Nakajima G8N Renzan

G8N Renzan

Dane podstawowe
Państwo	Japonia
Producent	Nakajima
Typ	ciężki bombowiec
Załoga	7
Historia
Data oblotu	23 października 1944
Lata produkcji	1944–1945
Liczba egz.	4 (prototypy)
Dane techniczne
Napęd	4 × gwiazdowe Nakajima NK9K-L 24 Homare
Moc	4 × 2000 KM (1490 kW)
Wymiary
Rozpiętość	32,54 m
Długość	22,935 m
Wysokość	7,20 m
Powierzchnia nośna	112 m²
Masa
Własna	17 400 kg
Startowa	26 800 kg (norm.) 32 150 kg (maks.)[1]
Osiągi
Prędkość maks.	593 km/h na 8000 m[1]
Prędkość przelotowa	370 km/h na 4000 m[1]
Prędkość wznoszenia	457 m/min
Wznoszenie maks. w locie poziomym	17' 34" na 8000 m[1]
Pułap praktyczny	10 200 m
Zasięg	3704 – 7464 km[1]
Dane operacyjne
Uzbrojenie
6 działek Typ 99 kal. 20 mm 4 wkm Typ 2 kal. 13 mm do 4000 kg bomb
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Nakajima G8N Renzan (連山, Renzan) – japoński ciężki czterosilnikowy samolot bombowo-torpedowy z końcowego okresu II wojny światowej, skonstruowany w wytwórni Nakajima, który pozostał w stadium prototypu. Przeznaczony był dla lotnictwa marynarki wojennej. Zbudowano cztery egzemplarze w latach 1944–45, produkcji seryjnej nie podjęto z uwagi na klęskę Japonii w wojnie. W długim systemie nosił pełne oznaczenie: samolot bombowo-torpedowy bazowania lądowego Typ 18 (一八試陸上攻撃機, 18-shi rikujō kōgekiki, w skrócie 18-shi rikkō). W nomenklaturze amerykańskiej oznaczony kodem Rita^[2].

Historia

Projektowanie

W końcu 1942 roku, gdy losy wojny na Pacyfiku zaczęły przybierać niepomyślny dla Japończyków obrót, główne biuro lotnictwa Cesarskiej Japońskiej Marynarki Wojennej (Kaigun Kōkū Honbu) postanowiło o rozpoczęciu prac nad planowanym już wcześniej samolotem bombowym bardzo dalekiego zasięgu, który operując z baz lądowych mógłby wspierać działania floty i wykonywać loty z głęboką penetracją terytorium opanowanego przez przeciwnika oraz bombardowanie jego baz i składów^[3]. Nowy samolot powinien był mieć większy zasięg od podstawowych ówczesnych bombowców marynarki Mitsubishi G4M, umożliwiający sięganie aż do Australii lub na Nowe Hebrydy, względnie umożliwiający operowanie z dalej położonych baz, niezagrożonych przez aliantów, w odróżnieniu od głównej wysuniętej bazy w Rabaulu na Nowej Brytanii^[3]. W tym czasie sztab marynarki wojennej analizował przedstawione mu projektowe osiągi bombowców Mitsubishi G7M i Kawanishi K-100, które były samolotami dwusilnikowymi, mającymi zastąpić bombowce G4M, lecz ostatecznie nie zostały one zbudowane^[3]. W tym okresie Amerykanie używali na Pacyfiku dwóch typów bombowców dalekiego zasięgu: Boeing B-17 Flying Fortress i Consolidated B-24 Liberator. Obydwa były czterosilnikowe, co nie pozostało bez wpływu na decyzję sztabu Japońskiej Marynarki Wojennej, który odrzucił projekty dwusilnikowych samolotów. Konieczność zabierania dużego zapasu paliwa wymusiła większe gabaryty i układ czterosilnikowy^[3].

W grudniu 1942 roku lotnictwo marynarki wojennej zwróciło się z propozycją opracowania „wielkiego bombowca torpedowego” (ōgata rikujō kōgekkiki) do wytwórni Nakajima, która już zebrała pewne doświadczenie na tym polu, projektując czterosilnikowy bombowiec G5N, mimo że ostatecznie okazał się nieudany^[3]. Podjęto tam od razu prace nad samolotem o kryptonimie N-40, którymi kierował inż. Ken’ichi Matsumura^[3]. Wśród jego założeń było wykorzystanie maksymalnej liczby już istniejących podzespołów, rygorystyczne utrzymanie założonej masy konstrukcji i staranne opracowanie projektu jeszcze przed budową prototypu^[3]. 5 marca 1943 roku przedstawiciele marynarki przedyskutowali z konstruktorami założenia projektowe, 12 maja została oceniona drewniana makieta przedniej części, a w czerwcu całego samolotu^[4]. Przez kolejne pół roku wprowadzano zmiany w projekcie^[4].

Dopiero 14 września 1943 roku oficjalnie zlecono wytwórni Nakajima budowę samolotu i wydano specyfikację na samolot bombowo-torpedowy bazowania lądowego Typ 18 (18-shi rikujō kōgekkiki, w skrócie 18-shi rikkō), która określała osiągi, jakie miał spełniać^[4]. Wymagano, aby nowa maszyna była zdolna osiągać prędkość 590 km/h i wznosić się na wysokość 8000 metrów w czasie 20 minut, zasięg z pełnym ładunkiem 4000 kg bomb miał być nie mniejszy niż 3700 km, a zasięg maksymalny 7408 km^[5]. Uzbrojenie strzeleckie miało zapewnić ochronę przed atakami myśliwców ze wszystkich kierunków bez martwych pól ostrzału^[5]. Układ stanowisk strzeleckich został wzorowany na przebadanej amerykańskiej zdobycznej „latającej fortecy” B-17E^[4].

Prototypy

Prace nad bombowcem były prowadzone w ścisłej tajemnicy w należących do firmy zakładach w Koizumi. Samolot otrzymał oficjalne oznaczenie w krótkim systemie: G8N1, a w połowie 1944 roku nadano mu nazwę Renzan (z jap. „pasmo górskie”)^[4]. Pierwszy prototyp samolotu G8N1 wystartował do lotu 23 października 1944 roku i został przekazany lotnictwu Marynarki 25 grudnia tego roku^[6]. Samolot był podczas prób stateczny i dobrze reagował na stery^[6]. Kolejne trzy prototypy ukończono 29 grudnia 1944 roku oraz w marcu i czerwcu 1945 roku^[6]. Planowano, że produkcja seryjna rozpocznie się w kwietniu 1945 roku, a do końca września tego roku gotowa będzie seria 32 samolotów, oprócz 6 prototypów i 10 samolotów próbnych^[4]. Miały one tworzyć jedną grupę powietrzną (kōkūtai), która gotowość miała uzyskać na przełomie 1945/1946 roku^[4]. 12 kwietnia 1945 roku oblatany został drugi prototyp, a w czerwcu trzeci^[7].

Program prób przebiegał dość gładko, nie licząc problemów z turbosprężarkami oraz bombardowań prowadzonych przez Amerykanów^[6]. Podczas nalotów lotniczych zniszczeniu uległ trzeci prototyp Renzana zbombardowany w Koizumi przez samoloty amerykańskie, a dwa pierwsze prototypy zostały w sierpniu uszkodzone w bazie Misawa^[7]. Braki surowców strategicznych, głównie aluminium, w końcowej fazie wojny uniemożliwiły uruchomienie produkcji seryjnej maszyny, zwłaszcza że jej planowane wykorzystanie utraciło sens, i 22 czerwca 1945 roku program anulowano^[8]. W tym czasie w budowie były cztery dalsze prototypy^[7]. Jeszcze przed podjęciem decyzji o zaniechaniu produkcji opracowano projekt wykorzystania samolotu jako nosiciela bomby latającej pilotowanej przez kamikaze – Yokosuka MXY7, w związku z czym powstał projekt wersji G8N2 Renzan kai napędzanej 4 silnikami Mitsubishi MK9A o mocy 2200 KM^[8]. Nie podjęto jednak jej budowy. Projektowano następnie wersję G8N3 Renzan kai z takimi silnikami i elementami konstrukcji z mniej deficytowej stali, lecz prac projektowych nie ukończono przed anulowaniem programu^[8].

Czwarty prototyp G8N zdobyty przez Amerykanów, w Newark, 1946 r.

Ocalały czwarty prototyp Renzan został zdobyty przez Amerykanów, doprowadzony do sprawności przy użyciu części z dwóch pierwszych prototypów, i 7 grudnia 1945 roku przetransportowany lotem z Koizumi do Oppama, co stanowiło zarazem jego pierwszy lot^[2]. Został następnie przetransportowany na pokładzie lotniskowca eskortowego USS „Bogue” do Stanów Zjednoczonych^[2]. Odbył tam 23 czerwca 1946 roku lot z Newark do bazy Patterson Field koło Dayton i jeszcze jeden lot próbny, z amerykańskimi znakami, po czym został odstawiony w bazie Patterson Field. Planowano zachowanie go w organizowanym tam muzeum, lecz podczas wojny koreańskiej został złomowany, żeby zwolnić miejsce w bazie^[2].

Na podstawie niepełnych testów, przy braku możliwości osiągnięcia pełnej mocy trzech silników, uznano, że G8N1 jest ogólnie porównywalny z amerykańskimi bombowcami ciężkimi B-17 i B-24, lecz ustępuje pod względem osiągów, udźwigu bomb i zaawansowania technicznego B-29 Superfortress^[2]. Należy zauważyć, że od dwóch pierwszych bombowców G8N1 miał znacznie większą prędkość maksymalną. G8N1 nie miał być jednak bombowcem strategicznym według alianckiej doktryny (służącym do ataków na ośrodki przemysłowe i administracyjne na zapleczu przeciwnika), a bombowcem morskim, do atakowania celów lądowych i nawodnych, także przy użyciu torped^[1]. Zastosowanie czterech silników i wielkość samolotu były pochodnymi wymagań taktyczno-technicznych, dotyczących udźwigu i zasięgu^[1].

Konstrukcja

Płatowiec

Czwarty prototyp G8N zdobyty przez Amerykanów

Czwarty prototyp G8N zdobyty przez Amerykanów

Całkowicie metalowy średniopłat o konstrukcji półskorupowej. Pokrycie metalowe z wyjątkiem powierzchni sterowych pokrytych płótnem^[1]. Kadłub miał przekrój okrągły, o szerokości do 2500 mm^[2]. W przedniej części mieściło się stanowisko strzeleckie w nosie, kabina załogi i górna wieżyczka, w środkowej części komora bombowa o długości 4500 mm, a dalej dolna wieżyczka i boczne stanowiska strzeleckie^[1]. Komora bombowa umieszczona była pod dźwigarami skrzydeł, a nad nimi było wąskie przejście do tyłu kadłuba^[1]. W tylnej części kadłuba przymocowane było usterzenie i na końcu kadłuba znajdowała się wieżyczka ogonowa^[1]. Załoga składała się z 7 osób: dowódcy, dwóch pilotów, radiotelegrafisty i mechanika (siedzących w głównej kabinie), obserwatora/bombardiera/nawigatora siedzącego w nocie kadłuba oraz tylnego strzelca w wieżyczce ogonowej^[1]. W razie odpierania ataków lotnictwa wszyscy członkowie załogi oprócz pilotów obsługiwali uzbrojenie. Kabiny nie były ciśnieniowe, oszklenie było ze szkła hartowanego^[1].

Dla uzyskania wysokiej prędkości przy dużym zasięgu skrzydła miały stosunkowo niewielką powierzchnię 112 m² i duże wydłużenie 9,45, powodujące wysokie obciążenie powierzchni, a także profil laminarny, o maksymalnej grubości w 36% cięciwy^[9]. Były one dwudźwigarowe, proste, o wzniosie 4°, o dużym i trapezowym obrysie, z zaokrąglonymi końcówkami^[1][9]. U nasady cięciwa wynosiła 5409 mm (grubość względna 16,08), na końcówkach 1518 mm (grubość względna 10,6%)^[1]. Skrzydła były wyposażone w lotki i skuteczne dwusegmentowe klapy szczelinowe, rozdzielone gondolami wewnętrznej pary silników^[9]. Podwozie trójpodporowe z kołem przednim chowanym do kadłuba (rozmiar 850 × 340 mm) i kołami głównymi chowanymi do gondol wewnętrznych silników (rozmiar 1450 × 500 mm)^[6].

Napęd i zbiorniki paliwa

Zespół napędowy tworzyły cztery 18-cylindrowe silniki w układzie potrójnej gwiazdy Nakajima Homare 24 NK9K-L o mocy startowej każdej jednostki wynoszącej po 2000 KM i 1850 KM na wysokości 8000 metrów. Silniki napędzały czterołopatowe śmigła o regulowanym skoku i średnicy 4 m oraz wentylatory chłodzące. Silniki były wyposażone w jednostopniowe dwubiegowe sprężarki mechaniczne oraz turbosprężarki Hitachi typ 92 zwiększające sprawność silników i umożliwiające loty na dużej wysokości^[9]. Silniki był też wyposażone w instalację wtrysku metanolu dla krótkotrwałego zwiększenia mocy^[9].

Zbiorniki paliwa o pojemności 13 400 l posiadały okładzinę samouszczelniającą i mieściły się w kadłubie nad komorą bombową (cztery) i w skrzydłach (sześć)^[7]. W komorze bombowej można było umieścić dodatkowe zbiorniki paliwa o pojemności 700 l (dla misji bombowych ze zmniejszonym ładunkiem) lub 3000 l (dla misji rozpoznawczych)^[6]. Zasięg wynosił 3704 km z pełnym ładunkiem 4000 kg bomb, 6482 km z dodatkowymi zbiornikami i ładunkiem 1000 kg bomb oraz 7464 km dla misji rozpoznawczych^[1].

Uzbrojenie

Zestaw uzbrojenia obronnego obejmował trzy wieżyczki strzeleckie na ogonie, pod kadłubem i na grzbiecie, każda wyposażona w dwa działka Typ 99 Wzór 2 kalibru 20 mm, oraz dziobowe stanowisko strzeleckie z dwoma karabinami maszynowymi Typ 2 Model 1 kalibru 13 mm^[7]. Po bokach kadłuba za skrzydłami znajdowały się dwa dodatkowe stanowiska strzeleckie z pojedynczymi karabinami Typ 2 Model 1 kalibru 13 mm obsługiwanymi ręcznie^[7]. Zapas amunicji wynosił po 300 nabojów na lufę w wieżyczce grzbietowej i ogonowej i stanowiskach bocznych i po 200 w wieżyczce dolnej i stanowisku nosowym^[7].

Ładunek bombowy w misjach dalekiego zasięgu wynosił 1000 kg (4 bomby po 250 kg), maksymalny ładunek wynosił do 4000 kg bomb (np. 8 bomb po 250 kg, 3 bomby po 800 kg, 2 bomby po 1500 kg lub 2000 kg)^[7]. Uzbrojenie mogły stanowić również dwie torpedy lotnicze kalibru 450 mm Typ 91 lub Typ 4 Wzór 1^[7].

Zobacz też

Podobne lub porównywalne samoloty:

• Boeing B-17 Flying Fortress
• Consolidated PB4Y-2 Privateer
• Focke-Wulf Fw 200

Przypisy

1. Wieliczko 2018 ↓, s. 93.
2. Wieliczko 2018 ↓, s. 98.
3. Wieliczko 2018 ↓, s. 88-89.
4. Wieliczko 2018 ↓, s. 91.
5. G8N Renzan. Ugołok Nieba, 2004. [dostęp 2020-09-19]. (ros.).
6. Wieliczko 2018 ↓, s. 94-96.
7. Wieliczko 2018 ↓, s. 96.
8. Wieliczko 2018 ↓, s. 97.
9. Wieliczko 2018 ↓, s. 90, 93-94.

Bibliografia

• G8N Renzan. Ugołok Nieba, 2004. [dostęp 2020-09-19]. (ros.).
• Leszek A. Wieliczko. Nakajima G8N Renzan (Rita). „Lotnictwo”. Nr 12/2018. XXI (204), grudzień 2018. Magnum X.