Ezporogi

Ezporogi
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Ageza kontzejuko San Andres eliza
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Zangozerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Izen ofiziala	Ezprogui
Alkatea (2019-2023)	Alejandro Ejea Landaretx (San Andres)
Posta kodea	31492
INE kodea	31103
Herritarra	ezporogiar
Geografia
Koordenatuak	42°36′16″N 1°26′56″W / 42.60450679°N 1.44899954°W / 42.60450679; -1.44899954
Azalera	46,55 km²
Garaiera	433-1025 metro
Distantzia	50,0 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	53 (2023:  6)
20 (%37,7) (2019)  (%43,4) 23
Dentsitatea	0,01 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 19,42
Ugalkortasuna[1]	‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]	% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 12,15 (2013)
Euskara
Eremua	eremu ez-euskalduna
Euskaldunak[2][3]	% 6,70 (2018:  %-9,43)

Ezporogi^[4][a] Euskal Herriko udalerri-barruti bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 50,0 kilometrora. Altuera 433 eta 1025 metro artekoa da, eta 46,55 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 53 biztanle zituen.

Oibar ibarrean dagoen udalerri hau XIX. mendeko udal-erreformen lurraldea banatzeko politikaren emaitza da. Ibarreko lurraldea hainbat udalerritan banatu ondoren, Ageza eta Bizkaia ibarraren lurraldea geratu zen, nahiz eta herri txiki gehienak jenderik gabe edo despopulazio-prozesuan egon. Udalerriak Ezporogi izena hartu zuen, hiru populatuenen artean (Moriones, Ezporogi eta Ageza) zentrikoena baitzen. Hiriburua Morionesen finkatu zen. Hiru kontzeju horietatik, Ezporogi XXI. mendea baino lehen despopulatu zen, eta, beraz, gaur egun bi herri baino ez dira geratzen udalerrian: Ageza (kontzejua eta Udalaren egoitza) eta Moriones (lekua eta antzinako hiriburua).

Bertako biztanleak ezporogiarrak dira.

Izena

Ezporogi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Ezprogui
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Ezprogui

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Ezporogui (1059)
• Ezporoguy (1268)
• Esperegui (1280)
• Ezproguy (1366)
• Ezporogui (1534)
• Espioguy (1587)
• Ezporogui (1669)
• Ezprogui (1802)
• Ezporogi (1961)
• Ezporogi (1974)
• Ezporogi (1990)

Etimologia

Patxi Salaberrirentzat izena guztiz iluna da. Hala ere, ezper + -ogi ("toki"-ren aldaera) identifikatu gabeko elementu batean deskonposatzera ausartzen da. Arturo Kanpionek euskaraz pentsatzen zuen ezpel, baina hitz hori -l-rekin agertzen da gainerako kasuetan.

Ezaugarriak

Armarria

Ezporogiko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

«

Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago.

»

Bandera

Ezporogiko banderak Ezporogiko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

Ezporogi Oibar ibarrean dago, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.

Mugakideak

Klima eta landaredia

Ezporogiko klima mediterraneo motakoa da, nahiz eta iparraldean klima kontinentalaren ezaugarriak izan. Iparraldeko gune menditsuenetan prezipitazioak ugariagoak dira, urtero 800mm inguru, baina zenbat eta hegoalderago urriagoak, herrigunean, esaterako, 500mm euri baino ez dira jausten urtero. Batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa da eta urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak.

Ezporogiko basoak asko gutxitu dira denboraz, gaur egun, jatorrizko haritzen eta arteen hedadura 223 hektareakoa baino ez dela. Arteei eta haritzei XIX. mendetik birlandatutako pinu lariziar austriarrak batu arren, basoak herriko azaleraren %7,1 baino ez ziren XX. mendearen amaieran.

Estazio meteorologikoa

Ezporogin ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Oibar pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 556 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Oibar, 1974-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	23.0	28.0	29.0	36.0	39.0	41.0	41.0	40.0	31.0	25.0	19.0	41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.8	11.1	14.7	16.2	20.9	26.1	29.7	29.5	25.2	19.4	12.9	9.4	18.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.2	6.7	9.7	11.2	15.3	19.6	22.5	22.5	19.0	14.4	9.1	6.0	13.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.6	2.3	4.6	6.2	9.7	13.1	15.3	15.6	12.8	9.5	5.3	2.5	8.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-11.0	-8.0	-10.0	-2.0	1.0	5.0	7.0	6.0	4.0	-1.0	-7.0	-10.0	-11.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	50.1	48.6	47.1	73.6	57.9	47.4	28.9	30.7	57.2	77.2	57.3	68.12	654.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	44.0	43.4	47.5	54.0	56.0	88.5	31.0	68.0	75.5	66.5	43.1	58.0	88.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	8.4	7.7	6.5	10.1	8.6	5.6	4.1	3.7	5.4	8.6	9.6	9.6	87.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.8	0.9	0.7	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	0.8	3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa

Ezporogi Ageza Moriones Arteta Ehizko Gardalain Getadar Irangoiti Julio Loia Sabaitza Usaregi Usunbeltz

Bizkaia ibarreko herrien mapa

Ezporogik kontzeju bakarra du:

• Ageza

Gainera, beste leku bat ere da:

• Moriones

Azkenik, udalerrian 11 herri hustu daude:

• Arteta
• Ehizko
• Ezporogi (udalburua)
• Gardalain
• Getadar
• Irangoiti
• Julio
• Loia
• Sabaitza
• Usaregi
• Usunbeltz

Ezporogi udalerriko herriak

Historia

Oibar ibarran barruan zegoen 1846an, Oibarreko banantzearekin, Oibar ibarrak osatutako unitate administratiboa deskonposatu zen arte, eta gaur egungo hainbat udalerri sortu ziren. Udalerri honaren kasuan, Ezporogirekin sortu zen Moriones, ordura arte udalerria zena, Bizkaia ibarra (Loia, Sabaitza, Usunbeltz, Getadar, Julio, Arteta eta Gardalain, gaur egun hondatuta daudenak), eta Ageza, den Leireko monasterioko hiribildua zena.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 53 biztanle zituen Ezporogik.^[9]

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
297	622	588	514	506	498	539	486	462	383	351	317	247	116	86	76	61	50	43

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Sakontzeko, irakurri: «Nafarroako parke eolikoak»

Ezporogiko udalerriaren mugetan, Izko mendizerran, eta Ibargoiti, Leatxe, Oibar eta Irunberri bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Izko" izeneko parke eoliko dago. Instalaturiko potentzia 33,00 megawatteko da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Horrez gain, udalerriaren ekialdean, Leotz eta Ibargoiti bitartean, "Ibargoiti" izeneko parkea dago, instalaturiko potentzia 28,08 megawattekoa da.

Politika

Ezporogiko udaletxea Ageza kontzejuan dago, eta idazkaria, era berean, Xabierreko Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta bi zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Alejandro Ejea Landaretx da, San Andres zerrendako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Alderdia	Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
San Andres	5	-	-	-	-	-	-	-	3	3	3
Bizkaia elkartea	-	-	-	-	1	1	1	1	3	-	-
San Andres - Herriaren Batasuna	-	-	-	-	0	-	-	-	-	-	-
Ezporogiko Independenteak	-	-	1	1	-	-	-	-	-	-	-
Ezporogiko Talde Independentea	-	5	0	-	-	-	-	-	-	-	-

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Navarra Suma 23 67,65 -  Ahal Dugu 4 11,76 ▲ 1  Euskal Herria Bildu 3 8,82 ▼ 1  Nafarroako Alderdi Sozialista 2 5,88 ▲ 1  Geroa Bai 1 2,94 ▲ 1  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 1 2,94 ▲ 1

2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak Alderdia Bozak guztira % +/-  Nafar Herriaren Batasuna 25 71,43 ?  Euskal Herria Bildu 4 11,43 ?  Ahal Dugu 3 8,57 ?  Nafarroako Alderdi Sozialista 1 2,86 ?  Nafarroako Alderdi Popularra 1 2,86 ?  Izquierda-Ezkerra 1 2,86 ?

Udala

Udalaren egoitza eta udaletxea Agezan dago.

• HELBIDEA: Ageza kontzejua

Egungo banaketa

Ezporogiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Alejandro Ejea Landaretx da, San Andresekoa. Zinegotziak 2 daude:

• Roberto Lekunberri Eusa (San Andres)
• Alfonso Carlos Perez Artoleta (San Andres)

Alkateak

1979tik, Ezporogik 6 alkate izan ditu:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[10]
Jose Maria Lerga Senosiain	1979	1983		San Andres
Miguel Angel Basterra del Castillo	1983	1987		Ezporogiko Talde Independentea
Jesus Clemente Bariain Sola	1987	1995		Ezporogiko Independenteak
Miguel Angel Basterra del Castillo	1995	2011		Bizkaia
Maria Camino Landaretx Zozaia[11]	2011	2020		San Andres
Alejandro Ejea Landaretx[12]	2020	jardunean		San Andres

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ezporogi atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[13]

Koldo Zuazok, 2010ean, Ezporogi ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[14]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Ezporogi eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %16,70k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 16,13k eta 2018n % 6,70k.

Jaiak

• Agezako San Andresko jaiak, abuztuaren bigarren asteburuan

Ondasun nabarmenak

• Agezako San Andres eliza, XVIII. mendeko kristiau eliza.

Oharrak

1. /es̻poɾóɣ̞i/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. «Ezporogi - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
6. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
7. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Oibar» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
8. Oibarreko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
9. «Ezporogi» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
10. (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
11. (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Agezako kontzejua, bere ondarea biltzeko urratsak» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
12. (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Alejandro Egea: "Gelditzen den herria desagertu egiten da"» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
13. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
14. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak