Y Bham Enuol

Y Bhăm Êñuôl
Y Bhăm Êñuôl
Chức vụ
Lãnh đạo Ủy ban Tự Trị Trung ương BAJARAKA
Nhiệm kỳ	1957 – 20 tháng 9 năm 1964
Phó tỉnh trưởng Đắk Lắk
Nhiệm kỳ	1963 – 1964
Vị trí	Đắk Lắk, Việt Nam Cộng hòa
Chủ tịch Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên
Nhiệm kỳ	Tháng 3 năm 1964 – 20 tháng 9 1964
Vị trí	Cao nguyên Trung phần
Chủ tịch Ủy ban Chấp hành Trung ương FULRO
Nhiệm kỳ	20 tháng 9 năm 1964 – 20 tháng 4 năm 1975
Thông tin cá nhân
Sinh	1913; Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk, Liên bang Đông Dương
Mất	20 tháng 4 năm 1975; Phnôm Pênh, Campuchia Dân chủ
Đảng chính trị	BAJARAKA; FULRO
Binh nghiệp
Thuộc	Việt Nam Cộng hòa; FULRO
Tham chiến	Chiến tranh Việt Nam Cuộc nổi dậy của FULRO; ; Nội chiến Campuchia Phnôm Pênh sụp đổ; ; ;

Đây là một tên người Ê Đê; họ tên được viết theo thứ tự tên trước, họ sau: họ là Êñuôl.

Y Bhăm Êñuôl (1913-1975), cũng được viết là Y Bhăm Êñuôl, người dân tộc Êđê là người sáng lập và lãnh đạo tổ chức FULRO.

Thân thế

Y Bhăm Êñuôl sinh năm 1913, dân tộc Ê-đê, sinh trưởng tại Buôn Kram Buôn Ma Thuột - Đăk Lăk. Nay là Buôn Kram xã Êa Tiêu huyện Cư Kuin tỉnh Đắk Lắk. Y-Bhăm lớn lên trong một đại gia đình nghèo, trong thời gian người Pháp cai trị Daklak.

Phong trào đấu tranh của người Thượng

Năm 1958, Y Bhăm Êñuôl cùng một số trí thức người Thượng, thành lập tổ chức BAJARAKA.^[1] Tháng 5 năm 1958, Y Bhăm Êñuôl cùng 16 đại diện sắc tộc khác ký vào 2 kháng thư gởi đến tòa Đại sứ Pháp, tòa Đại sứ Hoa Kỳ, các tòa đại sứ khác tại Sài Gòn và Liên Hợp Quốc tố cáo những hành vi phân biệt đối xử của chính quyền Ngô Đình Diệm đối với các sắc tộc thiểu số; văn thư đó cũng kể lại những đóng góp của các dân tộc miền núi trong việc chống lại quân phiệt Nhật, Việt Minh và Việt Cộng. BAJARAKA yêu cầu các cường quốc can thiệp để người Thượng có một "lãnh thổ biệt lập" ("un territoire à part", nguyên văn).^[2] Sau đó Y Bhăm Êñuôl thành lập Ủy ban Tự Trị Trung ương, trụ sở đặt tại Pleiku để chỉ huy phong trào BAJARAKA.

Tháng 9 năm 1958, sau khi BAJARAKA tổ chức hàng loạt cuộc biểu tình tại Kon Tum, Pleiku, Buôn Ma Thuột, Y Bhăm Êñuôl bị bắt cùng với những lãnh tụ của phong trào BAJARAKA. Năm 1963, sau cuộc đảo chính lật đổ Ngô Đình Diệm, Y Bhăm Êñuôl được thả^[3] và được bổ nhiệm vào chức vụ phó tỉnh trưởng tỉnh Đắc Lắc. Tháng 3 năm 1964, Y Bhăm Êñuôl tham gia sáng lập và trở thành chủ tịch Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên.^[4]

FULRO ra đời

Năm 1964, Y Bhăm Êñuôl tham gia sáng lập và giữ chức Chủ tịch Ủy ban Chấp hành Trung ương tổ chức FULRO.^[5]

Do chủ trương ôn hòa, giải quyết các vấn đề mâu thuẫn Kinh-Thượng theo phương thức hòa bình, ngày 30 tháng 12 năm 1968, Les Kosem bắt Y Bhăm Êñuôl đưa về Phnôm Pênh giam lỏng. Năm 1975, khi Khmer Đỏ tiến chiếm Phnôm Pênh, Y Bhăm Êñuôl cùng gia đình chạy vào tòa đại sứ Pháp tỵ nạn. Bất chấp quy chế ngoại giao, quân Khmer Đỏ tràn vào tòa đại sứ bắt tất cả những ai không phải là người Pháp, toàn thể gia đình ông Y Bhăm Êñuôl bị Khmer Đỏ hành quyết trong sân tòa đại sứ.

Xem thêm

Tham khảo

^ BAJARAKA là tiền thân của FULRO, thành lập ngày 1 tháng 5 năm 1958. BAJARAKA chủ trương đấu tranh bất bạo động yêu cầu chấm dứt mọi chính sách phân biệt đối xử đối với các sắc tộc thiểu số. BAJARAKA là chữ viết tắt tên bốn dân tộc chủ yếu tại Tây Nguyên: Bahnar (người Ba Na), Djarai (người Gia Rai), Rhadé (người Ê Đê) và Kaho (người Cờ Ho)
^ Nhìn lại phong trào BAJARAKA
^ Theo bài viết Cựu Đại tướng Nguyễn Khánh và vấn đề Champa Lưu trữ 2008-06-17 tại Wayback Machine thì Y Bham Enuol được thả để đổi lấy việc trở về Việt Nam của đại tá Nguyễn Chánh Thi, đang lánh nạn tại Campuchia.
^ Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên, tiếng Pháp: Front de Libération des Hauts Plateaux, viết tắt là FLHP, bao gồm BAJARAKA, sắc tộc Chăm và các sắc tộc Thượng khác. Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên được thành lập dưới sự ủng hộ của người Mỹ, Mặt trận chia làm hai phe: Phe chủ trương ôn hòa, do Y Bham Ênuôl đại diện và Phe chủ trương bạo động, do Y Dhơn Adrong cầm đầu.
^ FULRO là viết tắt của Front Uni de Lutte des Races Opprimées nghĩa là Mặt trận Thống nhất Đấu tranh của các Sắc tộc bị Áp bức được thành lập dưới sự bảo trợ của quốc vương Sihanouk. Mặt trận gồm: Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên (Front de Libération des Hauts Plateaux, FLHP) tức FULRO Thượng, do Y Bham Ênuôl lãnh đạo; Mặt trận Giải phóng Champa (Front de Libération du Champa, FLC) tức FULRO Chăm; Mặt trận Giải phóng xứ Campuchia Krom miền Tây Nam Việt Nam (Front de Libération du Kampuchea Krom, FLKK) tức FULRO Khmer.

[1] BAJARAKA là tiền thân của FULRO, thành lập ngày 1 tháng 5 năm 1958. BAJARAKA chủ trương đấu tranh bất bạo động yêu cầu chấm dứt mọi chính sách phân biệt đối xử đối với các sắc tộc thiểu số. BAJARAKA là chữ viết tắt tên bốn dân tộc chủ yếu tại Tây Nguyên: Bahnar (người Ba Na), Djarai (người Gia Rai), Rhadé (người Ê Đê) và Kaho (người Cờ Ho)

[2] Nhìn lại phong trào BAJARAKA

[3] Theo bài viết Cựu Đại tướng Nguyễn Khánh và vấn đề Champa Lưu trữ 2008-06-17 tại Wayback Machine thì Y Bham Enuol được thả để đổi lấy việc trở về Việt Nam của đại tá Nguyễn Chánh Thi, đang lánh nạn tại Campuchia.

[4] Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên, tiếng Pháp: Front de Libération des Hauts Plateaux, viết tắt là FLHP, bao gồm BAJARAKA, sắc tộc Chăm và các sắc tộc Thượng khác. Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên được thành lập dưới sự ủng hộ của người Mỹ, Mặt trận chia làm hai phe: Phe chủ trương ôn hòa, do Y Bham Ênuôl đại diện và Phe chủ trương bạo động, do Y Dhơn Adrong cầm đầu.

[5] FULRO là viết tắt của Front Uni de Lutte des Races Opprimées nghĩa là Mặt trận Thống nhất Đấu tranh của các Sắc tộc bị Áp bức được thành lập dưới sự bảo trợ của quốc vương Sihanouk. Mặt trận gồm: Mặt trận Giải phóng Cao Nguyên (Front de Libération des Hauts Plateaux, FLHP) tức FULRO Thượng, do Y Bham Ênuôl lãnh đạo; Mặt trận Giải phóng Champa (Front de Libération du Champa, FLC) tức FULRO Chăm; Mặt trận Giải phóng xứ Campuchia Krom miền Tây Nam Việt Nam (Front de Libération du Kampuchea Krom, FLKK) tức FULRO Khmer.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]