Đại tư tế của Amun

Đại tư tế của Amun
bằng chữ tượng hình

Đại tư tế của Amun, hay Đệ nhất Tiên tri của Amun, là một danh hiệu có cấp bậc cao nhất được phong cho những tư tế của thần Amun, vị thần tối cao trong văn hóa Ai Cập cổ đại^[1]. Danh hiệu này xuất hiện sớm nhất là vào đầu thời kỳ Tân vương quốc, tức là vào đầu Vương triều thứ 18.

Lịch sử

Thông qua việc sùng bái thần Amun bởi những vị quốc vương Ai Cập, các tư tế của dần nắm trong tay nhiều quyền hành dưới thời Vương triều thứ 18. Do Amun được xem là vị thần bảo hộ của cả thành phố Thebes, nên chức danh này còn được gọi là Tư tế của Amun tại Thebes. Chức tư tế của Amun tại Thebes được phân thành 4 bậc từ cao đến thấp như sau^[2]:

Đại tư tế của Amun, hay Đệ nhất Tiên tri của Amun.
Đệ nhị Tư tế của Amun, hay Đệ nhị Tiên tri của Amun.
Đệ tam Tư tế của Amun, hay Đệ tam Tiên tri của Amun.
Đệ tứ Tư tế của Amun, hay Đệ tứ Tiên tri của Amun.

Đại tư tế, lãnh chúa Herihor và vương phi Nodjmet.

Trong thời kỳ Amarna, là giai đoạn mà Pharaon Akhenaten cai trị, các tư tế của Amun bị hạn chế quyền hành rất nhiều, do vị vua này chỉ tôn sùng duy nhất thần mặt trời Aten. Một tư tế hiếm hoi được ghi nhận dưới thời kỳ này là Maya. Sau khi Akhenaten băng hà, con trai ông là Pharaon Tutankhamun mới khôi phục lại giáo phái đa thần như trước. Từ thời Pharaon Ramesses II, nhiều tể tướng trong triều được chỉ định kiêm luôn cả chức Tư tế của Amun^[3]. Vào cuối thời kỳ Tân vương quốc, quyền lực của các Đại tư tế dần trở nên mạnh mẽ, lấn lướt cả các Pharaon. Bằng chứng là việc Đại tư tế Ramessesnakht đã nắm quyền từ thời Ramesses IV đến thời Ramesses IX. Con trai ông, Amenhotep, kế nhiệm cha mình và đã xảy ra mâu thuẫn với Phó vương của Kush, Pinehesy. Pinehesy đã đánh đuổi Amenhotep về phía bắc và bao vây toàn bộ Thebes.

Sau thời kỳ này, tướng Herihor và Piankh (được nghĩ là có mối quan cha vợ-con rể) đã đảm nhận danh hiệu Đại tư tế của Amun vào khoảng năm thứ 19 của Ramesses IX (khoảng năm 1080 TCN), đánh dấu sự trỗi dậy của các Đại tư tế từ đó. Hậu duệ của Piankh sau đó đã giành quyền kiểm soát toàn bộ Thượng Ai Cập, đồng cai trị với các Pharaon Vương triều thứ 21 ở Hạ Ai Cập. Tuy nhiên, họ không được xem là một triều đại độc lập với các đặc quyền của một Pharaon, và khoảng năm 943 TCN, sự ảnh hưởng của các tư tế Amun dần suy giảm.

Hậu duệ của Đại tư tế Piankh có hai người trở thành quốc vương của Ai Cập trong thời kỳ Vương triều thứ 21, là Pharaon Psusennes I, con của Đại tư tế Pinedjem I, và Psusennes II, con của Đại tư tế Pinedjem II.

Các tư tế được ghi nhận

Tân Vương quốc (Vương triều thứ 18 - 20)

Đại Tư tế của Amun	Pharaon	Vương triều
Thuty Minmontu	Ahmose I	Vương triều thứ 18
Hapuseneb	Hatshepsut	Vương triều thứ 18
Menkheperreseneb I Menkheperreseneb II	Thutmose III	Vương triều thứ 18
Amenemhat Mery	Amenhotep II	Vương triều thứ 18
Ptahmose Meryptah	Amenhotep III	Vương triều thứ 18
Maya	Akhenaten	Vương triều thứ 18
Wennefer (hay Parennefer)	Tutankhamen Horemheb	Vương triều thứ 18
Nebneteru Tenry	Seti I	Vương triều thứ 19
Nebwenenef Hori Paser Bakenkhonsu I	Ramesses II	Vương triều thứ 19
Roma-Roy	Ramesses II Merenptah Seti II	Vương triều thứ 19
Bakenkhonsu II	Setnakhte Ramesses III	Vương triều thứ 20
Ramessesnakht	Ramesses IV đến Ramesses IX	Vương triều thứ 20
Amenhotep	Ramesses IX đến Ramesses XI	Vương triều thứ 20
Piankh Herihor	Ramesses XI	Vương triều thứ 20

Chuyển tiếp thứ ba

Vương triều thứ 21

Đại Tư tế của Amun	Pharaon	Ghi chú
Pinedjem I	Smendes Amenemnisu	Con rể của Ramesses XI, và là cha của Pharaon Psusennes I.
Masaharta	Psusennes I	Con của Pinedjem I.
Djedkhonsuefankh	Psusennes I	Con của Pinedjem I.
Menkheperre	Psusennes I Amenemope	Con của Pinedjem I.
Smendes II	Amenemope Osorkon Già	Con của Menkheperre.
Pinedjem II	Osorkon Già Siamun	Con của Menkheperre.
Psusennes III	Siamun	Được nghĩ là Pharaon Psusennes II trước khi lên ngôi. Con của Pinedjem II.

Vương triều thứ 22

Đại Tư tế của Amun	Pharaon	Ghi chú
Iuput	Shoshenq I Osorkon I	Con của Shoshenq I, và là anh em với Osorkon I.
Shoshenq C	Osorkon I	Con của Osorkon I.
Iuwelot	Osorkon I Shoshenq II Takelot I	Con của Osorkon I, và là anh em với Shoshenq II (?) và Takelot I.
Smendes III	Takelot I	Con của Osorkon I.
Nimlot C	Osorkon II	Không rõ người tiền nhiệm. Con của Osorkon II.
Takelot II		Con của Nimlot C, sau trở thành Pharaon kế vị ông nội là Osorkon II.

Vương triều thứ 23

Đại Tư tế của Amun	Pharaon	Ghi chú
Harsiese A		Con của Shoshenq C, sáng lập Vương triều thứ 23.
Osorkon III		Con của Takelot II, sau trở thành Pharaon kế vị Shoshenq VI.
Osorkon F	?	Được cho là con của Pharaon Rudamun, tức cháu nội của Osorkon III.

Tham khảo

^ Aidan Dodson & Dyan Hilton (2010), The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Nhà xuất bản Thames & Hudson ISBN 978-0500288573
^ Aidan Dodson & Dyan Hilton (2004), The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Nhà xuất bản Thames & Hudson ISBN 0-500-05128-3
^ K.A. Kitchen (1996), Ramesside Inscriptions, Translated and Annotated Translations (quyển III), Nhà xuất bản Wiley ISBN 9780631184270

[1] Aidan Dodson & Dyan Hilton (2010), The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Nhà xuất bản Thames & Hudson ISBN 978-0500288573

[2] Aidan Dodson & Dyan Hilton (2004), The Complete Royal Families of Ancient Egypt, Nhà xuất bản Thames & Hudson ISBN 0-500-05128-3

[3] K.A. Kitchen (1996), Ramesside Inscriptions, Translated and Annotated Translations (quyển III), Nhà xuất bản Wiley ISBN 9780631184270

[1]

[2]

[3]