Gustaw Holoubek

Gustaw Holoubek
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1923
Kraków

Data i miejsce śmierci

6 marca 2008
Warszawa

Zawód

aktor, reżyser, pedagog

Współmałżonek

Magdalena Zawadzka
(1973–2008)

Lata aktywności

1947–2008

Zespół artystyczny
Teatry Dramatyczne w Krakowie
(1947–1949)
Teatr Śląski w Katowicach
(1949–1957)
Teatr Polski w Warszawie
(1958–1959, 1982–1989)
Teatr Dramatyczny w Warszawie
(1959–1963, 1969–1982)
Teatr Narodowy w Warszawie
(1963–1968)
Teatr Ateneum w Warszawie
(1968–1969, 1989–2008)
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal „Pro Memoria” Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Odznaka Nagrody Państwowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Gustaw Holoubek jako Gustaw w spektaklu Dziady z 1968
Andrzej Wajda, Lech Kaczyński i Gustaw Holoubek (2006)
Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Narbutta 53, w której w latach 1981–2008 mieszkał Gustaw Holoubek
Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
Ławeczka-pomnik Gustawa Holoubka w Międzyzdrojach
Nagrobek Gustawa Holoubka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Gustaw Teofil Holoubek (ur. 21 kwietnia 1923 w Krakowie, zm. 6 marca 2008 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser i dyrektor teatrów, pedagog, prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu, członek Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm PRL VII i VIII kadencji (1976–1982), senator I kadencji (1989–1991). Określany mianem jednego z najwybitniejszych polskich aktorów oraz reżyserów teatralnych i filmowych w historii[1][2][3][4].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość i wykształcenie

[edytuj | edytuj kod]

Był jedynym dzieckiem Czecha Gustawa, który osiedlił się w Polsce po I wojnie światowej, żeniąc się z owdowiałą Eugenią Estreicher z Krakowa. Jego ojciec ukończył Terezjańską Akademię Wojskową, w czasie I wojny światowej służył w II Brygadzie Legionów Polskich[5].

Gustaw Holoubek miał piątkę przyrodniego rodzeństwa[5]. Grał w piłkę nożną w juniorach Cracovii. W 1935 podjął naukę w I Gimnazjum przy Placu na Groblach, a w 1939 zdał egzamin dojrzałości[5]. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 na ochotnika zaciągnął się do wojska i uczestniczył w kampanii wrześniowej. Był żołnierzem 20 Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej, z którym znalazł się we Lwowie. Gdy oddział zaczął się wycofywać, znalazł się w grupie, która przekroczyła granicę stref okupacyjnych pod Przemyślem. Po ujęciu osadzono go w obozie jenieckim w Magdeburgu, następnie przeniesiono do fortu w Toruniu. Tam na przełomie lat 1939/1940 zachorował na gruźlicę, z którą zmagał się później przez długi czas. W kwietniu 1940 uzyskał zwolnienie po interwencji matki, która powołała się na zasługi ojca z czasów I wojny światowej. Do końca okupacji mieszkał w Krakowie[5], gdzie pracował w lokalnej gazowni.

Uczęszczał do I Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie[1]. W 1945 rozpoczął naukę w Studiu Aktorskim przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W trakcie nauki grał epizodyczne role oraz statystował w wystawianych w teatrze przedstawieniach[5]. W 1947 ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym (przekształconym później w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną).

Działalność artystyczna

[edytuj | edytuj kod]

Kariera teatralna

[edytuj | edytuj kod]

W teatrze zadebiutował 1 marca 1947 rolą Charysa w Odysie u Feaków Stefana Flukowskiego w Starym Teatrze w Krakowie. 9 lipca 1947 zdał egzamin do ZASP, w ramach zadania egzaminacyjnego przedstawił wraz z Haliną Gryglaszewską scenę z dramatu Sędziowie Stanisława Wyspiańskiego, otrzymując ocenę celującą[5].

W latach 1949–1956 pracował jako kierownik artystyczny, reżyser i aktor Teatru Śląskiego w Katowicach[5], gdzie zagrał m.in. doktora Ranka w dramacie Dom lalki (1954) Henrika Ibsena[6] oraz tytułową rolę w wyreżyserowanym przez siebie Fantazym Juliusza Słowackiego (1955). Następnie zagrał sędziego Custa w Trądzie w pałacu sprawiedliwości Ugo Bettiego w reż. Marii Wiercińskiej (Scena Kameralna Teatru Polskiego w Warszawie, 1958), Goetza w Diable i Panu Bogu Jean-Paula Sartre’a w reż. Ludwika René (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1960), Skrzypka w Rzeźni Sławomira Mrożka (1975), tytułową w Królu Learze Williama Szekspira (1977, oba przedstawienia w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie). W 1989 wystąpił w przedstawieniu Mała apokalipsa na podstawie powieści swego przyjaciela Tadeusza Konwickiego, wyreżyserowanym przez Krzysztofa Zaleskiego (Teatr Ateneum w Warszawie).

Był Gustawem-Konradem w Dziadach Adama Mickiewicza, inscenizowanych w 1967 przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. Zdjęcie tego przedstawienia z afisza przez władze przyczyniło się do wybuchu demonstracji studenckich i zapoczątkowało w wydarzenia marcowe w 1968[5]. Kreacja Gustawa Holoubka, odtwórcy głównej roli, wpłynęła na wymowę widowiska i oddźwięk społeczny przedstawienia. W 1981 zagrał Superiusza w Pieszo Sławomira Mrożka, w reżyserii Jerzego Jarockiego. Zaprotestowała wówczas m.in. grupa wojskowych, publikując list w „Żołnierzu Wolności”.

Był wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Został odwołany w styczniu 1983 z powodu konfliktu z ówczesnymi władzami.

Kariera filmowa i telewizyjna

[edytuj | edytuj kod]

W filmie zadebiutował rolą Feliksa Dzierżyńskiego w filmie biograficznym Żołnierz zwycięstwa (1953) w reż. Wandy Jakubowskiej. Pod koniec lat 50. stworzył głośne kreacje w Pętli (1957) i Pożegnaniach (1958) Wojciecha Hassa, surrealistycznym Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz Lawie (1989) Tadeusza Konwickiego, z którym aktor przez wiele lat się przyjaźnił, a także w filmie Prawo i pięść (1964) Jerzego Hoffmana. Do jego znaczących ról należały występy w Rękopisie znalezionym w Saragossie (1965) i Sanatorium pod Klepsydrą (1973) Wojciecha Hasa. Zagrał łącznie ponad 50 ról filmowych[5].

Był reżyserem noweli filmowej Czas przybliża, czas oddala, będącej pierwszą częścią cyklu Spóźnieni przechodnie (1962), a także reżyserem i scenarzystą filmu Mazepa (1975), zrealizowanego na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego.

Zagrał w prawie stu przedstawieniach Teatru Telewizji, współpracując z wieloma polskimi reżyserami, m.in. Adamem Hanuszkiewiczem, Zygmuntem Hübnerem, Andrzejem Łapickim, Olgą Lipińską, Jerzym Gruzą, Janem Englertem, Andrzejem Wajdą i Krzysztofem Kieślowskim. Jako reżyser przeniósł na ekran Teatru Telewizji m.in. Fantazego (1971) i Kordiana (1980) Juliusza Słowackiego, Hamleta Williama Szekspira (1974), Na dnie Maksima Gorkiego (1994), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego (1999) i Króla Edypa Sofoklesa (2005).

Działalność publiczna

[edytuj | edytuj kod]

Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[7]. W 1976 i 1980 uzyskiwał mandat posła na Sejm PRL z ramienia Frontu Jedności Narodu[8][9]. W 1982, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, zrezygnował z zasiadania w parlamencie[5].

W latach 1989–1991 był senatorem I kadencji wybranym z ramienia Komitetu Obywatelskiego[10] (w trakcie kadencji przeszedł do Unii Demokratycznej). Od 1992 do 1993 zasiadał w radzie ds. kultury przy prezydencie Lechu Wałęsie.

Od 1994 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Współpracował z miesięcznikiem psychologicznym „Charaktery”.

Był autorem dwóch książek – Teatr jest światem (1986, wraz z Andrzejem Hausbrandtem) oraz Wspomnienia z niepamięci (1999)[5].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był mężem aktorek: Danuty Kwiatkowskiej, następnie Marii Wachowiak (którą poznał na planie filmu Pożegnania, gdzie Maria Wachowiak wcieliła się w postać Lidki)[5][11], a od 1973 Magdaleny Zawadzkiej. Miał troje dzieci: Ewę (aktorkę lalkarkę związaną z Teatrem Lalek Guliwer) – z pierwszego małżeństwa, Magdalenę – z drugiego i Jana (operatora filmowego) – z trzeciego.

Kibicował klubowi piłkarskiemu Cracovia[12].

Gustaw Holoubek zmarł 6 marca 2008. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński, w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za wybitne osiągnięcia w pracy artystycznej i dydaktycznej, odznaczył go Orderem Orła Białego[13][14]. Został pochowany 12 marca na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 14-1-1)[15].

Dokonania artystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Teatr

[edytuj | edytuj kod]

Teatr Telewizji

[edytuj | edytuj kod]

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Dubbing

[edytuj | edytuj kod]

Książki

[edytuj | edytuj kod]

CD

[edytuj | edytuj kod]
  • Dla towarzyszów drogi. Poezję Karola Wojtyły recytuje Gustaw Holoubek, BMG Poland, Warszawa 1998.

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Gustaw Holoubek, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
  2. ↑ Tomasz Mościcki. Holoubek – najwybitniejszy aktor naszych czasów. „Dziennik”. Nr 50, 26 lutego 2007. [dostęp 2019-05-01]. 
  3. ↑ Marek Różycki: Gustaw Holoubek – mag, guru, autorytet – zapomniany 10 lat od śmierci. salon24.pl, 14 marca 2018. [dostęp 2019-05-01].
  4. ↑ Gwiazda Gustawa Holoubka na Alei Sławy. onet.pl, 12 października 2001. [dostęp 2019-05-01].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Anna Barańska: Gustaw Holoubek – ikona studenckiego buntu. oldcamera.pl, 28 czerwca 2017. [dostęp 2019-04-14].
  6. ↑ Dom lalki (Nora), [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2019-04-14].
  7. ↑ „Biuletyn Zamek”. Nr 17a, s. 4, 19 czerwca 1971. 
  8. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 22 marca 1976 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 21 marca 1976 r. (M.P. z 1976 r. nr 11, poz. 52).
  9. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 24 marca 1980 r. o wynikach wyborów do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 23 marca 1980 r. (M.P. z 1980 r. nr 9, poz. 37).
  10. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 8 czerwca 1989 r. o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przeprowadzonych dnia 4 czerwca 1989 r. (M.P. z 1989 r. nr 21, poz. 150).
  11. ↑ Gustaw Holoubek. film.onet.pl. [dostęp 2012-12-03].
  12. ↑ Na grandę czyli przez płot na stadion Cracovii. gazeta.pl, 20 czerwca 2007. [dostęp 2012-12-03].
  13. ↑ a b Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 marca 2008 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2008 r. nr 72, poz. 653).
  14. ↑ a b Gustaw Holoubek odznaczony pośmiertnie Orderem Orła Białego. prezydent.pl, 12 marca 2008. [dostęp 2012-12-03].
  15. ↑ Cmentarz Stare Powązki: GUSTAW HOLOUBEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-06].
  16. ↑ Elżbieta Wysińska: Gustaw Holoubek jako Goetz. teatralny.pl. [dostęp 2015-02-20].
  17. ↑ Granica, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2021-04-08].
  18. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 lutego 2003 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2003 r. nr 34, poz. 445).
  19. ↑ Odznaczenia dla zasłużonych pracowników Teatru Ateneum. prezydent.pl, 31 marca 2003. [dostęp 2012-12-03].
  20. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 1998 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 20, poz. 307).
  21. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 19 lipca 1954 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458).
  22. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 18 lutego 1953 r. o nadaniu odznaczeń państwowych (M.P. z 1953 r. nr 30, poz. 376).
  23. ↑ Lista osób odznaczonych „Medalem 10-lecia Polski Ludowej” (M.P. z 1956 r. nr 3, poz. 27).
  24. ↑ Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 2012-12-03].
  25. ↑ Pro Masovia – 2007 r.. mazovia.pl. [dostęp 2017-08-17].
  26. ↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. [dostęp 2024-08-02]. 
  27. ↑ Nagrody Państwowe dla 209 twórców nauki, techniki i kultury. „Echo Krakowa”. Nr 169 (6517). Rok XXI, s. 2, 20 lipca 1966. Kraków. [dostęp 2021-12-28]. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Maria Czanerle: Gustaw Holoubek. Notatki o aktorze myślącym. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1972.
  • Gustaw Holoubek. Ewa Natorska (red.). Warszawa: Państwowy Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza, 1997. ISBN 83-908914-0-9.
  • Gustaw Holoubek czyta „Doktora Faustusa” Tomasza Manna. Warszawa: Agora, Dom Wydawniczy Bellona, 2007, seria: Biblioteka „Gazety Wyborczej”: Mistrzowie słowa. ISBN 978-83-60225-77-6.
  • Małgorzata Terlecka-Reksnis: Holoubek – rozmowy''. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008. ISBN 978-83-7469-753-8.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Prezesi Związku Artystów Scen Polskich (ZASP)

W latach 1950–1952 Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF), w latach 1952–1981 SPATiF-ZASP.

Laureaci Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego
1957–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029