Tiếng Khanty

Khanty
ханты ясаӈ hantĭ jasaŋ
Sử dụng tại	Nga
Khu vực	Khanty–Mansi
Tổng số người nói	9.600 (2010)
Dân tộc	30.900 người Khanty (thống kê 2010)
Phân loại	Ngữ hệ Ural Uria (phân loại truyền thống)? Khanty
Phương ngữ	Bắc Nam Surgut Viễn Đông
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	kca
Glottolog	khan1279[1]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Khanty (hay Hanti), trước gọi là Ostyak là một ngôn ngữ Ural, bản ngữ của người Khanty. Nó hiện diện ở hai khu tự trị Khanty–Mansi và Yamalo-Nenets cũng như ở hai huyện Aleksandrovsky và Kargasoksky của tỉnh Tomsk, Nga. Theo nghiên cứu năm 1994 của Salminen và Janhunen, có 12.000 người nói tiếng Khanty ở Nga.

Tiếng Khanty chia ra làm nhiều phương ngữ. Cụm tây gồm phương ngư Obdoria, Ob, Irtysh. Cụm tây gồm Surgut và Vakh-Vasyugan, mà lại ra làm các phương ngữ nhỏ hơn. Phương ngữ khác biệt nhau đáng kể về ngữ học, hình thái học, từ vựng đến nỗi mà ba "phương ngữ" chính (bắc, nam, đông) không thông hiểu lẫn nhau.^[2] Do đó, các phương ngữ tiếng Khanty có thể được coi là ngôn ngữ gần gũi nhưng riêng biệt.

Phương ngữ

Phương ngữ tiếng Khanty (và Mansi):

  Obdorsk (Salekhard)

  Ob

  Nam (Irtysh)

  Surgut

  Viễn Đông (Vakh-Vasyugan)

Tiếng Khanty tách ra làm ba nhóm phương ngữ chính, hầu như không thông hiểu nhau, do vậy nên xem là ba ngôn ngữ: Bắc, Nam, Đông. Mỗi phương ngữ con được đặt theo tên dòng sông nơi nó được nói. Tiếng Khanty Nam hiện là tử ngữ.^[3][4]

• Khanty Đông^[5]
  • Viễn Đông (Vakh, Vasjugan, Verkhne-Kalimsk, Vartovskoe)
  • Surgut (Jugan, Malij Jugan, Pim, Likrisovskoe, Tremjugan, Tromagan)
• transitional: Salym
• Khanty Tây
  • Khanty Bắc
    • Obdorsk
    • Berjozov (Synja, Muzhi, Shurishkar), Kazym, Sherkal
    • transitional: Atlym, Nizyam
  • Khanty Nam: Thượng Demjanka, Hạ Demjanka, Konda, Cingali, Krasnojarsk

Phương ngữ Salym có thể coi là chuyển giao giữa Đông và Nam. Phương ngữ Atlym và Nizyam cũng mang đặc điểm miền nam.

Tiếng Khanty Nam và Bắc chia sẻ nhiều biến đổi âm vị, nên có thể gộp thành Khanty Tây: *üü, *öö, *ɔ̈ɔ̈ > *ii, *ee, *ää (nhưng *ɔ̈ɔ̈ > *oo gần *k, *ŋ),^[6] sự mất đi hài hoà nguyên âm, xát hoá *k thành /x/ khi ở gần nguyên âm sau,^[7] sự mất đi âm vị *ɣ.^[8]

Nguồn tham khảo

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Khantyic”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. Gulya 1966, tr. 5-6.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFGulya1966 (trợ giúp)
3. Abondolo 1998, tr. 358-359.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFAbondolo1998 (trợ giúp)
4. Honti 1998, tr. 328-329.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFHonti1998 (trợ giúp)
5. Honti, László (1981), “Ostjakin kielen itämurteiden luokittelu”, Congressus Quintus Internationalis Fenno-Ugristarum, Turku 20.-27. VIII. 1980, Turku: Suomen kielen seura, tr. 95–100
6. Honti 1998, tr. 336.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFHonti1998 (trợ giúp)
7. Abondolo 1998, tr. 358–359.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFAbondolo1998 (trợ giúp)
8. Honti 1998, tr. 338.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFHonti1998 (trợ giúp)