Đồng hồ sáu giờ

Đồng hồ sáu giờ tại Cung điện Quirinal, Roma

Đồng hồ sáu giờ hay đồng hồ 6 giờ (tiếng Anh: six-hour clock) là một quy ước thời gian mà 24 giờ trong một ngày được chia thành 4 giai đoạn gọi là 4 quý, mỗi quý có 6 giờ. Quy ước này ít phổ biến hơn đồng hồ 24 giờ và đồng hồ 12 giờ.

Các giờ của mỗi quý được đánh số là: 6, 1, 2, 3, 4 và 5. Các quý được ký hiệu là: SA (sáng) - quý 1, TR (trưa) - quý 2, CH (chiều) - quý 3 và TÔ (tối) - quý 4.

24 giờ	6 giờ
00:00	6:00 SA (nửa đêm)
01:00	1:00 SA
02:00	2:00 SA
03:00	3:00 SA
04:00	4:00 SA
05:00	5:00 SA
06:00	6:00 TR
07:00	1:00 TR
08:00	2:00 TR
09:00	3:00 TR
10:00	4:00 TR
11:00	5:00 TR
12:00	6:00 CH (giữa trưa)
13:00	1:00 CH
14:00	2:00 CH
15:00	3:00 CH
16:00	4:00 CH
17:00	5:00 CH
18:00	6:00 TÔ
19:00	1:00 TÔ
20:00	2:00 TÔ
21:00	3:00 TÔ
22:00	4:00 TÔ
23:00	5:00 TÔ

Tại Ý

Đồng hồ sáu giờ là một hệ thống ký hiệu ngày và giờ ở Ý được phát minh trước đồng hồ 24 giờ hiện đại. Trong hệ thống này, ngày bắt đầu vào buổi tối, khi hoàng hôn kết thúc, khoảng nửa giờ sau khi mặt trời lặn, và 24 giờ tiếp theo được chia thành bốn quý, mỗi quý sáu giờ.

Theo lịch sử, một số hệ thống tính giờ cổ đại khác được biết là bắt đầu một ngày vào lúc chạng vạng. Trong trường hợp này, thông lệ ở Ý có từ thời Trung cổ,^[1] ở lãnh địa Giáo hoàng, sau đó lan sang các vùng khác ở miền trung nước Ý. Nó bắt nguồn từ truyền thống đan sĩ chia ngày theo giờ cầu nguyện. Mặc dù phổ biến từ những năm 1400 đến những năm 1600, nhưng nó đã được thay thế bằng đồng hồ 12 giờ đầu tiên ở miền bắc và ở miền nam vào khoảng đầu những năm 1800.

Nhiều tòa nhà lịch sử ở Ý có mặt đồng hồ cổ được chia thành sáu giờ, quay bốn vòng mỗi ngày.

Một chiếc đồng hồ chỉ đếm sáu giờ có ưu điểm là đơn giản hơn nhiều về mặt cơ học.^[2]

Tại Đông Nam Á

Đồng hồ sáu giờ cũng là hệ thống tính giờ truyền thống được sử dụng trong tiếng Thái và trước đây là tiếng Lào và tiếng Khmer, cùng với đồng hồ 24 giờ chính thức. Giống như các hệ thống phổ biến khác, nó đếm hai mươi bốn giờ trong một ngày, nhưng nó chia ngày thành bốn quý, đếm sáu giờ trong mỗi quý. Giờ trong mỗi quý (trừ giờ thứ sáu) được nói bằng các từ hoặc cụm từ chỉ thời gian, đó là:

• ... mong chao (tiếng Thái: ...โมงเช้า, [mōːŋ tɕʰáːw]) nửa đầu của ban ngày (07:00 to 12:59)
• Bai ... mong (บ่าย...โมง, [bàːj mōːŋ]) nửa sau của ban ngày (13:00 to 18:59)
• ... thum (...ทุ่ม, [tʰûm]) nửa đầu của ban đêm (19:00 to 00:59)
• Ti ... (ตี..., [tīː]) nửa sau của ban đêm (01:00 to 06:59)

Những thuật ngữ này được cho là có nguồn gốc từ âm thanh của các dụng cụ đo thời gian truyền thống. Cồng được sử dụng để báo giờ vào ban ngày và trống vào ban đêm. Do đó, các thuật ngữ mong, một từ tượng thanh của tiếng cồng, và thum, từ tượng thanh của tiếng trống. Ti là một động từ có nghĩa là đánh hoặc đập, và được cho là có nguồn gốc từ hành động đánh vào chính dụng cụ đo thời gian.^[3] Chao và bai lần lượt được dịch là sáng và chiều, và giúp phân biệt hai quý ban ngày.

Giờ thứ sáu của mỗi quý được chỉ ra bằng một tập hợp các thuật ngữ khác nhau. Giờ thứ sáu lúc bình minh được gọi là yam rung (ย่ำรุ่ง, [jâm rûŋ]), và giờ thứ sáu lúc hoàng hôn được gọi là yam kham (ย่ำค่ำ, [jâm kʰâm]), cả hai đều ám chỉ hành động đánh cồng hoặc trống liên tiếp để báo hiệu sự chuyển đổi ngày-đêm (yam), trong đó rung và kham, có nghĩa là bình minh và hoàng hôn, biểu thị thời gian của những sự kiện này. Giờ giữa trưa và nửa đêm lần lượt được gọi là thiang (เที่ยง , [tʰîaːŋ], hoặc thiang wan, เที่ยงวัน, [tʰîaːŋ wān]) và thiang khuen (เที่ ยงคืน, [tʰîaːŋ kʰɯ̄ːn]), cả hai đều dịch theo nghĩa đen là giữa trưa và nửa đêm.

Hệ thống này đã được sử dụng dưới một số hình thức kể từ thời Vương quốc Ayutthaya, nhưng chỉ được Vua Chulalongkorn biên soạn tương tự như hình thức hiện tại vào năm 1901 trong Công báo Hoàng gia 17:206.^[4] Ngày nay, nó chỉ được sử dụng trong lời nói thông tục.

Hệ thống đồng hồ sáu giờ đã bị bãi bỏ ở Lào và Campuchia trong thời Campuchia thuộc Pháp, và hệ thống đồng hồ 24 giờ của Pháp (ví dụ: 3h00) đã được sử dụng kể từ đó.

Định dạng đồng hồ

So sánh các hệ thống như sau:

Ý nghĩa	6 giờ		6 giờ (cách gọi khác)		24 giờ	12 giờ
	Tiếng Thái	RTGS	Tiếng Thái	RTGS
1 giờ sáng	ตีหนึ่ง	ti nueng	ตีหนึ่ง	ti nueng	01:00	1:00 SA
2 giờ sáng	ตีสอง	ti song	ตีสอง	ti song	02:00	2:00 SA
3 giờ sáng	ตีสาม	ti sam	ตีสาม	ti sam	03:00	3:00 SA
4 giờ sáng	ตีสี่	ti si	ตีสี่	ti si	04:00	4:00 SA
5 giờ sáng	ตีห้า	ti ha	ตีห้า	ti ha	05:00	5:00 SA
6 giờ trưa	ตีหก, ย่ำรุ่ง	ti hok, yam rung	ตีหก, หกโมงเช้า	ti hok, hok mong chao	06:00	6:00 SA
1 giờ trưa	โมงเช้า	mong chao	เจ็ดโมง (เช้า)^*	chet mong (chao)^*	07:00	7:00 SA
2 giờ trưa	สองโมงเช้า	song mong chao	แปดโมง (เช้า)^*	paet mong (chao)^*	08:00	8:00 SA
3 giờ trưa	สามโมงเช้า	sam mong chao	เก้าโมง (เช้า)^*	kao mong (chao)^*	09:00	9:00 SA
4 giờ trưa	สี่โมงเช้า	si mong chao	สิบโมง (เช้า)^*	sip mong (chao)^*	10:00	10:00 SA
5 giờ trưa	ห้าโมงเช้า	ha mong chao	สิบเอ็ดโมง (เช้า)^*	sip et mong (chao)^*	11:00	11:00 SA
giữa trưa	เที่ยงวัน	thiang wan	เที่ยงวัน	thiang wan	12:00	12:00 SA
1 giờ trưa	บ่ายโมง	bai mong	บ่ายโมง	bai mong	13:00	1:00 CH
2 giờ trưa	บ่ายสองโมง	bai song mong	บ่ายสองโมง	bai song mong	14:00	2:00 CH
3 giờ trưa	บ่ายสามโมง	bai sam mong	บ่ายสามโมง	bai sam mong	15:00	3:00 CH
4 giờ trưa	บ่ายสี่โมง	bai si mong	บ่ายสี่โมง^**	bai si mong^**	16:00	4:00 CH
5 giờ trưa	บ่ายห้าโมง	bai ha mong	บ่ายห้าโมง^**	bai ha mong^**	17:00	5:00 CH
6 giờ tối	หกโมงเย็น, ย่ำค่ำ	hok mong yen, yam kham	หกโมงเย็น	hok mong yen	18:00	6:00 CH
1 giờ tối	หนึ่งทุ่ม	nueng thum	หนึ่งทุ่ม	nueng thum	19:00	7:00 CH
2 giờ tối	สองทุ่ม	song thum	สองทุ่ม	song thum	20:00	8:00 CH
3 giờ tối	สามทุ่ม	sam thum	สามทุ่ม	sam thum	21:00	9:00 CH
4 giờ tối	สี่ทุ่ม	si thum	สี่ทุ่ม	si thum	22:00	10:00 CH
5 giờ tối	ห้าทุ่ม	ha thum	ห้าทุ่ม	ha thum	23:00	11:00 CH
nửa đêm	หกทุ่ม, เที่ยงคืน, สองยาม	hok thum, thiang khuen, song yam	หกทุ่ม, เที่ยงคืน	hok thum, thiang khuen	24:00, 00:00	12:00 CH

^* Từ chao (เช้า) ở đây là tùy chọn vì các số từ 7 đến 11 không được sử dụng ở nơi khác

^** Trong đàm thoại, si mong yen (สี่โมงเย็น) và ha mong yen (ห้าโมงเย็น) cũng được nói nếu được coi là buổi tối

Xem thêm

• Đồng hồ 24 giờ
• Đồng hồ 12 giờ
• Ký hiệu ngày và giờ ở Thái Lan
• Lịch Thái Lan
• Chữ số Thái Lan
• Giờ ở Thái Lan

Tham khảo

1. “Six-hour clock - Worldtempus”. en.worldtempus.com (bằng tiếng Anh). Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 2 năm 2023. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2020.
2. “Orologi a sei ore”. Pistoia nel mondo (bằng tiếng Ý). 22 tháng 5 năm 2015. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2020.
3. Thongprasert, Chamnong (1985), “ทุ่ม-โมง-นาฬิกา (Thum-Mong-Nalika)”, ภาษาไทยไขขาน (Thai Unlocked), Bangkok: Prae Pitaya Press, tr. 229–237, Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 7 năm 2009. (bằng tiếng tiếng Thái)
4. “ประกาศใช้ทุ่มโมงยาม” (PDF), Royal Gazette (17), tr. 206, 29 tháng 7 năm 1901, Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 9 tháng 6 năm 2012, truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2008. (bằng tiếng tiếng Thái)