Ámbar birmano

Á dunha libélula Burmalindenia nun cabochón de ámbar birmano, mostrando a típica coloración vermella do ámbar. Barra de escala = 5 mm

O ámbar birmano^[1][2], tamén coñecido como burmita ou ámbar de Kachin, é un ámbar procedente do Val de Hukawng no norte de Myanmar (antes Birmania). O ámbar data de hai uns 100 millóns de anos, durante o final do Albiano e o inicio do Cenomaniano, idades pertencentes ao período cretáceo medio. Este ámbar ten un significativo interese paleontolóxico debido á diversidade de flora e fauna que contén como inclusións, especialmente artrópodos, incluíndo insectos e arácnidos, pero tamén aves, lagartos, serpes, ras e restos fragmentarios de dinosauros. O ámbar coñécese e foi comercialmente explotado desde o século I d.C., e coñécese pola ciencia desde a metade do século XIX. A investigación do depósito causos controversia debido ao seu presunto papel no financiamento do conflito interno en Myanmar e as perigosas condicións de traballo nas minas onde se obtén.

Contexto xeolóxico, ambiente deposicional e idade

Contexto xeolóxico do ámbar birmano do norte de Myanmar

O ámbar encóntrase na cunca de Hukawng, unha gran cunca sedimentaria do Cretáceo-Cenozoico do norte de Myanmar. Os estratos sufriron pregamento e fallamento. A cunca de Hukawng forma parte doutra cunca de maior tamaño, a cunca central de Myanmar, unha cunca sinclinal orientada N-S que se estende ata o golfo de Martaban no sur. A cunca considérase parte do bloque de Birmania occidental do terreo (terrane) de Burma, que ten unha historia tectónica moi discutida, considérase asociado cos conceptos dos terreos de Cimeria e Sibumasu. O bloque formaba parte de Gondwana durante polo menos o inicio do Paleozoico, pero o momento en que ocorreu a deriva do bloque é moi inseguro, con estimacións que van desde o Devoniano ao inico do Cretáceo. Tamén se discute se o bloque se acrecionou na marxe continental de Asia no momento en que se produciu o depósito do ámbar.^[3] Algúns integrantes da flora e fauna teñen afinidades coas de Gondwana,^[4] mentres que outros téñenas coas de Laurasia.^[5] Unha recente reconstrución paleomagnética atopou que o terreo de Birmania formaba unha masa de terra insular no océano de Tetis durante o Cretáceo medio a unha latitude de aproximadamente 5-10 graos ao sur do ecuador.^[6]

En Noije Bum, localizado nunha cordilleira, o ámbar encóntrase dentro de rochas clásticas de gran fino, normalmente verdosas ou verde cincentas, cor orixinada pola mestura dos grans que o constitúen de cor negra, amarela, gris e verde clara. As rochas de gran fino son principalmente arenitos de gran fino ou moi fino, con capas de limo e lousa sefdimentaria e horizontes delgados persistentes lateralmente (1–2 mm de grosor) de carbón. Tamén aparecen intecalacións masivas de calcaria micrítica de 6-8 cm de grosor, que a miúdo conteñen material vexetal convertido en carbón. Esta asociación de facies adoita ter arredor dun metro de grosor e normalmente é de capas delgadas e laminadas. Asociado coas facies de gran fino hai un conxunto de facies medias consistentes principalmente en arenitos de gran medio a fino que tamén conteñen capas de limolita, lousa sedimentaria e conglomerado, xunto cun horizonte persistente de conglomerado. Atopouse un espécime do ammonites Mortoniceras nunha capa de arenito de 2 metros sobre o horizonte de ámbar, xunto con gasterópodos e bivalvos indeterminados.^[7] A datación uranio-chumbo de cristais de circón de clastos volcánicos dentro dos horizontes que conteñen ámbar deu unha idade máxima de 98,79 ± 0,62  millóns de anos (Ma), o que fai que o depósito sexa do inicio do Cenomaniano.^[8] Datos non publicados de Wang Bo sobre outras capas suxiren un intervalo de idades de deposición de polo menos 5 millóns de anos.^[9] Non parece que o ámbar sufrise un transporte significativo desde que se endureceu ou foi redepositado. Os estratos no xacemento son máis novos cara ariba, con dirección norte nordés e buzamento de 50-70 graos leste e sueste ao norte da cordilleira e dirección entre sur sueste e sueste e buzamento de 35-60 graos suroeste ao sur da cordilleira, o que suxire que o xacemento está no flanco noroeste dun sinclinal que se introduce baixo a superficie cara ao noroeste. Tamén existe unha falla menor cunha clara fariña de falla, aínda que parece que non tivo un desprazamento signifcativo.^[7] Coñécense outros varios lugares, como o Khanjamaw coñecido xa na época colonial e os sitios máis recentes de Inzutzut, Angbamo e Xipiugong, preto de Tanai. O xacemento de Hkamti ao suroeste da cunca de Hukawng determinouse que é significativamente máis vello, datando de inicios do Albiano arredor de 110 Ma e, por tanto, considérase distinto.^[10]

Paleoambiente

Unha cuncha de Puzosia (Bhimaites) xuvenil en ámbar birmano

O paleobosque do ámbar birmano considérase que era unha selva tropical, situada preto da costa, onde a resina foi transportada despois a un ambiente mariño pouco profundo. A presenza da cuncha dun espécime xuvenil morto do ammonites Puzosia (Bhimaites), catro cunchas de gasterópodos mariños (incluíndo Mathilda) e isópodos litorais ou supralitorais incrustados nun cacho de ámbar con area da cuncha,^[11] xunto co crecemento de crinoideos isocrínidos, corais e ostras na superfice dalgunhas pezas de ámbar indica condicións mariñas na deposición final.^[12] Ademais, perforacións feitas polos bivalvos foládidos en espécimes de ámbar xunto con polo menos un foládido que quedou atrapado foron interpretadas como que mostran que a resina estaba aínda fresca e non endurecida cando estaba sendo desprazada a áreas mareais.^[13] Porén, os foládidos en cuestión, que pertence ao xénero extinguido Palaeolignopholas, foron despois interpretados como especies de auga doce, e a presenza de numerosos insectos de auga doce indican que o ambiente inicial de deposición era unha sección augas abaixo de estuario ou de auga doce dun río, e o bosque estenderíase por unha zona de ríos costeiros, deltas fluviais, lagos, albufeiras e baías costeiras.^[14] O ambiente boscoso puido ser favorable aos incendios, igual que nos modernos pantanos tropicais de turba, baseándose na presenza de plantas adaptadas ao lume e restos de plantas queimadas atopados no ámbar.^[15]

O propio ámbar é principalmente discoidal e aplanado ao longo do plano das capas, e é marrón avermellado, cunha cor con tons de amarelos a vermellos. A opacidade do ámbar pode ser de clara a opaca. Moitas pezas de ámbar teñen finas veas de calcita que son tipicamente de menos de 1 mm, pero de ata 4-5 mm de grosor. O número e proporción de veas nunha peza de ámbar varía significativamente, nalgunhas pezas as veas están absolutamente ausentes, mentres que outros descríbense como "cheos de pequenas veas"^[7] O ámbar considérase que o orixinaron coníferas, probablemente araucarias, baseándose en análises espectroscópicas e inclusións de fragmentos de madeira,^[16] aínda que tamén se suxeriu que fosen piñeiros.^[17]

Fauna e flora

A lista de taxons atopados é extraordinariamente diversa, cunhas 42 clases, 108 ordes, 569 familias, 1017 xéneros e 1379 especies descritas a finais de 2019, cunhas 300 especies descritas só en 2019, a gran maioría (94%) das cales eran artrópodos. Unha lista completa de taxons ata finais de 2018 poden encontrarse en Ross 2018^[18] E un suplemento que abrangue máis do ano 2019 poden encontrarse en Ross 2019b.^[19] Para sermos breves, non se mostra aquí unha lista completa de taxons e a clasificación é principalmente a nivel de familia.

Invertebrados

Coñécense unha 1000 especies de invertebrados destes depósitos, incluíndo, os membros máis antigos dos Palpigradi (Electrokoenenia)^[20] e Schizomida (Mesozomus),^[21] o onicóforo máis antigo (Cretoperipatus)^[22] e os únicos membros fóslies coñecidos dos Mesothelae e Ricinulei desde o Paleozoico. Chimerarachne é unha araña troncal única que aínda posúe cola, con formas similares coñecidas só no Paleozoico.

Arácnidos

Araneae

Coñécense 44 familias de arañas do ámbar birmano, incluíndo: Archaeidae, †Burmadictynidae, †Burmascutidae, †Burmathelidae, Clubionidae, Corinnidae, †Cretaceothelidae, Deinopidae, Dipluridae, †Eopsilodercidae, †Fossilcalcaridae, Hersiliidae, Hexathelidae, †Lagonomegopidae, Leptonetidae, Liphistiidae, †Micropalpimanidae, †Mongolarachnidae, Mysmenidae, Ochyroceratidae, Oecobiidae, Oonopidae, Oxyopidae, Palpimanidae, †Parvithelidae, Pholcidae, †Pholcochyroceridae, †Plumorsolidae, †Praearaneidae, †Praeterleptonetidae, Psechridae, Psilodercidae, Salticidae, Segestriidae, Telemidae, Tetrablemmidae, Tetragnathidae, Theridiosomatidae, Theridiidae, Thomisidae, Uloboridae e †Vetiaroridae.

Acariformes

Immensmaris chewbaccei (Acariformes:Smarididae)

Coñécesen 20 familias de acariformes do ámbar birmano, incluíndo: Anystidae, Archaeorchestidae, Bdellidae, Caeculidae, Cheyletidae, Enantioppiidae, Eremaeidae, Erythraeidae, Eupodidae, Gymnodamaeidae, Malaconothridae, Microtrombidiidae, Neoliodidae, Oribatellidae, Oribotritiidae, Resinacaridae, Smarididae, Trombellidae, Trombidiidae e Tuckerellidae.

Opiliones

Atopáronse espécimes de nove families de opilións no ámbar birmano, incluíndo: Beloniscidae, Epedanidae, †Halithersidae, †Mesokanidae,†Monooculricinuleidae, ?Pyramidopidae Sclerosomatidae, Stylocellidae e Tithaeidae.

Pseudoscorpiones

Procheiridium judsoni (Pseudoscorpiones:Cheiridiidae)

Descubrír4onse tamén 12 familias de pseudoescorpións, que son: Atemnidae, Cheiridiidae, Cheliferidae, Chernetidae, Chthoniidae, Feaellidae, Garypinidae, Hyidae Ideoroncidae, Neobisiidae, Pseudocheiridiidae e Withiidae.

Scorpiones

Betaburmesebuthus bellus (Scorpiones:†Palaeoburmesebuthidae)

De escorpións atopáronse 7 familias, que son: Buthidae, Chaerilidae, †Chaerilobuthidae, †Palaeoburmesebuthidae, †Palaeoeuscorpiidae, †Palaeotrilineatidae e †Sucinolourencoidae.

Parasitiformes

Coñécense 7 familias de parasitiformes, que son: Argasidae, †Deinocrotonidae, †Khimairidae, Ixodidae, Opilioacaridae, Polyaspididae e Sejidae.

Schizomida

Só se coñece unha familia de esquizómidos do ámbar birmano: Hubbardiidae

Palpigradi

Coñécese un xénero de palpígrados: Electrokoenenia, que pertence aos Eukoeneniidae

Amblypygi

Atopáronse dous xéneros de amblipixios: Kronocharon e Burmacharon, que non pertencen a ningunha familia existente.

Solfugae

Coñécese un xénero de solífugos: Cushingia, que non pertence a ningunha familia existente.

Thelyphonida

Os dous xéneros de telifónidos atopados son: Mesothelyphonus, que pertencen a Thelyphonidae e Burmathelyphonia, que non pertencen a familias existentes.

Ricinulei

Coñécense tres xéneros de Ricinulei: Hirsutisoma, ?Poliochera (un taxon polo demais do Carbonífero) e Primoricinuleus, todos de familias extinguidas.

Myriapoda

Burmanopetalum inexpectatum (Callipodida)

Coñécense 16 familias de miriápodos, que son: Anthroleucosomatidae, †Electrocambalidae, Tingupidae, Glomeridellidae, Andrognathidae, Paradoxosomatidae, Polydesmidae, Polyxenidae, Synxenidae, Polyzoniidae, Siphoniulidae, Siphonophoridae, Siphonorhinidae, Zephroniidae, Cambalidae, Scolopendrellidae e †Burmanopetalidae.

Entognatha

Coñécense 8 familias de entognatos: Campodeidae, Japygidae, Isotomidae, †Praentomobryidae, Tomoceridae, Neanuridae, Odontellidae e Sminthuridae.

Insectos

Archaeognatha

Atopáronse dúas familias de arqueógnatos: Machilidae e Meinertellidae

Zygentoma

A única familia de Zygentoma atopada é Lepismatidae

Ephemeroptera

Vetuformosa buckleyi (Ephemeroptera)

Coñécense 7 familias de efémeras: †Australiphemeridae, Baetidae, Ephemeridae, Heptageniidae, †Hexagenitidae, Isonychiidae, Prosopistomatidae.

Odonata

Coñécese 20 familias de odonatos procedentes do ámbar birmano, que son: Aeshnidae, †Araripegomphidae, †Burmacoenagrionidae, †Burmaeshnidae, †Burmagomphidae, †Burmaphlebiidae, Calopterygidae, Coenagrionidae, Dysagrionidae, Gomphaeschnidae, Gomphidae, Hemiphlebiidae, Libellulidae, Lindeniidae, Megapodagrionidae, †Mesomegaloprepidae, †Paracoryphagrionidae, Perilestidae, Platycnemididae e Platystictidae.

Hymenoptera

Diversinitus attenboroughi (Hymenoptera:†Diversinitidae)

Describíronse espécimes dunhas 50 familias de himenópteros neste ámbar empezando coas publicacións de Cockerell, que describiu especies dos grupos dos Bethylidae e Aulacidae entre 1917 e 1920. A familia monotípica Melittosphecidae só se coñece polos fósiles do ámbar birmano das especies Melittosphex burmensis e tamén se coñecen oito especies de Aptenoperissus da familia monotípica Aptenoperissidae. Burmomyrma rossi, que orixinalmente foi descrita como unha formiga Aneuretinae, foi traspasada á familia extinguida de crisidoideos Falsiformicidae.^[23] Atopáronse varias especies de Formicidae pertencentes a Baikuris (indet.) Camelomecia janovitzi, Ceratomyrmex ellenbergeri, 11 especies de Gerontoformica, 3 especies de Haidomyrmex, Linguamyrmex vladi, 2 especies de Zigrasimecia, Dhagnathos autokrator, Chonidris insolita, Aquilomyrmex huangi, Protoceratomyrmex revelatus e Linguamyrmex brevicornis. Outras familias son: Ampulicidae, Braconidae, Cephidae, Ceraphronidae, Chalcididae, Chrysididae, Crabronidae, Diapriidae, Dryinidae, Embolemidae, Evaniidae, Gasteruptiidae, Geoscelionidae, Heloridae, Ichneumonidae, Megalyridae, Megaspilidae, Mymaridae, Mymarommatidae, Pelecinidae, Platygastridae, Rhopalosomatidae. Rotoitidae, Sapygidae, Scelionidae, Sclerogibbidae, Scolebythidae, Sepulcidae, Sierolomorphidae, Siricidae, Sparasionidae, Sphecidae, Stephanidae, Tiphiidae, Vespidae, Xiphydriidae, †Angarosphecidae, †Aptenoperissidae, †Bryopompilidae, †Burmorussidae †Burmusculidae, †Chrysobythidae, †Dipterommatidae, †Diversinitidae, †Falsiformicidae, †Gallorommatidae, †Ohlhoffiidae, †Panguidae, †Plumalexiidae, †Maimetshidae, †Myanmarinidae, †Othniodellithidae, †Peleserphidae, †Praeaulacidae, †Proterosceliopsidae, †Serphitidae, †Spathiopterygidae, †Syspastoxyelidae e varios taxosns incertae sedis.

Bamara groehni (Diptera:Psychodidae)

Diptera

Coñécense unhas 40 familias de dípteros no ámbar birmano, como son: Acroceridae, Anisopodidae, Apsilocephalidae, Apystomyiidae, Asilidae, Atelestidae, Blephariceridae, Bombyliidae, Cecidomyiidae, Ceratopogonidae, Chaoboridae, Chironomidae, Corethrellidae, Culicidae, Diadocidiidae, Dolichopodidae, Empididae, Hybotidae, Ironomyiidae, Keroplatidae, Limoniidae, Lygistorrhinidae, Mycetophilidae, Mythicomyiidae, Nemestrinidae, Phoridae, Pipunculidae, Platypezidae, Psychodidae, Ptychopteridae, Rachiceridae, Rhagionidae, Scatopsidae, Sciaridae, Stratiomyidae, Tabanidae, Tanyderidae, Tipulidae, Valeseguyidae, Xylomyidae, †Archizelmiridae, †Chimeromyiidae, †Eremochaetidae, †Eucaudomyiidae, †Mysteromyiidae, †Rhagionemestriidae, †Tethepomyiidae, †Zhangsolvidae e varios taxons incertae sedis.

Coleopterans

Electroxyra (Coleoptera:Cyclaxyridae)

Atopáronse exemplares dunhas 90 familias de coleópteros neste ámbar, como: Aderidae, Anthicidae, Anthribidae, †Apotomouridae, Belidae, Boganiidae, Bostrichidae, Brachypsectridae, Buprestidae, Cantharidae, Carabidae, Caridae, Cerambycidae, Cerophytidae, Cerylonidae, Chrysomelidae, Ciidae, Clambidae, Cleridae, Cucujidae, Cupedidae, Curculionidae, Cyclaxyridae, Dascillidae, Dermestidae, Dytiscidae, Elateridae, Elmidae, Endomychidae, Eucinetidae, Eucnemidae, Geotrupidae, Glaresidae, Gyrinidae, Heteroceridae, Histeridae, Hybosoridae, Hydraenidae, Hydrophilidae, Jacobsoniidae, Kateretidae, Laemophloeidae, Lampyridae, Latridiidae, Leiodidae, Lepiceridae, Lucanidae, Lycidae, Lymexylidae, Melandryidae, Meloidae, Melyridae, †Mesophyletidae, Micromalthidae, Monotomidae, Mordellidae, †Mysteriomorphidae, Nemonychidae, Nitidulidae, Oedemeridae, Ommatidae, Passalidae, †Parandrexidae, †Passalopalpidae, Passandridae, Phloeostichidae, Prostomidae, Psephenidae, Ptiliidae, Ptinidae, Ptilodactylidae, Ripiphoridae, Salpingidae, Scarabaeidae, Scirtidae, Scraptiidae, Silphidae, Silvanidae, Smicripidae, Sphaeriusidae, Staphylinidae, Tenebrionidae, Tetratomidae, Thanerocleridae, Throscidae, Trogidae, Trogossitidae e Zopheridae.

Parababinskaia (Neuroptera:†Babinskaiidae)

Neuroptera

Entre os neurópteros do ámbar birmano hai representantes de 20 familias, que son: †Araripeneuridae, Ascalaphidae, †Babinskaiidae, Berothidae, Chrysopidae, Coniopterygidae, †Corydasialidae, Dilaridae, †Dipteromantispidae, Hemerobiidae, Ithonidae, Kalligrammatidae, Mantispidae, †Mesochrysopidae, Myrmeleontidae, Nemopteridae, Nevrorthidae, Nymphidae, Osmylidae, Psychopsidae, Rachiberothidae, Sisyridae e varios taxons incertae sedis.

Hemiptera

Mimaplax ekrypsan (Hemiptera:†Mimarachnidae)

Unhas 60 familias de hemípteros están representadas nos fósiles do ámbar birmano. Son as seguintes: Achilidae, †Albicoccidae, Aleyrodidae, Aphrophoridae, Aradidae, †Berstidae, †Burmacoccidae, †Burmitaphidae, Callaphididae, Cercopidae, Cicadellidae, Cicadidae, Cimicidae, Cixiidae, Coccidae, Coreidae, Cydnidae, Dictyopharidae, †Dinglidae Dipsocoridae, †Dorytocidae, Enicocephalidae, Fulgoridae, Gelastocoridae, Gerridae, †Hodgsonicoccidae, Hydrometridae, Issidae, †Jubisentidae, †Juraphididae, †Katlasidae, Kinnaridae, †Kozariidae, †Lalacidae, Leptopodidae, †Liadopsyllidae, †Macrodrilidae, Margarodidae, Matsucoccidae, †Mimarachnidae, †Minlagerrontidae, Miridae, Monophlebidae, Naucoridae, Nabidae, †Neazoniidae, Ochteridae, Ortheziidae,†Palaeoleptidae, †Parvaverrucosidae, †Perforissidae, †Protopsyllidiidae, †Procercopidae, Pseudococcidae, Reduviidae, Schizopteridae, †Sinoalidae, †Tajmyraphididae, Tettigarctidae, Tingidae, Tropiduchidae, Velocipedidae, Veliidae, †Weitschatidae, Xylococcidae, †Yetkhatidae, †Yuripopovinidae e varios taxons incertae sedis como Mesophthirus, que antes se cría que era un ectoparasito, pero que despois se determinou que era un cocoideo basal.^[24]

Dictyoptera

Coñécese 20 familias de dictiópteros procedentes deste ámbar, que son: Blaberidae, †Blattulidae, Blattidae, †Caloblattinidae, Corydiidae, Ectobiidae, †Olidae, †Liberiblattinidae, †Alienopteridae, †Manipulatoridae †Umenocoleidae , Nocticolidae, †Pabuonqedidae Termites (†Archeorhinotermitidae, Hodotermitidae, Stolotermitidae, Termitidae e Mastotermitidae) e o mántido Burmantis.

Mecoptera

Atopáronse 6 familias de mecópteros, que son: Bittacidae, Eomeropidae, Meropeidae, †Orthophlebiidae , †Pseudopolycentropodidae e †Aneuretopsychidae.

Burmacompsocus (Psocoptera:Compsocidae)

Psocoptera

Atopáronse as seguintes 10 familias de psocópteros: †Archaeatropidae, Compsocidae, †Cormopsocidae †Empheriidae, Liposcelididae, Manicapsocidae, Pachytroctidae, Prionoglarididae, Psyllipsocidae, Sphaeropsocidae e Trogiidae.

Orthoptera

Atopáronse 7 familias de ortópteros neste xacemento, que son: †Elcanidae, Gryllidae, Mogoplistidae, Ripipterygidae, Tetrigidae, Tettigoniidae e Tridactylidae

Trichoptera

Atopáronse representantes de 8 familias de tricópteros, que son: Calamoceratidae, †Dysoneuridae, Helicopsychidae, Hydroptilidae, Odontoceridae, Philopotamidae, Polycentropodidae e Psychomyiidae.

Dermaptera

Astreptolabis laevis (Dermaptera:Pygidicranidae)

Cinco familias de dermápteros están representadas no ámbar birmano; entre elas: Anisolabididae, Diplatyidae, Labiduridae e Pygidicranidae.

Embioptera

Coñécesen 4 familias de embiópteros procedentes do ámbar, que son: Clothodidae, Oligotomidae, Notoligotomidae e †Sorellembiidae.

Notoptera

Coñécese só unha especie de notópteros procedente do ámbar, unha ninfa de Grylloblattidae da especie Sylvalitoralis cheni.^[25]

Heterobathmilla kakopoios (Strepsiptera:†Phthanoxenidae)

Strepsiptera

Coñécense 2 familias de estrepsípteros: †Cretostylopidae e †Phthanoxenidae

Lepidoptera

Neste ámbar atopáronse representantes de 6 familias de lepidópteros, que son: Agathiphagidae, Douglasiidae, Gelechiidae, Gracillariidae, Lophocoronidae e Micropterigidae.

Megaloptera

Só se atopou unha especie de megalópteros: Haplosialodes liui da familia Sialidae.

Phasmatodea

Coñécense 4 familias de fasmatodeos: †Archipseudophasmatidae, Phasmatidae. †Pterophasmatidae e Timematidae

Rohrthrips jiewenae

Thysanoptera

Entre os fósiles de tisanópteros hai representantes de 5 familias, que son: Aeolothripidae, Melanthripidae, †Rohrthripidae, Thripidae e Stenurothripidae.

Largusoperla billwymani, a member of Plecoptera

Plecoptera

Atopáronse dúas familias de plecópteros: Perlidae e †Petroperlidae.

Raphidioptera

Nanoraphidia (Raphidioptera:†Mesoraphidiidae)

Só se atoparon representantes dunha familia de rafidópteros: †Mesoraphidiidae.

†Chresmodidae

Atopouse unha enigmática especie de cresmódido de patas longas, Chresmoda.^[26]

†Tarachoptera

Está representada no ámbar unha familia de taracópteros: †Tarachocelidae.

†Permopsocida

Coñécese unha familia de permopsócidos procedente do ámbar: †Archipsyllidae

Zorotypus pecten

Zoraptera

Dos zorápteros coñécense moitas especies de Zorotypus e o xénero monotípico Xenozorotypus.

Nematoda

Coñécense 5 familias de vermes nematodos: Cosmocercidae, Heterorhabditidae, Mermithidae, Thelastomatidae e Aphelenchoididae

Nematomorpha

Atopouse un xénero de nematomorfos: Cretachordodes (Chordodidae, Gordioidea)

Mollusca

Cuncha de Archaeocyclotus, un membro de Cyclophoridae

Ademais dos xa mencionados ammonites (Puzosia (Bhimaites), cefalópodo) e de cunchas de gasterópodos mariños, atopáronse sete familias de gasterópodos terrestres: Diplommatinidae, Pupinidae, Achatinidae, Punctidae, Valloniidae, Assimineidae e Cyclophoridae^[27][28][29]

Espécime holotipo da ra Electrorana

Vertebrados

Aínda que o depósito é coñecido sobre todo polas súas inclusións de invertebrados, taménnse atoparon algunhas de vertebrados. Un dos descubrimentos máis notables foi unha cola de dinosauro terópodo ben conservada, con plumas preservadas.^[30] Tamén se atoparon fósiles de aves enantiornitinas incluíndo exemplares xuvenís^[31][32] e ás parciais e pés ben conservados,^{[33][34][35][36]} incluíndo o taxon diagnóstico Elektorornis.^[37] Electrorana é unha ra ben conservada atopada neste xacemento.^[38] Outros espécimes notables son serpes embrionarias.^[39] Describíronse no depósito varios espécimes de lagartos^[40] incluíndo unha osga coas almofadiñas dos dedos ben conservadas (Cretaceogekko).^[41] e un posible anguimorfo troncal miniaturizado (~2 cm) (Barlochersaurus)^[42] Tamén se atopou un cranio completo de lagarto Oculudentavis.^[43]

Un dos espécimes de "lagarto" foi inicialmente descrito como camaeleónido, pero realmente era un anfibio albanerpetóntido.^[44] Foi descrito en 2020 como o novo xénero e especie Yaksha perettii.^[45]

Radula cretacea

Flora

Bryopsida

Coñécese dous xéneros de briópsidos das ordes Dicranales e Hypnodendrales.

Jungermanniopsida

Coñécense 3 familias de Jungermanniopsida: Frullaniaceae, Lepidolaeanaceae e Radulaceae.

Cystodium sorbifolioides

Pteridopsida

Atopáronse representantes de 5 familias de pteridópsidos, que son: Cystodiaceae, Dennstaedtiaceae, Lindsaeaceae, Pteridaceae, Thyrsopteridaceae e varios xéneros de Polypodiales incertae sedis.

Pinophyta

Dúas familias de pinópsidos teñen representantes entre os fósiles atopados no depósito: Araucariaceae e Cupressaceae, incluíndo Metasequoia.

Anxiospermas

Coñécense do depósito 11 especies de anxiospermas de 9 xéneros, incluíndo membros de Cornaceae, Cunoniaceae, Lauraceae, ?Monimiaceae e Laurales incertae sedis, Poales incertae sedis e outras anxiospermas incertae sedis.

Amoebozoa

Myxogastria

Atopáronse esporocarpos de balores mucilaxinosos mixogástridos existentes do xénero Stemonitis.^[46]

Dictyostelia

Describiuse no depósito un posible dictiostélido Paleoplastes burmanica.^[47]

Historia

Hai referencias ao ámbar en fontes antigas chinesas, que din que procedía da Provincia de Yunnan e datan do século I d.C., segundo o Libro dos últimos Han e o comercio de ámbar coa China levaba producíndose séculos. Isto foi confirmado por análises de espectroscopia infravermella de transformada de Fourier (FTIR) de artefactos de ámbar da dinastía Han do leste (25 - 220 d.C.).^[48] A primeira mención en fontes europeas fíxoa o crego xesuíta Álvaro Semedo, que visitou a China en 1613, onde o describe como "extaído de minas e ás veces en grandes pezas, é máis avermellado que o noso ámbar, aínda que non tan limpo".^[49] A propia localidade era coñecida polos exploradores europeos desde a década de 1800, cunha visita ao val de Hukawng de Simon Fraser Hannay en 1836–1837.^[50][51] Nesa época os principais produtos das minas do val eran sal, ouro e ámbar, e a maioría do ouro e ámbar era comprado por comerciantes chineses. Hannay visitou as propias minas de ámbar o 21 de marzo de 1836 e sinalou que os últimos 5 quilómetros antes de chegar ás minas estaban inzados de numerosos pozos escavados abandonados, de ata 3,6 metros de profundidade, de onde se extraera ámbar no pasado. As minas movéranse cara aos montes próximos despois nunha serie de dez pozos, pero non había ámbar á vista, o que suxire que os mineiros posiblemente esconderan o ámbar que atoparan ese día antes que chegase a expedición. Os traballos mineiros realizábanse manualmente daquela co uso de paus de bambú afiados e pequenas pas de madeira. As pezas de ámbar máis finas obtíñanse nos pozos máis profundos, e as que eran amarelas claras sacábanse de profundidades de 12 metros. O ámbar que se extraía comprábase a cambio de prata ou trocándoo por chaquetas, sombreiros, potas de cobre ou opio, entre outras mercadorías. O ámbar mixto ou de menor calidade vendíase por desde 1/2 tical a 4 rupías por cada sihr (unidade de masa asiática). As pezas que se considerabsan de alta calidade ou axeitadas para usos ornamentais eran descritas como caras e o prezo variaba dependendo da claridade e cor. As mulleres do val levaban pendentes de ámbar como parte das súas xoias.^[50] En 1885 as terras da dinastía Konbaung foron anexionadas ao Raj británico (dominio da coroa británica) e o Dr. Fritz Noetling realizou unha inspección da área en nome do Servizo Xeolóxico da India.^[49] A investigación final antes da independencia de Birmania en 1947 foi realizada polo Dr. H.L. Chibber en 1934, que proporcionou a descrición máis detallada dos xacementos de burmita.^[49]

Historia das investigacións

A primeira investigación das inclusións do ámbar birmano publicouna en 1916 Theodore Dru Alison Cockerell, que inicialmente concluíu que o ámbar era do Mioceno. Porén, el posteriormente decatouse da natureza arcaica dos insectos que contiña e chegou á conclusión de que o ámbar tiña que ser máis antigo.^[49]

Explotación moderna e controversia

Mineiros escavando e escollendo ámbar birmano en Noije Bum no val de Hukawng, fotografía non datada

Leeward Capital Corp, unha pequena compañía mineira canadense, controlou o depósito desde a metade da década de 1990 ata o 2000, aínda que a historia da explotación durante a década do 2000 é menos clara. O Exército para a Independencia de Kachin (KIA), un grupo rebelde armado que trata de conseguir a secesión da provincia de Kachin de Myanmar, controlou a área durante a primeira metade da década de 2010. Durante os primeiros anos desa década a produción incrementouse rapidamente. As condicións de traballo nas minas describíronse como extremadamente inseguras, con pozos de 100 m de profundidade cun ancho apenas suficiente para que unha persoa se arrastrase por eles e sen indemnizacións en caso de accidente.^[9] O ámbar controlado polo KIA exportábase con numerosas licenzas, impostos, restricións sobre o movemento dos traballadores e subhastas forzadas.^[52] O principal mercado de ámbar de Myanmar é Myitkyina. A maioría do ámbar era levado de contrabando á China, principalmente para xoiaría, con estimacións de arredor de 100 toneladas que pasaban polo principal mercado de Tengchong, Yunnan en 2015, cun valor estimado entre cinco e sete mil millóns de yuans. O ámbar birmano estimábase que supoñía o 30% do mercado de pedras preciosas de Tenchong (o resto era xade de Myanmar), e foi declarado unha das oito principais industrias da cidade polo goberno local.^[53] A presenza de veas de calcita é un factor importante para determinar a calidade de xema das pezas, e as pezas cun gran número de veas teñen un valor bastante máis baixo.^[7] En xuño de 2017 o Tatmadaw (exército de Myanmar) fíxose co control das minas do KIA.^[54]

Varias organizacións de noticias en 2019 informaron que as vendas de ámbar axudaban a financiar o confito de Kachin.^[55][56] O interese por esta discusión orixinouse en marzo de 2020 despois da descrición que recibiu moita publicidade do lagarto Oculudentavis, que foi portada na revista Nature.^[57] O 21 de abril de 2020, a Sociedade de Paleontoloxía de Vertebrados (SVP polas súas siglas en inglés) publicou unha carta de recomendación a editores de xornais pedindo “unha moratoria na publicación de calquera espécime fósil mercado de fontes de Myanmar despois de xuño de 2017 cando o exército de Myanmar empezou a súa campaña para facerse co control da minaría do ámbar”.^[58] O 23 de abril de 2020 a Acta Palaeontologica Polonica afirmou que non aceptaría artigos sobre material de ámbar birmano recollido desde 2017 en adiante, despois de que o exército birmano tomase control do depósito, requirindo "certificación doutras evidencias demostrables de que foron adquiridos antes da data tanto legalmente coma eticamente".^[59] O 13 de maio de 2020, o Journal of Systematic Palaeontology publicou un editorial afirmando que xa non consideraría a publicación de artigos baseados todo ou en parte en material de ámbar birmano, sen importar se eran coleccións históricas ou non.^[60] O 30 de xuño de 2020 publicouse unha declaración da Sociedade Paleoentomolóxica Internacional en resposta á SVP, criticando a propostalde prohibir as publicacións sobre material de ámbar brimano.^[61] En agosto de 2020 publicouse un comentario duns 50 autores en PalZ respondendo á declaración da SVP. Os autores manifestaban o seu desacordo coa proposta dunha moratoria, dicindo que poñer o foco no ámbar birmano era "arbitrario" e que "a recomendación da SVP dunha moratoria sobre o ámbar birmano afecta a investigación de fósiles non vertebrados moito máis que a investigación de fósiles de vertebrados e claramente non representa esta parte da comunidade paleontolóxica."^[62]

A conclusión de que o ámbar birmano estaba financiando o Tatmadaw (exército birmano) foi discutido por George Poinar e Sieghard Ellenberger, que atoparon que a subministración de ámbar colapsou despois da toma en 2017 das minas polo Tatmandaw, e que a maioría do ámbar actualmente en circulación en mercados chineses fora extraído antes de 2017.^[63] Un relato aparecido en Science en 2019 afirmaba que: "dous antigos propietarios de minas, falando a través dun intéprete nunha entrevista telefónica, din que os impostos foran aínda maiores desde que as tropas do goberno tomaron control da área. Ambos os dous pecharon as súas minas cando se volveron non rendibles despois da toma do poder do goberno, e case todas as minas profundas están agora sen actividade, o que os tratantes de alí corroboraban. Soamente as minas pouco profundas e quizais unhas poucas operacións secretas están aínda funcionando."^[9] Houbera uns 200.000 mineiros traballando nas minas do val de Hukawng antes de seren tomadas polo Tatmadaw, que baixaron a 20.000 ou menos despois das operacións militares.^[52] Adolf Peretti, un xemólogo que pertence a un museo con espécimes de ámbar birmano, sinalou que a prohibición de 2017 suxerida polo SVP non tivo en conta que a exportación de ámbar birmano antes de 2017 estaba tamén financiando o conflito interno en Myanmar debido ao control polo KIA.^[52] Gran parte do corte de ámbar desde 2017 fixérase en campos de refuxiados desprazados internamente, baixo condicións humanitarias e non de conflito.^[52]

Outros ámbares de Myanmar

Hai outros depósitos de ámbar en varias rexións de Myanmar, con depósitos no distrito de Shwebo da rexión de Sagaing, nos distritos de Pakokku e Thayet da rexión de Magway e no distrito de Bago da rexión de Bago.^[64][51] A diferenza do depósito de Hukawng, estes depósitos produciron menos cantidade de ámbar.

Ámbar de Tilin

Un estudo de 2018 do depósito de ámbar de Tilin no centro de Myanmar indicou que era 27 millóns de anos máis moderno que o depósito de Hukawng, datando aproximadamente de hai 72 millóns de anos, no final do Campaniano. O depósito estaba asociado cunha capa supraxacente tobácea, e de nódulos subxacentes de arenito marrón obtivéronse restos do ammonites Sphenodiscus. Describíronse varios espécimes de artrópodos pero moito peor conservados que os do ámbar de Hukawng. Entre eles estaban Hymenoptera (Braconidae, Diapriidae, Scelionidae) Diptera (Ceratopogonidae, Chironomidae) Dictyoptera (Blattaria, Mantodea) fulguromorfos, Berothidae e psocópteros (Lepidopsocidae) así como as subfamilias de formigas existentes Dolichoderinae e as clasificadas provisoriamente como Ponerinae, así como fragmentos de musgos.^[65]

Ámbar de Hkamti

O xacemento de Hkamti está localizado a uns 90 km ao suroeste do xacemento de Angbamo e consiste predominantemente en calcarias intercaladas con lutitas e toba volcánica; o ámbar atópase dentro das capas non consolidadas de lutita/toba. Atopouse un crinoideo unido a un espécime de ámbar, xunto con restos de plantas mariñas nos sedimentos que o rodeaban, o que indica unha deposición nun ambiente mariño pouco fondo. O ámbar é xeralmente marrón avermellado, mentres que o amarelo é raro; o ámbar encóntrase xeralmente en forma de clastos angulares, o que indica unha curta distancia de transporte e é máis fráxil que os ámbares do norte de Myanmar. A datación de circóns restrinxiu a idade do depósito a inicios do Albiano, hai 110 Ma, significativamente máis antigo que as datacións obtidas noutros depósitos. A fauna atopada no interior do ámbar inclúe: Archaeognatha, Diplopoda, Coleoptera, Araneae, Trichoptera, Neuroptera, Psocodea, Isoptera Diptera, Orthoptera, Pseudoscorpionida, Hymenoptera e Thysanoptera.^[10] O lagarto Retinosaurus foi outro dos achados descritos dese lugar.^[66]

Notas

1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para ámbar.
2. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para birmano.
3. Metcalfe, Ian (xuño de 2017). "Tectonic evolution of Sundaland". Bulletin of the Geological Society of Malaysia 63: 27–60. doi:10.7186/bgsm63201702. 
4. Poinar, George (2018-03-09). "Burmese amber: evidence of Gondwanan origin and Cretaceous dispersion". Historical Biology (en inglés): 1–6. ISSN 0891-2963. doi:10.1080/08912963.2018.1446531. 
5. Hinkelman, Jan (2022-01-10). "Mongolblatta sendii sp. n. (Mesoblattinidae) from North Myanmar amber links record to Laurasian sediments". Palaeontographica Abteilung A (en inglés) 321 (1–6): 81–96. ISSN 0375-0442. doi:10.1127/pala/2021/0105. 
6. Westerweel, Jan; Roperch, Pierrick; Licht, Alexis; Dupont-Nivet, G.; Win, Zaw; Poblete, Fernando; Ruffet, Gilles; Swe, Hnin; Thi, Myat; Aung, Day (2019-10-01). "Burma Terrane part of the Trans-Tethyan Arc during collision with India according to palaeomagnetic data". Nature Geoscience 12 (10): 863–868. Bibcode:2019NatGe..12..863W. PMC 6774779. PMID 31579400. doi:10.1038/s41561-019-0443-2. 
7. Cruickshank, R.D; Ko, Ko (febreiro de 2003). "Geology of an amber locality in the Hukawng Valley, Northern Myanmar". Journal of Asian Earth Sciences (en inglés) 21 (5): 441–455. Bibcode:2003JAESc..21..441C. doi:10.1016/S1367-9120(02)00044-5. 
8. Shi, Guanghai; Grimaldi, David A.; Harlow, George E.; Wang, Jing; Wang, Jun; Yang, Mengchu; Lei, Weiyan; Li, Qiuli; Li, Xianhua (outubro de 2012). "Age constraint on Burmese amber based on U–Pb dating of zircons". Cretaceous Research (en inglés) 37: 155–163. doi:10.1016/j.cretres.2012.03.014. 
9. Sokol, Joshua (2019-05-23). "Fossils in Burmese amber offer an exquisite view of dinosaur times—and an ethical minefield". Science. ISSN 0036-8075. doi:10.1126/science.aay1187. 
10. Xing, Lida; Qiu, Liang (novembro de 2020). "Zircon U Pb age constraints on the mid-Cretaceous Hkamti amber biota in northern Myanmar". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (en inglés) 558: 109960. Bibcode:2020PPP...558j9960X. doi:10.1016/j.palaeo.2020.109960. 
11. Yu, T.; Kelly, R.; Mu, L; Ross, A.; Kennedy, J.; Broly, P.; Xia, F.; Zhang, H.; Wang, B.; Dilcher, D. (2019-06-04). "An ammonite trapped in Burmese amber". Proceedings of the National Academy of Sciences (en inglés) 116 (23): 11345–11350. Bibcode:2019PNAS..11611345Y. ISSN 0027-8424. PMC 6561253. PMID 31085633. doi:10.1073/pnas.1821292116. 
12. Mao, Y.; Liang, K.; Su, Y.; Li, J.; Rao, X.; Zhang, H.; Xia, F.; Fu, Y.; Cai, C.; Huang, D. (2018-12-28). "Various amberground marine animals on Burmese amber with discussions on its age". Palaeoentomology 1 (1): 91. ISSN 2624-2834. doi:10.11646/palaeoentomology.1.1.11. 
13. Smith, Ru D. A.; Ross, Andrew J. (xaneiro de 2018). "Amberground pholadid bivalve borings and inclusions in Burmese amber: implications for proximity of resin-producing forests to brackish waters, and the age of the amber". Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh (en inglés) 107 (2–3): 239–247. ISSN 1755-6910. doi:10.1017/S1755691017000287. 
14. Bolotov, Ivan N.; Aksenova, Olga V.; Vikhrev, Ilya V.; Konopleva, Ekaterina S.; Chapurina, Yulia E.; Kondakov, Alexander V. (2021-03-23). "A new fossil piddock (Bivalvia: Pholadidae) may indicate estuarine to freshwater environments near Cretaceous amber-producing forests in Myanmar". Scientific Reports (en inglés) 11 (1): 6646. Bibcode:2021NatSR..11.6646B. ISSN 2045-2322. PMC 7988128. PMID 33758318. doi:10.1038/s41598-021-86241-y. 
15. Shi, Chao; Wang, Shuo; Cai, Hao-hong; Zhang, Hong-rui; Long, Xiao-xuan; Tihelka, Erik; Song, Wei-cai; Feng, Qi; Jiang, Ri-xin; Cai, Chen-yang; Lombard, Natasha; Li, Xiong; Yuan, Ji; Zhu, Jian-ping; Yang, Hui-yu (febreiro de 2022). "Fire-prone Rhamnaceae with South African affinities in Cretaceous Myanmar amber". Nature Plants (en inglés) 8 (2): 125–135. ISSN 2055-0278. PMID 35102275. doi:10.1038/s41477-021-01091-w. 
16. Poinar, G.; Lambert, J.B.; Wu, Y. (2007-08-10). "Araucarian source of fossiliferous Burmese amber: Spectroscopic and anatomical evidence". Journal of the Botanical Research Institute of Texas 1: 449–455. 
17. Dutta, S.; Mallick, M.; Kumar, K.; Mann, U.; Greenwood, P. F. (xaneiro de 2011). "Terpenoid composition and botanical affinity of Cretaceous resins from India and Myanmar". International Journal of Coal Geology (en inglés) 85 (1): 49–55. doi:10.1016/j.coal.2010.09.006. 
18. Ross, A.J. 2018. Burmese (Myanmar) amber taxa, on-line checklist v.2018.2 Arquivado 13 de maio de 2022 en Wayback Machine. 104pp
19. Ross, A.J. 2019b. Burmese (Myanmar) amber taxa, on-line supplement v.2019.2 Arquivado 23 de outubro de 2021 en Wayback Machine.. 33pp.
20. Engel, Michael S.; Breitkreuz, Laura C. V.; Cai, Chenyang; Alvarado, Mabel; Azar, Dany; Huang, Diying (15 de febreiro de 2016). "The first Mesozoic microwhip scorpion (Palpigradi): a new genus and species in mid-Cretaceous amber from Myanmar". The Science of Nature 103 (3–4): 19. Bibcode:2016SciNa.103...19E. PMID 26879963. doi:10.1007/s00114-016-1345-4. 
21. Müller, Sandro P.; Dunlop, Jason A.; Kotthoff, Ulrich; Hammel, Jörg U.; Harms, Danilo (febreiro de 2020). "The oldest short-tailed whipscorpion (Schizomida): A new genus and species from the Upper Cretaceous amber of northern Myanmar". Cretaceous Research (en inglés) 106: 104227. doi:10.1016/j.cretres.2019.104227. 
22. Oliveira, I.; Bai, M.; Jahn, H.; Gross, V.; Martin, C.; Hammel, J. U.; Zhang, W.; Mayer, G. (2016). "Earliest Onychophoran in Amber Reveals Gondwanan Migration Patterns". Current Biology (en inglés) 26 (19): 2594–2601. PMID 27693140. doi:10.1016/j.cub.2016.07.023. 
23. Lucena, D. A. A.; Melo, G. A. R. (2018). "Chrysidid wasps (Hymenoptera: Chrysididae) from Cretaceous Burmese amber: Phylogenetic affinities and classification". Cretaceous Research 89: 279–291. doi:10.1016/j.cretres.2018.03.018. 
24. Grimaldi, D. A.; Vea, I. M. (2021). "Insects with 100 million-year-old dinosaur feathers are not ectoparasites". Nature Communications 12 (1): Article number 1469. Bibcode:2021NatCo..12.1469G. PMC 7935990. PMID 33674573. doi:10.1038/s41467-021-21751-x. 
25. Weiwei Zhang, Mingxia Guo; Weiwei Zhang, Mingxia Guo. "A new species of ice crawlers from Burmese amber (Insecta: Grylloblattodea)". Zoological Systematics 41 (3): 327–331. ISSN 2095-6827. doi:10.11865/zs.201637. 
26. W. W. Zhang and S. Q. Ge. 2017. Systematic paleontology, in A new species of Chresmodidae from Mid-Cretaceous amber discovered in Myanmar. Zoological Systematics 42:243-247
27. Yu, Tingting; Wang, Bo; Pan, Huazhang (outubro de 2018). "New terrestrial gastropods from mid-Cretaceous Burmese amber". Cretaceous Research (en inglés) 90: 254–258. doi:10.1016/j.cretres.2018.04.015. 
28. Hirano, Takahiro; Asato, Kaito; Yamamoto, Shûhei; Takahashi, Yui; Chiba, Satoshi (decembro de 2019). "Cretaceous amber fossils highlight the evolutionary history and morphological conservatism of land snails". Scientific Reports (en inglés) 9 (1): 15886. Bibcode:2019NatSR...915886H. ISSN 2045-2322. PMC 6828811. PMID 31685840. doi:10.1038/s41598-019-51840-3. 
29. Bullis, David A.; Herhold, Hollister W.; Czekanski-Moir, Jesse E.; Grimaldi, David A.; Rundell, Rebecca J. (marzo de 2020). "Diverse new tropical land snail species from mid-Cretaceous Burmese amber (Mollusca: Gastropoda: Cyclophoroidea, Assimineidae)". Cretaceous Research (en inglés) 107: 104267. doi:10.1016/j.cretres.2019.104267. 
30. Xing, Lida; McKellar, Ryan C.; Xu, Xing; Li, Gang; Bai, Ming; Persons, W. Scott; Miyashita, Tetsuto; Benton, Michael J.; Zhang, Jianping; Wolfe, Alexander P.; Yi, Qiru (decembro de 2016). "A Feathered Dinosaur Tail with Primitive Plumage Trapped in Mid-Cretaceous Amber". Current Biology (en inglés) 26 (24): 3352–3360. PMID 27939315. doi:10.1016/j.cub.2016.10.008. 
31. Xing, Lida; O'Connor, Jingmai K.; McKellar, Ryan C.; Chiappe, Luis M.; Tseng, Kuowei; Li, Gang; Bai, Ming (setembro de 2017). "A mid-Cretaceous enantiornithine (Aves) hatchling preserved in Burmese amber with unusual plumage". Gondwana Research (en inglés) 49: 264–277. Bibcode:2017GondR..49..264X. doi:10.1016/j.gr.2017.06.001. 
32. Xing, Lida; O'Connor, Jingmai K.; McKellar, Ryan C.; Chiappe, Luis M.; Bai, Ming; Tseng, Kuowei; Zhang, Jie; Yang, Haidong; Fang, Jun; Li, Gang (febreiro de 2018). "A flattened enantiornithine in mid-Cretaceous Burmese amber: morphology and preservation". Science Bulletin (en inglés) 63 (4): 235–243. Bibcode:2018SciBu..63..235X. PMID 36659012. doi:10.1016/j.scib.2018.01.019. 
33. Xing, Lida; McKellar, Ryan C.; O’Connor, Jingmai K.; Bai, Ming; Tseng, Kuowei; Chiappe, Luis M. (2019-01-30). "A fully feathered enantiornithine foot and wing fragment preserved in mid-Cretaceous Burmese amber". Scientific Reports 9 (1): 927. Bibcode:2019NatSR...9..927X. ISSN 2045-2322. PMC 6353931. PMID 30700773. doi:10.1038/s41598-018-37427-4. 
34. Xing, Lida; McKellar, Ryan C.; O’Connor, Jingmai K.; Niu, Kecheng; Mai, Huijuan (2019-10-29). "A mid-Cretaceous enantiornithine foot and tail feather preserved in Burmese amber". Scientific Reports 9 (1): 15513. Bibcode:2019NatSR...915513X. ISSN 2045-2322. PMC 6820775. PMID 31664115. doi:10.1038/s41598-019-51929-9. 
35. Xing, Lida; McKellar, Ryan C.; O'Connor, Jingmai K. (febreiro de 2020). "An unusually large bird wing in mid-Cretaceous Burmese amber". Cretaceous Research (en inglés) 110: 104412. doi:10.1016/j.cretres.2020.104412. 
36. Xing, Lida; McKellar, Ryan C.; Wang, Min; Bai, Ming; O’Connor, Jingmai K.; Benton, Michael J.; Zhang, Jianping; Wang, Yan; Tseng, Kuowei; Lockley, Martin G.; Li, Gang (2016-06-28). "Mummified precocial bird wings in mid-Cretaceous Burmese amber". Nature Communications 7 (1): 12089. Bibcode:2016NatCo...712089X. ISSN 2041-1723. PMC 4931330. PMID 27352215. doi:10.1038/ncomms12089. 
37. Xing, Lida; O’Connor, Jingmai K.; Chiappe, Luis M.; McKellar, Ryan C.; Carroll, Nathan; Hu, Han; Bai, Ming; Lei, Fumin (2019). "A New Enantiornithine Bird with Unusual Pedal Proportions Found in Amber". Current Biology 29 (14): 2396–2401. PMID 31303484. doi:10.1016/j.cub.2019.05.077. 
38. Xing, Lida; Stanley, Edward L.; Bai, Ming; Blackburn, David C. (decembro de 2018). "The earliest direct evidence of frogs in wet tropical forests from Cretaceous Burmese amber". Scientific Reports (en inglés) 8 (1): 8770. Bibcode:2018NatSR...8.8770X. ISSN 2045-2322. PMC 6002357. PMID 29904068. doi:10.1038/s41598-018-26848-w. 
39. Xing, Lida; Caldwell, Michael W.; Chen, Rui; Nydam, Randall L.; Palci, Alessandro; Simões, Tiago R.; McKellar, Ryan C.; Lee, Michael S. Y.; Liu, Ye; Shi, Hongliang; Wang, Kuan (xullo de 2018). "A mid-Cretaceous embryonic-to-neonate snake in amber from Myanmar". Science Advances (en inglés) 4 (7): eaat5042. Bibcode:2018SciA....4.5042X. ISSN 2375-2548. PMC 6051735. PMID 30035227. doi:10.1126/sciadv.aat5042. 
40. Daza, Juan D.; Stanley, Edward L.; Wagner, Philipp; Bauer, Aaron M.; Grimaldi, David A. (marzo de 2016). "Mid-Cretaceous amber fossils illuminate the past diversity of tropical lizards". Science Advances (en inglés) 2 (3): e1501080. Bibcode:2016SciA....2E1080D. ISSN 2375-2548. PMC 4783129. PMID 26973870. doi:10.1126/sciadv.1501080. 
41. Arnold, E. Nicholas; Poinar, George (2008-08-11). "A 100 million year old gecko with sophisticated adhesive toe pads, preserved in amber from Myanmar". Zootaxa 1847 (1): 62. ISSN 1175-5334. doi:10.11646/zootaxa.1847.1.5. 
42. Daza, J. D.; Bauer, A. M.; Stanley, E. L.; Bolet, A.; Dickson, B.; Losos, J. B. (2018-11-01). "An Enigmatic Miniaturized and Attenuate Whole Lizard from the Mid-Cretaceous Amber of Myanmar" (PDF). Breviora 563 (1): 1. ISSN 0006-9698. doi:10.3099/mcz49.1. 
43. Xing, Lida; O’Connor, Jingmai K.; Schmitz, Lars; Chiappe, Luis M.; McKellar, Ryan C.; Yi, Qiru; Li, Gang (marzo de 2020). "Hummingbird-sized dinosaur from the Cretaceous period of Myanmar". Nature (en inglés) 579 (7798): 245–249. Bibcode:2020Natur.579..245X. ISSN 0028-0836. PMID 32161388. doi:10.1038/s41586-020-2068-4. 
44. Matsumoto, Ryoko; Evans, Susan E. (2018-01-03). Smith, Thierry, ed. "The first record of albanerpetontid amphibians (Amphibia: Albanerpetontidae) from East Asia". PLOS ONE (en inglés) 13 (1): e0189767. Bibcode:2018PLoSO..1389767M. ISSN 1932-6203. PMC 5752013. PMID 29298317. doi:10.1371/journal.pone.0189767. 
45. Daza, Juan D.; Stanley, Edward L.; Bolet, Arnau; Bauer, Aaron M.; Arias, J. Salvador; Čerňanský, Andrej; Bevitt, Joseph J.; Wagner, Philipp; Evans, Susan E. (2020-11-06). "Enigmatic amphibians in mid-Cretaceous amber were chameleon-like ballistic feeders". Science (en inglés) 370 (6517): 687–691. Bibcode:2020Sci...370..687D. ISSN 0036-8075. PMID 33154135. doi:10.1126/science.abb6005. 
46. Rikkinen, Jouko; Grimaldi, David A.; Schmidt, Alexander R. (decembro de 2019). "Morphological stasis in the first myxomycete from the Mesozoic, and the likely role of cryptobiosis". Scientific Reports 9 (1): 19730. Bibcode:2019NatSR...919730R. ISSN 2045-2322. PMC 6930221. PMID 31874965. doi:10.1038/s41598-019-55622-9. 
47. Poinar, George; Vega, Fernando E. (2019-08-23). "Mid-Cretaceous cellular slime mold (Eukarya: Dictyostelia?) in Burmese amber". Historical Biology (en inglés) 33 (5): 712–715. ISSN 0891-2963. doi:10.1080/08912963.2019.1658095. 
48. Chen, Dian; Zeng, Qingshuo; Yuan, Ye; Cui, Benxin; Luo, Wugan (novembro de 2019). "Baltic amber or Burmese amber: FTIR studies on amber artifacts of Eastern Han Dynasty unearthed from Nanyang". Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy (en inglés) 222: 117270. Bibcode:2019AcSpA.22217270C. PMID 31226615. doi:10.1016/j.saa.2019.117270. 
49. Zherikhin, V.V., Ross, A.J., 2000. A review of the history, geology and age of Burmese amber (Burmite). Bulletin of the Natural History Museum, Londres (Geology) 56 (1), 3–10.
50. Pemberton, R. B. (1837). "Abstract of the Journal of a route travelled by Cap. Hannay from the Capital of Ava to the Amber Mines of the Hukong valley in the South east frontier of Assam". Journal of the Asiatic Society of Bengal 64: 248–278. 
51. Ross, A.; Mellish, C.; York, P.; Craighton, B. (2010). "Chapter 12: Burmese amber". En Penney, D. Biodiversity of Fossils in Amber from the Major World Deposits. Siri Scientific Press. pp. 116–136. ISBN 978-0-9558636-4-6. 
52. Peretti, Adolf (decembro de 2021). "An alternative perspective for acquisitions of amber from Myanmar including recommendations of the United Nations Human Rights Council". Journal of International Humanitarian Action (en inglés) 6 (1): 12. ISSN 2364-3412. doi:10.1186/s41018-021-00101-y. 
53. Rippa, Alessandro; Yang, Yi (xullo de 2017). "The Amber Road: Cross-Border Trade and the Regulation of the Burmite Market in Tengchong, Yunnan". TRaNS: Trans -Regional and -National Studies of Southeast Asia (en inglés) 5 (2): 243–267. ISSN 2051-364X. doi:10.1017/trn.2017.7. 
54. Lawton, Graham. "Blood amber: The exquisite trove of fossils fuelling war in Myanmar". New Scientist (en inglés). Consultado o 2020-02-04. 
55. Gammon, Katharine. "The Human Cost of Amber". The Atlantic. ISSN 1072-7825. Consultado o 2020-02-04. 
56. Lawton, Graham. "Military now controls Myanmar's scientifically important amber mines". New Scientist (en inglés). Consultado o 2020-02-04. 
57. Joel, Lucas (2020-03-11). "Some Paleontologists Seek Halt to Myanmar Amber Fossil Research". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2020-03-13. 
58. Rayfield, Emily J.; Theodor, Jessica M.; Polly, P. David (2020). Fossils from conflict zones and reproducibility of fossil-based scientific data. Society for Vertebrate Paleontology. pp. 1–2. Arquivado dende o orixinal o 26 de xaneiro de 2021. Consultado o 25 de maio de 2023. 
59. "News - Acta Palaeontologica Polonica". www.app.pan.pl. Consultado o 2020-05-19. 
60. Barrett, Paul M.; Johanson, Zerina (2020-05-13). "Editorial: Myanmar (Burmese) Amber Statement". Journal of Systematic Palaeontology (en inglés): 1. ISSN 1477-2019. doi:10.1080/14772019.2020.1764313. 
61. Szwedo, Jacek; Wang, Bo; Soszyńska-Maj, Agnieszka; Azar, Dany; Ross, Andrew J. (2020-06-30). "International Palaeoentomological Society Statement". Palaeoentomology 3 (3): 221–222. ISSN 2624-2834. doi:10.11646/palaeoentomology.3.3.1. 
62. Haug, Joachim T.; Azar, Dany; et al. (setembro de 2020). "Comment on the letter of the Society of Vertebrate Paleontology (SVP) dated April 21, 2020 regarding "Fossils from conflict zones and reproducibility of fossil-based scientific data": Myanmar amber". PalZ (en inglés) 94 (3): 431–437. ISSN 0031-0220. doi:10.1007/s12542-020-00524-9. 
63. Poinar, George; Ellenberger, Sieghard (abril de 2020). "Burmese Amber Fossils, Mining, Sales and Profits". Geoconservation Research 3 (1). doi:10.30486/gcr.2020.1900981.1018. 
64. Zherikhin, V. V.; Ross, A. J. (2000). "A review of the history, geology and age of Burmese amber burmite". Bulletin of the Natural History Museum, Geology Series. 
65. Zheng, D.; Chang, S.-C.; Perrichot, V.; Dutta, S.; Rudra, A.; Mu, L.; Kelly, R. S.; Li, S.; Zhang, Q.; Zhang, Q.; Wong, J. (decembro de 2018). "A Late Cretaceous amber biota from central Myanmar". Nature Communications (en inglés) 9 (1): 3170. Bibcode:2018NatCo...9.3170Z. ISSN 2041-1723. PMC 6085374. PMID 30093646. doi:10.1038/s41467-018-05650-2. 
66. Čerňanský, Andrej; Stanley, Edward L.; Daza, Juan D.; Bolet, Arnau; Arias, J. Salvador; Bauer, Aaron M.; Vidal-García, Marta; Bevitt, Joseph J.; Peretti, Adolf M.; Aung, Nyi Nyi; Evans, Susan E. (2022-01-31). "A new Early Cretaceous lizard in Myanmar amber with exceptionally preserved integument". Scientific Reports (en inglés) 12 (1): 1660. Bibcode:2022NatSR..12.1660C. ISSN 2045-2322. PMC 8803969. PMID 35102237. doi:10.1038/s41598-022-05735-5. 

Véxase tamén

Outros artigos

• Ámbar dominicano
• Ámbar báltico
• Ámbar xaponés
• Ámbar ucraíno

Ligazóns externas

• Blood Amber Military resource grab clears out indigenous peoples in Kachin State’s Hugawng Valley Kachin Development Networking Group