Maria Antònia Oliver i Cabrer

Maria Antònia Oliver i Cabrer
	; Irudi gehiago
3. Letra Katalaen Instituzioaren dekano	; 2001 - 2004 ; ← Feliu Formosa i Torres - Josep Maria Benet i Jornet →
3. Letra Katalaen Instituzioaren dekano
Bizitza
Jaiotza	Manacor, 1946ko abenduaren 4a
Herrialdea	Katalunia
Bizilekua	Bartzelona
Lehen hizkuntza	katalana
Heriotza	Sencelles, 2022ko otsailaren 10a (75 urte)
Familia
Ezkontidea(k)	Jaume Fuster (en) (1969 - 1998)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania; katalana
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, itzultzailea, literatura-kritikaria, zientzia-fikzio idazlea, haur literaturaren idazlea, gidoilaria eta eleberrigilea
Enplegatzailea(k)	Diario de Mallorca (en) ; El Correo Catalán (en)
Jasotako sariak	ikusi premi Prudenci Bertrana de novel·la (1991) ; Sant Jordiren gurutzea (2007) ; Ramon Llull Award (2003) ; City of Palma Award (1994) ; Jaume Fuster Award (2004) ; Premi d'Honor de les Lletres Catalanes (2016) ; premi Trajectòria (2001) ; Gold Medal of the Balearic Islands Community (2022) ;
Kidetza	Sovereign Assembly of Mallorca (en)
Genero artistikoa	dramaturgia

Maria Antònia Oliver i Cabrer (Manacor, Balear Uharteak, 1946ko abenduaren 4a – Sencelles, 2022ko otsailaren 10a) katalanezko idazlea izan zen. 1969az geroztik Bartzelonan bizi izan zen, eta ezaguna da idatzi zituen eleberri eta narrazio laburrengatik, saiakera literarioagatik, haurrentzako literaturagatik, antzerki-lanengatik eta gidoiengatik, bai eta katalanera eta gaztelaniara egindako itzulpenengatik ere. 2016an Kataluniako Letren Ohorezko Saria irabazi zuen^[1].

Biografia

70eko hamarkadako literatur belaunaldiko idazle nagusia da, eta hasieran Mallorcako gizartearen eraldaketaren arazoei buruzko eleberriak idatzi zituen, oinarri alegiazkoa, fantastikoa eta onirikoa zutenak.

Bere narratiba askotarikoa da eta emakumeei protagonismo berezia ematen die. Hamaika eleberri argitaratu zituen, eta nabarmentzekoak dira nobela beltzaren arloan idatzi zituenak, Bartzelonan bizi den Lònia Guiu detektibe mallorcarra protagonista dutenak, mugimendu eta giro azkarrekoak, non kritika sozialaren gaiak ere ukitzen dituen: Estudi en lila, Antipodes eta El sol que fa l'anec eleberrien heroia izan da, hainbat hizkuntzatara itzuli diren lanetan^[2]. Gizarte kritikaren arloan bere lanik indartsuenetako bat Joana E. (1992)^[3] da, gerraosteko Mallorcako gizarte-aldaketari buruzkoa, idazleak 1979an ezagutu zuen emakume mallorcar bat protagonista duena. Lan horri esker Prudenci Bertrana Saria irabazi zuen^[4].

Narrazio laburren alorrean, Ofèlia Dracs^[5] kolektiboko kide izan zen eta sei bilduma egin zituen, horietako bat L'illa i la dona (2003), aurreragoko lanen aukeraketa bat biltzen duena.

Maria-Antònia Oliver Manacorrekoa zen jatorriz, eta gaztetatik erakarri zuen literaturak, irakurle eta poeta lotsati gisa lehenik, eta laster narrazio egile gisa. Literaturarekiko zaletasun horrek jatorri zehatza izan zuen: aita Antoni M. Alcoverrek bildutako Mallorcako alegiak edo ipuinak, Oliverrek txikitatik ezagutu zituenak osaba zahar batek kontatuta. Hala, bere lan batzuen sustraietan agerikoa Mallorcako alegien substratua, bereziki Cròniques de la molt anomenada ciutat de Montcarrà (1972) lanean eta bereziki El vaila d'Iràs i no Tornaràs (1976) izenekoan.

Garai hartan oraindik ez zuen argi idazlea izan nahi zuen, zinema-artista eta hegazkin-laguntzaile ere izan nahi zuelako, baina 17-18 urterekin, batxilergoa ikasten hastean, lagun berriak egin eta politikan interesatu zenean aldatu, eta bere benetako bokazioa deskubritu zuen, hasieran gaztelaniaz. Hala ere, Aina Moll Marquèsekin^[2] katalaneko ikastaro bat egin ondoren katalanez idazten hasi eta hala egin zuen beti, gaztelaniazko artikulu batzuk izan ezik, oraindik katalanezko egunkaririk ez zegoen garaian.

Horregatik ez zen harritzekoa izan, 23 urte besterik ez zituela, orduko katalanezko narratiban arrakastaz agertu izana, Uda erdiko kronikak (1970) izeneko lanarekin, 1971ko apirilean jendaurrean aurkeztu zuenean Llorenç Villalonga (1898-1980) idazleak maisulan txiki gisa sailkatu baitzuena^[6]. Izan ere, 1970ean Bartzelonara joan zen bizitzera. Urte haietan, Mallorcan, Oliverrek Jaume Fuster (1945-1998) idazlea ezagutu zuen.^[2]

Behin Bartzelonan zegoela, Oliverrek literatur mugimendu abangoardistenetan parte hartu zuen eta, garaiko eta adin bereko (edo gutxiagoko) idazleekin hirurogeita hamarreko hamarkadako literatur belaunaldia osatu zuten^[7].

Mallorcarekiko harremana sekula galdu ez bazuen ere, Bartzelonan argitaratu zituen Oliverrek bere lan gehienak, eta bertan garatu zituen bere kolaborazio literarioen zati handi baten zati handi bat garatuko zuen: urtetan prentsa idatzian kolaboratu zuen, Kultura Katalanaren Biltzarreko literaturgintzaren arloko arduraduna izan zen, 1977an). Horrez gain, literatur itzulpenean ere aritu zen (1985ean Kataluniako Generalitatearen Katalanezko Itzulpen Saria irabazi zuen Moby Dick-en itzulpenari esker)^[7]. Telebistan, berriz, gidoilari aritu zen, eta TVEko Kataluniako Zirkuiturako ere lan egin zuen, "Signes" eta "Zinc céntims de cultura" saioetan, orduko egile katalan garrantzitsuenak aurkezten, horien artean Josep M. Llompart, Francesc de B. Moll, Mercè Rodoreda, Llorenç Vilallonga, Maria Aurèlia Capmany, Joan Perucho, Joan Fuster, etab.

Bere lanaren zatirik handiena osatzen duen narrazioez gain, antzerkia ere landu zuen Maria Antònia Oliverrek, Negroni de ginebra eta Salvador Galmésen La dida obraren antzerkirako moldaketa, adibidez. Ikus-entzunezkoen arloan, zinemarako gidoietan lan egin zuen, telebistarako eta irratirako, eta horien artean nabarmentzekoak dira, besteak beste: "Vegetal", "Muller qui cerca espill", "Que patines, Laura?"

Prudenci Bertrana saria irabazi zuenean, 1991n, Kataluniako Generalitateko Katalanezko Letren Erakundeak, "Hilabeteko idazlea" izatea proposatu zion, eta horrek aukera eman zion, hogeita hamar egunez, Herrialde Katalanetan zehar bira egiteko, eta zuzenean harremanetan jartzeko bere irakurle batzuekin. 1995ean Amor de cans ( Llorenç Vilallonga de Ciutat de Palma Saria).

1997ko uztailean bihotz transplantea egin zioten. Operazio hark isilaldi luzea ekarri zuen, are gehiago 1998ko urtarrilaren 31n Jaume Fuster bikotekidea hil ondoren, horrek berriro idatzi ezinik utzi baitzuen. Garai hartan hitzak ez zituen lagun, berak esan zuenez 2000ko urrian, bost urte lehenago hasitako eleberria, Tallats de luna, aurkeztu zuenean. Nobela honen amaieran, berriz ere bizitzen eta idazten lagundu dioten lagunei eskerrak emateko ohar luze bat dago.^[8]^[2]

El Correo Catalán , Serra d'Or , Canigó, Cairell, Amb Potes Rosses , Diari de Barcelona eta Avui argitalpenetako kolaboratzailea izan da. Toni Catany argazkilariarekin elkarlanean, Les illes (1975) erreportaje liburua argitaratu zuen. Katalanera ingelesetik, frantsesetik eta italieratik itzuli du hainbat idazleren lanak (Virginia Woolf, Robert Louis Stevenson, Mark Twain eta Herman Melville, besteak beste. Bere lanak, berriz, alemanera, ingelesera, gaztelaniara, frantsesera, italierara,nederlanderara eta portugesera itzuli dira^[6].

2022ko otsailaren 10ean hil zen, 75 urte zituela^[9].

Lanak

Eleberriak

Cròniques d'un mig estiu. Bartzelona: Club Editor, 1970 .
Cròniques de la molt anomenada ciutat de Montcarrà. Bartzelona: Edicions 62, 1972.
El vaixell d'Iràs i no Tornaràs. Bartzelona: Laia, 1976; Bartzelona: La Magrana, 1990 .
Punt d'arròs . Bartzelona: Galba Edicions, 1979; Bartzelona: Kapel, 1985; Bartzelona: Edicions 62, 1996 .
Crineres de foc. Bartzelona: Laia, 1985; Bartzelona: Edicions 62, 2002. (1984ko Sant Jordi sariaren finalista).
Estudi en lila. Bartzelona: La Magrana, 1985. Lònia Guiu-ren detektibe-saila.
Antípodes Bartzelona: La Magrana, 1988. Lònia Guiu-ren detektibe-saila.
Joana E. Bartzelona: Edicions 62, 1992; Bartzelona: Col·lecció Quinze Grans Èxits AIE, 1993. (Prudenci Bertrana Saria, 1991).
El sol que fa l'ànec. Bartzelona: La Magrana, 1994. Lònia Guiu-ren detektibe-saila.
Amor de cans. Bartzelona: Edicions 62, 1995. (Llorenç Villalonga Ciutat de Palma saria, 1994).
Tallats de lluna. Bartzelona: Edicions 62, 2000 .

Narratiba laburrak

Coordenades espaitemps per guardar-hi les ensaïmades. Bartzelona: Pòrtic, 1975; Bartzelona: Edicions 62, 1995.
Figues d'un altre paner. Palma: Ed. Moll, 1979.
El Pacaticú. Bartzelona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 1988.
Tríptics. Bartzelona: Edicions 62, 1989.
L'illa i la dona. Trenta-cinc anys de contes. Bartzelona: Edicions 62, 2003 (lehenagoko lan batzuen hautaketa).
Colors de mar. Bartzelona: Proa, 2007.

Ofèlia Dracs kolektiboarekin, narrazioak ipuin bilduma hauetan:

Lovecraft, Lovecraft. Bartzelona: Edicions 62, 1981. Beldurrezko generoa.
Negra i consentida. Bartzelona: Laia, 1983. Detektiben generoa.
Essa Efa. recull de contes intergalàctics. Bartzelona: Laia, 1985; Bartzelona: Edicions 62, 1996. Zientzia-fikziozko generoa.
Boccato di cardinali. Valentzia: Tres i Quatre, 1985Gastronomia.
Misteri de reina. València: Tres i Quatre, 1994.
Dones soles: 14 contes. Bartzelona: Planeta, 1995 (antologia).

Haur eta gazteentzako narratiba

Margalida perla fina. Bartzelona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 1985.

Antzerkia

Negroni de ginebra. Estrenaldia. Zitzània Teatre, Terrassa, 1991.
Negroni de ginebra. Bartzelona: Edicions 62, 1993.
La dida. Palma: Editorial Moll, 1996 (Salvador Galmésen lanaren egokitzapena antzerkirako).

Fikziozko gidoi hedatuak

Muller qui cerca espill. Circuit català de Televisió Espanyola, 1980an emana "Lletres Catalanes" saioan.
Vegetal. Circuit català de Televisió Espanyola, 1980an emana lau ataletan "Novel·la" saioan.
Vegetal i Muller qui cerca espill. Bartzelona: Hogar del Libro, 1982.
Que patines, Laura? Televisió de Catalunya: 1987
Estudi en lila. Catalunya Ràdio: 1988-89.
La vident. Televisió de Catalunya: 1990.
Sagitari. TVC: 1999.
Capità Escalaborns (Carles Benparrekin). Cinema: Swann Europea eta TV3, 1990 (film luzea).

Itzulpenak

Gaztelaniara

Mario Baratto: Teatro y luchas sociales [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Península, 1971.
Charles Darwin: Teoría de la evolución [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Península, 1971.
Natàlia Ginzburg: Nunca me preguntes [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Dopesa, 1974.
Lenin: Escritos sobre la literatura [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Península, 1975.
Vladímir Maiakovski: Poesía y revolución [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Península, 1971.
Jean-Jacques Marie: El trotskismo [Jaume Fusterrekin]. Bartzelona: Península, 1972.

Katalanera

Italo Calvino: Palomar. Bartzelona: Laia, 1985.
Kurt Diemberger: Entre 0 i vuit mil metres. Bartzelona: Nova Terra, 1975.
Herman Melville: Moby Dick. Bartzelona: Edicions 62, 1984. (Generalitatearen Katalanezko Literatur Saria, 1985)
Mary Rodgers: Quin dia tan bèstia. Bartzelona: La Magrana, 1995.
Robert Louis Stevenson: Les aventures de David Balfour. Bartzelona: La Magrana, 1987.
Anton Txékhov: L'estepa i altres narracions [Ricard Sanvicenterekin]. Bartzelona: Edicions 62, 1982.
Mark Twain: Les aventures de Tom Sawyer. Bartzelona: La Galera, 1982.
Jules Verne: El castell dels Càrpats. Bartzelona: Edicions 7x7, 1978; Bartzelona: La Magrana, 1992.
Virginia Woolf: Els anys. Bartzelona: Nova Terra, 1973; Bartzelona: Edhasa, 1988.
Virginia Woolf: Orlando. Bartzelona: Edhasa, 1985.
Virginia Woolf: Les ones. Bartzelona: Edhasa, 1989.

Erreportaje liburuak

Les Illes. Toni Catanyren argazkiak. Bartzelona: Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 1975.

Sariak eta aintzatespenak

Recull-Francesc Puig i Llensa narratiba saria (1971), Muller qui cerca espill, les mans s'hi talla filmagatik
Sant Jordi sariaren finalista (1984) Crineres de foc lanagatik
Kataluniako Generalitateko Katalanezko Literatur saria (1985) Moby Dick- en itzulpenagatik
Girona-Prudenci Bertrana Literatur sariak (1991), Joana E lanagatik.
Ciutat de Palma-Llorenç Villalonga nobela saria (1994) Amor de cans lanagatik
Katalanezko Liburuaren Astearen Ibilbidearen saria (2001)
Balearretako Gobernuaren Ramon Llull saria (2003)
Katalunezko Idazleen Jaume Fuster saria (2004)
Creu de Sant Jordi (2007), idazle gisa egindako ibilbideagatik
Kataluniako Letren Ohorezko Saria (2016)
Mallorcako Uharteko Ohorezko eta Esker Onaren Domina (2016)
Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoaren Urrezko Domina (2022), hil ondorengoa

Egileari buruzko azterketak

Dari Escandell: Na Lònia Guiu de Maria-Antònia Oliver: la profanació d'un espai literari en català vedat a la dona, Universitat d'Alacant, 2008.
Carles Cortés i Dari Escandell: Retrats. Maria Antònia Oliver. Bartzelona: AELC, 2006.
Isabel-Clara Simó: Maria-Antònia Oliver, una dona intel·ligent, Canigó (1980-03-15), 9-13 or.
Oriol Pi de Cabanyes i Guillem-Jordi Graells: La generació literària dels 70. 25 escriptors nascuts entre 1939 i 1949, (1971), Bartzelona: reed. Associació d'Escriptors en Llengua Catalana, 2004.
Adolf Piquer i Àlex Martín: Catalana i criminal. La novel·la detectivesca del segle XX. Palma: Documenta Balear, 2006.
"Maria-Antònia Oliver", a Margalida Pons i Catalina Sureda (ed.), (Des)aïllats: narrativa contemporània i insularitat a les Illes Balears. Bartzelona: PAM, 2004.
Joaquim Vilà i Folch: 'Negroni de Ginebra' de Maria-Antònia Oliver, a Serra d'Or. Bartzelona, XXXIII. urtea, 384. zk.a (1991ko abendua), 103. or.