Nguyễn Hữu Thị Nhàn

Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu
Hoàng quý phi Đại Nam
Tại vị	1885 - 1889
Tiền nhiệm	Hoàng quý phi Vũ Thị Duyên
Kế nhiệm	Hoàng quý phi Nguyễn Gia Thị Anh
Hoàng thái hậu Đại Nam
Tại vị	1916 - 1933
Tiền nhiệm	Từ Minh Hoàng thái hậu
Kế nhiệm	Đoan Huy hoàng thái hậu
Thái hoàng thái hậu Đại Nam
Tại vị	1933 - 1935
Tiền nhiệm	Trang Ý Thái hoàng thái hậu
Kế nhiệm	Không có Cùng với Khôn Nghi Thái hoàng thái hậu là hai vị Thái hoàng thái hậu cuối cùng của nhà Nguyễn.
Thông tin chung
Sinh	(1870-12-22)22 tháng 12, 1870 Thanh Hóa, Đại Nam
Mất	19 tháng 11, 1935(1935-11-19) (64 tuổi) Phú Xuân, Đại Nam, Liên bang Đông Dương
An táng	22 tháng 12 năm 1935 Tư Minh lăng
Phu quân	Nguyễn Cảnh Tông Đồng Khánh
Hậu duệ	Hậu duệ Có năm người con gái
Thụy hiệu Phụ Thiên Dực Thánh Khôn Nguyên Xương Minh Mục Từ Quảng Hậu Trang Tĩnh Nhân Thọ Thuần hoàng hậu[1] (輔天翊聖坤元昌明穆慈廣厚莊靜仁壽純皇后)
Tước hiệu	Phu nhân Hoàng quý phi Hoàng thái hậu Thái hoàng thái hậu
Hoàng tộc	Nhà Nguyễn
Thân phụ	Nguyễn Hữu Độ
Thân mẫu	Trần Thị Lựu
Tôn giáo	Phật Giáo

Phụ Thiên Thuần Hoàng Hậu (chữ Hán: 輔天純皇后, 22 tháng 12 năm 1870 - 19 tháng 11 năm 1935)^[2][3], còn được gọi là Đức Thánh Cung (德聖宮), là chính thất của Đồng Khánh hoàng đế thuộc triều đại nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam. Bà là đích mẫu của Khải Định hoàng đế và là bà nội trên danh nghĩa của Bảo Đại.

Bà cùng với Hựu Thiên Thuần hoàng hậu, thứ thất của Đồng Khánh, trở thành 2 vị Thái hoàng thái hậu cuối cùng trong lịch sử Việt Nam.

Tiểu sử

Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu có tên húy là Nhàn (嫻), tên tự là Học Khương (學姜), xuất thân từ dòng họ Nguyễn Hữu Thị (阮有氏) ở Thanh Hóa, con gái thứ hai của Cơ Mật viện Đại thần Kinh lược sứ Bắc Kỳ Vĩnh Quốc công Nguyễn Hữu Độ,mẹ là chính thất Trần Thị Lựu.Hoàng hậu từ nhỏ đã nổi tiếng thông minh,xinh đẹp và nhân hậu ^{[cần dẫn nguồn]}.

Năm 1885, Xuất Đế Hàm Nghi phát động Trận Kinh thành Huế 1885 và Phong trào Cần Vương liên tiếp chống Pháp, cuối cùng thất bại và bị tù đày. Giữa lúc đó, chính quyền Pháp buộc triều đình nhà Nguyễn chọn ra một hoàng thân lên ngôi Hoàng đế Đại Nam và Kiên Giang quận công Ưng Kỷ, con nuôi thứ 2 của Tự Đức được chọn. Việc lên ngôi này có sự giúp đỡ rất lớn của cha bà là ông Nguyễn Hữu Độ.

Ngày 19 tháng 9, năm 1885, Kiên Giang quận công đăng cơ, tức Đồng Khánh hoàng đế, Nguyễn Hữu Độ trở thành quan phụ chính có thế lực lớn nhất trong triều đình Huế khi ấy. Ngày 14 tháng 2 năm 1886, nhà vua cho đón con gái của ông Độ chính là bà Thị Nhàn vào cung, phong thẳng lên ngôi Hoàng quý phi, cho cai quản mọi việc chốn hậu cung với kim bài chiều ngang khắc chữ: "Đồng Khánh sắc tứ", chiều dọc khắc chữ "Kiêm nhiếp lục viện". Sau khi Đồng Khánh qua đời năm 1889, bà bị tước đi phong hiệu và sống ẩn dật trong cung.

Trong thời gian làm Hoàng quý phi, bà Nhàn sinh được 2 Hoàng tử là Bửu Nguy, Bửu Nga song đều chết yểu. Trong số các hoàng tử của Đồng Khánh chỉ có Phụng Hóa công Nguyễn Phúc Bửu Đảo do Tiệp dư Dương Thị Thục sinh ra là còn sống đến tuổi trưởng thành. Bà Hoàng quý phi Nhàn khi đó lấy thân phận là mẹ đích cùng với bà Thục nuôi dưỡng Bửu Đảo đến khi trưởng thành.

Năm 1916, qua nhiều biến cố trong triều đình, Bửu Đảo được người Pháp lập lên làm vua, tức là vua Khải Định. Bà Nhàn được Khải Định tấn tôn làm Hoàng thái hậu^[4]. Đến năm 1923, bà được dâng tôn hiệu là Khôn Nguyên Hoàng thái hậu (坤元皇太后), sinh nhật gọi là Thánh Thọ tiết (聖壽節), vì vậy bà được gọi là Thánh Cung hoàng thái hậu (聖宮皇太后) hay đơn giản là Đức Thánh Cung (德聖宮). Khải Định khi chầu hầu, tôn gọi là Thánh Mẫu (聖母).

Năm 1933, Bảo Đại tôn phong bà làm Khôn Nguyên Xương Minh Thái hoàng thái hậu (坤元昌明太皇太后). Những năm cuối đời, bà bị liệt giường và chỉ nằm ở cung Diên Thọ do bị bệnh khớp rất nặng.

Ngày 19 tháng 11 năm 1935, Thái hoàng thái hậu mẩt, hưởng thọ 64 tuổi. Lăng của bà được gọi là Tư Minh lăng (思明陵), hay dân gian quen gọi Thánh Cung Lăng (聖宮陵), tọa lạc tại làng Dương Xuân, Hương Thủy, Thừa Thiên.

Trong văn hóa đại chúng

Năm	Tác phẩm	Thể loại	Nhân vật
2018	Đại Nam Đồng Khánh thâm cung truyện	Tiểu thuyết dã sử	Nguyễn Hữu Lan Khuê
2019	Hậu cung- Phượng hoàng bay cao	Tiểu thuyết dã sử	Đức Thánh Cung

Tham khảo

1. Tôn thoại Đức Thánh Cung
2. “Ngài Khôn Nguyên Thái hoàng Thái hậu thăng hà”. Thư viện Quốc gia Việt Nam. 29 tháng 11 năm 1935.
3. “Một cái tang lớn cho triều đình Huế. Ngài Khôn nguyên thái hoàng thái hậu đã thăng hà hồi 9 giờ tối 19 Novembre tại cung Diên thọ”. Thư viện Quốc gia Việt Nam. 23 tháng 11 năm 1935.
4. Đại Nam thực lục - Chánh biên kỷ thứ 7 - Quyển 1 - Khải Định nguyên niên, tấn tôn Hoàng nguyên từ, Hoàng lệnh từ điều; 《大南實錄》正編第七紀 卷一 啟定元年九月 晉尊皇元慈皇令慈條

• Truyện kể về các Vương phi, Hoàng hậu nhà Nguyễn - Thi Long, Nhà xuất bản Đà Nẵng.
• Đại Nam liệt truyện

Liên kết ngoài