Петар Добровиќ

Петар Добровиќ (Печ, 14 јануари 1890 — Белград, 27 јануари 1942) — српски сликар и политичар роден во градот Печ, денешна Унгарија. Тој е еден од водечките претставници на модернизмот на југословенската уметност меѓу двете светски војни. Како претставник на српскиот колоризам, тој бил познат по своите портрети и пејзажи. Во раните години бил импресионист и кубист. Пишувал и уметничка критика.

Тој бил претседател на малата, краткотрајна српско-унгарска Барања-Бајска република, која била прогласена на 14 август 1921 година. Тој е вброен меѓу 100-те најпознати Срби.

Биографија

[уреди | уреди извор]

Српското семејство Добровиќ потекнува од Славонија, од Дарувар, кое се преселило во Наѓанка, каде што стекнало големо реноме и богатство со продажба на стока. Тука е роден и таткото на Петар Добровиќ. Мајката на Добровиќ, Ирена Хајдл, има германско потекло, таа е родена во градот Барања, Шиклош.

Петар Добровиќ имал тројца браќа: Никола, значаен српски архитект, Стеван и Ѓоко. Стеван и Ѓока се запишале во военото кадетско училиште во Пеќ, чиј кадет во тоа време бил Мирослав Крлежа, подоцна познат хрватски писател. Познанството на Добровиќ со Крлежа датира од тоа време.

Петар Добровиќ завршил гимназија во Пеќ, каде професорите биле од католичкиот цистерски ред. Како средношколец доживеал многу непријатности. Често е напаѓан поради неговата српска националност. Така било и во 1903 година средношколскиот професор Абел Бузаши го нареколе Добровиќ „српски убиец на кралевите“ за убиството на кралот Александар Обреновиќ и неговата сопруга Драга.

По завршувањето на гимназијата Добровиќ 1907 — 1908 год. Во 1909 година се школувал на одделот за скулптура на Факултетот за занаети и уметности во Будимпешта, потоа од 1909 до 1911 година и на Академијата за ликовни уметности. Негови професори биле познатите конзервативни уметници Еден Бало и Тивадар Земпленџи. Подоцна, неговото сликарство ќе биде под влијание на Карољ Ференци. За прв пат изложил во 1911 година во Музејот за ликовни уметности во Будимпешта — „Мучарњок“. Од истата година до избувнувањето на Првата светска војна, престојувал во Париз, каде, меѓу другите, го запознал и со вајарот Иван Мештровиќ.

Во меѓувреме, тој ги објавил своите графики во угледни унгарски списанија и весници како „Тет“, „Ма“ „Дан“и „Запад“.

Во недела, на 20 мај 1918 г. во Пеќ се побунил 6. Новосадски полк. Во вооружениот конфликт се вклучил и темпераментниот Петар Добровиќ, кој подоцна бил затворен поради тоа.

По завршувањето на Првата светска војна, на 14 ноември 1918 г. српската војска ги окупирала Барања и Бачка. Добровиќ со голем ентузијазам го дочекал доаѓањето на српската војска во Пеќ. Извесен период работел како преведувач во новата влада. Добровиќ бил голем поддржувач на идејата за припојување на Печуј, Барања и Бачка во целина кон Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.

Тој бил претседател на малата, краткотрајна српско-унгарска Барања-Бајска република, која била прогласена на 14 август 1921 година и која траела до 21 август 1921 година. Како претседател на Младата Република, Добровиќ ја предводел делегацијата на 16 август, во Белград, каде што бил примен од премиерот Никола Пашиќ, кој веднаш го известил дека Кралството на Србите, Хрватите и Словенците не е заинтересирано за зачувување на Република Бачко-Барања. Добровиќ никогаш не се вратил во родниот Пеќ. Потоа се населил во Белград.

Петар Добровиќ имал многу добри односи со српските писатели Вељко Петровиќ и Милош Црњански.

Своите сликарски студии ги започнал во Будимпешта и продолжил во Париз. Од 1923 до 1925 година бил професор на Уметничката школа во Белград. Во 1934 година основал и водел вечерен курс по фигурален цртеж на Народниот универзитет Коларац. Тој е еден од основачите на белградската државна академија за уметности (подоцна Академија за ликовни уметности ), 1937 година откако станал нејзин професор.

Од 1911 година има изложувано на бројни колективни изложби во земјата и во Европа, меѓу другите во Париз, Будимпешта, Прага, Белград, Дубровник и Венеција. Првата самостојна изложба ја имал во родниот град Печ во 1913 година. Бил член и еден од основачите на уметничката група „Форма“ во 1926 година.

Петар Добровиќ, Млини на Југ, 1936 г

Петар Добровиќ починал во 1925 година. Се оженил со Олга Хаџи од Нови Сад, со која го добиле синот Ѓорге.

Во 1920-тите и 1930-тите Добровиќ живеел и работел на релација Белград-Париз. Извесно време поминал во Холандија и Италија. Со пријателот Милан Коњовиќ сликал на Азурниот брег. Во 1934 година, тој бил еден од основачите на списанието „Данас“. Во 1940 година се повлекол во Хвар, каде што сликал пејзажи, а во 1941 г. со семејството се вратил во Србија и се населил во Грочка.

Загинал за време на германската окупација на Белград во Втората светска војна во лифтот на зградата на улицата Краља Петра бр. 36, каде што живеел за време на рацијата што го нашла на улицата на Савиндан во 1942 година. Погребан е на Новите гробишта во Белград.

Сликарско наследство и документација за делото на Петар Добровиќ се чуваат во Галеријата „Петар Добровиќ“ во Белград.

Сликарство

[уреди | уреди извор]

Сликарскиот опус на Петар Добровиќ е во самиот центар на српскиот модернизам, а зенитниот дел е историографски поставен од многу теоретичари во четвртата деценија на минатиот век, поточно во делот што му припаѓал на колористичкиот експресионизам. Хедонистичкото сликарство на кое пред сè бил приврзан, го довело до извонредното богатство на хроматската палета, колку и до сјајната светлина што со полн интензитет се излева врз неговите чинари. Добровиќ уште на самиот почеток на ликовната уметност цврсто ја поставил формата, а со тоа и композицијата во сликите. Оваа првична блискост со реализмот не го спречило да се ослободи од непотребни елементи, туку вовел кратки обоени и валеријански пасуси кои обезбедија доволно неопходни визуелни податоци за лесно да ги согледа главните уметнички и формални одлики на неговиот сликарски јазик. Малку кубни сликовни претстави од тој прв период денес се гледаат како логична најава на подоцнежниот говор на изразни и колористички јазично-пластични одлики. Средоземниот пејзаж, маслинови насади, плодови, море, голи тела, биле само соодветни теми на кои покажал што може да биде сликарството ако се изрази во боја и светлина. Петар Добровиќ оставил и голем опус во портретната уметност, во која направил бројни анализи и карактеролошки студии кои се едни од највредните во српската уметност од првата половина на дваесеттиот век.

Наследство

[уреди | уреди извор]

Галеријата „Петар Добровиќ“ во Белград го наследува и се грижи за наследството и опусот на Добровиќ од 1407 дела, од кои 20 се дела на други уметници. Во 2021 година била отворена реновирана Галерија, на улица Краља Петра бр. 36, на четврти кат.[1]

Самостојни изложби

[уреди | уреди извор]
Петар Добровиќ, г-ѓа Олга Добровиќ, 1938 г

Постхумно

Галерија

[уреди | уреди извор]
  • Млад човек (автопортрет) со книга, 1914 година.
    Млад човек (автопортрет) со книга, 1914 година.
  • Праски во цут, 1917 година
    Праски во цут, 1917 година
  • Јадрански пејзаж, 1919-1920 година
    Јадрански пејзаж, 1919-1920 година
  • Портрет на девојка, 1920 година
    Портрет на девојка, 1920 година
  • Глава (портрет на сопругата на сликарот), 1925 година
    Глава (портрет на сопругата на сликарот), 1925 година
  • Бохемија, 1927 година
    Бохемија, 1927 година
  • Скорпија, 1928 година
    Скорпија, 1928 година
  • Млад човек во вечерниот пејзаж, 1928 година.
    Млад човек во вечерниот пејзаж, 1928 година.
  • Голема маслинка, 1928 година
    Голема маслинка, 1928 година
  • Светозар Милетиќ, 1930 г
    Светозар Милетиќ, 1930 г
  • Бели ридови, 1933 година
    Бели ридови, 1933 година
  • Портрет на Коста Страјниќ, 1935 г
    Портрет на Коста Страјниќ, 1935 г
  • Коњи во црквата Свети Марко во Венеција, 1938 година
    Коњи во црквата Свети Марко во Венеција, 1938 година
  • Олга на терасата, 1938 година.
    Олга на терасата, 1938 година.
  • Мотив од Гроцка, 1941 г
    Мотив од Гроцка, 1941 г
  • Карпест пејзаж во близина на далматинскиот брег
    Карпест пејзаж во близина на далматинскиот брег

Библиографија (избор)

[уреди | уреди извор]
  • 1919 Вељко Петровиќ, предавач кат., Градско собрание, Нови Сад * 1920 Милош Црњански, Пред изложбата на Петар Добровиќ, Демократија, 15. јануари, Белград
  • 1920 Тодор Манојловиќ, Петар Добровиќ, Мисао, 1 февруари, стр. 547–554, Белград
  • 1921 Растко Петровиќ, Изложба на Бијелиќ, Добровиќ и Миличиќ, Радикал, 9. ноември, Белград
  • 1921 Бранко Поповиќ, Во славата на двете, Српски книжевни гласички, 1. и 16. декември, Белград
  • 1921 Мирослав Крлежа, Маргиналије уз слик Петра Добровиќ, Савременик, исс. 4, стр. 193–205, Загреб
  • 1924 Густав Крклец, сликар Петар Добровиќ, Покрет, 9 февруари, бр. 2, стр. 24–25, Белград
  • 1927 Михаило С. Петров, Изложба на Петра Добровиќ, Видовдан, 27 ноември, бр. 4, Нови Сад
  • 1929 Милан Кашанин, Изложба на слики од Петар Добровиќ, Летопис Матице српске, бр. 3, стр. 466, Нови Сад
  • 1930 Бранко Поповиќ, Тројца уметнички фанатици, пред. кат., Павилјон за уметност, Белград
  • 1933 Растко Петровиќ, Петар Добровиќ сликарство ..., Политика, 28. Октомври, Белград
  • 1934 Растко Петровиќ, Слика од Петар Добровиќ, Политика, 12. декември, Белград
  • 1936 Бранко Поповиќ, Петар Добровиќ во францускиот клуб, Srpski književni glasnik, 16 март, стр. 480–483, Белград
  • 1940 Пјер Крижаниќ, Слика од Петар Добровиќ, Политика, 31. март, Белград
  • 1954 Мирослав Крлежа, Петар Добровиќ, монографија, Зора, Загреб
  • 1955 Момчило Стевановиќ, Уметноста на Петар Добровиќ, Савременик, април, стр. 507–508, Белград
  • 1956 Лазар Трифуновиќ, Конструктивизмот во српското модерно сликарство, Дело, бр. 5, стр. 576–592, бр. 6, стр. 727–734, Белград
  • 1964 Миодраг Б. Protić, Savremenici II, pp. 49–57, Нолит, Белград
  • 1964 Лазар Трифуновиќ, Нов реализам, пред. кат., Галерија на Културниот центар на Белград, Белград
  • 1967 Лазар Трифуновиќ, српска ликовна критика, Српско книжевно друштво, Белград
  • 1967 Миодраг Б. Протиќ, Третата деценија - конструктивно сликарство, пред. кат., Југословенска уметност на дваесеттиот век, Музеј на современа уметност, Белград
  • 1969 Лазар Трифуновиќ, Ангажирана уметност во Србија, пред. кат., во Ангажирана уметност во Југославија 1919-1969 година, Уметничка галерија, Словењ Градец
  • 1970 Миодраг Б. Протиќ, Српско сликарство на 20 век, Нолит, Белград
  • 1971 Јеша Денегри, Колористички експресионизам на четвртата деценија, пред. мачка, четврта деценија. Експресионизам на боја - колоризам - поетски реализам, југословенска уметност на дваесеттиот век, Музеј на современа уметност, Белград
  • 1973 Лазар Трифуновиќ, Српско сликарство 1900 - 1950, Нолит, Белград
  • 1974 Миодраг Б. Протиќ, Петар Добровиќ, пред. мачка. ретроспективни изложби, Музеј на современа уметност, Белград
  • 1980 - 1981 година Миодраг Б. Протиќ, уредено, Идеи на српската уметничка критика и теорија 1900-1950 1-3, Музеј на современа уметност, Белград
  • 1982 Миодраг Б. Протиќ, Сликарство на 20 век, Југославија, Белград, Спектар, Загреб, Прва книжевна комуна, Мостар
  • 1982 Лазар Трифуновиќ, Од импресионизам до енформел, Нолит Белград
  • 1983 Владимир Рожиќ, Ликовната критика во Белград меѓу двете светски војни, Југославија, Белград
  • 1983 Јеша Денегри, Петар Добровиќ. Пејсажи 1929-1938 година, пред. кт., Галерија „Петар Добровиќ“, Белград
  • 2000 Јован Деспотовиќ, Портрети на Петар Добровиќ, Трета програма на Радио Белград, 11. април, Белград
  • 2001 Симона Чупиќ, Петар Добровиќ, Акварели, темпера, пастели, пред. кат., Галерија „Петар Добровиќ“, Белград
  • 2001 Лидија Мереник, Идеолошки модели. Српско сликарство 1945-1968, Беополис, Белград
  • 2003 Симона Чупиќ, Петар Добровиќ, монографија, Просвета, Белград

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Живот у бојама Петра Добровића“. www.rts.rs. Посетено на 2021-04-20.

Литература

[уреди | уреди извор]
  • Сто најпознати Срби (Белград-Нови Сад, 1993)
  • Angyal Endre: Petar Dobrović az ember, művész és politikus (Pécs, 1968) - во превод „Петар Добровиќ човек, уметник и политичар“
  • Документација на Музејот на современа уметност, Белград
  • Архива на САНУ, Белград
  • Likovne kritike Petra Dobrovica u Pariser Deutsche Zeitnug, Zbornik Matice srpske, бр. 19, (одвоено), редакција Олга Добровиќ, 1983, Нови Сад
  • Документација за творештвото на Петар Добровиќ I-III, подготвена од Олга Добровиќ, Галерија Матица Српска, 1998 - 2002, Нови Сад
  • Петар Добровиќ, монографија, Просвета, 2003, Белград

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]

Предлошка:Нотмативна контрола