Yaroslav Iañ Kyiv

Yaroslav Iañ Kyiv
Ярослав Мудрий
Siell Yaroslav
Priñs Kyiv
Ren 1016-1018, 1019-1054
En e raok Svyatopolk Iañ Kyiv
War e lerc'h Izyaslav Iañ Kyiv
Priñs Novgorod
Ren 1010-1034
Priñs Rostov
Ren 988-1010
Ganedigezh ~978
Marv 20 a viz C'hwevrer 1054
Remziad Рю́риковичі [ Rourikovitched ]
Tad Volodymyr Iañ Kyiv
Mamm Rogneda Polotsk pe

Anna Porphyrogennētē

Pried Ingigerd Olofsdotter Sweden
Bugale Yelyzaveta Yaroslavna Kyiv
An tridant, arouez Yaroslav, war ur pezh-moneiz kempred
An tridant, gant livioù banniel Ukraina a-vremañ

Yaroslav Iañ Volodymyrovitch "ar Fur"[1] (~978 – 20 a viz C'hwevrer 1054) a voe priñs Rostov adalek 988 betek 1010, priñs Novgorod adalek 1010 betek 1034 ha div wech priñs Kyiv : adalek 1016 betek 1018 hag adalek 1019 betek e dremenvan e 1054.

Volodymyr Iañ Kyiv (~958 – 1015) hag e wreg Rogneda Polotsk (~960 – 1000) e oa e dud. Diaes e oa e zarempredoù gant e dad : er bloaz 1014 e paouezas da baeañ truaj dezhañ, ha p'edo Volodymyr o sevel ul lu evit e gastizañ e klañvaas hag e varvas e Kyiv e 1015 ; goude marv Volodymyr Iañ e voe brezel etre Yaroslav hag e vreur Svyatopolk Iañ Kyiv a oa o ren ; trec'h e voe Yaroslav e 1019.

Pa voe priñs Kyiv e pouezas Yaroslav war ar politikerezh a-ziavaez-bro : skoulmañ darempredoù gant broioù Skandinavia ha gwanaat levezon Impalaeriezh Bizantion. War-du ar broioù balt e troas ivez. Gwareziñ e zomani a reas enep pobladoù kantreer dre lakaat sevel linennadoù kreñvlec'hioù. A-hend-all e skoazellas lennegezh e vro, da skouer dre harpañ skridoù henslavek ar Reter Hilarion Kyiv ((uk) Іларіон Київський), a oa kentañ penn metropolis Kyiv ha Rous Kyiv a-bezh[2] ; skorañ savidigezh iliz-veur Santez Sofia e Kyiv a eure ivez e 1037.

Yaroslav Iañ a zimezas gant Ingigerd Olofsdotter Sveden (1001-1050) e 1019. Meur a vugel o devoe : merc'hed hag a zimezas gant izili eus tiegezhioù real en estrenvro, mibien hag a renas war rannoù eus Rous Kyiv ; bepred e klaskas o zad derc'hel ar peoc'h etrezo.

Goude e dremenvan e voe beziet en iliz-veur nevez, hogen kollet pe laeret e voe e gorf diwezhatoc'h.

Buhez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Nebeut a anaver a-zivout bugaleaj Yaroslav. Diasur zoken eo e vefe bet eil mab Volodymyr Iañ, ganet gant e drede gwreg Rogneda Polotsk ; marteze e oa gant e bempvet pried, ar briñsez vizantat Anna Porphyrogennētē : hervez kronikoù Rusia e vefe unan eus mibien yaouankañ ar priñs[3], ar pezh a voe kadarnaet er bloavezhioù 1930 dre zielfenniñ e eskern[4]. Hervez an istorour gall Jean-Pierre Arrignon e oa Yaroslav mab da Anna, pan emellas ar priñs en aferioù Bizantion[5].

Gounit ar galloud

En e yaouankiz e voe kaset Yaroslav gant e dad da ren war diriad Rostov kent bezañ kaset da Velikiy Novgorod er bloaz 1010[6]. P'edo eno e tiazezas ar gêr anvet (ru) Ярослáвль Yaroslávli, war lez ar Volga en Oblast Yaroslavl e Rusia hiziv. War washaat ec'h eas e zarempredoù gant e dad pa zivizas hennezh treuzkas kurunenn Kyiv d'e vab Boris (~986-1015) ; e 1014 e paouezas Yaroslav da beañ truaj da Gyiv, ha marv Volodymyr Iañ hepken a viras ouzh ur brezel da darzhañ[6]. Svyatopolk a renas war Rous adalek marv e dad e 1015.

Brezel a voe avat e-pad pevar bloaz goude tremenvan Volodymyr etre Yaroslav hag e vreur Svyatopolk Iañ Kyiv, a oa skoazellet gant e dad-kaer an dug Bolesław Iañ Polonia ; tri breur da Yaroslav a voe muntret e-kerzh ar brezel-se : Svyatoslav (~982-1015), Boris, ha Gleb (~987-1015)[6] — gant Yaroslav e oa bet raktreset ar muntroù-se, hervez ar Primary Chronicle[7]. Goude bezañ bet faezhet gant Yaroslav en o emgann kentañ er bloaz 1016 e tec'has Svyatopolk da Bolonia ha Yaroslav a savas war dron Kyiv[8] ; e Polonia e voe pourchaset ul lu da Svyatopolk gant e dadeg, neuze e tistroas e 1018 da sezizañ Kyiv kent argas e vreur da Novgorod en-dro[8]. Met distreiñ eus Novgorod a eure Yaroslav e 1019, ma redias Svyatoslav da gemer an tec'h d'e dro ; adalek ar bloaz-se e renas Yaroslav da vat war Rous Kyiv[9] betek e dremenvan e 1054.

Kentañ tra a eure ar priñs Yaroslav Iañ Kyiv e voe dereiñ frankizoù ha brientoù da dud Novgorod, o devoa e skoazellet da gemer ar gurunenn, ar pezh a gasas pelloc'h da Republik Novgorod (1136-1478). D'ar mare-se ec'h embannas Yaroslav ar Fur lezennoù kentañ Gwir Rous ((uk) Руська Правда Rusʹka Pravda).

Brete etre breudeur

Daoust d'ar muntroù a zo bet tamallet dezhañ evit gounit kurunenn Rous Kyiv e vez lakaet Yaroslav da "Fur" gant ar gronikerien en abeg d'e "vertuz", a c'heller abegiñ outi p'en devoa karc'hariet e vreur yaouankañ Soudislav ((† 1063) a-hed 35 bloaz hervez kronik ar patriark Nikon[10]. Evit klask divac'hañ Soudislav ec'h eas ur breur all, ar priñs Mstislav Tchernigov (* ~983), da Gyiv ma faezhas Yaroslav er bloaz 1024 ; ret e voe da Yaroslav rannañ Rous Kyiv etre eñ ha Mstislav, en devoe an tiriad a zo er reter d'an Dnipro betek rannvro Tchernigov[11] war lez ar stêr Desna[12].

Emglevioù war aodoù ar Mor Baltel

Gant harp Skandinavia e klaskas Yaroslav Iañ gwanaat levezon impalaeriezh Bizantion war Rous Kyiv. Hervez saga Olav II Haraldsson Norvegia (~993 – 1030) en Heimskringla[13] e kevreas Olof Iañ Skötkonung Sveden (~995 – 1022) gant Yaroslav Kyiv evit disklêriañ brezel ouzh Olav II Haraldsson e 1019 — evit gounit skoazell e roas Olof Sveden e verc'h Ingigerd da Yaroslav Kyiv e-lec'h da roue Norvegia[14]. Broc'het e voe Svediz, pa ne c'hellent mui na bezañ mistri war o harzoù er Reter na kaout truaj digant Rous Kyiv, a veze paeet abaoe ren tad Olof, ar roue Erik an Trec'her[15]. Servijout Sveden ivez a rae Yaroslav pa zifenne harzoù Rous Kyiv enep pobladoù kantreer deuet eus ar Reter.

E 1030 e troas war-du ar broioù balt, ma kemeras Tartu (en Estonia hiziv) kent rediañ ar pobladoù amezek da baeañ truaj da Gyiv[16]. Bloaz war-lerc'h e kemeras ar C'hêrioù Ruz ((pl) Grody Czerwieńskie ; (uk) Червенські городи Tchervensʹki horody) tro-dro da gember ar stêrioù Dnister hag he adstêr Stryi, a oa bet abeg da vec'h etre Rouantelezh Polonia ha Rous Kyiv adalek dibenn an Xvet kantved.

E-tro ar bloaz 1034 e skoulmas Yaroslav Iañ un emglev gant an dug polonat Kazimierz Iañ Odnowiciel ("an Nevesaer"), a voe kadarnet dre eured an dug gant Maria Dobroniega Kyiv (* ~1012), c'hoar Yaroslav. Adalek 1034 ivez e voe lakaet Volodymyr, mab henañ Yaroslav, da ren war Novgorod ha da verañ an darempredoù gant broioù an Norzh[17].

E-tro 1035 ec'h erruas e Kyiv soudarded svedat kaset gant ar Viking Yngvarr Vittfarne ("ar Beajour da Bellvro") diwar urzh ar roue Anund Jakob Sveden evit reiñ dorn da Yaroslav en e vrezel ouzh ar Betcheneged hag ouzh Bizantion. Pelloc'h, e-tro 1041, e klaskas Anund Jakob bezañ mestr en-dro war hentoù kenwerzh ar Reter betek Bakou en Azerbaidjan dre gas Yngvarr Vittfarne di[18] ; den ne oar petra a c'hoarvezas gant Yngvarr, a chomas e-pad tri bloaz gant Jarizleifr (Yaroslav) kent mont pelloc'h etrezek ar Reter, hervez ar saga islandek Yngvars saga víðförla ("Saga Yngvarr ar Beajour da Bellvro")[19].

War-du Bizantion

E 1043 e kasas Yaroslav Iañ Kyiv ul lestraz da Gergustentin da c'hourc'hemenn ma vefe paeet truaj da Rous Kyiv dindan boan a seziz ; nac'h a reas ar C'hresianed, a gasas ul lestraz d'an emgann. Faezhet e voent, hogen peuzdistrujet e voe listri Kyiv gant ur gorventenn, ha goullo e oant pa zistrojont d'o bro.

Gwareziñ ar vro

Evit gwareziñ Rous Kyiv diouzh pobladoù deuet eus ar Su, ar Betcheneged en o zouez, e lakaas Yaroslav Iañ sevel ul linennad pemp kreñvlec'h er c'hornôg d'an Dnipro kent faezhañ an alouberien e 1036. Evit lidañ an trec'h pouezus-se e lakaas brasaat iliz-veur Santez Sofia e Kyiv adalek 1037 ; gant e dad Volodymyr e oa bet lakaet sevel an iliz-veur, e doare Bizantion[20].

Kerentiezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Anna o kuitaat Kyiv da vont da Vro-C'hall

Dek bugel zo bet engenhentet gant Yaroslav Iañ Kyiv hervez ar Primary Chronicle[14].

Gant ur wreg kentañ, dianav
  • Ilya Yaroslavytch († 1026), priñs Novgorod.
Gant un eil wreg, dianav
  • Volodymyr Yaroslavytch (1020-1052), priñs Novgorod.
Gant Ingigerd Olofsdotter

Er bloaz 1019 e timezas Yaroslav gant Ingigerd Olofsdotter, merc'h Olof Skötkonung, roue Sveden. Evel prof da-geñver an eured he devoe Iryna (hec'h anv e Kyiv) kêr Ladoga[21] digant he fried. Eizh bugel o devoe.

  1. Anastasiya Yaroslava Kyiv (~1023 – 1074/1096), dimezet e-tro 1046 gant ar roue András Iañ Hungaria.
  2. Izyaslav Yaroslavytch Iañ Kyiv (1025-1078).
  3. Yelyzaveta Yaroslavna Kyiv (1025 – ~1067), dimezet e 1044 da Harald II Norvegia hag e 1067 da Sven II Danmark.
  4. Svyatoslav Yaroslavytch II Kyiv (1027-1076), bet priñs alouber Kyiv 1073-1076]].
  5. Vsevolod Yaroslavytch Iañ Kyiv (1030-1093), bet priñs alouber Kyiv (1076-1077) ha 1078-1093).
  6. Anna Yaroslava Kyiv (~1030 – ~1075), dimezet e 1051 da Henri Iañ Bro-C'hall hag e 1060 da Raoul, kont Crespy ha Valois.
  7. Vyacheslav Yaroslavytch (1036-1057), priñs Smolensk.
  8. Igor Yaroslavytch (~1036 – 1060), priñs Smolensk ivez.

Marv

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Laour-vaen Yaroslav (tal ha kostez)

D'an 20 a viz C'hwevrer 1054 e varvas Yaroslav Iañ ; beziet e voe en ul laour-vaen e marmor gwenn en iliz-veur Santez Sofia.

E 1936 e voe digoret al laour-vaen, ma kavjod div skeledenn, hini ur gwaz ha hini ur vaouez. Yaroslav e oa ar gwaz, ha biskoazh n'eo bet kavet piv e oa ar vaouez. Addigoret e voe al laour-vaen e 1939 ha kaset an eskern da vezañ dielfennet ; evit doare ne voent ket beziet en-dro a-raok 1964[22].

Digoret e voe al laour-vaen un trede gwech e 2009, hag ur skeledenn hepken a voe kavet enni, hini ur vaouez. Goude un enklask e voe merzet e oa bet falset paperennoù ofisiel 1964 evit kuzhat e oa bet kollet relegoù priñs Yaroslav Iañ Kyiv. Goude endevout aterset tud o devoa graet war-dro e 1964 e voe soñjet e oa bet kuzhet a-ratozh ar relegoù evit o gwareziñ diouzh aloubadeg Ukraina gant an Trede Reich (1941-1944) ; goude-se e voent kollet da viken pe kaset da SUA, evel kalz hendraoù relijiel evit mirout outo a vezañ "gwallgaset"" gant komunourien URSS[22].

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • (en) Basilevsky, Alexander. Early Ukraine – A Military and Social History to the Mid-19th Century. Jefferson, North Carolina : McFarland, 2016 (ISBN 978-0-7864-9714-0)
  • (en) Borrero, Mauricio. Russia: A Reference Guide from the Renaissance to the Present. New York : Facts on File, 2004 (ISBN 978-0-8160-4454-2)
  • (en) Bushkovitch, Paul. A Concise History of Russia. Cambridge, Massachussets : Cambridge University Press, 2011 (ISBN 978-0-521-54323-1)
  • (en) Christian, David. A History of Russia, Central Asia and Mongolia – Volume 1: Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Hoboken, New Jersey : Wiley-Blackwell, 1998 (ISBN 978-0-631-20814-3)
  • (en) Cross, Samuel Hazzard & Sherbowitz-Wetzor, Olgerd P.. The Russian Primary Chronicle – Laurentian Text. Cambridge, Massachussets : The Mediæval Academy of America, 1953 • En-linenn. Kavet : 07 Meu 24.
  • (en) Curta, Florin. Eastern Europe in the Middle Ages (500-1300). Leiden : Brill, 2019 (ISBN 978-90-04-34257-6)
  • (en) Feldbrugge, Ferdinand J. M.. A History of Russian Law: From Ancient Times to the Council Code (Ulozhenie) of Tsar Aleksei Mikhailovich of 1649. Leiden : Brill, 2017 (ISBN 978-90-04-34642-0)
  • (en) Franklin, Simon & Shepard, Jonathan. The Emergence of Russia 750-1200. London : Routledge, 1996 (ISBN 978-0-582-49091-8)
  • (en) Gleason, Abbott. A Companion to Russian History. Hoboken, New Jersey : Wiley-Blackwell, 2014 (ISBN 978-1-118-73000-3)
  • (en) Hanak, Walter K.. The Nature and the Image of priñsly Power in Kievan Rus’, 980-1054 – A Study of Sources. Leiden : Brill, 2013 (ISBN 978-90-04-25982-9)
  • (en) Kendrick, Thomas D. A History of the Vikings. Mineola, New York : Courier Dover Publications, 2004 (ISBN 978-0-486-43396-7)
  • (en) Leon Diákonos & Talbot, Alice-Mary & Sullivan, Denis F.. The History of Leo the Deacon – Byzantine Military Expansion in the Tenth Century. Washington, DC : Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2005 (ISBN 978-0-88402-324-1)
  • (en) Levin, Eve. Sex and Society in the World of the Orthodox Slavs 900–1700. Ithaca, New York : Cornell University Press, 1995 (ISBN 978-0-8014-8304-2)
  • (en) Martin, Janet. Medieval Russia, 980-1584. Cambridge, Massachussets : Cambridge University Press, 2008 (ISBN 978-0-521-85916-5)
  • (en) Moss, Walter G.. A History of Russia – Volume 1: To 1917. New York : Anthem Press, 2003 (ISBN 978-1-84331-023-5)
  • (en) Plokhyi Serhii. The Gates of Europe: A History of Ukraine. London : Penguin Books, 2016 (ISBN 978-0-14198-061-4)
  • (en) Vernadsky, George V.. The Origins of Russia Oxford : Clarendon Press, 1959

Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. ↑ (uk) Ярослав Мудрий Yaroslav Mudryy.
  2. ↑ (uk) Митрополит Київський та всієї Русі, Mytropolyt Kyyivsʹkyy ta vsiyeyi Rusi, eleze tiriad un eskopti pe un arc'heskopti en Iliz ortodoks e Rous Kyiv ; eus 988 da 1596 e voe anezhañ.
  3. ↑ Primary Chronicle, p. 119.
  4. ↑ (ru) Perhavko, Valeriy & Suharev, Yuriy : Воители Руси IX-XIII веков "Kadourien Rous – IXvet-XIIIvet kantvedoù". Moskov : Vetche, 2006 (ISBN 978-5-9533-1256-1)
  5. ↑ (fr) Arrignon, Jean-Pierre. Les relations diplomatiques entre Byzance et la Russie de 860 à 1043. In : Revue des Études Slaves, 1983, niv. 55-1, p. 135. Kavet : 09 Meu 24.
  6. ↑ 6,0 6,1 ha6,2 Cross, Samuel Hazzard. Yaroslav the Wise in Norse Tradition. In : 'Speculum levrenn 4, niv. 2, Ebrel 1929. Kavet : 09 Meu 24..
  7. ↑ Primary Chronicle, p. 126.
  8. ↑ 8,0 ha8,1 Primary Chronicle, p. 132.
  9. ↑ Primary Chronicle, p. 133.
  10. ↑ Kronikoù Nikon a reer eus un dastumad kronikoù rusek bet aozet etre 1526 ha 1530 a-zivout ar bloavezhioù 859-1520 ha perc'hennet gant ar patriark Nikon (1605-1681) ; gwelit ar skrid : (ru) Никоновская летопись Kronikoù Nikon, @ президентская библиотека Prezidentskaya Biblioteka'. Kavet : 09 Meu 24.
  11. ↑ Tchernihiv hiziv, er biz-uhel da Gyiv.
  12. ↑ Primary Chronicle, p. 135.
  13. ↑ Ma 'z eo meneget Yaroslav evel Jarizleifr Valdamarsson, "Yaroslav ab Volodymyr" ; gwelit (en) 'Heimskringla, levrenn III. Kavet : 09 Meu 24.
  14. ↑ 14,0 ha14,1 Primary Chronicle, p. 299.
  15. ↑ Heimskringla III.
  16. ↑ (en) Tvauri, Andres. The Migration Period, Pre-Viking Age, and Viking Age in Estonia. Tartu : Tartu University Press, 2012 (ISBN 978-9949-19-936-5)
  17. ↑ Martin, 2007, p. 50.
  18. ↑ (en) 'Vittfarne expedition – The Vikings go to the East'. Kavet : 09 Meu 24.
  19. ↑ (is) 'Yngvars saga víðförla'. Kavet : 09 Meu 24.
  20. ↑ (en) 'Sophia of Kyiv'. Kavet : 09 Meu 24.
  21. ↑ Kêriadenn Staraya Ladoga hiziv, en Oblast Leningrad e Rusia, nepell diouzh Lenn Ladoga.
  22. ↑ 22,0 ha22,1 Plokhyi, 2016, pennad 5 : Keys to Kyiv.