З 3 лістапада — галоўнакамандуючы Нацыянальнай гвардыяй, якая павінна была стаць ядром новай венгерскай арміі. Узначаліў узброенае супраціўленне савецкім войскам, якія ўвайшлі 4 лістапада ў Будапешт. Яго штаб спачатку знаходзіўся ў наваколлі Будапешта, потым перабазаваўся ў горад Надзькавачы, дзе размяшчаўся 7-8 лістапада. Аднак перавага савецкіх войскаў была выяўнай, а большасць венгерскіх вайскоўцаў не падтрымалі Кірая, які быў змушаны бегчы ў Аўстрыю. У чэрвені 1958 на закрытым судовым працэсе па «справе Імрэ Надзя і яго саўдзельнікаў» завочна прысуджаны да смяротнага пакарання смерцю. Быў пазбаўлены венгерскага грамадзянства.

Эмігрант

[правіць | правіць зыходнік]

Са студзеня 1957 — намеснік старшыні Венгерскага рэвалюцыйнага савета ў Страсбурге. Потым пераехаў у ЗША, дзе заснаваў Венгерскі камітэт і, у красавіку 1957, Асацыяцыю змаганцаў за волю (Нацыянальнай гвардыі). Актыўна браў удзел у палітычным жыцці вугорскай эміграцыі да 1966, пасля чаго засяродзіўся на навуковай і выкладчыцкай дзейнасці.

Скончыў Калумбійскі ўніверсітэт, дзе атрымаў доктарскую ступень у вобласці гісторыі. Быў прафесарам ваеннай гісторыі ў Бруклінскім коледжы Нью-Ёркскага гарадскога ўніверсітэта. Аўтар прац па ваеннай гісторыі і ваенных навуках.

Ізноў на радзіме

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля падання камуністычнай улады ў Венгрыі Бела Кірай быў рэабілітаваны, яму было вернута венгерскае грамадзянства і прысвоена ваярскае званне генерал-палкоўнік. У 1990—1994 — дэпутат Дзяржаўнага сходу Венгрыі. Потым стаў саветнікам урада Венгрыі.

Рэдактар Atlantic Studies on Society in Change. Заслужаны прафесар Бруклінскага коледжа Нью-Ёркскага гарадскога ўніверсітэта. Ганаровы доктар ваенных навук Нацыянальнага ваеннага ўніверсітэта «Міклаш Зрыньі» (Будапешт, 1991). Чалец-карэспандэнт Венгерскай акадэміі навук (2004).

Працы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Az elsõ háború szocialista országok között. (New Brunswick: Magyar Öregdiák Szövetség-Bessenyei György Kör, 1981.).
  • Forradalomtól forradalomig. (Válogatott tanulmányok, beszédek és interjúk 1961—1990. Budapest, Századvég-Atlanti, 1990.).
  • Honvédségbõl Néphadsereg (Budapest Co-Nexus Print-ter Kft. 1989.).
  • Basic History of Modern Hungary 1867—1964 («The Anvil Series» 2001.).
  • The Hungarian Revolution (Two Record Album of Oral History) (New York: H. Roach Producer, 1969.).
  • Budapest 1956 — Prague 1968: Parallels and Contrasts (Problems of Communism, D. C., Vol. XVIII, No 4-5. July-October 1969, Bp. 52-60., stb.).
  • Wars, Revolutions and Regime Changes in Hungary 1912—2004. (New York: Columbia University Press, 2006).

Зноскі

  1. ↑ а б Bela Kiraly // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20090810034335/http://www.naplo-online.hu:80/fooldal-foldalrovat_legfrissebb_hirek/20090704_bela_kiraly_dies
  3. ↑ The Righteous Among the Nations Database
  4. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #11933710X // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
  5. ↑ Новости(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2009. Праверана 12 кастрычніка 2016.
  6. ↑ Бела Кірай - Яд Вашэм (англ.)
  7. ↑ а б ПОЛИТ.РУ \ АНАЛИТИКА \ Мифы о восстании(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 14 верасня 2012. Праверана 12 кастрычніка 2016.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]