Tinh tinh

Tinh tinh[1]
Thời điểm hóa thạch: 4–0 triệu năm trước đây TiềnЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Tình trạng bảo tồn
Nguy cấp  (IUCN 3.1)[2]
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Mammalia
Bộ (ordo)	Primates
Họ (familia)	Hominidae
Tông (tribus)	Hominini
Chi (genus)	Pan
Loài (species)	P. troglodytes
Danh pháp hai phần
Pan troglodytes (Blumenbach, 1775)[3]
Phân bố của tinh tinh. 1. Pan troglodytes verus. 2. P. t. ellioti. 3. P. t. troglodytes. 4. P. t. schweinfurthii.
Danh pháp đồng nghĩa
Simia troglodytes Blumenbach, 1776 Troglodytes troglodytes (Blumenbach, 1776) Troglodytes niger E. Geoffroy, 1812 Pan niger (E. Geoffroy, 1812) Anthropopithecus troglodytes (Sutton, 1883)

Tinh tinh (Pan troglodytes), còn gọi là hắc tinh tinh, tinh tinh thông thường, là một loài trong chi Tinh tinh (Pan), Họ Người, bộ Linh trưởng, được Blumenbach mô tả vào năm 1775.^[3].

Mô tả

Tinh tinh thường sinh sống ở Tây và Trung Phi. Họ hàng gần nhất với nó là bonobo (Pan paniscus), được tìm thấy tại các cánh rừng của Cộng hòa dân chủ Congo. Ranh giới địa lý giữa hai loài này là sông Congo.

Tinh tinh trưởng thành có thể cân nặng 40 và 65 kg (88 và 143 lb) và cao 1,6 đến 1,3 m (5 ft 3 in đến 4 ft 3 in) khi đứng thẳng. Thời gian mang thai kéo dài 8 tháng. Con tinh tinh sơ sinh là cai sữa khoảng ba năm tuổi, nhưng thường duy trì một mối quan hệ gần gũi với mẹ của nó trong vài năm nữa, nó đạt đến tuổi dậy thì ở độ tuổi lên 8 hoặc 10, và tuổi thọ của nó trong điều kiện nuôi nhốt là khoảng 50 năm.

Tinh tinh sống phổ biến ở các nhóm có từ 15 đến 150 thành viên, mặc dù các cá thể đi và kiếm thức ăn thành nhóm nhỏ hơn nhiều trong ngày. Cuộc sống các loài trong một hệ thống cấp bậc nghiêm ngặt, con đực thống trị, có nghĩa là tranh chấp có thể được giải quyết mà không cần bạo lực. Gần như tất cả các quần thể tinh tinh đã được ghi nhận có thể sử dụng các công cụ, dậy được sửa đổi, đá, cỏ, và lá và sử dụng chúng để lấy mật ong, mối, kiến, các loại hạt, và nước. Loài này cũng đã được tìm thấy tạo gậy mài nhọn để đâm Galago senegalensis ra khỏi lỗ nhỏ trên cây.

Tinh tinh được liệt kê trong Sách đỏ IUCN và loài nguy cấp. Từ 170.000 và 300.000 cá thể được ước tính trên phạm vi của nó trong rừng và hoang mạc của Tây và Trung Phi. Các mối đe dọa lớn nhất đối với tinh tinh là tình trạng phá hủy môi trường sống, săn bắn và bệnh tật. Tinh tinh hiếm khi thọ quá 40 năm trong điều kiện sống hoang dã, nhưng có thể sống tới 60 năm trong điều kiện giam giữ và con tinh tinh có tên gọi là Cheetah trong phim Tarzan sống đến 80 tuổi.

Mặc dù khoa học từ lâu đã nghi ngờ tuyên bố này, nhưng nó đã được chứng minh rằng tinh tinh có thể cư xử đoàn kết với các thành viên trong nhóm của chúng và tự đặt mình ở vị trí thứ hai.^[4]

Một nghiên cứu năm 2022 chứng tỏ hành vi học tập mang tính xã hội tồn tại ở loài tinh tinh, dựa trên bằng chứng về hoạt động đào giếng tìm nước sạch.^[5]

Hình ảnh

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Chú thích

1. Groves, Colin (16 tháng 11 năm 2005). Wilson D. E. và Reeder D. M. (chủ biên) (biên tập). Mammal Species of the World . Nhà xuất bản Đại học Johns Hopkins. tr. 183. ISBN 0-801-88221-4.
2. Oates, J.F., Tutin, C.E.G., Humle, T., Wilson, M.L., Baillie, J.E.M., Balmforth, Z., Blom, A., Boesch, C., Cox, D., Davenport, T., Dunn, A., Dupain, J., Duvall, C., Ellis, C.M., Farmer, K.H., Gatti, S., Greengrass, E., Hart, J., Herbinger, I., Hicks, C., Hunt, K.D., Kamenya, S., Maisels, F., Mitani, J.C., Moore, J., Morgan, B.J., Morgan, D.B., Nakamura, M., Nixon, S., Plumptre, A.J., Reynolds, V., Stokes, E.J. & Walsh, P.D. (2008). Pan troglodytes. 2008 Sách đỏ IUCN. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế 2008. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2009. Database entry includes justification for why this species is endangered
3. ^ Wilson, D. E.; Reeder, D. M. biên tập (2005). “Pan troglodytes”. Mammal Species of the World . Baltimore: Nhà in Đại học Johns Hopkins, 2 tập (2.142 trang). ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
4. J. C. van Leeuwen, Edwin (24 tháng 2 năm 2021). “Chimpanzees behave prosocially in a group-specific manner”. Science Advances. Lưu trữ bản gốc ngày 21 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2021. Đã định rõ hơn một tham số trong |tác giả= và |họ= (trợ giúp)
5. Péter, Hella; Zuberbühler, Klaus; Hobaiter, Catherine (tháng 7 năm 2022). “Well-digging in a community of forest-living wild East African chimpanzees (Pan troglodytes schweinfurthii)”. Primates (bằng tiếng Anh). 63 (4): 355–364. doi:10.1007/s10329-022-00992-4. ISSN 0032-8332. PMC 273564. PMID 35662388.

Tham khảo

Wikispecies có thông tin sinh học về Tinh tinh

• Tư liệu liên quan tới Pan troglodytes tại Wikimedia Commons
• Tinh tinh tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Tinh tinh 573082 tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Blumenbach (1799). “Pan troglodytes”. Sách Đỏ IUCN các loài bị đe dọa. Phiên bản 2017.1. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.