Thủ đô Văn hóa châu Âu là thành phố được Liên minh châu Âu lựa chọn tổ chức một chuỗi các sự kiện văn hóa đa dạng trong thời gian một năm.
Việc được chọn là Thủ đô Văn hóa châu Âu là cơ hội để tạo ra lợi nhuận về kinh tế, văn hóa, xã hội đồng thời giúp nâng cao và quảng bá hình ảnh thành phố đó trên bình diện quốc tế.
Năm 1985, nữ diễn viên, sau này là Bộ trưởng Văn hóa Hy Lạp, bà Melina Mercouri cùng người đồng nhiệm Pháp Jack Lang nảy ra ý tưởng thiết kế một Thủ đô Văn hóa thường niên để mang châu Âu xích lại gần nhau bằng cách làm nổi bật sự phong phú và đa dạng của nền văn hóa châu Âu và nâng cao nhận thức về những giá trị và lịch sử của châu Âu.
Ủy ban của Liên minh châu Âu điều hành danh hiệu này và mỗi năm Hội đồng Bộ trưởng của Liên minh châu Âu chọn một Thủ đô Văn hóa châu Âu. Một ủy ban gồm các nhà chuyên gia về văn hóa có nhiệm vụ đánh giá đề cử của các thành phố tuân theo tiêu chuẩn đề ra bởi Liên minh châu Âu.
Một nghiên cứu của Robert Palmer năm 2004 cho thấy việc được chọn là Thủ đô Văn hóa châu Âu là chất xúc tác cho sự phát triển văn hóa và biến đổi của thành phố. Tầm ảnh hưởng và sự phát triển văn hóa-xã hội của thành phố được chọn hiện cũng được xem xét trong việc lựa chọn thành phố là Thủ đô Văn hóa châu Âu.