Людас Гіра

Людас Гіра
літ.: Liudas Gira
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні Liudas Gira
Псеўданімы E. Radzikauskas
Дата нараджэння 15 (27) жніўня 1884[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 1 ліпеня 1946(1946-07-01)[2][1] (61 год)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства Расійская імперыя, Літва, СССР
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці паэт, літаратурны крытык
Гады творчасці 1902—1945
Кірунак нацыянальны рамантызм
Жанр верш, паэма, містэрыя, драма
Мова твораў літоўская мова і беларуская
Узнагароды
Ордэн Айчыннай вайны I ступені Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Людас Канстанцінавіч Гіра (15 (27) жніўня 1884[1], Вільня — 1 ліпеня 1946(1946-07-01)[2][1], Вільня) — літоўскі паэт, драматург, літаратурны крытык, перакладчык, публіцыст, грамадскі дзеяч; народны паэт Літоўскай ССР (1945), правадзейны член Акадэміі навук Літоўскай ССР (1946)[3].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]
Людас Гіра ў 1933 годзе

Вучыўся ў Стаклішкескай пачатковай гімназіі  (літ.) (бел. (каля Коўна) і Віленскай рэальнай гімназіі. У Казані здаў экстэрнам экзамен за 4-ы клас гімназіі і паступіў у Віленскую духоўную семінарыю  (руск.) (бел.. З 1905 года працаваў у рэдакцыях газет «Vilniaus žinios», «Lietuvos ūkininkas»), з 1907 года — «Viltis»[4].

Браў удзел у дзейнасці Саюза літоўскіх настаўнікаў, быў сакратаром прэзідыума Вялікага Віленскага сейма (1905), удзельнічаў у стварэнні Літоўскага навуковага таварыства  (літ.) (бел. (1907). Пачынаючы з 1911 года быў рэдактарам літаратурных альманахаў і літаратурных часопісаў, укладальнікам анталогій літоўскай паэзіі.

У 1911 годзе нарадзіўся сын Вітаўтас, які пазней стаў паэтам і празаікам. У 1918 годзе быў ваенным камендантам Вільні, камандзірам атрада літоўскіх добраахвотнікаў. Трапіў у палон да бальшавікоў і праз паўгода вярнуўся ў Коўна, яго абмянялі на палонных чырвонаармейцаў. У Коўна стаў начальнікам аддзела разведкі міністэрства абароны краю, удзельнічаў у ліквідацыі змовы Польскай ваеннай арганізацыі (POW). У 1922—1926 гадах працаваў дырэктарам Дзяржаўнага тэатра ў Коўна  (руск.) (бел.. У 1923 года — рэдактар літаратурнага часопіса «Skaitymai  (літ.) (бел.»). У 1924 годзе выйшла напісаная ім «Руска-літоўская граматыка» (Каўнас; паўторнае выданне 1925).

Магіла на могілках Роса

У 1926—1936 гадах — сакратар кнігавыдавецкай камісіі міністэрства асветы. У 1928—1930 гадах інтэнсіўна перапісваўся з К. Д. Бальмонтам і папулярызаваў яго творчасць у літоўскім друку, быў адным з галоўных арганізатараў прыезду Бальмонта ў Літву (1930). У сярэдзіне 1930-х гадоў быў адным з ініцыятараў умацавання літоўска-латышскіх і літоўска-эстонскіх літаратурных і культурных сувязяў, арганізатар і ўдзельнік літаратурных вечароў і абменаў дэлегацыямі пісьменнікаў.

У 1936—1937 і 1938—1939 гадах — старшыня Таварыства літоўскіх пісьменнікаў  (літ.) (бел.. Рэдактар літаратурнай газеты «Literatūros naujienos» у 1937—1938. У 1939 годзе наведаў СССР.

У 1940 годзе з іншымі дэпутатамі Народнага сейма — пісьменнікамі Ю. Паляцкісам, С. Нерыс, П. Цвіркам — увайшоў у склад дэлегацыі, якая хадайнічала перад Вярхоўным Саветам СССР аб прыёме Літвы ў склад Савецкага Саюза. Намеснік наркама асветы Літоўскай ССР у 1940—1941 гадах.

У пачатку Вялікай Айчыннай вайны эвакуіраваны ўглыб СССР, жыў у Пензе да пачатку 1942 года. У 1942—1944 гадах служыў у Літоўскай дывізіі  (руск.) (бел. (капітан)[4].

На Радзіму вярнуўся цяжка хворым летам 1945 года. Памёр 1 ліпеня 1946 года ў Вільні. Пахаваны ў Вільні на могілках Роса.

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]

У Вільні вуліца Вільняўс (Vilniaus gatvė, Віленская) была пераназвана ў вуліцу Гіры (Liudo Giros gatvė, Гірос), але пасля аднаўлення незалежнасці Літвы вуліцы была вернута ранейшая назва. Да 2024 года імя Л. Гіры насіла вуліца ў віленскім раёне Фабіёнішкес[5].

У 1977 годзе ў Вільні ў невялікім скверы на вуліцы Валана насупраць будынка Міністэрства адукацыі і навукі Літоўскай ССР быў усталяваны помнік (скульптар Віктарас Паліс  (літ.) (бел., архітэктар Стасіс Шашкявічус). Помнік уяўляў сабой гарэльефны партрэт паэта, высечаны ў глыбе граніту (вышыня 1,2 м) на прамавугольным гранітным пастаменце. 11 верасня 2013 года помнік пасля патрабаванняў былых палітычных вязняў, ссыльных і прадстаўнікоў іншых правых арганізацый па просьбе Міністэрства адукацыі і навукі Літвы  (руск.) (бел. быў дэмантаваны і вывезены на тэрыторыю муніцыпальнага прадпрыемства «Грында» у Юсцінішкес  (руск.) (бел. (непадалёк ад 2-га тралейбуснага парку) на захоўванне[6][7].

Літаратурная дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Дэбютаваў у літаратуры ў 1902 годзе аповедамі. Вершы пачаў пісаць з 1903 года. Друкаваўся з 1903 года[3]. Выдаў трынаццаць зборнікаў вершаў. Першыя зборнікі паэтыкай блізкія народнай песні. Пасля ў паэзіі з’явіліся элементы сімвалізму, дэкларатыўны патрыятызм, лозунгавасць. З аднолькавым пафасам апяваў па чарзе веліч Літвы, адраджэнне Італіі пры Мусаліні, сталінскі рэжым.

У драмах «Помста» (1910), «Госці» (1910) выяўляецца ўплыў драматургіі Станіслава Пшыбышэўскага  (руск.) (бел., у драматычных творах на гісторыка-нацыянальныя тэмы «Зара, якая занімаецца» (1913), «Папараць-кветка» (1928) — Відунаса і Вінцаса Крэве-Міцкявічуса.

Пад час Вялікай Айчыннай вайны напісаў паэмы «Літва Грунвальда» (1942), «Адам Міцкевіч у Паволжы» і вершы, працятыя патрыятызмам, нянавісцю да фашыстаў. Вершы Людаса Гіры ў перакладах на рускую мову ўключаліся ў зборнікі «Жывая Літва» (Масква, 1942), «Дарога ў Літву» (Масква, 1944).

Вершы пісаў, акрамя літоўскай, на беларускай (верш «З Новым годам»)[3], польскай, рускай мовах[8].

Укладальнік першых анталогій літоўскай літаратуры (1911, 1914), у міжваенныя гады — паэтычнага зборніка, прысвечанага дзесяцігоддзю незалежнасці Літвы «Прывітанне, Незалежная» (1928), і першай літоўскай анталогіі рэлігійных вершаў «Святая Літва» (1930). Падрыхтаваў да друку сачыненні літоўскіх пісьменнікаў Лаздзіну Пяледы  (руск.) (бел., Пранаса Вайчайціса і іншых.

У 1911—1912 гадах — рэдактар альманаха Švyturys  (руск.) (бел. (бел.: Маяк), у 1913—1914 гадах — рэдактар першага літоўскага літаратурнага часопіса Vaivorykštė  (літ.) (бел. (бел.: Вясёлка), пазней рэдагаваў Skaitymai  (руск.) (бел. (бел.: Чытанні, 1923), газету «Literatūros naujienos» (бел.: Літаратурныя навіны, 1937—1938). Супрацоўнічаў у часопісах «Ateitis  (літ.) (бел.» (бел.: Будучыня), «Vairas  (літ.) (бел.» (бел.: Руль) і многіх іншых літоўскіх перыядычных выданнях. Пісаў артыкулы для часопісаў і газет на рускай мове «Балтийский альманах  (руск.) (бел.», «Эхо», «Наше эхо», Сегодня  (руск.) (бел..

Напісаў вялікую колькасць літаратурна-крытычных артыкулаў. Сярод іх артыкулы пра беларускую, рускую, украінскую, чэшскую  (руск.) (бел. літаратуру. Артыкул Л. Гіры «З беларускай літаратуры» (1910) — самы ранні водгук літоўскай крытыкі пра творчасць Я. Купалы[3]. Выступаў таксама як тэатральны крытык.

Падпісваўся Akstinų Vincas, Aldonė V., Ant. Kašėta, B. Dzūkas, Eglė, E. Radzik., Ensexistens, E. Radzikauskas, Erulis, G-lis L., Gerulis, Kuzavas, Kažin kas, Rimbas, Saugus, Szlachcic-Katolik, Teatralas Zukas D. і многімі іншымі псеўданімамі  (руск.) (бел..

Перакладчыцкая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Пераклаў і выдаў асобным зборнікам вершы Т. Шаўчэнкі (1912). Перакладаў на літоўскую мову вершы М. М. Асеева, К. Д. Бальмонта, С. І. Кірсанава  (руск.) (бел., В. І. Лебедзева-Кумача, М. Ю. Лермантава, У. У. Маякоўскага, А. С. Пушкіна, М. С. Ціханава, Я. Л. Шкляра[3].

У яго перакладах друкаваліся таксама творы Л. Сыракомлі, А. Міцкевіча, Г. Гейне, С. Выспяньскага, С. Пшыбышэўскага  (руск.) (бел., І. Франко.

Выданні

[правіць | правіць зыходнік]
Зборы сачыненняў
  • Raštai («Сачыненні», 2 тт., 1953)
  • Raštai («Сачыненні», 5 тт., 1960—1963)
Зборнікі вершаў
  • Dul-dul dūdelė… («Дуль-дуль дудка»; Вільня, 1909)
  • Žalioji pievelė («Зялёны лужок»; Вільня, 1911)
  • Laukų dainos («Песні палёў»; Сейны, 1912)
  • Tėvynės keliais… («Дарогамі радзімы»; Вільня, 1912)
  • Žiežirbos. 1912—1920 m. poezijos («Іскры»; Каўнас, 1921)
  • Žygio godos («Паходныя думы»; Клайпеда, 1928)
  • Šilko gijos («Шаўковыя ніткі»; Каўнас, 1929)
  • Amžių žingsniai («Крокі стагоддзяў»; Каўнас, 1929)
  • Smurtas ir ryžtas («Гвалт і рашучасць»; Масква, 1942)
  • Žalgirio Lietuva («Літва Грунвальда»; Масква, 1942)
  • Tolimuos keliuos («Па далёкіх дарогах»; Каўнас, 1945)
  • Rinktinė poezija («Выбраная паэзія»; Каўнас, 1945)
  • Rinktinė («Выбранае»; Вільнюс, 1951)
  • Ne margi sakalėliai («Не пярэстыя саколікі»; Вільнюс, 1963)
  • Raudonosios aguonos («Чырвоны мак»; Вільнюс, 1969)
Кнігі для дзяцей
  • Trys berželiai («Тры бярозкі»; Вільнюс, 1949)
На рускай мове
  • Стихи («Вершы»; Масква, 1940)
  • Слово борьбы («Слова барацьбы»; Масква, 1940)
  • Избранное («Выбранае»; Вільнюс, 1952)
  • Здравствуй, вихрь! Стихи («Вітаю, віхура! Вершы»; Ленінград, 1960)
Паэмы
  • Milžinkapių daina («Песня курганоў»; Вільня, 1910)
  • Stalino LTSR konstitucija («Сталінская Канстытуцыя Літ. ССР»; Каўнас, 1940)
Драматычныя творы
  • Kerštas («Помста»; Вільня, 1910)
  • Svečiai («Госці»; Вільня, 1910)
  • Beauštanti aušrelė («Зара, якая занімаецца»; Вільня, 1913)
  • Paparčio žiedas («Папараць-кветка»; Клайпеда, 1928)
Гісторыка-літаратурныя і крытычныя працы

Пераклады

[правіць | правіць зыходнік]

На беларускую мову творы Гіры перакладалі А. Астапенка, С. Дзяргай, М. Лужанін і іншыя[3].

На рускую мову вершы Л. Гіры перакладалі І. К. Аўраменка, А. Аляксандрава, К. Д. Бальмонт, Д. Бродскі  (руск.) (бел., Н. Вольпін, А. Гатаў, І. Грыгор’еў, В. Дыннік, М. Замахоўская, В. К. Звягінцава  (руск.) (бел., М. А. Зянкевіч  (руск.) (бел., Д. Б. Кедрын  (руск.) (бел., В. Я. Калычоў  (руск.) (бел., А. Качаткоў  (руск.) (бел., Э. Лявонцін, С. Мар  (руск.) (бел., Л. Озераў  (руск.) (бел., Л. Астравумаў  (руск.) (бел., Н. Палякова  (руск.) (бел., В. Румер  (руск.) (бел., І. Сяльвінскі, С. Шэрвінскі  (руск.) (бел., З. Шышова  (руск.) (бел., А. Шпірт, А. Штэйнберг  (руск.) (бел., П. Шубін  (руск.) (бел., Я. Л. Шкляр, В. Яворская і іншыя.

Вершы Л. Гіры перакладаліся таксама на армянскую, башкірскую, балгарскую, кіргізскую, малдаўскую, польскую, таджыкскую, татарскую, узбекскую, эстонскую мовы.

Зноскі

  1. ↑ а б в г Bibliothèque nationale de France Liudas Gira // data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011.
  2. ↑ а б Liuda Gira // Find a Grave — 1996. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ а б в г д е Гира Людас Константинович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 147. — 737 с.
  4. ↑ а б Liudas Gira (літ.). Rašytojai. KitoKs. Праверана 3 студзеня 2014.
  5. ↑ "Nėries gatvė Vilniuje bus pervadinta į Vėtrungės, Giros – į Baliukevičiaus-Dzūko"(літ.). LRT. 2024-08-28.
  6. ↑ Martynas Čerkauskas. L. Giros paminklas iš senamiesčio nugrūstas į šalikelę (літ.). Lrytas. Lrytas (11 верасня 2013). Праверана 3 студзеня 2014.
  7. ↑ Вильнюсский памятник Л. Гиры отправлен на склад. Obzor.lt. Обзор (13 сентября 2013). Праверана 3 студзеня 2014.
  8. ↑ Ramutis Karmalavičius. Gira, Liudas(недаступная спасылка). Lietuvių literatūros enciklopedija. Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas (2001). Архівавана з першакрыніцы 27 верасня 2007. Праверана 2 верасня 2013.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • История литовской литературы. — Вильнюс: Vaga, 1977. — С. 379—393.
  • Lietuvių rašytojai. Bibliografinis žodynas: A—J. — Vilnius: Vaga, 1979. — С. 541—560.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]