Belén
Belén[1] (árabe: بيت لحم, Bayt laḥm) ye una ciudá palestina na rexón conocida como Cixordania, asitiada a unos 9 km al sur de Xerusalén y enclavada nos montes de Xudea. Dende avientu de 1995, atópase alministrada pola Autoridá Palestina, qu'adoptó'l nome d'Estáu de Palestina en 2013. La so población yera de 25 266 habitantes en 2007,[2] siendo la metá musulmanes y la otra metá cristianos, na so mayoría ortodoxos.[3]
La ciudá tien gran significáu relixosu pa los cristianos al ser, acordies cola Biblia, el llugar de nacencia de Xesús de Nazaré según los evanxelios de Lucas y Matéu. Ye tamién un importante llugar de pelegrinación pa los xudíos, que veneren la tumba de Raquel asitiada a la entrada de la ciudá y pa los que la ciudá ye llugar de nacencia y de coronación del rey David.
El gobiernu d'Israel arrodió la ciudá de muralles y pasos de control pa evitar ataques terroristes,[ensin referencies] torgando'l llibre tránsitu de los habitantes y llindando los intercambios comerciales. Esto provocó un gran amenorgamientu del turismu, una de les principales fontes d'ingresu de la ciudá.
Historia
[editar | editar la fonte]Nome
[editar | editar la fonte]El so nome provién, nes llingües falaes tradicionalmente na rexón, de:
- بيت لحم (Bayt Laḥm) ‘casa de la carne' n'árabe[ensin referencies]
- בית לחם (Bet Léḥem o Bet Láḥem), n'hebréu (Casa del Pan).
- Bêṯ Léḥem, o Bêṯ Lāḥem (‘casa del pan') en hebréu tiberiano
- Bêth Lahamu (‘casa del dios Lahamu') en idioma cananéu.
Antigüedad
[editar | editar la fonte]Belén yera una ciudá cananea 3000 años e. C., dómina na que los cananeos asitiaos na rexón llevantaron pueblos arrodiaos de muralles pa protexese. Adoptaron el dios caldéu de la fertilidá Lahmo (o Lahmu) col nome de Lahama, al que llevantaron un templu na actual llomba de la Natividá, qu'apoderaba'l valle fértil que s'estiende xunto a la ciudá. Del so nome deriva l'actual nome de Beit Lahama, casa de Lahama.[4] La ciudá ye mentada en redol al añu 1350 e.C. nes Cartes de Tell al-Amarna, escrites pol gobernador exipciu al faraón Amenhotep III, describiéndola como un importante llugar de descansu pa los viaxeros que diben de Siria a Exiptu. En 1200 e.C. los filisteos gobernaben el país.[4][fonte cuestionable]
Tradición bíblica
[editar | editar la fonte]Según la tradición xudaica la población pertenecía a la tribu de Xudá[5] y la ciudá ye'l trubiecu del rey David, que daría una gran fuercia político al naciente reinu d'Israel y sol cual el reinu adquiriría una gran rellumanza. Ello llevaría a que nueve siglos dempués (David ye del sieglu X antes de Cristu) la ciudá fuera acomuñada a otru gran personaxe argumentáu como'l so descendiente: Xesús de Nazaré (según el Evanxeliu de Lucas 2, 4-15; y Evanxeliu de Matéu 2, 1), llugar onde los profetes anunciaren que nacería'l Mesíes (Miqueas 5, 1 y siguientes), pero tamién onde vio la lluz el rei David (Primer Llibru de Samuel 16,1.11-13). Precisamente la nacencia de Xesús nesti llugar deber a que Xosé de Nazaré, maríu de María, yera descendiente de David, y como'l país topar so dominación romana, los sos habitantes teníen d'allegar a la so llocalidá d'orixe pa empadronarse, de cara a que la potencia ocupante ellaborara'l censo fiscal. El Evanxeliu de Lucas reflexar asina:
Naquellos díes apaeció un decretu del emperador Augusto ordenando que s'empadronaren los habitantes del imperiu. Esti censu foi'l primeru que se fixo mientres el mandatu de Quirino, gobernador de Siria. Toos diben inscribise a la so ciudá. Tamién José, por ser del fonduxe y familia de David, xubió dende Galilea, dende la ciudá de Nazaré, a Xudea, a la ciudá de David que se llama Belén, pa inscribise con María, la so esposa, que taba encinta.Lc 2, 1-5
Edá Media
[editar | editar la fonte]A la fin del sieglu IV, cola partición del imperiu romanu Belén pasó a depender de Bizanciu y convirtióse nun importante centru relixosu: llevantáronse ilesies, monesterios y conventos. L'emperador Constantín I el Grande mandó construyir, nel llugar onde se produxera la nacencia de Xesús, la basílica de la Natividá, que constitúi'l mayor curiosu relixosu y turísticu de la ciudá. En 529, la revuelta de los samaritanos contra l'imperiu bizantín afaró la ciudá y la so contorna: la muralla de la ciudá y la basílica fueron destruyíos, pero una vegada la revuelta aselada, la ilesia foi restaurada pol emperador bizantín Xustinianu I y la muralla restaurada.[4]
En 614 Palestina foi invadida polos perses, y en 637 el califa Umar ibn al-Jattab visitó Belén y estableció rellaciones amistoses coles autoridaes eclesiástiques cristianes. La política de tolerancia practicada polos omeyes caltener hasta 1009, cuando'l califa fatimí al-Hakim llanzó campañes de persecución contra los cristianos; respetó sicasí a la rica comunidá cristiana de Belén pa siguir recibiendo los sos tributos.[4]
En 1099 foi conquistada polos cruciaos que fortificaron la ciudá ya instalaron una comunidá agustiniana. Suplantaron a les antigües autoridaes cristianes de la ciudá ya impunxeron l'usu del llatín. El día de Navidá de 1100, Balduino I, primer rei del Reinu Llatín de Xerusalén, foi coronáu en Belén, y esi añu foi establecíu un obispáu católicu na ciudá.[4]
En 1187, l'ayubí Saladín venció a los cruzaos y conquistó Belén. Nun primer tiempu espulsaron a los agustinianos y les rellaciones con Occidente fueron cortaes, quitando a la población de bona parte de los sos recursos. Pero en 1244 dos trataos roblaos con monarques europeos dexaron a los agustinianos tornar y reabrir el pasu de los pelegrinos a la ciudá. Al poco tiempu, en 1250, la conquista del país polos mamelucos circasiaacabónos cola tradición de tolerancia y convivencia que caracterizó la hestoria de Belén. En 1263 les torres y les muralles fueron derrumbaes y les autoridaes cristianes espulsaes. El sieglu siguiente vio un reestablecimientu paulatín de les influyencies occidentales; instalóse una comunidá de franciscanos y los agustinianos tornaron.[4]
Edá Moderna
[editar | editar la fonte]En 1517 los turcos conquistaron Palestina, y en Belén empezó un periodu de conflictos ente los franciscanos y los ortodoxos griegos pola posesión de los santuarios, qu'habría de durar sieglos. Los llugares santos del cristianismu pasaben d'una comunidá a otra según el favor del que gociaben les sos naciones d'orixe ante'l califa otomanu, polo qu'estes disputes relixoses algamaron rápido dimensiones de política internacional. A finales del sieglu XVIII el pueblu de Belén familiarizárase coles costumes y gustos europeos gracies al contautu permanente colos pelegrinos cristianos, y la so situación económica habíase vistu ameyorada.[4]
Edá Contemporánea
[editar | editar la fonte]
Exiptu gobernó la rexón a partir de 1831 mientres una década asombrada por una violencia creciente. En 1843, el valí d'Exiptu Ibrahim Bajá mandó desarmar a la población y destruyir el barriu musulmán de Belén en represalies pol asesinatu d'unu de los sos allegaos. En 1841, l'imperiu otomanu recuperó'l gobiernu de Palestina. Los habitantes tuvieron que cumplir con un serviciu militar obligatoriu, impunxéronse fuertes impuestos y el desemplegu aumentó. Ante la degradación de la so situación munchos habitantes de Belén emigraron al estranxerusobremanera a Iberoamérica, en busca de meyores perspeutives.[4]
Cola Primer Guerra Mundial terminóse'l gobiernu otomanu en 1917, y Palestina pasó baxu mandatu británicu en 1922. Belén cuntaba entós con 6.658 habitantes.[4][6]
En 1947, nel Plan de Partición de Palestina propuestu pola ONX, foi designada xunto a Xerusalén como territoriu internacional alministráu por Naciones Xuníes, una vegada expirase el mandatu británicu. Sicasí, tres la primer guerra árabe-israelina qu'españó darréu dempués, Belén foi ocupada por Trexordania, xunto al restu de Cixordania, pa conformar en 1950 el Reinu Hashemita de Xordania.[4]
En 1967, mientres la Guerra de los Seis Díes, foi ocupada polos israelinos al igual que'l restu de Cixordania, hasta'l 22 d'avientu de 1995. Nesa fecha, arriendes de los Alcuerdos d'Oslu, foi tresferida como parte del territoriu autónomu alministráu pola Autoridá Nacional Palestina.[4]
-
Nesti puntu diz la tradición cristiana que nació Xesús. -
Creyentes se arrodillan ante la estrella de Xesús. -
Interior de la ilesia de Santa Catalina. -
Patiu de la ilesia de San Catarina. -
Mezquita de Omar en Belén. -
Entrada a la ilesia de la Natividá. -
Mosaicos de la ilesia de la Natividá. -
Covarón de la Lleche, Belén.
Xeografía
[editar | editar la fonte]Belén atopar a un altor d'unos 775 msnm, 30 metros más elevada que la vecina Xerusalén. La ciudá atopar a 73 km al nordeste de Gaza y del mar Mediterraneu, 75 km al oeste d'Amán (Xordania), 59 km al sureste de Tel Aviv (Israel) y 10 km al sur de Xerusalén.[7][8] Les ciudaes y llocalidaes cercanes son Beit Safafa y Xerusalén al norte, Beit Jala al noroeste, Husan al oeste, al-Khadr y Artas al suroeste, y Beit Sahour al este. Beit Jala y Beit Sahour formen una aglomeración con Belén, y los campos de refuxaos d'Aida y 'Azza atópense dientro de les llendes de la ciudá.[9]
Nel centru de Belén atopa la ciudá vieya, que consiste n'ocho barrios, dispuestos en forma de mosaicu, a partir de la plaza Manger. Los barrios que componen Belén son los barrios cristianos d'Al-Najajreh, al-Farahiyeh, al-Anatreh, al-Tarajmeh, al-Qawawsa y Hreizat, y el barriu musulmán d'Al-Fawaghreh. La mayoría de los barrios cristianos recibieron el so nome dempués de que la dinastía árabe cristiana de los Gasánidas asítiase na zona. El barriu d'Al-Qawawsa foi creáu por emigrantes árabes cristianos procedentes de la vecina Tuqu' nel sieglu XVIII. Hai tamién un barriu siriaco fuera de la ciudá vieya, que los sos habitantes llegaron de Midyat y Ma'rustite, en Turquía. La población total de la ciudá vieya ronda los 5000 habitantes.
Clima
[editar | editar la fonte]Belén cunta con un clima mediterraneu, con branos secos y calorosos y fríos iviernos. Pel iviernu, ente mediaos d'avientu y mediaos de marzu, pue ser lluviosu y les temperatures pueden ser fríes. Xineru ye'l mes más fríu del añu, con temperatures que van de 1 ℃ a 13 ℃. Ente mayu y setiembre les temperatures son templaes y el cielu estenu. Agostu ye'l mes más calorosu, con temperatures cimeres a los 30 ℃. Les precipitaciones añales ronden los 700 mm, que se producen nun 70% ente payares y xineru.[10]
La mugor relativo media añal ye del 60% y algama los sos valores más altos ente xineru y febreru. Los niveles de mugor son más baxos en mayu. Produzse rosada unos 180 díes al añu. El clima de la ciudá vese influyíu pol oral del mar Mediterraneu, que suel producise a mediudía. Sicasí, Belén tamién sufre folaes de chamsin, un vientu secu, caliente, y con sable y polvu en suspensión, procedente del desiertu árabe, n'abril, mayu y la primer metá de xunu.[10]
 Parámetros climáticos permediu de Belén 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima media (°C) | 12 | 13 | 16 | 22 | 26 | 28 | 30 | 30 | 28 | 26 | 20 | 14 | 22.1 |
| Temperatura mínima media (°C) | 5 | 5 | 7 | 10 | 14 | 17 | 19 | 19 | 17 | 15 | 11 | 7 | 12.2 |
| Díes de lluvia (≥ 1 mm) | 12 | 11 | 9 | 5 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 9 | 12 | 64 |
| Díes de nevaes (≥ 1 mm) | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 3 |
| Fonte: myweather2.com[11] | |||||||||||||
Demografía
[editar | editar la fonte]Munchos de los habitantes cristianos de Belén afirmen ser d'ascendencia de cristianos árabes de la península arábiga.
Acordies colos rexistros d'impuestos de la dómina del dominiu otomanu, los cristianos étnicos componíen aproximao'l 60% de la población a principios del sieglu XVI, pero la población cristiana y musulmana aportó a igual a metá d'esti sieglu. Sicasí, nun hubo habitantes musulmanes contabilizaos a finales del mesmu sieglu, con una población rexistrada de 287 contribuyentes varones adultos. Los cristianos, como tolos non musulmanes en tol Imperiu Otomanu, fueron obligaos a pagar l'impuestu jizya. En 1867 un visitante d'Estaos Xuníos estudia la ciudá, que yá tenía una población de 3.000 a 4.000, de los cualos aproximao 100 yeren protestantes, 300 musulmanes y el restu pertenecíen a "les minoríes eclesiástiques griega y llatina con unos pocos d'armenios".[12]
Nel censu de Palestina de 1922, lleváu a cabu poles autoridaes del Mandatu británicu de Palestina, Belén tenía una población de 6.658 habitantes, de los cualos 5.838 yeren cristianos, 818 musulmanes y 2 xudíos.[6] Un nuevu censu realizáu en 1931 apurría la cifra de 6.814 habitantes, de los que 5.588 yeren cristianos, 1.219 yeren musulmanes y 2 xudíos (dambes muyeres).[13] En 1948, la composición relixosa de la ciudá yera del 85% cristiana —les principales denominaciones son la católica y la ortodoxa griega—, y el 13% de musulmanes. Nun censu de 1967 adoptáu poles autoridaes d'Israel, el pueblu de Belén taba numberáu en 14.439 habitantes, 7.790 habitantes yeren musulmanes, representando'l 53,9% de la población, ente que los cristianos de diverses confesiones fueron cuntaos en 6.231 habitantes, el 46,1%.
Nel censu de 1997, la ciudá tenía una población de 21.670 habitantes, con un total de 6.570 refuxaos, que representaben el 30,3% de la nueva población de la ciudá. Nesi mesmu añu, la distribución por edá de los habitantes de Belén foi d'un 27,4% menor de 10 años d'edá, un 20% d'ente 10-19 años, un 17,3% ente 20-29, el 17.7% de 30-44, un 12,1% de 45-64 y el 5,3% restante taben percima de los 65 años. Había 11.079 homes y 10.594 muyeres.[14]
Según una estimación d'a mediaos de 2006, la población de Belén yera de 29.930 habitantes. Sicasí'l censu de 2007 reveló una población de 25.266, de los cualos 12.753 yeren homes y 12.513 muyeres. El llar permediu consistía de 4,8 miembros de la familia.[15]
Dende 2005, la proporción de residentes cristianos foi menguando progresivamente, siendo anguaño aproximao'l 40% al 50% de la población.[16]
| Gráfica d'evolución demográfica de Belén ente 1867 y 2007 |
 |
Turismu
[editar | editar la fonte]El turismu ye la principal industria de Belén, y al contrariu que n'otres llocalidaes palestines antes del añu 2000, la mayor parte de los trabayadores locales nun trabayaben n'Israel.[17] Más del 25% de la población activa trabaya direuta o indireutamente nesti sector. El turismu representa aproximao'l 65% de la economía de Belén y el 11% de l'Autoridá Nacional Palestina.
La Basílica de la Natividá ye una de les principales atraiciones turístiques de Belén y ye un llugar d'atraición pa munchos pelegrinos cristianos. Atopar nel centru de la ciudá -nuna parte de la plaza Manger- sobre un covarón o cueva onde se supón que nació Xesús de Nazaré. Cerca atópase la Covarón de la Lleche, onde la Sagrada Familia abellugar na so fuxida a Exiptu y xunto a ella atopa la cueva onde San Jerónimo pasó 30 años de la so vida escribiendo la Vulgata, la principal versión llatina de la Biblia hasta la Reforma.[18]
Cerca tamién s'atopen el Campu y la Ilesia de los Pastores, según la Tumba de Raquel, esta última llugar sagráu del xudaísmu.
Hai más de 30 hoteles en Belén.[19] El Jacir Palace, construyíu en 1910 cerca de la Basílica de la Natividá, ye unu de los principales y más antiguos hoteles de la ciudá. Foi cerráu nel añu 2000 debíu al Conflictu israelín-palestín, pero reabiertu en 2005 como Jacir Palace, Intercontinental Bethlehem.
Cultura
[editar | editar la fonte]Celebraciones relixoses
[editar | editar la fonte]En Belén celébrense distintos ritos de Navidá, nos sos trés feches distintos:
- 25 d'avientu, ye la fecha tradicional de la ilesia católica y protestante, común nes etnies griegues y coptes.
- Los sirios cristianos celebren la Navidá'l 6 de xineru.
- Y los armenios ortodoxos y cristianos el 19 de xineru.
La mayoría de les procesiones de Navidá pasen pola Plaza del Preselbe, alcontrada frente a la Basílica de la Natividá. Los festexos católicos tienen llugar na Santa Ilesia de Catalina y los protestantes de normal tienen llugar en campos pregueros. Otres fiestes relixoses comunes en Belén son los festivales rellacionaos colos santos y de los profetes rellacionaos col folclor palestín. Unu d'ellos ye'l festival añal n'honor a Jorge de Capadocia (en Al-Khadr) celebráu'l 5 al 6 de mayu. Mientres estes celebraciones, los cristianos ortodoxos griegos dan una marcha en procesión pela ciudá y a Al-Khadr onde bauticen a naciellos nes agües colindantes al Monesteriu de San Jorge, y el ritual pal sacrificiu d'una oveya. La Fiesta de San Elías conmemorar con una procesión nel Mar Elías, por un monesteriu ortodoxu griegu al norte de Belén.[20]
Bordáu
[editar | editar la fonte]La moda de Belén foi la primera nel usu del gordón d'oru o plata, de seda, llana, fieltru o terciopelu nel usu de la ropa, creando patrones florales estilizados con llinies llibres o arrondaes. Esta téunica utilízase anguaño pa los vistíos de novia (thob malak o reales), los taqsirehs y shatwehs son usaos poles muyeres yá casaes. Dizse qu'esta tradición tien el so orixe en Bizanciu.[21]
Les muyeres bordadores de Belén yeren conocíes pola so moda nupcial. El bordáu de Belén yera reconocíu polos colores y el rellumu metálicu. Otros vistíos yeren de tela n'índigo con un abrigu de mangues (bisht) o de llana texida na llocalidá que s'asitiaba sobre la parte cimera. Los vistíos pa ocasiones especiales yeren de seda a rayes con mangues alaes y el taqsireh, chaqueta conocida como la chaqueta de Belén, el taqsireh taba fechu de terciopelu o pañu, xeneralmente con un bordáu pesáu.
L'arte de la talla de madre-de-perlla dizse que ye una tradición de Belén dende'l sieglu XV, cuando foi traíu por franciscanos d'Italia. El fluxu constante de pelegrinos xeneró una demanda pa estos productos, que tamién apurrieron emplegos pa les muyeres. La industria foi popularizada pol antropólogu Richard Pococke, quien visitó Belén en 1727.[22]
Centros culturales
[editar | editar la fonte]Belén ye sede del Centru de Patrimoniu Palestín, creáu en 1991. El centru tien como oxetivu caltener y promover el bordáu palestín, l'arte y el folclor.[23] El Centru Internacional de Belén ye otru centru cultural que trata principalmente la cultura de Belén, tamién ufierta cursos d'idiomes, y del oficiu de guía, estudios de la muyer y la formación de les artes y oficios en pantalles. El Conservatoriu Nacional de Música Edward Said cuenta con unos 500 alumnos, los sos principales oxetivos son enseñar a los neños la música, capacitar a los maestros d'otres escueles, patrocinar la investigación musical, y l'estudiu de la música folclórica palestina.[24]
Museos
[editar | editar la fonte]Belén cunta con cuatro museos:
- El Teatru de la Natividá, ye'l muséu qu'ufierta a los visitantes 31 modelos en 3D que representen les etapes más importantes de la vida de Xesús, igualmente'l teatru presenta un espectáculu d'animación de 20 minutos.
- Muséu Giacaman (Badd), ta allugáu na Ciudá Vieya de Belén, la so fundación remontar al sieglu XVIII y dedícase principalmente a la hestoria y el procesu de producción del aceite d'oliva.
- Muséu Baituna Al-Talhami, ye un muséu creáu en 1972, contién muestres de la cultura de Belén.
- Muséu Internacional de la Natividá, foi construyíu pola UNESCO p'amosar la "alta calidá artística nun ambiente evocador".
Educación
[editar | editar la fonte]Según la Oficina Central d'Estadístiques de Palestina, en 1997, aproximao'l 84% de la población de Belén mayor de 10 años sabía lleer y escribir. 10 414 habitantes allegaben a la escuela (4015 a la escuela primaria, 3578 a la secundaria y 2821 a centros de bachilleratu). El 14,1% de los estudiantes de bachilleratu terminaben los sos estudios. En 2006 había 135 escueles na Gobernación de Belén, 100 dirixíes pol Ministeriu d'Educación de l'Autoridá Nacional Palestina, siete pola Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu y 28 privaes.[25]
En Belén atopa la Universidá de Belén, una institución educativa católica d'enseñanza cimera fundada en 1973 polos Hermanos de les Escueles Cristianes, abierta a estudiantes de cualesquier credo. La Universidá de Belén ye la primer universidá creada en Cixordania, y los sos raigaños remontar a 1893, cuando los Hermanos de les Escueles Cristianes abrieron escueles en Palestina y Exiptu.
Tresporte
[editar | editar la fonte]
Belén cunta con trés estaciones d'autobuses propiedad de compañíes privaes qu'ufierten desplazamientos a Xerusalén, Beit Jala, Beit Sahour, Hebrón, Nahalin, Battir, Al-Khadr, al-Ubeidiya y Beit Fajjar. Hai dos estaciones de taxis que faen viaxes a Beit Sahour, Beit Jala, Xerusalén, Tuqu' y Herodium. Hai tamién dos empreses d'arriendu de coches: Murad y 'Orabi. Los autobuses y taxis con matrícules de Cixordania nun tienen dexada la entrada n'Israel, incluyida Xerusalén, ensin un permisu.[26]
La construcción de la Barrera israelina de Cixordania tuvo un impautu sobre Belén a nivel políticu, social y económicu. La barrera cuerre a lo llargo del llau norte de la zona edificada de la ciudá, con zones nes qu'a un llau s'atopen cases del campamentu de refuxaos de 'Aida y al otru'l conceyu de Xerusalén.[17] La mayoría de les entraes y salíes dende Belén al restu de Cixordania cunten con puntos de control d'israelinos. El nivel d'accesu varies sobre la base de les direutives de seguridá d'Israel. L'accesu de residentes palestinos en Belén dende Cixordania a Xerusalén vien reguláu por un sistema de permisos. Los palestinos precisen un permisu pa entrar na Tumba de Raquel, sitiu sagráu pa los xudíos. Los ciudadanos israelinos tienen prohibida la entrada a Belén y al cercanu sitiu bíblicu de les Piscines de Salomón.[17]
Famosos Orixinarios de Belén
[editar | editar la fonte]Hermanancies
[editar | editar la fonte]Conceyos hermaniaos de la ciudá.
San Miguel, Lima, Perú[27]
Leganés, Comunidá de Madrid, España
Barranquilla, Atlántico, Colombia[28]
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu. - ↑ Palestinian Central Bureau of Statistics (PBS). «Community profile - Bethlehem (Beit Lahm)» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-11-14. Consultáu'l 2 d'agostu de 2013.
- ↑ «Bethlehem city/General information». Bethlehem Municipality. Archiváu dende l'orixinal, el 16 de xineru de 2012. Consultáu'l 10 de xineru de 2012.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 «History of Bethlehem». Bethlehem Municipality. Archiváu dende l'orixinal, el 25 d'agostu de 2011. Consultáu'l 1 de mayu de 2011.
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-02-10.
- ↑ 6,0 6,1 Mandatu británicu de Palestina (1922). «Censo de Palestina» (inglés). Consultáu'l 10 de setiembre de 2017.
- ↑ «Distance from Bethlehem to Tel Aviv» (inglés). Time and date AS. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ «Distance from Bethlehem to Gaza» (inglés). Time and date AS. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ «West Bank and Vicinity» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'agostu de 2010. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ 10,0 10,1 «Climate» (inglés). Bethlehem Municipality. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2007. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ «January Climate History for Bethlehem | Local | Israel». Myweather2.com. Consultáu'l 18 de febreru de 2012.
- ↑ Olive leaf: a pilgrimage to Rome, Jerusalem, and Constantinople, in 1867, for the reunion of the faithful (n'inglés) páx. 116 Consultáu'l 2 d'agostu de 2013
- ↑ Mandatu británicu de Palestina (1931). «Censo de Palestina» (inglés). Páxina 46. Consultáu'l 10 de setiembre de 2017.
- ↑ Jewis Virtual Library, Bethlehem (n'inglés) Consultáu'l 2 d'agostu de 2013
- ↑ Palestinian Central Bureau of Statistics 2007 (n'árabe) Archiváu 2019-04-09 en Wayback Machine (PDF) Consultáu'l 2 d'agostu de 2013
- ↑ Archivu de CNSNews.com, Bethlehem Christians Worry About Islamic Takeover in Jesus' Birthplace (n'inglés) Consultáu'l 2 d'agostu de 2013
- ↑ 17,0 17,1 17,2 «Costs of Conflict: The Changing Face of Bethlehem» (inglés). Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) y Office of the Special Coordinator for the Peace Process in the Middle East (UNSCO) (avientu de 2004). Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ «History of Bethlehem» (inglés). Bethlehem Municipality. Archiváu dende l'orixinal, el 13 de xineru de 2008. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ Patience, Martin (22 d'avientu de 2007). «Better times return to Bethlehem» (inglés). BBC News. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ Navidá en Belén - sacred-destinations.com (n'inglés) Consultáu'l 4 d'agostu de 2013
- ↑ Ficheru:El traxe palestín antes de 1948 por rexón (n'inglés) Consultáu'l 4 d'agostu de 2013
- ↑ Productos turísticos - palestine-family.net (n'inglés) Archiváu 2013-12-06 en Wayback Machine Consultáu'l 4 d'agostu de 2013
- ↑ Centru de Patrimoniu Palestín - Oxetivos (n'inglés) Consultáu'l 4 d'agostu de 2013
- ↑ Ficheru:Conservatoriu Nacional de Música Edward Said (n'inglés) Consultáu'l 4 d'agostu de 2013
- ↑ «Statistics about Xeneral Education in Palestine 2005-2006.» (inglés). Ministeriu d'Educación de l'Autoridá Nacional Palestina (2005-06). Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'ochobre de 2006. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ «Public Transport System» (inglés). Bethlehem Municipality. Archiváu dende l'orixinal, el 27 d'avientu de 2007. Consultáu'l 4 d'agostu de 2013.
- ↑ http://www.rree.gob.pe/politicaexterior/Documents/Alcuerdos%20de%20hermanamiento.pdf
- ↑ http://lachachara.org/2013/09/barranquilla--y-abrio-la puerta-a-los-arabes/
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Belén.- tierra santa/Belen.html Belén, la ciudá del Rei David
- Turismu en Belén Archiváu 2012-01-14 en Wayback Machine
- Cles de Belén. Sobre families d'América Llatina orixinaries de Belén Archiváu 2017-10-28 en Wayback Machine.
