Siqrid Unset

Siqrid Unset
norv. Sigrid Undset
Doğum tarixi	20 may 1882(1882-05-20)[1][2]^[…]
Doğum yeri	Kalunnborq^[d], Danimarka[4]
Vəfat tarixi	10 iyun 1949(1949-06-10)[3][1]^[…] (67 yaşında)
Vəfat yeri	Lillehammer, Norveç[3]
Fəaliyyəti	romançı, tərcüməçi, yazıçı, ssenarist, nasir, şair
Fəaliyyət illəri	1907–1949
Əsərlərinin dili	Norveç dili
Janr	tarixi roman^[d]
Üzvlüyü	Amerikan Coğrafiya Cəmiyyəti
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Siqrid Unset (dan. Sigrid Undset; 20 may 1882^[1][2][…], Kalunnborq^[d], Danimarka^[4] – 10 iyun 1949^[3][1][…], Lillehammer, Norveç^[3]) — danimarka-norveç yazıçısı, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1928).

Həyatı

Norveç yazıçısı Siqrid Unset Danimarkada doğulmuşdu. Məşhur Norveç arxeoloqu İnqvald Martin Unsetin üç qızından ən böyüyü idi. İki yaşı olanda ailə atasının Arxeologiya muzeyinin direktoru kimi çalışdığı Osloya qayıtmışdı. Gələcək yazıçının uşaqlıq illəri bu muzeyin eksponatları arasında keçmişdi. Onun başqa bir sevimli məşğuliyyəti isə Norveç saqalarını oxumaq idi.

Siqridin 11 yaşı olanda atası ölmüşdü. Ailənin ağır maddi vəziyyəti yeniyetmə qızı gimnaziyadan kommersiya məktəbinə dəyişilməyə, 17 yaşında isə Oslodakı alman şirkətlərindən birində katibə kimi işə düzəlməyə məcbur etmişdi. Siqrid burada uzun müddət qalacağını düşünmürdü. Amma həyatının on ilini texniki təmayüllü işdə keçirməli oldu. Təbii ki, bu illər tam izsiz-soraqsız ötüşməmişdi. Əvvəla, gənc qız insanlarla ünsiyyət məharətinə yiyələnmişdi. Yaxşı təşkilatçılıq vərdişləri əldə etmişdi. Dövrün qadınlar üçün tam yeni ixtisaslarından sayılan reminqtonistika–makinada yazmaq peşəsini mənimsəmişdi. Eyni zamanda botanika və rəssamlıqla maraqlanmış, klassik ədəbiyyatı və saqaları dərindən öyrənmişdi.

Məhz saqaların təsiri altında Siqrid Unset 1904-cü ildə orta əsrlər Danimarka həyatından bəhs edən romantik üslublu tarixi romanını başa çatdırmışdı. Lakin nəşriyyatdan ona bir daha tarixi əsərlər yazmamağı, qələmini müasir mövzularda sınamağı məsləhət görmüşdülər. Siqrid məsləhəti qəbul etmişdi. 1907-ci ildə onun nikah və ailə məsələlərindən bəhs edən "Frau Marta Ouli" romanı, ardınca isə "Ömrün xoşbəxt çağı" adlı novellalar kitabı nəşr olunmuşdu.

İlk ədəbi uğuru Siqridi sevimli tarixi mövzulara qayıtmağa ruhlandırdı. O, qədim island saqalarının təsiri altında "Viqa-Lyut və Viqtis" romanını (1909) yazdı. Bu əsərin çapından sonra Norveç hökuməti Siqrid Unsetə təqaüd təyin etdi. Maddi vəziyyətinin yaxşılaşması ona kontor işindən uzaqlaşmağa, yalnız ədəbiyyatla məşğul olmağa imkan yaratdı. Almaniyaya və İtaliyaya səfəri zamanı Siqrid Norveç rəssamı Anders Kastes Svarsadla tanış oldu. Bu tanışlıq tezliklə böyük məhəbbətə çevrildi. Onların arasında on üç yaş fərq vardı. Üstəlik də Svarsad evli və üç uşaq atası idi. Lakin bir-birlərini həqiqi məhəbbətlə sevirdilər. Siqrid çətin seçim qarşısında qalmışdı. Yazıçı bu hiss və yaşantılarını ədəbi tənqidin ilk uğurlu əsəri kimi qiymətləndirdiyi "Yenni" romanında (1911) əks etdirmişdi.

Svarsad birinci arvadından boşandı və 1912-ci ildə onlar evlənib Norveçə qayıtdılar. Bir neçə il sonra Siqrid artıq böyük bir ailənin yükünü çiyinlərində daşıyırdı. Ərinin ilk evlilikdən olan üç övladına birgə nikahdan doğulan daha üç uşaq əlavə olunmuşdu. Bədbəxtlikdən bu uşaqlardan ikisi psixi cəhətdən xəstə idi. Məişət qayğılarından başını itirmiş Siqrid yalnız gecələr, yuxu hesabına yaza bilirdi. Çətinliklərlə dolu ailə həyatının on ili ərzində o, iki novellalar və bir povestlər kitabı, eləcə də "Bahar" romanını (1917) çap etdirmişdi. Əsərdə güzəştlər bahasına baş tutan rəsmi izdivacın nikahsız məhəbbətdən daha çox bədbəxtlik gətirdiyi fikri əsaslandırılmışdı. Kilsə Svarstadın birinci arvadı ilə nikahını qüvvədə saxladığından Siqrid 1925-ci ildən ərindən ayrılmaq qərarına gəlmişdi. Dini axtarışlar həmin il həm də yazıçının lüteranlıqdan imtina edərək katolik olması ilə nəticələnmişdi.

"Yalnız müqəddəslər insanın xoşbəxtlik, sülh, ədalət və xeyirxahlıq istəyini izah edə bilərlər" –qənaətində olan yazıçı dini hisslərini bütün dərinliyi ilə "Lavransın qızı Kristin" trilogiyasında (1920-1922) əks etdirmişdi. Trilogiyada XIV əsr Norveç həyatı təsvir olunmuşdu. Konkret tarixi qəhrəman surəti yaradılmasa da, tarixçilərin və tənqidçilərin fikrincə, dövrün ruhu, ab-havası dəqiqliklə ifadə edilmişdi. Müəllif buna qismən də saqaların stilizasiyası yolu ilə nail olmuşdu.

Olaf haqqındakı dialogiyasında — "Hestvikenin sahibi" (1925) və "Olafla oğulları" (1927) romanlarında da Siqrid Unset orta əsrlər Norveç tarixinə üz tutmuşdu. Lakin bu əsərdə bədbin notlar və didaktikaya meyl daha çox idi.

1928-ci ildə Siqrid Unset "orta əsrlər Skandinaviya həyatının yaddaqalan təsvirinə görə" Nobel mükafatı laureatı oldu. O, Nobel alan üçüncü Norveç yazıçısı idi. Undset İsveç Akademiyasında ənənəvi mühazirə ilə çıxış etmək istəməmişdi. Qısa təşəkkür nitqində sadəcə "mənim üçün yazmaq danışmaqdan, həm də özüm haqqında danışmaqdan daha asandır" - demişdi. Onun artıq Nobel laureatı kimi yazdığı beş roman, tənqidçilərin fikrincə əvvəlki əsərləri ilə müqayisədə o qədər də güclü təsir bağışlamırdı.

1940-cı ilin aprelində almanlar Norveçi işğal edəndə Siqrid Unset Müqavimət hərəkatına qoşulmuş, lakin az sonra İsveçə qaçmalı olmuşdu. Faşistlər Norveç və Almaniyada onun əsərlərinə yasaq qoymuşdular. 1940-cı ilin sentyabrında oğlu Hansla birlikdə ABŞ-yə mühacirət edən yazıçı müharibənin sonuna qədər burada yaşamış, Londondakı mühacir Norveç hökuməti ilə sıx əlaqə saxlamış, Norveç xalqının faşizmə qarşı mübarizəsini dəstəkləmişdi. Böyük oğlu Anders almanlarla döyüşdə həlak olmuşdu. Maraqlıdır ki, həmin dövrdə Nobel mükafatı laureatı olan başqa bir böyük Norveç yazıçısı – Knut Hamsun faşistlərlə əməkdaşlıq yolunu tutmuş, oğlu isə SSRİ dəstələrinin tərkibində vuruşmuşdu.

Müharibə qurtarandan sonra Siqrid Unset vətənində qəhrəman kimi qarşılanmışdı. Norveç hökuməti "ədəbiyyatda böyük uğurlarına və xalqa xidmətinə görə" onu Müqəddəs Olav ordeninin Böyük xaçı ilə təltif etmişdi.

Əsərləri

1. Fru Marta Oulie (roman), 1907
2. Den lykkelige alder (noveller), 1908
3. Fortællingen om Viga-Ljot og Vigdis (roman), 1909
4. Ungdom (lyrikk), 1910
5. Jenny (roman), 1911
6. Fattige skjebner (noveller), 1912
7. Vaaren (roman), 1914
8. Fortællinger om kong Artur og ridderne av det runde bord (historie), 1915
9. Splinten av troldspeilet (roman), 1917
10. Tre søstre (essays), 1917
11. De kloge jomfruer (noveller), 1918
12. Et kvindesynspunkt (essays), 1919
13. Kristin Lavransdatter (romantrilogi), 1920-1922 (Dei tre delane heiter "Kransen" (1920), "Husfrue" (1921) og "Korset" (1922).)
14. Vårskyer, 1921
15. Sankt Halvards liv, død og jærtegn, 1925
16. Olav Audunssøn i Hestviken (roman), 1925
17. Olav Audunssøn og hans barn (roman), 1927
18. Katholsk propaganda (essays), 1927
19. Gymnadenia (roman), 1929
20. Etapper (essays), 1929
21. Den brændende busk (roman), 1930
22. Hellig Olav, Norges konge (essays), 1930
23. Ida Elisabeth (roman), 1932
24. Etapper. Ny række (essays), 1933
25. To europeiske helgener, 1933
26. Elleve aar (selvbiografisk roman), 1934
27. Den trofaste hustru (roman), 1936
28. Norske helgener (historie), 1937
29. Selvportretter og landskapsbileder (historie), 1938
30. Madame Dorthea (roman), 1939
31. Klosterliv – På pilegrimsferd – Sognekirken (i "Norsk kulturhistorie II"), 1939
32. Sigurd and his brave companions. A tale of medieval Norway (barnebok), 1943]
33. Tilbake til fremtiden (memoarer), 1945 (engelsk utgåve kom allereie i 1942)
34. Lykkelige dager (memoarer), 1947 (engelsk utgåve kom allereie i 1942)
35. Caterina av Siena (historie), 1951
36. Artikler og taler fra krigstiden (essays), 1952
37. Sigurd og hans tapre venner (roman), 1955
38. Sten Steensen Blicher (kulturhistorie), 1957
39. Østenfor sol og vestenfor måne (dramatisering for barneteater) 1959 (skrive 1927)
40. I grålysningen (roman), 1968 (skrive 1911)
41. Prinsessene i Berget det blå (barnebok) 1973 (skrive 1928)
42. Kjære Dea (brev), 1979
43. Fred på jorden (noveller), 1992
44. Tolv år (uferdig manuskript til sjølbiografisk roman), 1998

İstinadlar

1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
2. Sigrid Undset // Encyclopædia Britannica (ing.).
3. Унсет Сигрид // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
4. Undset, Sigrid, 1882-1949 // Olomouc City Library regional database (çeş.).

Mənbə

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

• Siqrid Unset Nobel mükafatının saytında
• Siqrid Unsetin bioqrafiyası (ingiliscə) Arxivləşdirilib 2011-06-04 at the Wayback Machine

Həmçinin bax