Kastell-Briant

Kastell-Briant
Toennoù Kastell-Brient gwelet eus ar c'hastell.
Anv gallek (ofisiel)	Châteaubriant
Bro istorel	Bro-Vez, Bro-Naoned
Melestradurezh
Departamant	Liger-Atlantel
Arondisamant	Kastell-Briant-Ankiniz (isprefeti)
Kanton	Kastell-Briant (pennlec'h)
Kod kumun	44036
Kod post	44110
Maer Amzer gefridi	Alain Hunault (LR) 2020-2026
Etrekumuniezh	Kumuniezh kumunioù Kastell-Briant - Derwal
Bro velestradurel	Bro Kastell-Briant
Lec'hienn Web	Lec'hienn an ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	12 231 ann. (2020)[1]
Stankter	364 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	47° 43′ 04″ Norzh 1° 22′ 30″ Kornôg / 47.7177777778, -1.375
Uhelderioù	kreiz-kêr : 70 m bihanañ 48 m — brasañ 107 m
Gorread	33,62 km²
Kastell-Briant
kemmañ

Kastell-Briant (Châteaubriant e galleg) a zo ur gumun a Breizh e Kanton Kastell-Briant, el Liger-Atlantel. E reter ar vro emañ, e Marzoù Breizh.

Douaroniezh

War lez ar C'haer hag ar C'honn emañ Kastell-Briant.

Kumunioù amezek

	Ruzieg	Ruzieg	Saoudan
	Sant-Albin-ar-C'hestell	N	Saoudan
		K    Kastell-Briant    R
		S
	Sant-Albin-ar-C'hestell	Lufer, Ervoreg	Ervoreg

Anv

• Erwan Vallerie ː Castellum Brienti, XI^vet; Castro Brientii, 1265; Chateaubrient, 1265, 1348; Chasteaubrient, 1353; Castrum Briencii, 1453; Chasteaubriand, 1576; Chasteaubriant, 1624; Chateaubriand, 1779;
• --------------------------------

Savidiezh ar c'hastell gant Briant zo kaoz eus anv ar gumun en XIvet kantved.

Skrivet eo Brient « Brientii » pe « Brieni ».

Dont a ra war wel an anv « Castrum Brieni » pe « Castrum Brientii ». Miret eo ar skritur gant an « t ».

E 1266 e teu ar meneg kentañ e galleg eus anv ar baron « Geffrey de Cheteau Brient ». Ar skritur « Cheteau Brient » eo an hini implijetañ.^{(Daveoù a vank)}

Ardamezioù

Rannet : ouzh 1 en gul e deir flourdilizenn en aour, e vazh krennet sourinet ; ouzh 2 en erminoù ; er c'hreiz holl en gul hadet gant flourdiliz en aour.

Istor

Orinoù

Abaoe pell zo ez eus roudoù eus Mab-den war-dro bro Gastell-Briant.
Daoust d'an abad Cotteux, lesanvet « distrujer bras ar peulvanoù », an hini en doa savet kalvar Lufer en ur gemer e zanvez krai e-touez meur a vaen kozh, chom a ra peulvanoù e-kichen Kastell-Briant memestra^[2]. Bez ez eus anezho e Ruzieg, er gêrig La Houssais, war hent Hezin-ar-Mengleuzioù, e Trefieg, e Luzevieg hag e Sant-Albin-ar-C'hestell^[3].
Dizoloet eo bet ivez bouc'halioù Nevezoadvezh ar Maen er Borderies dreist-holl, e hanternoz redva Bere^[4].
Bere (ur c'harter eus Kastell-Briant hiziv an deiz) a vefe ur gêrig galian. War ur c'hondon houarnek emañ Bere ha merkoù kozh-kenañ a ziskouez eo bet implijet kalz^[5]. Siwazh n'eo ket anavezet mat orin ar C'halianed a vefe bet war rosioù Bere : ar vro zo war harzoù pobloù an Andecavi, ar Redones, ar Weneted hag an Namneted^[6]. Marteze e teufe anv Bere eus ur ger keltiek a dalvez « uhelder », e latin « Bairacus » a zo deuet da vezañ « Bereus » ha goude Bere^[7]. Er marc'hallac'h ez eus bet dizoloet relegennoù ar savadurioù roman e 1876.
An hentoù roman a liamme Condeium (Candé) ha Condevicnum^[8] da Condate^[9] a groaze unan gant egile amañ^[10].

Krennamzer uhel

Er VI^vet kantved ez a ar vro gant ar Vretoned ha staget eo ouzh ar rouantelezh vreizhat goude. Rannet eo Breizh ar Grennamzer etre tierned, pep hini gouarnet gant aotrounez bihan. N'eus roud skrivet ebet diwar-benn aotrounez bihan Bere^[11].
Kreskiñ a ra buan-tre Bere e penn-kentañ ar Grennamzer. Daou santual zo : unan evit Sant-Pêr hag egile evit Sant-Yann. Ur stal moneiz zo savet eno.
Bere zo ur gwir greizenn evit al labour-douar, ar sevel-loened, ar metalouriezh hag ar c'henwerzh^[12].

Krennamzer izel

Goude ar bloavezh mil, goude bezañ resevet madoù gant eskob Naoned Gautier II, sañset eo familh Briant mont da vevañ war douaroù santualioù Sant-Pêr ha Sant-Yann. Un ober politikel an hini eo rak an noblañs (ha familh Briant en he zouez) a c'hall sikour an eskob ha kont Roazhon ouzh konted Naoned hag Anjev^[13].
Istor Kastell-Briant a grog e penn-kentañ an XIvet kantved pa sav Briant (kevredad kont Roazhon) ur c'hreñvlec'h^[14] war ur voudenn el lec'h ma kroaz ar stêr Kaer gant ar stêr Rollard. Ar c'hastell zo lod e Marzioù Breizh evel re Gwitreg, Felger, Ankiniz, Klison, Machikoul. Lakaet e oa da ziwall Breizh rak ar rouantelezh c'hall.
Savet eo « prioldi Sant-Salver » gant Briant diwezhatoc'h e Bere^[15], kalon gentañ ar gêr aet war vrasaat d'ar gevred abalamour da savidigezh parrez « Sant-Yann » en XIvet kantved ha kouent « Sant-Mikael » en XIIIvet kantved. Savet en X^vet kantved eo parrez « Sant-Pêr » goshoc'h koulskoude.
Goude, en XIIvet kantved, aet eo war vrasaat Kastell-Briant war tu kornôg ar C'hastell^[16].
D'an 3 a viz Meurzh 1222 e voe un emgann e Bere etre dug Breizh Pêr Iañ ha baroned all gant senesal Anjev Amaury Craon en o fenn^[17].
En ur plas strategel emañ ar c'hastell, se zo kaoz e anavez ar gêr emgannoù hag aloubadegoù a bep seurt.
E 1235, sez roue bro C'hall Loeiz IX eo an hini bouezusañ^[18]. Etre an XIII^vet kantved hag ar XV^vet kantved neuze e vo dibabet gant an aotrounez sevel mogerioù-kreñv. Ouzhpenn ar mogerioù eo gwarezet ar gêr gant touflezoù maget gant ar stêr Kaer en hanternoz ha gant ar stêr Rollard er su. E-barzh ar mogerioù e oa pemp dor : « nor Sant-Yann » er gwalarn, « nor an Torche » er biz, « nor an nor-guzh » er su, « nor Sant-Mikael » hag an « nor nevez » er gevred.
Daou ahel pennañ a groaze an eil gant egile : straed Couere hag ar Straed Vras^[19]. Gourizet e oa Kastell-Briant gant meur a fabourz. Er gwalarn e oa strobet Kastell-Briant ha Bere (kalon kentañ ar gêr) gant fabourz Couere. Er mervent e oa fabourz ar Barre tra ma oa kavet hini Sant-Mikael er gevred. En diwezh e oa fabourz an Torche er biz. E kalon kêr e oa ur c'hoc'hu koad padal e oa bet distrujet e 1865.
Familh Briant a ziazezas kêr Kastell-Briant met ivez baronelezh Gastell-Briant a ya diwar wel er XIVvet kantved. Kemer a ra he flas familh Dinan diouzhtu war-lerc'h hag ur wezh mouget anezhi eo familh Laval^[20] a zeuas a benn da gaout Kastell-Briant.
Pa eo kroget gant sez Kastell-Briant d'ar 15 a viz ebrel 1488 e oa Lois II de la Trémoille e penn ar C'hallaoued. Dispennet eo ar c'hastell^[21] ha paket eo Yann eus Laval. Penn-kentañ ur c'houlzad brezel an hini eo ha Breizh a gollo alies evel e Ankiniz, Klison, Redon pe Gwengamp. Faezhadenn Sant-Albin-an-Hiliber a vo an hini bouezusañ (evit kaout muioc'h a vunudoù gwelet ar pennad Sez Kastell-Briant).

• 
  An tour-mol
• 
  Pêr Iañ

Azginivelezh

Er XVIvet kantved, gouarnour Breizh Yann eus Laval a reas ur bern traoù : lakaat a reas dezhañ sevel kazelioù Azginivelezh ar c'hastell evit e wreg Frañseza Foaz^[22]. Legadet eo e varonelezh gant Yann eus Laval da Anne eus Montmorency.
Degemeret eo bet Frañsez Iañ (Bro-C'hall), Herri II (Bro-C'hall) ha Charlez IX (Bro-C'hall) e Kastell-Briant gant ar varoned. Etre 1590 ha 1597 eo tapet ar gêr gant al Lig gant dug Mercoeur en he fenn. Ti Condé a zeu a-benn da gaout Kastell-Briant er XVIIvet kantved met ne vo ket o chom eno^[21]. Un ospital zo krouet en hevelep oadvezh, e 1680.

• 
  Jean de Laval gant Clouet
• 
  Frañseza Foaz

Dispac'h Gall

• Krouet e voe kumun Kastell-Briant e 1790 diwar ar barrez katolik. Lakaet e voe da benn Kanton Kastell-Briant. Lakaet e voe da benn Bann Kastell-Briant gant lezenn an 26 a viz C'hwevrer 1790^[23]. E 1800 e voe lakaet da benn Arondisamant Kastell-Briant^[24].
• D'an 22 a viz Ebrel 1794 e oa bet dibennet Jean-Baptist-August Château-Briant (ur c'habiten-marc'hegiezh hag a oa nobl a-raok) e Pariz peogwir e oa a-enep an dispac'h.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 235 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 3,14% eus he foblañs e 1911^[25].

Eil brezel-bed

• Mervel a reas 72 den eus ar gumun hervez monumant ar re varv^[26] .
• 22 a viz Here 1941: lazhadeg 27 gouestlad e Kastell-Briant gant an Alamaned.
• Dieubet e voe Kastell-Briant d'ar 4 a viz Eost 1944 gant lu SUA.

Darvoudoù sport a bep seurt

• 7 a viz Gouere 1983 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kastellbriant ha Naoned (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Bert Oosterbosch (Izelvroioù).
• 10 a viz Gouere 2004 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kastellbriant ha Sant-Brieg ; trec'h eo Filippo Pozzato (Italia).

Monumantoù ha traoù heverk

• Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù^[27],[28] ha kartenn-bost^[29]. Dioueliet e voe d’ar 7 a viz Mae 1922^[30].
• Ar c'hastell, rummet evel monumant istorel.
• Iliz Sant-Yann Bereg: parrez an X^vet kantved.
• Monumant Kamp Choisel^[31].
• Mengleuz ar Re Fuzuilhet: d'an 22 a viz Here 1944 e oa bet fuzuilhet ostajoù gant an Alamanted en ur vengleuz e Kastell-Briant. Lazhet e oant bet e rebourserezh d'an ober rezistañs. Ul letamant-koronal, Karl Hotz, eus ar Wehrmacht a oa bet lazhet e Naoned. Daou zevezh war lec'h e oa bet divizet lakaat 48 ostaj d'ar marv. 27 e Kastell-Briant, 16 e Naoned ha 5 e Pariz. Guy Môquet a oa en o zouez: 16 vloaz e oa.

Melestradurezh

Roll ar vaered zo bet

Prantad	Anv	Strollad	Kargoù
Meurzh 2001	Alain Hunault	Unvaniezh evit ul Luskad Poblel
Mezheven 1995	Martine Buron	Strollad Sokialour Gall
Meurzh 1989	Martine Buron	Strollad Sokialour Gall
Da vezañ klokaet.

Poblañs

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

^[32]

Tud

• Charles-François Le Normant de la Baguais, eus Sant-Yann-Bere, selaouer ouzh Kambr ar C'hontoù Breizh e 1720
• Ernest Bréant (1880-1944), politikour
• Jean Gillois ganet e 1909, jeneral hag ijinour an arme
• Yann a Laval
• Sophie Trébuchet, mamm Victor Hugo
• Jacques Pâris de Bollardière
• 27 den fuzuilhet gant an nazied an 22 a viz Here 1941, en o zouez Pierre Guéguin maer Konk-Kerne, Marc Bourhis eus Tregon, Guy Môquet stourmer komunour eus Paris ha Jean Grandel maer Gennevilliers.

Tud bet marvet eno

• Frañseza Dinan, gouarnerez Anna Vreizh, 4 a viz Genver 1500.
• Jakez Riou, skrivagner brezhonek, 14 a viz Genver 1937.
• An doktor Jean Tricoire, hag en doa skrivet ul levr da zeskiñ brezhoneg, a oa o chom e Kastell-Briant ha marvet eo eno d'ar 17 a viz Meurzh 1994. Diazezet e oa bet gantañ kelc'h keltiek kêr. Resevet en doa Kolier an Erminig e 1993.

Ardamezeg ar familhoù

	Barrin Aotrounez La Galisonnière e Sant-Yann-Bere, e 1658 En glazur e deir balafenn en aour
	Béchenec Aotrounez la Jarretière, Fougerais, ha Boeuves, e parrez Sant-Yann-Bere Rannet; ouzh 1 en sabel e leon en argant; ouzh 2 en aour e deir moualc'henn en sabel
	Haicault Aotrounez du Pont, e Tourig[33] En argant e sourin en glazur
	Le Normant Aotrounez la Bagais ha Boisbriant, e Sant-Yann-Bere Treustellet ha kommek a eizh pezh etre glazur hag argant; e gab en aour, karget gant un aval en mouk, deliennek en geot, habiaet gant daou peroked penn-ouzh-penn ivez en geot
	François Trotereau Kannad Kastell-Briant ouzh ar Vreujoù e 1570 ; mestr ouzh ar C'hontoù e 1575. En argant e dreustell eilhonek geotet, o skorañ un durzhunell en sabel

Brezhoneg

• E 2018 ez eus bet kaoz da zigeriñ ur c'hlas divyezhek, met nac'het e voe gant an deskadurezh-stad^[34].

Gevelliñ

• Baile Átha Luain (Iwerzhon, Cúige Laighean), abaoe 1975
• Radevormwald (Alamagn, Nordrhein-Westfalen), abaoe 1981
• Brabova (Roumania)
• Eskemmoù gant Tigzirt (Kabilia)

Liammoù diavaez

• Lec'hienn ofisiel an ti-kêr
• (br) Kastell-Briant war lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur

• Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
• Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Daveoù ha notennoù

1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
2. "Buffé p.15"
3. "Buffé p.16
4. "Buffé_p16"
5. "Flohic_p.257, p.257.
6. "Buffé_p.17">
7. Buffé, p.|24
8. Naoned
9. Roazhon
10. Buffé p.|25
11. Buffé p.31
12. "Bouvet_2008, p.6
13. Bouvet_2008_p. 6
14. p.20
15. Ti-kêr - Histoire de Châteaubriant
16. Patrimoine de France
17. Le Moyne de la Borderie, 1972, p.306}}
18. Buffé p.99.
19. Bouvet_2008_p8"
20. "Flohic_p257
21. Lec'hienn an ti-kêr
22. histoire châteaubriant
23. (fr)J. B. Duverger, Collection complète des lois, décrets, ordonnances, règlemens avis du Conseil d'Etat, Levrenn gentañ, Eil embannadur, Pariz, 1834, p.106
24. (fr)Cassini - EHESS - Fichenn kumun Kastell-Briant
25. (fr)Les soldats de Loire Inférieure - Monumant ar re varv
26. (fr)Memorial Genweb
27. (fr)Memorial Genweb
28. (fr)Memorial Genweb
29. (fr)Memorial Genweb
30. (fr)Université de Lille
31. (fr)Memorial Genweb
32. Cassini hag EBSSA
33. Ur maer Kastell-Briant e 1696.
34. (fr)Ouest-France