Tiếng Cree

Không nên nhầm lẫn với tiếng Kri.

Tiếng Cree
Sử dụng tại	Canada; Hoa Kỳ (Montana)
Tổng số người nói	120.000 (thống kê 2006) (gồm Montagnais–Naskapi và Atikamekw)[1]
Dân tộc	Cree
Phân loại	Algic Algonquin Trung Algonquin Tiếng Cree
Hệ chữ viết	Latinh, Hệ âm tự ngôn ngữ bản địa Canada (Cree)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Các Lãnh thổ Tây Bắc[2]
Ngôn ngữ thiểu số được công nhận tại	Alberta Manitoba Ontario Quebec Saskatchewan
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	cr
ISO 639-2	cre
ISO 639-3	tùy trường hợp: crk – Cree đồng bằng cwd – Cree rừng csw – Cree đầm lầy crm – Moose Cree crl – Đông Cree miền Bắc crj – Đông Cree miền Nam nsk – Naskapi moe – Montagnais atj – Atikamekw
Glottolog	cree1271[3]
Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Cree (còn gọi là Cree–Montagnais–Naskapi) là một dãy phương ngữ, nằm trong nhóm ngôn ngữ Algonquin, được nói bởi khoảng 117.000 người Cree tại Canada, trên một phạm vi từ các Lãnh thổ Tây Bắc và Alberta tới Labrador. Nếu được xem là một ngôn ngữ đơn nhất, đây là ngôn ngữ bản địa với số người nói lớn nhất Canada.^[1] Khu vực duy nhất nơi tiếng Cree có địa vị chính thức là các Lãnh thổ Tây Bắc (tám ngôn ngữ bản địa khác cũng có địa vị chính thức tại đây).^[4]

Tên

Nội danh của tiếng Cree gồm có Nēhiyawēwin ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ (Cree đồng bằng), Nīhithawīwin (Cree rừng), Nehirâmowin (Atikamekw), Nehlueun (Tây Montagnais, phương ngữ Piyekwâkamî), Ilnu-Aimûn (Tây Montagnais, phương ngữ Betsiamites), Innu-Aimûn (đông Montagnais), Iyiniu-Ayamiwin (Đông Cree miền Nam), Iyiyiu-Ayamiwin (Đông Cree miền Bắc), Ililîmowin (Moose Cree), Inilîmowin (Cree đầm lầy miền Đông), và Nēhinawēwin (Cree đầm lầy miền Tây).

Nguồn gốc và phát triển

Tiếng Cree xuất phát từ một phương ngữ của ngôn ngữ Algonquin nguyên thủy, từng được nói các nay 2.500 đến 3.000 năm tại urheimat của người Algonquin, một nơi mà vẫn chưa được xác định rõ nhưng có thể là quanh Ngũ Đại hồ. Người nói tiếng Cree nguyên thủy được cho là đã di chuyển về phía bắc, phân tách thành hai nhóm ở hai phía của vịnh James, theo thời gian, nhóm phía đông phát triển thành nhiều phương ngữ, lâu sau đó nhóm phía tây cũng tách thành nhiều phương ngữ.^[5] Khó mà đoán biết được nhóm nào đã xuất triển và lan rộng đến đâu, vì không có tài liệu lịch sử để đối chiếu, những mô tả của người châu Âu trước đây thì không hệ thống, và người Algonquin có truyền thống nói nhiều ngôn ngữ và có khi tiếp nhận hẳn ngôn ngữ lân cận.^[6]

Ngữ âm

Âm vị phụ âm

	Đôi môi	Răng	Chân răng	Sau chân răng	Vòm	Ngạc mềm	Thanh hầu
Tắc	p [p]	t [t]	c [t͡s~t͡ʃ]	ch\č [t͡ʃ]		k [k]
Xát		th [ð]	s [s~ʃ]	sh\š [ʃ]			h [h]
Mũi	m [m]		n [n]
Tiếp cận			r [ɹ]		y [j]	w [w]
Cạnh			l [l]

Âm vị nguyên âm

	Trước	Giữa	Sau
Đóng	ii\ī [iː]			uu\ō [oː~uː]
Gần đóng	i [ɪ]		u\o [o~ʊ]
Vừa	e\ē [eː]	a [ə]
Mở		aa\ā [aː]

Chú thích

1. ^ Statistics Canada: 2006 Census Lưu trữ 2013-10-16 tại Wayback Machine
2. Official Languages of the Northwest Territories Lưu trữ 2013-12-06 tại Wayback Machine (map)
3. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Cree–Montagnais–Naskapi”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
4. Northwest Territories Official Languages Act, 1988 Lưu trữ 2009-03-24 tại Wayback Machine (as amended 1988, 1991–1992, 2003)
5. Rhodes and Todd, "Subarctic Algonquian Languages" in Handbook of North American Indians: Subarctic, p. 60
6. Rhodes and Todd, 60-61

Liên kết ngoài