Vòi phun nước Wallace (tiếng Pháp: Fontaine Wallace) là các vòi phun nước nhỏ cung cấp nước sạch uống được. Các vòi phun này có cấu tạo như những ngôi đền nhỏ (tiếng Pháp: édicule, gốc từ tiếng Latinh: aedicula) làm bằng gang được điêu khắc cầu kì. Thành phố đầu tiên trang bị những vòi phun nước Wallace là Paris. Cái tên « Wallace » được đặt theo tên của Richard Wallace, người đã quyên tiền cho thành phố để thiết lập hệ thống này. Với trang trí điêu khắc đẹp, các vòi phun Wallace không chỉ có tác dụng cung cấp nước uống cho khách du lịch và người qua đường mà còn trở thành một biểu tượng thẩm mỹ cho thành phố Paris. Sau Paris một số thành phố khác trên thế giới cũng trang bị các vòi phun nước Wallace.
Trong thập kỷ 1870 thành phố Paris phải trải qua một thời gian khó khăn do chiến tranh Pháp-Phổ (1870) và Công xã Paris (1871). Ngay sau giai đoạn này, thủ đô của Pháp bắt đầu quá trình xây dựng mới trên quy mô lớn. Hàng loạt công trình lớn và đại lộ mới được xây dựng, tiêu biểu là nhà thờ Sacré-Cœur, các đại lộ Raspail, Saint-Germain. Rất nhiều cá nhân và tổ chức đã quyên góp tiền cho công cuộc tái thiết này như Hội Chữ Thập Đỏ, Cứu Thế Quân, Société philanthropique... Một trong số này là Ngài Richard Wallace, người sau khi được thừa hưởng gia tài khổng lồ của cha để lại đã quyết định giành một phần để hỗ trợ tài chính cho người dân Paris. Wallace quan tâm tới công việc này tới mức ông đã ở luôn tại một biệt thự Paris để sẵn sàng giúp đỡ khi có yêu cầu. Sau khi qua đời, Wallace đã được chôn cất tại nghĩa trang danh giá bậc nhất của Paris, nghĩa trang Père-Lachaise.
Một trong những đóng góp của Richard Wallace cho thành phố Paris là hệ thống vòi phun nước mang tên ông. Sau cuộc bao vây năm 1870 của quân Phổ và Công xã Paris, rất nhiều máng dẫn nước của thành phố bị phá huỷ, dẫn đến việc giá nước sinh hoạt vốn đã cao lại tăng lên nhanh chóng. Việc thiếu nước uống làm những người nghèo khó dễ sa vào tình trạng nghiện rượu và người ta thấy rằng việc cung cấp nước uống miễn phí là cấp thiết. Với số tiền quyên góp của Wallace, một hệ thống các vòi phun nước được trạm trổ, mang tính thẩm mỹ cao được hình thành và lập tức tỏ ra hữu dụng. Ngay đến hiện tại, khi nước sạch đã không còn là vấn đề lớn của Paris thì các vòi phun nước Wallace vẫn rất cần thiết cho người dân thành phố cũng như khách du lịch vì đây là nguồn nước uống được lộ thiên và miễn phí duy nhất của thủ đô.
Đích thân Richard Wallace đưa ra ý đồ về hệ thống vòi phun nước. Theo đó các vòi phun phải vừa đảm bảo yêu cầu cung cấp nước sạch, vừa phải là những công trình mỹ thuật làm đẹp cho Paris. Về kích thước các vòi phun phải đủ lớn để có thể nhìn thấy từ xa nhưng không được quá to dẫn đến phá vỡ sự hài hoà của cảnh quan xung quanh. Giá thành của các vòi phun cũng không được quá đắt vì chúng phải được đặt ở nhiều nơi trong thành phố. Cuối cùng là vật liệu làm vòi phun phải bền, dễ gia công và thuận tiện cho bảo dưỡng. Màu sắc của vòi phun được toà thị chính Paris quyết định là màu xanh lá cây đậm để hài hoà với các công viên và các hàng cây vốn là nơi thường được chọn để đặt vòi phun.
Bốn mẫu vòi phun khác nhau đã được Wallace chế tạo, tất cả đều được làm bằng gang, loại vật liệu tương đối phổ biến khi đó vì giá rẻ, dễ đổ khuôn và bền. Để đúc các vòi phun Wallace cung cấp hầu hết chi phí cần thiết, thành phố Paris chi 1000 franc cho mẫu lớn và 450 franc cho mẫu gắn vào tường. Các vòi phun được đúc tại xí nghiệp ở Val d'Osne, Haute-Marne, gần với Saint-Dizier, cho đến nay đây vẫn là nơi cung cấp các vòi phun Wallace cho Paris.
Việc thiết kế mỹ thuật cho vòi phun được Wallace giao cho nhà điêu khắc Charles-Auguste Lebourg. Lebourg được giao nhiệm vụ thiết kế sao cho mỗi vòi phun Wallace dù nhỏ hay lớn đều phải là những tác phẩm nghệ thuật thực sự:
Vị trí đặt của các vòi phun phụ thuộc vào chính quyền thành phố Paris. Chúng thường được đặt ở các địa điểm công cộng sao cho hợp lý nhất với khung cảnh xung quanh. Phần lớn vòi phun được đặt trong các quảng trường hoặc ở góc phố. Người chịu trách nhiệm lựa chọn vị trí là Eugène Belgrand, giám đốc hệ thống nước của Paris, một cộng sự của Georges Eugène Haussmann. Trừ Quận 1, hầu như tất cả các quận của Paris đều có vòi phun nước Wallace.
Hiện nay phần lớn các vòi phun vẫn tiếp tục hoạt động từ 15 tháng 3 đến 15 tháng 11 mỗi năm, trong mùa đông các vòi nước ngừng hoạt động để tránh nguy cơ đóng băng đường ống. Nó đã trở thành một biểu tượng của Paris và được thế giới biết đến, ngay cả khi quân đội Đức Quốc xã chiếm đóng thành phố, các vòi nước này cũng không bị đụng tới mặc dù một số tượng đài Paris đã bị người Đức nấu chảy để làm súng đạn. Tuy vậy các vòi phun này vẫn chưa được xếp hạng Di tích lịch sử Pháp trong khi một biểu tượng kém nổi tiếng hơn của Paris là Cột Morris đã được xếp hạng.
Sau Paris nhiều thành phố Pháp cũng trang bị các vòi phun Wallace như Bordeaux, Toulouse, Marseille... Bên ngoài nước Pháp, người ta còn thấy vòi phun Wallace ở Nam Phi, Brasil, Tây Ban Nha (Barcelona và San Sebastián), Hoa Kỳ (ở New Orleans), Anh (trong vườn Wallace Collection tại London), Jordan (tại Amman), Mozambique và Thuỵ Sĩ. Tại Canada các vòi Wallace xuất hiện ở Montréal (do chính quyền Paris trao tặng) và Québec. Ngoài ra trong tư dinh của một số nhân vật giàu có và nổi tiếng như Maurice Chevalier hay Brigitte Bardot cũng trang bị các vòi phun kiểu này.
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Vòi phun nước Wallace. |