Tiếng Thái

Đừng nhầm lẫn với Ngữ chi Thái.

Tiếng Thái
Tiếng Xiêm
ภาษาไทย, Phasa Thai
Phát âm	[pʰāːsǎːtʰāj]
Khu vực	Thái Lan Campuchia: (Koh Kong (huyện))
Tổng số người nói	20–36 triệu 44 triệu người nói cùng với tiếng Lự, tiếng Lanna, Tiếng Thái Đen, tiếng Isan, tiếng Nam Thái, tiếng bắc Khmer và tiếng Lào (2001)[1]
Dân tộc	Thái Trung Tâm, người Thái gốc Hoa, người Thái Đen, người Lự, người Khmer,...
Phân loại	Tai-Kadai Nhánh Thái Nhánh Tây Nam Chiang Saen Tiếng Thái
Hệ chữ viết	Chữ Thái Braille Thái Thái Khom (sử dụng trong nghi lễ)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Thái Lan  ASEAN[2]
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại	Campuchia (Koh Kong)  Malaysia (Kedah, Perlis, Kelantan và Hulu Perak)  Myanmar (Tanintharyi)
Quy định bởi	Hội Hoàng gia Thái Lan
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	th
ISO 639-2	tha
ISO 639-3	tha
Glottolog	thai1261[3]
Linguasphere	47-AAA-b

Tiếng Thái (ภาษาไทย, chuyển tự: phasa thai, đọc là Pha-xả Thay), trong lịch sử còn gọi là tiếng Xiêm, là ngôn ngữ chính thức của Thái Lan và là tiếng mẹ đẻ của người Thái, dân tộc chiếm đa số ở Thái Lan.

Tiếng Thái là một thành viên của nhóm ngôn ngữ Thái của ngữ hệ Tai-Kadai. Các ngôn ngữ trong hệ Tai-Kadai được cho là có nguồn gốc từ vùng miền Nam Trung Quốc ngày nay và nhiều nhà ngôn ngữ học đã đưa ra những bằng chứng về mối liên hệ với các ngữ hệ Nam Á, Nam Đảo, hoặc Hán-Tạng. Đây là một ngôn ngữ có thanh điệu (tonal) và có tính phân tích (analytic). Sự phối hợp thanh điệu, quy tắc chính tả phức tạp, tạo liên hệ (có thể là liên tưởng?) và sự phân biệt trong hệ thống thanh điệu khiến tiếng Thái trở nên khó học với những người chưa từng sử dụng ngôn ngữ có liên quan.

Quốc ngữ của Thái Lan - thứ tiếng được dạy trong tất cả các trường học - là tiếng Thái phương ngữ của đồng bằng miền Trung. Nó còn được gọi là tiếng Thái Xiêm, hay tiếng Thái Bangkok như cách gọi của những người dân quê. Mặc dù gần như tất cả người dân trong nước đều ít nhiều biết phương ngữ này nhưng nhiều người Thái Lan, ngay cả những người thuộc dân tộc Thái, vẫn nói bằng nhiều "phương ngữ" khác nhau.

Nhìn chung thì tiếng Thái tiêu chuẩn và các "phương ngữ" Thái là tiếng mẹ đẻ của khoảng 84% dân số. Tiếng Trung Quốc (tiếng Tiều) là ngôn ngữ của khoảng 10% dân số.

Tiếng Lào và tiếng Thái Lan có quan hệ khá gần gũi. Người Thái Lan và người Lào nói chuyện có thể hiểu nhau, tuy nhiên chữ Lào và chữ Thái Lan khác nhau. 20 triệu người (⅓ dân số Thái Lan) ở vùng Đông Bắc Thái Lan nói tiếng Lào như tiếng mẹ đẻ trong khi thông thạo tiếng Thái thông qua giáo dục. Tuy nhiên vì lý do chính trị nên chính phủ Thái Lan đã đổi tên ngôn ngữ này thành tiếng Isan và thậm chí coi đây là các phương ngữ của tiếng Thái.^[4]. Ngoài ra, tiếng Bắc Thái được 6 triệu người ở các tỉnh cực bắc đất nước sử dụng và tiếng Nam Thái được 5 triệu người ở các tỉnh cực nam sử dụng. Cũng vì lý do chính trị nên chính phủ Thái Lan chỉ coi đây là "phương ngữ" của tiếng Thái chứ không phải là các ngôn ngữ riêng biệt.

Hơn một nửa từ vựng trong tiếng Thái được vay mượn từ Pali và Sanskrit (tiếng Phạn).

Lịch sử

Xưa nay, nhiều người chưa xác định được cụ thể thời điểm xuất hiện của chữ Thái. Chữ Thái cổ xưa nhất chính là chữ của Người Thái Đen (Tay Đằm ไทดำ/ ꪼꪕ ꪒꪾ) ngày nay. Người ta chưa thể xác định rõ chữ Thái Đen ra đời từ khi nào, tuy nhiên người ta đã biết đến các cuốn sách ghi chép từ thế kỷ XI, do đó có thể chữ Thái Đen đã ra đời từ trước đó khá lâu.

Vị vua vĩ đại nhất của vương triều Sukhothai là Răm-khăm-hẻng (Ramkhamhaeng) đã cho xây dựng một tấm bia kỉ niệm bằng đá khắc những dòng chữ tôn vinh triều đại của ông. Tấm bia được khắc bằng một thứ chữ viết mới, đó là thứ chữ viết thuần của người Thái.

Bảng chữ cái Thái có nguồn gốc hoặc ít nhất chịu ảnh hưởng từ bảng chữ cái Khmer Cổ, một loại chữ được phát triển từ ký tự Pallava có nguồn gốc từ miền nam Ấn Độ.^[5][6] Ký tự Pallava lại dựa trên ký tự Brahmi, một loại chữ viết của Ấn Độ cổ đại.^[7][8] Chữ Thái được hình thành từ nét cong từ bộ chữ của người Thái đen kết hợp với nét thẳng từ bộ chữ Tamil (Ấn Độ); kết quả cho ra bảng chữ cái tiếng Thái được dùng phổ biến ngày nay.

Trong văn bản của vua Răm-khăm-hẻng, cả phụ âm lẫn nguyên âm được viết trên cùng một dòng. Nhưng về sau cách viết này đã thay đổi đến nỗi chỉ có các phụ âm được viết trên cùng một dòng, còn các nguyên âm được viết bên ngoài dòng (trên hay dưới). Đến thời đại in ấn sách vở, cách viết này đã gây nhiều khó khăn trong việc xếp chữ in và sắp xếp trật tự từ vựng trong từ điển. Những rắc rối đó vẫn còn tồn tại dai dẳng đến tận bây giờ.

Thanh điệu trong tiếng Thái

Tiếng Thái thuộc nhánh Thái Tây Nam trong nhóm ngôn ngữ Tai thuộc ngữ hệ Tai-Kadai có quan hệ gần với tiếng Lào, Shan, Thái Đen, Phu Thái, tiếng Lự,...và xa hơn nữa là tiếng Tráng, Tày, Nùng, tiếng Thái Na. Những từ Thái thuần là những từ đơn âm tiết và có cấu trúc khá giống như trong tiếng Việt. Tiếng Thái có năm thanh, cũng gần giống như tiếng Việt:

• Thanh cao - Thanh luyến lên (mái thô ไม้โท)
• Thanh thấp - Thanh huyền (mái ệk ไม้เอก)
• Thanh bằng - Thanh không hay thanh ngang (mái sả măn ไม้สามัญ)
• Thanh sắc (mái tri ไม้ตรี)
• Thanh hỏi (mái chặt ta wa ไม้จัตวา)

Riêng "thanh luyến xuống" (hay còn gọi là "thanh lên - xuống")^[9] thì là một thanh đặc biệt. Ta không thấy thanh này trong tiếng Việt. Và chính với thanh điệu đặc biệt này đã tạo cho tiếng Thái trở thành một thứ tiếng giàu ngữ điệu, lên bổng xuống trầm uyển chuyển, ấn tượng, dễ nghe và lôi cuốn.^[10]

Tuy nhiên tiếng Thái không có thanh "nặng" như trong tiếng Việt và điều này khiến người Thái gặp khó khăn trong việc học phát âm tiếng Việt. Cũng như "thanh lên - xuống" trong tiếng Thái, có thể coi là một "cơn ác mộng" đối với người học tiếng Thái như một ngoại ngữ (trừ trường hợp người Lào vì tiếng Lào và tiếng Thái rất giống nhau, chỉ khác ở một số cách sử dụng thanh điệu).

Ngôn ngữ địa phương tại Thái Lan

Hơn 69 triệu người nói tiếng Thái (năm 2020).^[11] Hơn nữa, hầu hết người Thái ở các vùng phía bắc và đông bắc (Isản) của đất nước ngày nay là những người nói song ngữ Trung Thái và các phương ngữ khu vực tương ứng của họ do thực tế rằng giọng Bangkok (Trung Thái) là ngôn ngữ dành cho các lĩnh vực truyền hình, giáo dục, tin tức, và tất cả các hình thức truyền thông.^[12] Một nghiên cứu gần đây cho thấy rằng những người nói tiếng Bắc Thái (hay tiếng Khăm Mueang) đã trở nên quá ít, vì hầu hết người dân ở miền Bắc Thái Lan hiện nay luôn nói tiếng Thái Chuẩn, do đó họ hiện đang sử dụng hầu hết các từ Trung Thái và gia vị. chỉ nói với giọng "kham mueang".^[13][14] Tiếng Thái chuẩn dựa trên sổ đăng ký của các lớp học được đào tạo ở Bangkok. Ngoài phương ngữ Bangkok, Thái Lan là quê hương của các ngôn ngữ Tai có liên quan khác . Mặc dù một số nhà ngôn ngữ học phân loại các phương ngữ này là các ngôn ngữ có liên quan nhưng riêng biệt, người bản ngữ thường xác định chúng là các biến thể khu vực hoặc phương ngữ của cùng một ngôn ngữ Thái Lan, hoặc là "các loại tiếng Thái khác nhau".^[15]

Vùng trung tâm Thái

Video về một phụ nữ nói giọng Thái chuẩn (Bangkok)

• Đồng bằng trung tâm:
  • Phương ngữ Ayutthaya (Thái chuẩn, Bắc Bangkok), được nói bản địa ở các vùng lân cận Bangkok như Ayutthaya, Ang Thong, Lopburi, Saraburi, Nakhon Nayok, Nonthaburi, Pathum Thani, Samut Sakhon và Samut Prakan cùng với Bắc Bangkok. Phương ngữ này là phương ngữ truyền thống của tầng lớp lao động ở Bắc Bangkok, chỉ một phương ngữ được sử dụng trong hệ thống giáo dục và trên Tin tức Hoàng gia Thái Lan hoặc các phương tiện truyền thông bảo thủ bằng tiếng Thái.
  • Phương ngữ Thonburi (còn gọi là phương ngữ Bangkok), được nói ở Thon Buri của Bangkok. Phương ngữ này có một số ảnh hưởng tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Ba Tư.
  • Phương ngữ Minburi, được nói ở phía Đông Bangkok (gồm các quận Minburi, Nongchok, Khlongsamwa và Lat Krabang ), phương ngữ này có một số ảnh hưởng tiếng Mã Lai.
  • Phương ngữ miền Đông, được nói ở Chachoengsao (ngoại trừ Mueang Paet Riu, Bang Khla, Ban Pho và Bang Pakong, nói phương ngữ Chonburi) và Prachinburi (ngoại trừ Nadi và Prachantakham nói tiếng Isản)
  • Viêng Chăn Trung Thái, được nói ở Tha Bo và một số vùng của Ratchaburi. Có liên quan mật thiết và đôi khi được coi là một loạt các phương ngữ Ayutthaya.
• Phương ngữ truyền thống.
  • Phương ngữ Suphanburi, được nói ở Suphanburi, Sing Buri, Nakhon Pathom, một phần của Samut Songkhram, một phần của Ratchaburi và một số vùng của tỉnh Rayong. Phương ngữ này là dạng chuẩn trong Vương quốc Ayutthaya, nhưng ngày nay chỉ còn ở Khon.
  • Phương ngữ Kanchanaburi, được nói ở Kanchanaburi. Có quan hệ họ hàng gần và đôi khi được phân loại là nhiều loại phương ngữ Suphanburi.
  • Phương ngữ Rayong, được nói ở Rayong, Bang Lamung (bên ngoài thành phố Pattaya), Sattahip và một phần của Si Racha
  • Phương ngữ Chantaburi-Trat, được nói ở Chanthaburi, Trat và phần phía Nam của Sa Kaeo và một phần tỉnh Koh Kong của Campuchia.

Miền Trung Thái Lan

• Vùng cốt lõi:
  • Phương ngữ Krung Thep (còn được gọi là phương ngữ Phra Nakhon; phương ngữ uy tín), được sử dụng nguyên bản ở khu vực lõi của phía Phra Nakhon của Bangkok (nhưng không phải ở phía Đông và Bắc Bangkok vốn nói tiếng Thái chuẩn), tiếng Triều Châu đan xen và một số từ ngữ thuộc tiếng Khách Gia ảnh hưởng. Hầu hết tất cả các phương tiện truyền thông ở Thái Lan hoạt động bằng phương ngữ này, đó là chủ nghĩa thông tục Phasa Klang (ngôn ngữ bắc cầu ).
  • Phương ngữ Chonburi (được gọi là phương ngữ Paet Riu ở tỉnh Chachoengsao), được nói ở hầu hết các vùng ven biển của Chonburi (các huyện Mueang Chonburi, Si Racha, Bang Lamung, bao gồm cả Pattaya), Chachoengsao (Mueang Paet Riu, Bang Khla, Ban Pho và Bang Pakong) và phần phía đông của các tỉnh Samut Prakan. Phương ngữ này rất giống với phương ngữ Krungthep.
• Bao phủ các khu vực:
  • Phương ngữ Photharam: một ngôn ngữ ở các huyện Photharam , Ban Pong và Mueang Ratchaburi. Phương ngữ này được bao bọc bởi phương ngữ Ratchaburi.
  • Khonkaen - miền Trung Thái: chủ yếu được nói bởi các thương nhân Triều Châu ở huyện Mueang Khon Kaen. Phương ngữ này được bao bọc bởi phương ngữ Khon Kaen (ngôn ngữ Isản tiêu chuẩn).
  • Phương ngữ Nangrong, hầu hết được nói bởi những thương nhân Triều Châu ở huyện Nang Rong. Phương ngữ này được bao bọc bởi phương ngữ Khon Kaen, phương ngữ Ubon (một phương ngữ Isan khác), các ngôn ngữ Bắc Khmer và dân tộc Kuy.
• Leang Ka Luang^[a]
  • Phương ngữ Hatyai, được nói bởi những người không phải người Peranakan gốc Trung Quốc (đặc biệt là người Tiều) ở huyện Hat Yai (người Peranakan nói tiếng Nam Thái). Tiếng Triều Châu là chủ yếu và một số ảnh hưởng từ miền Nam Thái Lan. Phương ngữ này được bao bọc bởi miền Nam Thái Lan (phương ngữ Songkhla).
  • Phương ngữ Bandon, được nói bởi những người không phải người Peranakan có nguồn gốc Trung Quốc (đặc biệt là Triều Châu, Phúc Kiến) ở Quận Bandon; rất giống với phương ngữ Hatyai và cũng được bao bọc bởi miền Nam Thái (chủ yếu là các phương ngữ Chuẩn miền Nam Thái và Chaiya).
  • Phương ngữ Betong, được nói bởi những người không phải người Peranakan gốc Hoa (đặc biệt là tiếng Quảng Đông từ Ngọc Lâm và Triều Châu, Trung Quốc) ở khu vực Patani, phương ngữ Câu Lâu (勾漏) và Triều Châu với một số ảnh hưởng của ngôn ngữ Nam Thái và thổ ngữ Yawi. Phương ngữ này được bao gồm bởi các ngôn ngữ Nam Thái và Yawi.
• Phương ngữ Sukhothai
  • Phương ngữ Sukhothai mới: được nói ở các tỉnh Sukhothai, Kamphaeng Phet, Phichit và một phần của tỉnh Tak. Ảnh hưởng sâu từ tiếng Bắc Thái.
  • Phương ngữ Phitsanulok, hoặc phương ngữ Sukhothai cũ: được nói ở Phitsanulok, Phetchabun và một phần của tỉnh Uttaradit. Phương ngữ này là dạng tiêu chuẩn từ thời vương quốc Sukhothai.
  • Phương ngữ Pak Nam Pho, được nói ở các tỉnh Nakhon Sawan, Uthai Thani, Chainat, một phần của Phichit và một phần của tỉnh Kamphaeng Phet.

Phương ngữ miền Nam

• Phương ngữ Ratchaburi: được nói ở Ratchaburi và hầu hết các khu vực ở tỉnh Samut Songkhram.
• Phương ngữ Prippri: được nói ở các tỉnh Phetchaburi và Prachuap Khiri Khan (ngoại trừ các huyện Thap Sakae , Bang Saphan và bang Saphan Noi).

Các phương ngữ khác

• Tỉnh Nakhon Pathom có cộng đồng dân tộc Thái Đen sinh sống, họ thường nói tiếng Trung Thái đan xen với tiếng Thái Đen.
• Các tỉnh Chiang Rai, Phayao, Lamphun, Nan và khắp miền bắc Thái Lan có cộng đồng người Lự sinh sống. Tiếng Bắc Thái và tiếng Lự đan xen được dùng phổ biến. Ngoài ra tiếng Thái chuẩn (giọng Bangkok) cũng được sử dụng nhưng ít khi.

Vay mượn

Tiếng Thái đã tiếp nhận rất nhiều ảnh hưởng từ các ngôn ngữ khác, đặc biệt là Môn - Khmer, tiếng Pali và tiếng Phạn.

Tiếng Thái cũng vay mượn nhiều từ ngữ của tiếng Phạn (Sanskrit) và tiếng Pali, những ngôn ngữ cổ xưa của Ấn Độ mà các nhà sư thường sử dụng để ghi chép các kinh kệ giáo lý của mình. Nhưng họ thay đổi cách phát âm để làm cho nó nghe giống như những từ Thái. Những chỗ luyến láy và nhấn trọng âm cũng bị lược bỏ đi.

Những từ Thái gốc, bản thân chúng là những khái niệm và không thay đổi theo giống, số hay cách. Cùng một từ vừa có thể làm danh từ, động từ hay tính từ tuỳ thuộc vào việc chúng đứng ở vị trí nào trong câu. Kiểu câu cơ bản là chủ ngữ - vị ngữ - bổ ngữ. Mạo từ, giới từ và liên từ không nhiều. Những biến đổi hay thay đổi được thực hiện một cách đơn giản là thêm hay bớt một hay một số từ.

Do có nhiều từ đơn âm nên trong tiếng Thái có rất nhiều những từ đồng âm. Với những từ đồng âm cần phải phân biệt nghĩa này, người ta có thể thêm vào những từ định rõ nghĩa của chúng hay thêm vào những từ đồng nghĩa.

Bảng chi tiết những từ vay mượn

Tiếng Thái có nhiều từ vay mượn chủ yếu từ tiếng Phạn, Tamil, Pali và một số tiếng Prakrit, Khmer, Bồ Đào Nha, Hà Lan, một số ngôn ngữ địa phương của Trung Quốc và gần đây là tiếng Ả Rập (đặc biệt là nhiều thuật ngữ đạo Hồi) và tiếng Anh (đặc biệt là nhiều thuật ngữ khoa học và công nghệ).

Từ vựng	Phiên âm	Dịch nghĩa	Từ ngôn ngữ	Từ gốc
อักษร	ặc-xỏn	bảng chữ cái, từ khoá	tiếng Phạn	अक्षर/akṣara อกฺษร
องุ่น	a-ngùn	trái nho	tiếng Ba Tư	انگور/angur
ภาษา	p'ha-xả	ngôn ngữ	tiếng Phạn	भाषा/bhāṣā ภาษา
ภัย	p'hay	nguy hiểm	tiếng Phạn, tiếng Pali	भय/bhaya ภย "risk, peril"
บัส	Bặt-s	xe buýt	tiếng Anh	bus
ไวโอลิน	way-o-lin	vĩ cầm	tiếng Anh	violin
อพาร์ทเมนต์	a-p'haat^-mêên	căn hộ, chung cư	tiếng Anh	apartment
เทวี	Thê-wii	Công chúa	tiếng Pali, tiếng Phạn	देवी/devī เทวี
ฑีฆายุ	thii-khaa-yú	"sống lâu"	tiếng Phạn	दीर्घायु/dīrghāyu ทีรฺฆายุ
ครู	khruu	giáo viên	tiếng Phạn	गुरु/guru คุรุ
เคาน์เตอร์	khau-tơ	phản đối	tiếng Anh	counter
ชา	ch'aa	trà, cây chè	tiếng Trung	茶
กบาล	ka-baan	cái đầu	tiếng Pali, tiếng Phạn	कपाल/kapāla กปาล "skull"
คอมพิวเตอร์	khom-p'hiu-tơ	máy tính	tiếng Anh
มหา-	Mắ-hả	to lớn	tiếng Pali, tiếng Phạn	महा/mahā มหา
มนุษย์	ma-nút	con người (hiện tại)	tiếng Phạn	मनुष्य/manuṣya มนุษฺย
มัสยิด	mát-sa-yít	nhà thờ đạo Hồi	tiếng Ả Rập	مسجد/masjid
หมี่	mì	mì sợi	tiếng Phúc Kiến (Trung Quốc)	麵
นรก	nà-rộc	âm phủ	tiếng Phạn	नरक/naraka นรก
ราสเบอร์รี่	ráat-ber-rîi	quả phúc bồn tử	tiếng Anh
ราชา	raa-chaa	vua	tiếng Phạn, tiếng Pali	राजा/rājā ราชา
รส	rốt	mùi vị	tiếng Phạn, tiếng Pali	रस/rasa รส
รูป	Rup^	bức ảnh	tiếng Phạn, tiếng Pali	रूप/rūpa รูป
สบู่	sa-bùu	xà phòng	tiếng Bồ Đào Nha	Sabão
เซ็กซ์	Xếk	tình dục, giới tính	tiếng Anh
สมบูรณ์	Sổm-buun	hoàn hảo, hoàn thành	tiếng Phạn	संपूर्ण/sampūrṇa สมฺปูรฺณ ← สํปูรฺณ (từ สํ + ปูรฺณ) = hoàn thành(d) - cf."
ศัตรู	Sặt-t ruu	kẻ thù, kẻ địch	tiếng Phạn	शत्रु/śatru ศตฺรุ
สิงห์	Xỉng	con sư tử	tiếng Phạn, tiếng Pali tiếng Pali	सिंह/singha สิํห/สึห → สิงฺห
โชเฟอร์ (phương ngữ)	C'hô-fơ	lái xe	tiếng Pháp	chauffeur
สวรรค์	Xặ-wẳn	thiên đường	tiếng Phạn	स्वर्ग/svarga สฺวรฺค
สุข	Xục	hạnh phúc	tiếng Phạn, tiếng Pali	सुख/sukha สุข
สุริยา	Xụ-rí-yaa/ sù-ri-yaa	mặt trời	tiếng Pali	Suriya สูริยา (tiếng Phạn: सूर्य/sūrya สูรฺยา)
เต้าหู้	tau^-huu^	tàu hũ	tiếng Phúc Kiến	豆腐
แท็กซี่	Théc-xi^	tắc-xi	tiếng Anh
ทีวี	thii-wii	vô tuyến	tiếng Anh	TV
อุดร	ụ-đôn	phía Bắc	tiếng Phạn, tiếng Pali	उत्तर/uttara อุตฺตร
ยีราฟ	yii-rap^	hươu cao cổ	tiếng Anh
ประถม	Prặ-thổm	sơ đẳng, tiểu học	tiếng Phạn	प्रथम/prathama ปฺรถม
คชา	kha-chaa	chỉ con voi	tiếng Phạn tiếng Pali	गज/gaja คช
ประเทศ	prặ-thêt^	đất nước, quốc gia	tiếng Phạn	प्रदेश/pradeśa ปฺรเทศ
นคร	ná-khorn	thành phố	tiếng Phạn, tiếng Pali	नगर/nagara นคร
สันติ	Xẳn ti	hoà bình	tiếng Pali	sānti สานฺติ (tiếng Phạn: शान्ति/śānti ศานฺติ)
ชัย	Ch'ay	thắng lợi	tiếng Phạn, tiếng Pali	जय/jaya ชย
ภูมิ	phuum	đất	tiếng Phạn, tiếng Pali	भूमि/bhūmi ภูมิ
วาจา	waa-jaa	từ ngữ	tiếng Phạn, tiếng Pali	वाचा/vācā วาจา
ภาวะ	phaa-wá	tình trạng	tiếng Phạn, tiếng Pali	भाव/bhāva ภาว
กษัตริย์	ka-xặt	vua	tiếng Phạn, tiếng Pali	क्षत्रिय/kṣatriya กฺษตฺริย
ภักดี	ph'ác-đi	trung thành	tiếng Phạn	भक्ति/bhakti ภกฺติ
วิจารณ์	wí-chaan	kiểm tra lại	tiếng Phạn	विचार्ण/vicārna วิจารฺณ
พายุ	phaa-yú	cơn bão	tiếng Phạn, tiếng Pali	वायु/vāyu วายุ
สัตว์	sặt	động vật	tiếng Phạn	सत्व/satva สตฺว
พินาศ	phí-nâat	sự phá hủy	tiếng Phạn	विनाश/vināśa วินาศ
วิหาร	wí-hản	ngôi đền	tiếng Phạn, tiếng Pali	विहार/vihāra วิหาร
เวลา	wê-laa	thời gian	tiếng Phạn, tiếng Pali	वेला/velā เวลา
อาสา	aa-xả	tình nguyện viên	tiếng Phạn, tiếng Pali	अभिलाष/asha
กระดาษ	kra-đạt	giấy	tiếng Phạn	कागद/kagada
เภตรา	phee-traa	tàu thủy	tiếng Phạn	वहित्र/vahitra
อากาศ	aa-kàạt	không khí	tiếng Phạn	आकाश/ākāśa
เทศ	thêt^	kỳ lạ	tiếng Phạn	देश/deśa
ทุกข์	thúk	đau khổ	tiếng Phạn	दुःख/duḥkha
โทษ	thôt^	đổ lỗi	tiếng Phạn	दोष/doṣa
จิตร	jìt	thiết kế	tiếng Phạn	चित्र/citra
ทุน	thun	quỹ	tiếng Phạn	धन/dhana
จันทร์	Jăn	thứ 2	tiếng Phạn	चन्द्र/chandra
จักรวาล	jặk-krặ-waan	vũ trụ	tiếng Phạn	चक्रवाल/chakravala
คุณ	khun	bạn, hữu ích	tiếng Phạn	गुण/ghuna
สตรี	Sặ-trii	đàn bà	tiếng Phạn	स्त्री/strī
อาคาร	aa-khaan	toà nhà, cao ốc	tiếng Phạn	आगार/āgāra
ปราสาท	pra-sạt	lâu đài	tiếng Phạn	प्रासाद/prāsāda
นาม	naam	tên gọi	tiếng Phạn	नाम/nama
ชีวา	chii-waa	(đang) sống	tiếng Phạn	जीव/jīva
กระจก	kra-chòk	gương, kính	tiếng Phạn	casaka
กรุณา	ka-rú-naa	làm ơn, từ bi	tiếng Phạn	करुण/karuṇa
พิเศษ	ph'í-xệt	đặc biệt	tiếng Phạn	विशेष/viśeṣa
พุทธิ	ph'út-thí	sự thông minh	tiếng Phạn	बुद्धि/buddhi
หิมะ	Hị-mắ	tuyết	tiếng Phạn	हिम/hima
เมฆ	mêek^	mây	tiếng Phạn	मेघ/megha
ตรีศูล	trii-xủun	đinh ba	tiếng Phạn	त्रिशूल/triśūla
วิทยา	wít-tha-yaa	khoa học	tiếng Phạn	विद्या/vidyā = "hiểu biết"
สัปดาห์	Xặp-đa	tuần	tiếng Phạn	सप्ताह/saptāha
บริษัท	bo-rí-xặt	công ty	tiếng Phạn	परिषद्/pariṣad
สมาคม	sa-maa-khom	sự kết hợp	tiếng Phạn	समागम/samāgama
ชีวิต	chii-wít	cuộc sống, đời sống, sự sống	Sanskrit	जीवित/jīvita
อาหาร	a-hản	thức ăn	tiếng Phạn	आहार/āhāra
หนอง	noỏng	mủ	tiếng Trung	tiếng Trung: 膿; Hán-Việt: nùng; bính âm: nóng
อ่าว	Ào	vũng, vịnh	tiếng Phúc Kiến	tiếng Trung: 澳; Hán-Việt: áo; Bạch thoại tự: àu
อาน	aan	yên	tiếng Phúc Kiến	tiếng Trung: 鞍; Hán-Việt: yên, an; Bạch thoại tự: an

Bảng chữ cái và quy tắc trong tiếng Thái

Bài chi tiết: Bảng chữ cái tiếng Thái

Tiếng Thái có 44 phụ âm, cộng thêm 9 nguyên âm được viết theo 14 cách khác nhau. 16 trong số 44 phụ âm là thực ra không cần thiết vì chỉ có 28 phụ âm là cơ bản, còn lại là các phụ âm ghép.

Ngoài ra còn có 4 dấu thanh (mái ệc, mái thô, mái tri, mái chặt-ta-wa), thanh bằng không có dấu và 28 dấu nguyên âm. Các văn bản tiếng Thái được đọc từ trái qua phải, và giữa các từ trong cùng một câu thì không chừa khoảng cách, điều này chắc chắn gây nhiều khó khăn cho những người mới đầu học tiếng Thái.

Phụ âm

Trong tiếng Thái có 44 phụ âm tạo thành 20 giọng phụ âm. Trong các phụ âm sau đây, vần đầu tiên để chỉ dạng thức của phụ âm (thường đi với chữ nguyên âm), và chữ đi sau vần là tên để nhận dạng phụ âm đó.

Các 44 phụ âm này được chia làm 3 lớp: Cao, Trung và Thấp, để biểu thị cho cách đọc khi đi với các dấu. Trong 44 phụ âm, có 2 phụ âm không còn dùng nữa là: ฃ và ฅ

Ký tự	Tên gọi			RTGS		IPA		Lớp	Ghi chú
	Tiếng Thái	RTGS	Ý nghĩa	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối	Phụ âm đầu	Phụ âm cuối
ก	ก ไก่	ko kày	con gà	k	k	[k]	[k̚]	trung
ข	ข ไข่	kho khày	quả trứng	kh	k	[kʰ]	[k̚]	cao
ฃ	ฃ ขวด	khỏ khuột	cái chai, lọ	kh	k	[kʰ]	[k̚]	cao	Đã bị lược bỏ
ค	ค ควาย	kho khoai	con trâu	kh	k	[kʰ]	[k̚]	thấp
ฅ	ฅ คน	kho khôn	con người	kh	k	[kʰ]	[k̚]	thấp	Đã bị lược bỏ
ฆ	ฆ ระฆัง	kho rá-khăng	cái chuông	kh	k	[kʰ]	[k̚]	thấp
ง	ง งู	ngo ngu	con rắn	ng	ng	[ŋ]	[ŋ]	thấp
จ	จ จาน	cho chan	cái đĩa	ch	t	[tɕ]	[t̚]	trung
ฉ	ฉ ฉิ่ง	chỏ chìng	cái chũm chọe	ch	–	[tɕʰ]	–	cao
ช	ช ช้าง	cho cháng	con voi	ch	t	[tɕʰ]	[t̚]	thấp
ซ	ซ โซ่	xo xô	dây xích	s	t	[s]	[t̚]	thấp
ฌ	ฌ เฌอ	chò chơ	cái cây	ch	–	[tɕʰ]	–	thấp
ญ[5]	ญ หญิง	yo yỉng hoặc nyo nyỉnh	phụ nữ	y (ny)	n	[j]	[n]	thấp
ฎ	ฎ ชฎา	đo chá-đaa	mũ đội đầu chada	d	t	[d]	[t̚]	trung
ฏ	ฏ ปฏัก	to pá-tặk	cái giáo, lao	t	t	[t]	[t̚]	trung
ฐ[6]	ฐ ฐาน	thỏ thản	cái bệ, đôn	th	t	[tʰ]	[t̚]	cao
ฑ	ฑ มณโฑ	tho môn-thô	nhân vật Montho (Ramayana)	th	t	[tʰ]	[t̚]	thấp
ฒ	ฒ ผู้เฒ่า	tho phu-thao	người già	th	t	[tʰ]	[t̚]	thấp
ณ	ณ เณร	no nên	nhà sư	n	n	[n]	[n]	thấp
ด	ด เด็ก	đo đệk	đứa trẻ	d	t	[d]	[t̚]	trung
ต	ต เต่า	to tàu	con rùa	t	t	[t]	[t̚]	trung
ถ	ถ ถุง	thỏ thủng	cái túi	th	t	[tʰ]	[t̚]	cao
ท	ท ทหาร	tho thá-hản	bộ đội	th	t	[tʰ]	[t̚]	thấp
ธ	ธ ธง	tho thung	lá cờ	th	t	[tʰ]	[t̚]	thấp
น	น หนู	no nủ	con chuột	n	n	[n]	[n]	thấp
บ	บ ใบไม้	bo bay-mái	cái lá	b	p	[b]	[p̚]	trung
ป	ป ปลา	po pla	con cá	p	p	[p]	[p̚]	trung
ผ	ผ ผึ้ง	phỏ phừng	con ong	ph	–	[pʰ]	–	cao
ฝ	ฝ ฝา	fo fa	cái nắp, vung	f	–	[f]	–	cao
พ	พ พาน	pho phan	cái khay kiểu Thái	ph	p	[pʰ]	[p̚]	thấp
ฟ	ฟ ฟัน	fo fàn	cái răng	f	p	[f]	[p̚]	thấp
ภ	ภ สำเภา	pho sảm-phao	thuyền buồm	ph	p	[pʰ]	[p̚]	thấp
ม	ม ม้า	mo má	con ngựa	m	m	[m]	[m]	thấp
ย	ย ยักษ์	yo yắk	khổng lồ, dạ-xoa	y	– hoặc n[7]	[j]	– hoặc [n]	thấp
ร	ร เรือ	ro rưa	cái thuyền (nói chung)	r	n	[r]	[n]	thấp
ล	ล ลิง	lo ling	con khỉ	l	n	[l]	[n]	thấp
ว	ว แหวน	wo wẻn	cái nhẫn	w	–[8]	[w]	–	thấp
ศ	ศ ศาลา	sỏ sảla	cái chòi	s	t	[s]	[t̚]	cao
ษ	ษ ฤๅษี	sỏ rư-sỉ	thầy tu	s	t	[s]	[t̚]	cao
ส	ส เสือ	sỏ sửa	con hổ	s	t	[s]	[t̚]	cao
ห	ห หีบ	hỏ hiịp	cái hộp, hòm	h	–	[h]	–	cao
ฬ	ฬ จุฬา	lo chù-la	con diều	l	n	[l]	[n]	thấp
อ	อ อ่าง	o àng	cái chậu	–[9]	–	[ʔ]	–	trung
ฮ	ฮ นกฮูก	ho nốk-húk	con cú	h	–	[h]	–	thấp

Ghi chú

1. ^ Nét cong dưới chữ cái ญ được lược bỏ khi có chữ cái khác đi kèm, ví dụ: ญ + ◌ู = ญู
2. ^ Tương tự ญ, ฐ + ◌ู = ฐู
3. ^ Khi ย đứng cuối cùng một âm, nó thường là một phần của nguyên âm trong âm đó. Ví dụ: mai (หมาย, [maːj˩˥]), muai (หมวย, [muaj˩˥]), roi (โรย, [roːj˧]), thui (ทุย, [tʰuj˧]). Ngoại lệ, trong một số trường hợp ย không phải một phần của nguyên âm mà là một phụ âm cuối, ví dụ: phinyo (ภิยโย, [pʰĩn˧.joː˧]).
4. ^ Khi ว đứng cuối cùng một âm, nó luôn luôn là một phần của nguyên âm trong âm đó. Ví dụ: hio (หิว, [hiw˩˥]), kao (กาว, [kaːw˧]), klua (กลัว, [kluːa˧]), reo (เร็ว, [rew˧]).
5. ^ Trong một số trường hợp, อ trở thành phụ âm câm khi đứng đầu một âm bắt đầu bằng nguyên âm.

Nguyên âm

Trong tiếng Thái có 32 nguyên âm tạo thành 9 giọng nguyên âm ngắn, 9 giọng nguyên âm dài, 3 hợp âm. Trong ngôn ngữ Thái nguyên âm không bao giờ đứng đầu câu. Nguyên âm có thể được viết trên, dưới, trước và sau các phụ âm. Các nguyên âm kép (gọi chung cho những nguyên âm có 2 ký tự trở lên) có thể ở hai bên của phụ âm. Sau đây là bản thứ tự của các nguyên âm trong tiếng Thái.

Ký tự	Tên gọi		Kết hợp tạo thành chữ
	Tiếng Thái	RTGS
ะ	วิสรรชนีย์	Wisanchani (từ tiếng Phạn: visarjanīya)	◌ะ; ◌ัวะ; เ◌ะ; เ◌อะ; เ◌าะ; เ◌ียะ; เ◌ือะ; แ◌ะ; โ◌ะ
◌ั	ไม้หันอากาศ	Mai han a-kat	◌ั◌; ◌ัว; ◌ัวะ
◌็	ไม้ไต่คู้	Mai tai khu	◌็; ◌็อ◌; เ◌็◌; แ◌็◌
า	ลากข้าง	Lak khang	◌า; ◌า◌; ำ; เ◌า; เ◌าะ
◌ิ	พินทุอิ	Phinthu i	◌ิ; เ◌ิ◌; ◌ี; ◌ี◌; เ◌ีย; เ◌ียะ; ◌ื◌; ◌ือ; เ◌ือ; เ◌ือะ
style="font-size: 150%; text-align:center" ◌ี	ฝนทอง	Fon thong[10]	◌ี; ◌ี◌; เ◌ีย; เ◌ียะ
style="font-size: 150%; text-align:center" ◌ื	ฟันหนู	Fan nu[11]	◌ื◌; ◌ือ; เ◌ือ; เ◌ือะ
◌ํ	นิคหิต	Nikkhahit	◌ึ; ◌ึ◌; ◌ำ
◌ุ	ตีนเหยียด	Tin yiat	◌ุ; ◌ุ◌
◌ู	ตีนคู้	Tin khu	◌ู; ◌ู◌
เ	ไม้หน้า	Mai na	เ◌; เ◌◌; เ◌็◌; เ◌อ; เ◌อ◌; เ◌อะ; เ◌า; เ◌าะ; เ◌ิ◌; เ◌ีย; เ◌ีย◌; เ◌ียะ; เ◌ือ; เ◌ือ◌; เ◌ือะ; แ◌; แ◌◌; แ◌็◌; แ◌ะ
โ	ไม้โอ	Mai o	โ◌; โ◌◌; โ◌ะ
ใ	ไม้ม้วน	Mai muan	ใ◌
ไ	ไม้มลาย	Mai malai	ไ◌
อ	ตัว อ	Tua o	◌อ; ◌็อ◌; ◌ือ; เ◌อ; เ◌อ◌; เ◌อะ; เ◌ือ; เ◌ือะ
ย	ตัว ย	Tua yo	เ◌ีย; เ◌ีย◌; เ◌ียะ
ว	ตัว ว	Tua wo	◌ัว; ◌ัวะ
ฤ	ตัว ฤ	Tua rue	ฤ
ฤๅ	ตัว ฤๅ	Tua rue	ฤๅ
ฦ	ตัว ฦ	Tua lue	ฦ
ฦๅ	ตัว ฦๅ	Tua lue	ฦๅ
Ghi chú: ^ Luôn đi kèm với phinthu i (◌ิ).

Nguyên âm kép

	Trước		Sau
	không tròn môi		không tròn môi		tròn môi
	ngắn	dài	ngắn	dài	ngắn	dài
Nguyên âm ghép trên -dưới	/i/  -ิ	/iː/  -ี	/ɯ/  -ึ	/ɯː/  -ื	/u/  -ุ	/uː/  -ู
Nguyên âm ghép đầu-cuối	/e/ เ-ะ	/eː/ เ-	/ɤ/ เ-อะ	/ɤː/ เ-อ	/o/ โ-ะ	/oː/ โ-
Nguyên âm ghép mở giữa -	/ɛ/ แ-ะ	/ɛː/ แ-			/ɔ/ เ-าะ	/ɔː/ -อ
Nguyên âm ghép - một phần			/a/ -ะ, -ั	/aː/ -า

9 nguyên âm ngắn và 9 nguyên âm dài

Nguyên âm dài				Nguyên âm ngắn
Chữ Thái	IPA		Ý nghĩa	Chữ Thái	IPA		Ý nghĩa
–า	/aː/	/fǎːn/	'cắt (dùng dao)'	–ะ	/a/	/fǎn/	'giấc mơ'
–ี	/iː/	/krìːt/	'cắt (dùng kéo)'	–ิ	/i/	/krìt/	'dao găm dài'
–ู	/uː/	/sùːt/	'thở vào'	–ุ	/u/	/sùt/	'cận kề'
เ–	/eː/	/ʔēːn/	'nằm tựa lên'	เ–ะ	/e/	/ʔēn/	'dây chằng (cơ)'
แ–	/ɛː/	/pʰɛ́ː/	'bị đánh bại'	แ–ะ	/ɛ/	/pʰɛ́ʔ/	'con dê'
–ื	/ɯː/	/kʰlɯ̂ːn/	'sóng'	–ึ	/ɯ/	/kʰɯ̂n/	'đi lên'
เ–อ	/ɤː/	/dɤ̄ːn/	'đi bộ'	เ–อะ	/ɤ/	/ŋɤ̄n/	'bạc'
โ–	/oː/	/kʰôːn/	'ngã xuống'	โ–ะ	/o/	/kʰôn/	'đặc (súp)'
–อ	/ɔː/	/klɔːŋ/	'trống'	เ–าะ	/ɔ/	/klɔ̀ŋ/	'hộp'

Các nguyên âm có nghĩa tương đồng

Dài		Ngắn
Thái	IPA	Thái	IPA
–าย	/aːj/	ไ–^*, ใ–^*, ไ–ย	/aj/
–าว	/aːw/	เ–า^*	/aw/
เ–ีย	/iːa/	เ–ียะ	/ia/
–	–	–ิว	/iw/
–ัว	/uːa/	–ัวะ	/ua/
–ูย	/uːj/	–ุย	/uj/
เ–ว	/eːw/	เ–็ว	/ew/
แ–ว	/ɛːw/	–	–
เ–ือ	/ɯːa/	–	–
เ–ย	/ɤːj/	–	–
–อย	/ɔːj/	–	–
โ–ย	/oːj/	–	–

3 hợp âm của nguyên âm

Thái	IPA
เ–ียว	/iow/
–วย	/uɛj/
เ–ือย	/ɯɛj/

Đại từ nhân xưng

Từ	RTGS	IPA	Ngữ nghĩa
ผม	phom	phổm	Tôi (khi người nói là nam, kiểu dùng chuẩn)
ดิฉัน	dichan	đì-chăn	Tôi (khi người nói là nữ, kiểu dùng chuẩn)
ฉัน	chan	chăn	Tôi (thường dùng bởi phụ nữ, kiểu dùng thông tục có thể hiểu như 'tui (miền Nam Việt Nam)')
คุณ	khun	khun	Bạn (dùng lịch sự)
ท่าน	thaan	thàn	Ngài (quý ngài - từ trang trọng, cho người có vai trò cao)
เธอ	thoe	thơ	Bạn (thông tục), cô/anh ấy (thông tục)
เรา	rao	rào	Chúng tôi, chúng ta
พวกเขา	phuak khao	phuốc-khảu	Họ; (mấy/các) cô/anh ấy (số nhiều)
มัน	man	mằn	nó (dùng cho vật, hoặc đối tượng không muốn xưng hô lịch sự)
เขา	khao	khàu	Anh ấy, cô ấy (dùng chuẩn)
พี่	phi	pì	Chị gái, anh trai (thường kèm thêm từ khác hay đứng một mình). V.d: pì Nam là anh Nam. Sở dĩ từ ผี่ vốn là từ mà các nhóm dân tộc Thái (như Thái Đen, Lào, Shan, người Lự,...) và cả Thái Lan đều sử dụng.
น้อง	nong	noọng	Em (người lớn gọi người nhỏ tuổi hơn mình, dùng cho cả nam và nữ).Sở dĩ từ น้อง vốn là từ mà các nhóm dân tộc Thái (như Thái Đen, Lào, Shan, người Lự,...) và cả Thái Lan đều sử dụng.
ลูกพี่ ลูกน้อง	luk phi luk nong	lúc pì lúc noọng	con anh (chị), con em (dùng cho nam và nữ)

Từ đệm

Từ đệm là từ biểu lộ cảm xúc, được dùng để biểu lộ cảm xúc hay làm cho câu nói nhẹ nhàng hơn và có ngữ điệu hơn.

Các từ đệm thông dụng nhất là:

Từ	RTGS	IPA	Ngữ nghĩa
จ๊ะ	cha	[tɕaʔ]	Tạm dịch: dạ, vâng ạ
จ้ะ, จ้า hoặc จ๋า	cha	[tɕaː]	Tạm dịch: hả, gì
ละ hoặc ล่ะ	la	[laʔ]	Tạm dịch: nhé
สิ	si	[siʔ]	Tạm dịch: kìa, kia kìa
นะ	na	[naʔ]	Nâng cảm xúc câu. Có thể xem như nha trong tiếng Việt

Xem thêm

• Bảng chữ cái Thái
• Wai (Thái Lan)
• Danh sách ngôn ngữ
• Danh sách các nước theo ngôn ngữ nói
• Đàm thoại tiếng Thái Lan, Nhà xuất bản giao thông vận tải, 1998.
• Nguyễn Tấn Đắc, Văn hóa Đông Nam Á, Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
• Trịnh Huy Hóa (biên dịch), Đối thoại với các nền văn hóa: Thái Lan, Nhà xuất bản Trẻ - Năm 2002
• Nguyễn Chí Thông, Từ điển Thái Lan - Việt, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, tái bản lần 2, 2002.
• Đỗ Quốc Thông, Giáo trình địa lý du lịch thế giới.

Tham khảo

1. Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên e18
2. “Languages of ASEAN”. Truy cập ngày 7 tháng 8 năm 2017.
3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Thai”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
4. Có thể tìm hiểu thêm trong quyển "Văn hóa Đông Nam Á" của tác giả Nguyễn Tấn Đắc
5. [1] Omniglot, Bảng chữ cái Thái Lan
6. [2] Omniglot, Bảng chữ cái Khmer
7. [3] Omniglot, Bảng chữ cái Pallava
8. [4] Omniglot, Bảng chữ cái Brāhmī
9. theo cách gọi của PGS.TS Nguyễn Tương Lai
10. theo PGS.TS Nguyễn Tương Lai
11. Peansiri Vongvipanond (Summer 1994). “Linguistic Perspectives of Thai Culture”. paper presented to a workshop of teachers of social science. University of New Orleans. tr. 2. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 1 năm 2013. Truy cập ngày 26 tháng 4 năm 2011. The dialect one hears on radio and television is the Bangkok dialect, considered the standard dialect.
12. Kemasingki, Pim; Prateepkoh, Pariyakorn (1 tháng 8 năm 2017). “Kham Mueang: the slow death of a language”. Chiang Mai City Life: 8. there are still many people speaking kham mueang, but as an accent, not as a language. Because we now share the written language with Bangkok, we are beginning to use its vocabulary as well
13. Andrew Simpson (2007). Language and national identity in Asia. Oxford University Press. Standard Thai is a form of Central Thai based on the variety of Thai spoken earlier by the elite of the court, and now by the educated middle and upper classes of Bangkok. It ... was standardized in grammar books in the nineteenth century, and spread dramatically from the 1930s onwards, when public education became much more widespread
14. Thepboriruk, Kanjana (2010). “Bangkok Thai tones revisited”. Journal of the Southeast Asian Linguistic Society. University of Hawaii Press. 3 (1): 86–105. Linguists generally consider Bangkok Thai and Standard Thai, the Kingdom's national language, to be one and the same.
15. Antonio L. Rappa; Lionel Wee (2006), Language Policy and Modernity in Southeast Asia: Malaysia, the Philippines, Singapore, and Thailand, Springer, tr. 114–115

Liên kết ngoài

• Bàn phím ảo tiếng Thái

Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="lower-alpha"/> tương ứng