Tiếng Chipewyan

Tiếng Chipewyan
Denesuline
ᑌᓀᓱᒼᕄᓀ Dënesųłiné
Tập tin:Bilingual Sign at La Loche Airport (Saskatchewan) with text "I am proud to be Dënësųłınë́".jpg Đăng ký Dënësųłinë́ tại Sân bay La Loche
Sử dụng tại	Canada
Khu vực	Bắc Alberta, Saskatchewan, Manitoba; nam Các Lãnh thổ Tây Bắc và Nunavut
Tổng số người nói	12.000 (2011)
Dân tộc	Người Chipewyan
Phân loại	Na-Dené Athabaska Athabaska Bắc Tiếng Chipewyan
Hệ chữ viết	NAPA Hệ âm tự Dené
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Các Lãnh thổ Tây Bắc (Canada)[1]
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	chp
ISO 639-3	chp
Glottolog	chip1261[2]
ELP	Dënesųłiné
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Chipewyan (nội danh Dënesųłiné IPA: [ tènɛ̀sũ̀ɬìnɛ́]) là ngôn ngữ của người Chipewyan miền tây bắc Canada. Đây là một ngôn ngữ Bắc Athabaska. Dënesųłiné có gần 12.000 người nói tại Canada, chủ yếu tại Saskatchewan, Alberta, Manitoba và Các Lãnh thổ Tây Bắc.^[3] Nó có địa vị chính thức tại Các Lãnh thổ Tây Bắc, cùng với 8 ngôn ngữ bản địa khác: tiếng Cree, Dogrib, Gwich'in, Inuktitut, Inuinnaqtun, Inuvialuktun, Bắc Slavey và Nam Slavey.^[1][4]

Đa số người Chipewyan ngày nay dùng "Dené" và "Dënesųłiné" để lần lượt gọi bản thân và ngôn ngữ của họ. Các cộng đồng tại Fond-du-Lac,^[5] Black Lake,^[6] Wollaston Lake^[7] và La Loche nằm trong số này.

Âm vị

Phụ âm

Tiếng Chipewyan có 39 phụ âm:

		Đôi môi	Khe răng	Răng		Chân răng	Ngạc mềm/Lưỡi gà		Thanh hầu
				trung	cạnh lưỡi		thường	môi
Mũi		m m		n n
Tắc	plain	b p		d t			g k	gw kʷ
	bật hơi			t tʰ			k kʰ	kw kʷʰ
	tống ra			tʼ tʼ			kʼ kʼ	kwʼ kʼʷ	ɂ ʔ
Tắc xát	plain		ddh tθ	dz ts	dl tɬ	j tʃ
	bật hơi		tth tθʰ	ts tsʰ	tł tɬʰ	ch tʃʰ
	tống ra		tthʼ tθʼ	tsʼ tsʼ	tłʼ tɬʼ	chʼ tʃʼ
Xát	vô thanh		th θ	s s	ł ɬ	sh ʃ	hh χ	hhw χʷ	h h
	hữu thanh		dh ð	z z	l ɮ	zh ʒ	gh ʁ	ghw ʁʷ
Rung				r r

Nguyên âm

Có 6 "dạng" nguyên âm trong tiếng Chipewyan.

	Trước	Giữa	Sau
Đóng	i i		u u
Nửa đóng	ë/e e		o o
Nửa mở	e ɛ
Mở		a a

Đa số nguyên âm có thể

• thường ("miệng") hay mũi hóa
• ngắn hay dài

Kết quả, tiếng Chipewyan phân biệt 18 nguyên âm:

		Trước		Giữa		Sau
		ngắn	dài	ngắn	dài	ngắn	dài
Đóng	miệng	i	iː			u	uː
	mũi	ĩ	ĩː			ũ	ũː
Nửa đóng		e				o
Nửa mở	miệng	ɛ	ɛː
	mũi	ɛ̃	ɛ̃ː
Mở	miệng			a	aː
	mũi			ã	ãː

Tiếng Chipewyan có 9 nguyên âm đôi, tạo thành theo dạng nguyên âm + /j/ (âm lướt).

	Trước		Giữa		Sau
	miệng	mũi	miệng	mũi	miệng	mũi
Đóng					uj	ũj
Nửa	ej	ẽj	əj		oj	õj
Mở			aj	ãj

Thành điệu

Ngôn ngữ này phân biệt giữa hai thanh: cao và thấp.

Chú thích

1. ^ “Official Languages of the Northwest Territories” (PDF) (bằng tiếng Anh). Northwest Territories – Education, Culture and Employment. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 6 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2015. (map)
2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Chipewyan”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
3. Statistics Canada: 2006 Census Lưu trữ 2013-10-16 tại Wayback Machine Sum of 'Chipewyan' and 'Dene'.
4. Northwest Territories Official Languages Act, 1988 Lưu trữ 2009-03-24 tại Wayback Machine (as amended 1988, 1991–1992, 2003)
5. “Prince Albert Grand Council (Fond-du-Lac)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
6. “Prince Albert Grand Council (Black Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.
7. “Prince Albert Grand Council (Wollaston Lake)”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2013.

Liên kết ngoài

Wikipedia Tiếng Chipewyan (thử nghiệm) tại Wikimedia Incubator

Ánh xạ tất cả các tọa độ bằng cách sử dụng: OpenStreetMap

Tải xuống tọa độ dưới dạng: KML

• First Voices Dene Community Portal
• Our Languages: Dene Lưu trữ 2014-12-11 tại Wayback Machine
• Tài liệu OLAC về tiếng Chipewyan
• Kirkby, William West: Tân Ước, dịch sang tiếng Chipewyan = ᑎᑎ ᗂᒋ ᕞᐢᕞᒣᐣᕠ (Didi gothi testementi). London, 1881 (Peel 986)