Họ Thủy nữ

Họ Thủy nữ
Menyanthes trifoliata
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
(không phân hạng)	Asterids
Bộ (ordo)	Asterales
Họ (familia)	Menyanthaceae Bercht. & J.Presl, 1823
Chi điển hình
Menyanthes L., 1753
Các chi
Xem văn bản.

Họ Thủy nữ hay họ Trang (danh pháp khoa học: Menyanthaceae) là một họ thực vật thủy sinh và đầm lầy thuộc bộ Cúc (Asterales). Họ này chứa khoảng 40-70 loài^[1][2][3] cây thân thảo trong 6 chi^[3][4], phân bố rộng khắp thế giới. Các lá đơn hay kép, hình tròn hay chân vịt, mọc so le từ thân rễ bò trườn. Ở chi sống thủy sinh là Nymphoides, các lá nổi trên mặt nước và đỡ một cụm hoa mỏng manh, dạng tán hay chùm. Ở các chi khác thì cụm hoa mọc thẳng và bao gồm 1 (như ở chi Liparophyllum) tới nhiều hoa. Hoa có cánh hoa hợp sinh, thụ phấn nhờ côn trùng, chia thành 5 phần và có màu vàng hay trắng. Các cánh hoa có tua lông tơ hoặc được tô điểm bằng các cánh ở bên. Bầu nhụy thượng. Quả là dạng quả nang.

Các loài trong họ Menyanthaceae phân bố khắp thế giới. Các chi Menyanthes và Nephrophyllidium chỉ có ở Bắc bán cầu, trong khi các chi Liparophyllum, Ornduffia và Villarsia lại chỉ có ở Nam bán cầu. Chi Nymphoides có sự phân bố rộng khắp.

Các loài trong họ Menyanthaceae có giá trị làm cây cảnh trong vườn, với Nymphoides được trao đổi nhiều nhất.

Hoa dị kiểu lưỡng hình có ở mọi chi, ngoại trừ chi Liparophyllum. Ngoài ra, 4 loài Nymphoides là dạng đơn tính khác gốc.

Các chi

• Liparophyllum nghĩa rộng: 8 loài, bao gồm Liparophyllum gunnii cộng 6 loài từ nhánh hỗn tạp của chi Villarsia và loài Nymphoides exigua chuyển sang.
• Menyanthes: 1 loài thụy thái (Menyanthes trifoliata)
• Nephrophyllidium (bao gồm cả Fauria): 1 loài (Nephrophyllidium crista-galli)
• Nymphoides (bao gồm cả Limnanthemum, cộng Villarsia cambodiana = Nymphoides cambodiana^[5], trừ đi Nymphoides exigua --> Liparophyllum exiguum): Khoảng gần 40-52 loài thủy nữ, trang, cang, ráng, rau hạnh, thủy kim liên, súng ma.
• Ornduffia: Tách ra năm 2009 từ nhánh Australia (hay nhánh lồng ghép nông) của chi Villarsia. 7 loài.
• Villarsia nghĩa hẹp: Khoảng 3 loài của nhánh Nam Phi.

Phát sinh chủng loài

Các mối quan hệ trong phạm vi họ Menyanthaceae được Tippery và ctv (2008)^[6], Tippery và Les (2008)^[7] làm sáng tỏ. Theo họ thì [Menyanthes + Nephrophyllidium] là nhóm có quan hệ chị em với phần còn lại của họ trong khi Villarsia nghĩa rộng là rất cận ngành, bao gồm ba nhánh. Chi này đã được Tippery và Les (2009)^[3] tách ra thành Villarsia nghĩa hẹp chỉ bao gồm nhánh Nam Phi và hai nhánh còn lại được chuyển sang các chi Liparophyllum (nhánh hỗn tạp) và Ornduffia (nhánh Australia).

Cây phát sinh chủng loài dưới đây lấy theo Tippery và Les (2009)^[3]

Menyanthaceae	Menyanthes trifoliata     Nephrophyllidium crista-galli         Ornduffia (Villarsia nhánh Australia)       Villarsia sensu stricto (nhánh Nam Phi)       Liparophyllum sensu lato     Nymphoides

Phân loại cũ

Các iridoit của họ Menyanthaceae khác biệt về mặt hóa học với các iridoit của họ Long đởm (Gentianaceae), mà các thành phần của họ Menyanthaceae từng có thời được đưa vào trong đó, mặc dù kiểu đính noãn là tương tự. Hiện tại Quần thực vật Trung Hoa vẫn đặt hai chi có loài sinh sống tại Trung Quốc là Menyanthes và Nymphoides trong họ Gentianaceae^[8][9].

Họ Menyanthaceae từng được đặt trong bộ Cà (Solanales) theo như hệ thống Cronquist (1981), nhưng sự lưu trữ inulin là không phù hợp với vị trí này. Các thạch bào phân nhánh và các ống không khí là sự tương tự giữa Menyanthaceae và họ Súng (Nymphaeaceae), nhưng cả hai đều là thực vật thủy sinh nên khó có thể cho rằng chúng có quan hệ gần.

Hình ảnh

• 
  Nymphoides ezannoi
• 
  Nymphoides ezannoi
• 
  Nymphoides ezannoi
• 
  Nymphoides indica
• 
  Nymphoides indica
• 
  Nymphoides indica

Tham khảo

1. Menyanthaceae Lưu trữ 2009-02-01 tại Wayback Machine trong Watson L. và Dallwitz M.J. (1992 trở đi). Các họ thực vật có hoa: miêu tả, minh họa, nhận dạng, và thông tin tra cứu. Phiên bản: ngày 17 tháng 6 năm 2009. http://delta-intkey.com Lưu trữ 2007-01-03 tại Wayback Machine.
2. Menyanthaceae trên website của APG.
3. ^ Tippery N. P., D. H. Les, 2009. A new genus and new combinations in Australian Villarsia (Menyanthaceae) Lưu trữ 2010-07-08 tại Wayback Machine. Novon 19:406–413, doi:10.3417/2007181
4. GRIN Genera of Menyanthaceae
5. Nicholas P. Tippery, Donald H. Les, Jacinto C. Regalado, Jr., Leonid V. Averyanov, Vu Ngoc Long, Peter H. Raven, 2009. Transfer of Villarsia cambodiana to Nymphoides (Menyanthaceae), Syst. Bot. 34(4):818-823. doi:10.1600/036364409790139673
6. Tippery Nicholas P.; Les Donald H.; Padgett Donald J.; Jacobs Surrey W.L., Generic Circumscription in Menyanthaceae: A Phylogenetic Evaluation, Syst. Bot., 33(3):598-612
7. Tippery N. P., Les D. H., Phylogenetic analysis of the internal transcribed spacer (ITS) region in Menyanthaceae using predicted secondary structure., Mol. Phylogenet. Evol. 11-2008; 49(2):526-37, PMID 18723096, doi:10.1016/j.ympev.2008.07.019
8. Menyanthes tại Quần thực vật Trung Hoa.
9. Nymphoides tại Quần thực vật Trung Hoa.

Liên kết ngoài

(tiếng Anh)

• Họ Thủy nữ tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Họ Thủy nữ 30895 tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Họ Thủy nữ tại Encyclopedia of Life

(tiếng Việt)

• Họ Trang, Thủy nữ Menyanthaceae trên trang Trung tâm Dữ liệu Thực vật Việt Nam