Manuel María

Modelo:BiografíaManuel María

A Manuel María na Praza Maior de Lugo.
Biografía
Nacemento(es) Manuel María Fernández Teixeiro Editar o valor en Wikidata
6 de outubro de 1929 Editar o valor en Wikidata
Outeiro de Rei, España Editar o valor en Wikidata
Morte8 de setembro de 2004 Editar o valor en Wikidata (74 anos)
A Coruña, España Editar o valor en Wikidata
Lugar de sepulturaOuteiro de Rei Editar o valor en Wikidata
Actividade
Ocupaciónescritor, libreiro, político Editar o valor en Wikidata
Membro de
Xénero artísticoPoesía, narrativa, teatro
Pseudónimo literarioManuel María Editar o valor en Wikidata
Familia
CónxuxeSaleta Goi (1959–) Editar o valor en Wikidata
Premios
Sinatura Editar o valor en Wikidata
BNE: XX1025507 Bitraga: 1337 AELG: 200 BUSC: manuel-maria-1929-2004 Dialnet: 1158159 Find a Grave: 26469908 Editar o valor en Wikidata

Manuel María Fernández Teixeiro, nado en Outeiro de Rei o 6 de outubro de 1929 e finado na Coruña o 8 de setembro de 2004,[1][2] foi un poeta, narrador, dramaturgo e académico da lingua galega, destacado polo seu carácter combativo e máis polo seu compromiso político.[3] O 19 de abril do ano 1970 foi elixido membro correspondente da Real Academia Galega, mais renunciou en 1975 ao entender que a institución non estaba á altura que esixía o momento histórico.

Nas eleccións municipais de 1979 presentouse como cabeza de lista á alcaldía de Monforte de Lemos, e foi nomeado concelleiro de Augas e Recollida do lixo. Tras non ser elixido nas eleccións ao Senado de 1982 en representación do BNG, abandonou a militancia política para se dedicar por completo á actividade literaria e cultural. Volveu ingresar na RAG, desta volta como membro de número, o 15 de febreiro de 2003, por proposta de Xosé Luís Franco Grande, Ramón Lorenzo Vázquez e Xosé Luís Méndez Ferrín, pronunciando o discurso A Terra Chá: poesía e paisaxe.

Entre os temas dos seus poemas destacan o amor, a arte, o propio compromiso político, a denuncia de eivas, a etnografía, a física, a historia, a inmaterialidade, a mitoloxía, o mundo animal, a palabra poética, o paso do tempo, a relixión, a sociedade, a lingua, os traballos agrarios, o urbanismo ou a xeografía. Apelaba ao regato do Cepelo como outros autores apelaban ao Miño. Dedicóuselle o Día das Letras Galegas de 2016.[3][4]

Traxectoria

[editar | editar a fonte]

Mocidade

[editar | editar a fonte]

Fillo de dous labregos acomodados, Antonio Fernández Núñez, que foi alcalde de Outeiro de Rei, e Pastora Teixeiro Casanova, da parroquia de San Mamede dos Anxos (Lugo). Estudou as primeiras letras na súa vila co mestre Domingo Cabana e en Rábade con Bautista Núñez Varela, quen o iniciou na literatura galega da man das antoloxías de Uxío Carré Aldao e Álvaro das Casas. Completou as súas lecturas iniciais cos libros do seu pai e do seu tío, o sacerdote Xosé Fernández, párroco de San Froilán. En 1942 trasladouse a Lugo para estudar o bacharelato nos Maristas, grazas a que o seu tío se fixo cargo dos custos. Alí foi alumno de Lázaro Montero. Nos veráns ía en xullo co crego até Cespón (Boiro) para axudalo como sancristán, e alí coñeceu as irmás de Castelao. O mes de agosto pasábao na casa familiar, onde coñeceu o xornaleiro Manuel de Paderna que lle aprendeu a compoñer versos.[3]

Primeiras obras

[editar | editar a fonte]

O 20 de marzo de 1949 deu a súa primeira conferencia ao falar sobre Juan Ramón Jiménez no Círculo das Artes, no ciclo de conferencias "Jóvenes valores lucenses", por mediación de Celestino Fernández de la Vega. Entrou en contacto cos integrantes da tertulia do café Méndez Núñez, como Luís Pimentel, Ánxel Fole, Juan Rof Codina e Aquilino Iglesia Alvariño, que o puxeron en contacto co mundo literario galego; desa época data tamén a súa amizade con Uxío Novoneyra.[3]

Publicou o seu primeiro poema no número 2 da revista Xistral, que editou xunto co seu amigo Manuel Antonio Sopena. Publicou tamén o poema "Fume" na revista La Noche. En 1952 creou canda a Ánxel Xohán a Colección Xistral, continuadora da Colección Benito Soto. Nesta colección publicara en 1950 o seu primeiro poemario, Muiñeiro de brétemas, co que se inaugura a denominada "Escola da Tebra".[3] Tamén en 1952 publicou o seu primeiro libro de narrativa, Contos en cuarto crecente e outras prosas (Edicións Celta).

O seu tío quería que estudase Dereito, mais el prefería facer Filosofía e Letras, carreira da que se matriculou por libre na Universidade de Santiago de Compostela ao non ter posibilidade de facelo presencialmente. Os resultados que obtivo nos exames do primeiro curso foron malos, e decidiu abandonar a formación universitaria. Froito deste fracaso foi o seu segundo poemario Morrendo a cada intre.[5] Sendo a poesía o seu xénero preferido, tentou a man tamén co ensaio, a narrativa e o teatro. Pasou dunha postura existencialista pesimista cara ao compromiso social e político.[3]

O 25 de xullo de 1951, Día de Galicia, asistiu ao Panteón de Galegos Ilustres en San Domingos de Bonaval, ao primeiro acto de afirmación galeguista durante o franquismo. Entre marzo de 1952 e setembro de 1953 realizou o servizo militar, canda a Uxío Novoneyra. Inicialmente no cuartel de Parga (Guitiriz) foi trasladado a Santiago de Compostela para lle dar clases aos recrutas analfabetos. Na tertulia do Café Español retomou o contacto con Ramón Piñeiro e Ramón Otero Pedrayo, e fixo grande amizade co pintor Carlos Maside. En xullo de 1953 coñeceu no bar Derby a Nina Epton, quen o describiu así no seu libro Uvas e granito:

Manuel María, o poeta de Lugo, era un tipo de cadro de Manet. Era de feitura lixeira, o seu traxe negro víñalle apertado ao redor das súas pernas de bailarín de ballet, e frouxo sobre os seus ombreiros caídos. O seu mesto bigote en forma de manillar de bicicleta e grandes patillas non podían agachar a fresca cute dos seus vintecinco anos, e os seus grandes ollos ambarinos deberon causar moitas emocións entre as "luguesas". Era un home fermoso. Pero tomou a súa poesía a serio e estaba disposto a sufrir. Ía polas rúas de Santiago coas súas costas fráxiles dobregadas polo peso de emocións aínda non clarexadas e postas en rima. Igual que a meirande parte dos poetas, estaba anceioso de ler os seus últimos versos, e a súa voz grave e sonora axeitábase ben aos ecos do Santiago vello.
Nina Epton: Uvas e granito, páx. 106

En agosto de 1953 regresou a Outeiro de Rei, e animado por Celso Emilio Ferreiro comezou a preparar oposicións para o posto de procurador de tribunais. En 1954 gañou os Xogos Florais de Ourense[3] e participou no III Congreso Internacional de Poesía. Ao ano seguinte acadou o Premio Pondal convocado polo Centro Galego de Buenos Aires pola obra Libro de pregos. Logo de aprobar as oposicións, en 1958 instalouse en Monforte de Lemos como procurador dos tribunais. Comezou a colaborar en Radio Juventud de Monforte, dirixida por César Quiroga, e a dar clases na academia Balmes primeiro e na Monforte despois.[6] Alí foi mestre de Camilo González Torres e Lois Diéguez. O 9 de maio de 1959 casou con Saleta Goi García na igrexa da Milagrosa, en Lugo[3] quen foi a súa parella dende 1956.[7]

Anos 1960-1970

[editar | editar a fonte]
A máquina de escribir que se conserva na Casa Museo Manuel María.

Nas axitadas décadas de 1960 e 1970 Manuel María participou na reorganización política -na clandestinidade- dos partidos nacionalistas, como o Partido Socialista Galego e a Unión do Povo Galego. Ao tempo colaborou con numerosas organizacións dedicadas á recuperación cultural, impartindo conferencias e recitando poemas. O 9 de maio de 1967 presentou o cantante Raimon na Residencia de Estudantes compostelá. Contactou cun selo musical e creou o proxecto EDIGSA-Xistral, que deu pé á Nova Canción Galega, presentada no Teatro Capitol o 1 de decembro de 1968.

En 1967 retoma o proxecto editorial coa colección de poesía Val de Lemos, coa colaboración de Basilio Losada e a dirección de Lois Diéguez. En setembro de 1970 montou canda a Saleta a libraría Xistral en Monforte de Lemos, que serviu tamén como punto de venda da cerámica do Grupo Sargadelos.[3] O 19 de abril dese mesmo ano foi elixido membro correspondente da Real Academia Galega, mais renunciou en 1975 ao entender que a institución non estaba á altura que esixía o momento histórico.

Últimos anos

[editar | editar a fonte]

Nas eleccións xerais de 1977 presentouse pola provincia de Lugo na candidatura do BN-PG. Nas eleccións municipais de 1979 presentouse como cabeza de lista á alcaldía de Monforte de Lemos, e foi nomeado concelleiro de Augas e Recollida do lixo. Tras non ser elixido nas eleccións ao Senado de 1982 en representación do BNG, abandonou a militancia política para se dedicar por completo á actividade literaria e cultural. Xubilouse como procurador en 1995, e en abril de 1998 foron vivir á Coruña, ao barrio de Monte Alto.

Foi membro activo da Asociación Socio-Pedagóxica Galega e da Asociación de Escritores en Lingua Galega, da que foi nomeado socio de honra en 1997. Participou na redacción do Manifesto de Poblet, que deu pé ao congreso Galeusca. No xornal A Nosa Terra escribiu a columna Andando a Terra baixo o pseudónimo de M. Hortas Vilanova. Unha das últimas campañas coas que colaborou foi coa de Burla Negra e a Plataforma Nunca Máis, a raíz do desastre do Prestige.[3]

Volveu ingresar na RAG, desta volta como membro de número, o 15 de febreiro de 2003, por proposta de Xosé Luís Franco Grande, Ramón Lorenzo Vázquez e Xosé Luís Méndez Ferrín, pronunciando o discurso "A Terra Chá: poesía e paisaxe",[8] respondido por Méndez Ferrín.[9] Finou na Coruña o 8 de setembro de 2004, e logo do velorio no Panteón de Galegos Ilustres foi soterrado en Santa Isabel, Outeiro de Rei.[3][10]

Obra

[editar | editar a fonte]

Obra en galego

[editar | editar a fonte]

Obra poética

[editar | editar a fonte]
Placa na Praza Maior de Lugo:

 Sen metafísica poética digo o meu mensaxe:
  vivide.
  Sen berros que cheguen ás entrañas:
  vivide. Vivir sempre.
  Vivir agora, denantes e despois.

  • Muiñeiro de brétemas (1950, Colección Benito Soto).[3][11][nota 1]
  • Morrendo a cada intre (1952, La Voz de la Verdad, Lugo).
  • Advento (1954, Ediciones Galicia, Centro Galego de Buenos Aires).
  • Terra Chá (1954).[12]
  • Libro de cantigas (1955, Lugo).
  • Documentos personaes (1958, Celta).
  • Libro de pregos (1962, Celta).
  • Mar Maior (1963, Colección Salnés, Galaxia).[13]
  • Versos frolecidos en louvanza de Foz (1967).
  • Proba documental (1968, Xistral).
  • Manuel María. Poemas ditos coa súa voz (1968, Edigsa/Xistral, Barcelona). Disco de vinilo de 45 r.p.m..[14][15]
  • Versos pra un país de minifundios (1969, Editorial Nós, Buenos Aires).
  • Versos pra cantar en feiras e romaxes (1969, Patronato da Cultura Galega de Montevideo.
  • Remol (1970 Nós, Buenos Aires).
  • Canciós do lusco ao fusco (1970, Xistral, Monforte de Lemos).[16] Edicións bilingües en francés,[17] neerlandés[18] e bretón.[19]
  • 99 poemas de Manuel María (1972, Razão Actual, Porto).[20]
  • Odas nun tempo de paz e de ledicia (1972, Razão Actual, Porto).[21]
  • Aldraxe contra a xistra (1973, Roi Xordo).
  • Informe pra axudar a alcender unha cerilla (1973, Patronato da Cultura Galega, Montevideo).
  • Laio e clamor pola Bretaña (1973, Roi Xordo).
  • Seis pétalos de rosa en xeito de retrato (1973, edición do autor). Asinado co pseudónimo Xohán Carneiro.
  • Cantos rodados para alleados e colonizados (1976, Xistral).[22]
  • Poemas ó outono (1977, Xistral).
  • Poemas para construír unha patria (1977, AN-PG).
  • O libro das baladas (1978, Follas Novas).
  • Catavento de neutrós domesticados (1979, Alvarellos).[23]
  • Brétemas do muiñeiro e poema da neboa aferrollada (1980, Xistral).[16]
  • Versos de trinta outonos: (escolma 1950-1979) (1980, Xistral). Escolma de Camilo Gómez Torres.
  • Escolma de poetas de Outeiro de Rei (1982, Xerais).
  • Versos do lume e do vagalume (1982, Galiza Editora).[24]
  • Cantigueiro do Orcellón (1984, A. C. Avantar, O Carballiño).
  • A luz ressuscitada (1984, AGAL).
  • O camiño é unha nostalxia (1985, Arracada Galería de Artes).[25]
  • Poemas da labarada estremecida (1985, Xistral).
  • Oráculos para cavalinhos-do-demo (1986, Caixa Ourense).
  • Ritual para unha tribu capital do concello (1986, Follas secas).
  • As lúcidas lúas do outono (1988, Vía Láctea).[26]
  • Sonetos ao Val de Quiroga (1988, Concello de Quiroga).
  • Saturno (1989, Asociación Cultural Rosalía Castro de Barakaldo). Edición bilíngüe galego-éuscaro.
  • Cancioneiro de Monforte de Lemos (1990, Concello de Monforte).
  • Homenaxe ao regato do Cepelo (1990, edición do autor).
  • Compendio de orballos e incertezas (1991, El Correo Gallego).
  • Hinos pra celebrar ao século futuro (1991, Editorial Compostela).
  • Panxoliñas (1992, Asociación Cultural Xermolos).
  • Antoloxía poética (1993, Espiral Maior).
  • Os lonxes do solpor (1993, publicado postumamente en 2012).[27]
  • Poemas a Compostela (1993, El Correo Gallego).
  • A primavera de Venus (1993, Espiral Maior).
  • Cantigas e cantos de Pantón (1994, Concello de Pantón).[28]
  • Poemas para dicirlle a dúas lagoas (1994, Espiral Maior).
  • O Miño, canle de luz e néboa (1996, Espiral Maior).
  • Antoloxía poética (1997, AS-PG/A Nosa Terra).
  • Sonetos á casa de Hortas (1997, Espiral Maior).
  • MiniEscolma (1998, edición do autor).
  • Camiños de luz e sombra (2000).
  • Obra poética completa I (1950-1979) e II (1981-2000) (2001, Espiral Maior).
  • Elexías á miña vida pequeniña (2004, Instituto de Estudos Chairegos).
  • Cecais hai unha luz (2010, Fundación Manuel María).[29]

Obra narrativa

[editar | editar a fonte]
  • Contos en cuarto crecente e outras prosas (1952, Celta).
  • O xornaleiro e sete testemuñas máis (1971, Ediciones Galicia. Centro Galego de Buenos Aires).
  • Kricoi, Fanoi e Don Lobonis (1973, Editorial Castrelos).
  • Os ontes do silencio (1990, Nova Galicia).
  • Novena a Santa Isabel, por un devoto de Outeiro de Rei (1995, Asociación Cultural Xermolos).
  • Historias do empardecer (2003, Laiovento).

Obra dramática

[editar | editar a fonte]
Placa en homenaxe a Manuel María na súa casa da Coruña, cuns versos do poema "Galiza".

Obra infantil e xuvenil

[editar | editar a fonte]
  • Os soños na gaiola (1968, autoedición. Reeditado en Xerais).[35] Traducida ao portugués.[36]
  • As rúas do vento ceibe (1979, Xistral).
  • A tribo ten catro ríos (1991, S. M.).
  • Unha sombra vai polo camiño; Como desapareceu a Atlántida e apareceron os lagartos (1991, Xerais).[37]
  • Cando o mar foi polo río (1992, S. M.).
  • Viaxes e vagancias de M. P. (1994, S. M.).
  • As ribeiras son escuras (1997, Everest Galicia).
  • O bigote de Mimí (2003, Everest Galicia).

Obra ensaística

[editar | editar a fonte]
  • Notas en col da poesía de Fermín Bouza-Brei (1958, separata da Real Academia Galega).
  • Noticia da vida e da poesía de Xosé Crecente Vega (1968, Universidade de Coímbra).
  • Noticia da poesía galega de posguerra (1972, Sociedade da Língua Portuguesa).
  • Andando a Terra (1990, A Nosa Terra). Co pseudónimo de Manuel Hortas Vilanova.
  • A Terra Chá: poesía e paisaxe (2003, Real Academia Galega).[8]
  • Galiza (2010, Fundación Manuel María).[38]

Epistolarios

[editar | editar a fonte]

Edicións

[editar | editar a fonte]
  • Sursum corda. Poesía galego-portuguesa ao Viño (2000, Laiovento).[40]

Obras colectivas

[editar | editar a fonte]
Estatua do escultor José Antonio Ferrer Diéguez (Ourense, 1970), inaugurada en Monforte de Lemos o 3 de agosto de 2006, co Colexio da Nosa Señora da Antiga ao fondo.[41]

A placa di:

O POVO que deixa perder a súa palabra
 creada, herdada, usada, revelada,
 aquela que lle é propia e singular,
 a que é unicamente súa,
 está empobrecendo ó mundo
 e perpetrando o seu propio xenocidio.

De OS LONXES DO SOLPOR, 1993
Manuel María.

  • Rosalia de Castro. Antologia poética. Cancioneiro rosaliano, poema A Rosalía. (1963).[42]
  • A nova canción galega a altura do ano 70 en (1971) Galicia ano 70. Ediciones Celta, Lugo. Canda Díaz Pardo, Ánxel Fole et al.[43]
  • II Festival da Poesía do Condado (1982, S. C. D. Condado).[44]
  • III Festival da Poesía no Condado (1983, S. C. D. Condado).[45]
  • IV Festival da Poesía no Condado (1984, S. C. D. Condado).
  • VI Festival da Poesía no Condado (1986, S. C. D. Condado).
  • VII Festival da Poesia no Condado (1987, S. C. D. Condado).
  • VIII Festival da Poesia no Condado. Escolma Poética (1988, S. C. D. Condado).
  • IX Festival da Poesia no Condado. Escolma Poética (1989, S. C. D. Condado).
  • X Festival da Poesia no Condado. Escolma Poética (1990, S. C. D. Condado).
  • 12 anos na búsqueda da nosa identidade (1990, Xermolos).[46]
  • XI Festival da Poesia no Condado (1991, S. C. D. Condado).
  • XIII Festival da Poesia no Condado (1993, S. C. D. Condado).
  • Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade (1995, Ediciós do Castro).
  • Construír a paz (1996, Xerais).
  • Novo do trinque (1997, BNG).
  • Poetas entre a tradición e a modernidade: antoloxía (1997, AS-PG/A Nosa Terra). Coeditor con Anxo Gómez Sánchez.
  • 16 poemas galegos para Ernesto Che Guevara contra a súa morte (1967-1973) (1997, Universidade de Santiago de Compostela).
  • Neste silencio: Arredor de Uxío Novoneyra (2000, Noitarenga).
  • Poemas e contos da muralla (2001, A Nosa Terra).
  • Poetas e narradores nas súas voces. I (2001, Consello da Cultura Galega).
  • Alma de beiramar (2003, Asociación de Escritores en Lingua Galega).
  • Antoloxía consultada da poesía galega 1976-2000 (2003, Tris Tram). Por Arturo Casas.
  • Homenaxe poética ao trobador Xohan de Requeixo (2003).
  • Intifada. Ofrenda dos poetas galegos a Palestina (2003, Fundación Araguaney).
  • Negra sombra. Intervención poética contra a marea negra (2003, Espiral Maior).
  • 23 poetas galegos cantan a don Antonio Machado (2004, Hipocampo).
  • Xela Arias, quedas en nós (2004, Xerais).
  • Cartafol poético para Alexandre Bóveda (2006, Espiral Maior).
  • Do máis fondo do silencio saen voces (2006, Asociación Cultural Panda de Relacións Laborais, A Coruña).
  • Poemas pola memoria (1936-2006) (2006, Xunta de Galicia).
  • Tamén navegar (2011, Toxosoutos).

Colaboracións na revista Grial

[editar | editar a fonte]
  • "A poesía galega de Celso Emilio Ferreiro", revista Grial nº 6 (1964).
  • "As augas van caudales", revista Grial nº 9 (1965).
  • "Os alugados", revista Grial nº 14 (1966).
  • "Raimon, poeta de noso tempo", revista Grial nº 18 (1967).

Obra en castelán

[editar | editar a fonte]

Obra poética

[editar | editar a fonte]
  • Sermón para decir en cualquier tiempo (1960).[47]

Tradución

[editar | editar a fonte]

Recoñecementos

[editar | editar a fonte]
Casa museo en Outeiro de Rei.

En 1990 foi nomeado Fillo Adoptivo do concello de Monforte de Lemos, vila que nomeou unha rúa co seu nome en 1997, ao igual que xa fixera Lugo en 1994. En 1994 recibiu o Pedrón de Ouro, e o 15 de setembro de 1995 a AS-PG organizou unha homenaxe no marco das XIX Xornadas do Ensino. O 31 de maio de 1997 a AELG celebrou en Outeiro de Rei a homenaxe ó Escritor na súa Terra. Púxoselle o seu nome á Casa da Cultura de Foz. Manuel María é un dos poetas galegos máis musicados, entre outros gravaron poemas seus como O Carro, María Manuela, Suso Vaamonde, Fuxan os ventos, A Quenlla ou Chorimas. Os concellos de Outeiro de Rei, Lugo, A Pobra do Caramiñal e Monforte de Lemos adicáronlle rúas nos seus rueiros.[3] En 2006 creouse o Premio Manuel María de Literatura Dramática Infantil.[49] O 7 de setembro do 2013 inaugurouse a súa casa-museo en Outeiro de Rei, a Casa das Hortas,[50] e o 4 de xullo de 2015 anunciouse que se lle adicaría o Día das Letras Galegas de 2016.[4] Os outros candidatos eran Ricardo Carballo Calero e Xela Arias.[51]

Foille adicado un Hectómetro literario no Paseo dos Soños vilalbés.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Pode consultarse a lista coa maioría da súa obra na súa ficha na RAG.
Referencias
  1. ↑ «Adeus ao poeta Manuel María» Vieiros, 10/9/2004.
  2. ↑ «Muere el poeta gallego Manuel María, el molinero de la niebla» El Mundo, 21/9/2004 (en castelán).
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Biografía no sitio web da RAG
  4. ↑ 4,0 4,1 "Manuel María será homenajeado en el Día das Letras Galegas en 2016". Faro de Vigo (en castelán). 4 de xullo de 2015. Consultado o 18 de abril de 2016. 
  5. ↑ Queixas Zas 2016, p. 46
  6. ↑ "Aquilino Gómez, la voz de la antigua emisora de Monforte que no salía en antena". La Voz de Galicia (en castelán). 2021-06-20. Consultado o 2023-04-14. 
  7. ↑ "“Entre a vida e a obra de Manuel María non hai contradicións, e iso non é tan fácil”". Real Academia Galega. 10 de febreiro de 2016. Consultado o 30 de maio de 2022. 
  8. ↑ 8,0 8,1 ""A Terra Chá: poesía e paisaxe"" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 19 de abril de 2016. Consultado o 05 de abril de 2016. 
  9. ↑ Membros de número da Real Academia Galega
  10. ↑ Pereiro, Xosé Manuel: «Necrológica: Manuel María Fernández Teixeiro, poeta» El País, 11/9/2004 (en castelán).
  11. ↑ Páxina coas portadas dalgúns dos seus libros de poesía
  12. ↑ Imaxe da portada da 2ª ed. (1967) modificada e aumentada Arquivado 10/03/2016, en Wayback Machine. de Terra Cha.
  13. ↑ Imaxe da portada Arquivado 05/03/2016, en Wayback Machine. de Mar maior.
  14. ↑ Losada Castro 1969, p. 19
  15. ↑ Imaxe da portada Arquivado 05 de marzo de 2016 en Wayback Machine. de Manuel María. Poemas ditos coa súa voz.
  16. ↑ 16,0 16,1 Ficha de académico no sitio web da RAG
  17. ↑ "Heures galiciennes". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  18. ↑ "Liederen tussen licht en diusternis". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  19. ↑ "Kanaouennou adal tarzh-an-deiz betek kuzh-heol. Poemas do lusco o fusco". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  20. ↑ Imaxe da portada Arquivado 10/03/2016, en Wayback Machine. de 99 poemas de Manuel María.
  21. ↑ Odas nun tempo de paz e de ledicia en Google Books.
  22. ↑ Imaxe da portada Arquivado 10/03/2016, en Wayback Machine. de Cantos rodados para alleados e colonizados.
  23. ↑ Imaxe da portada Arquivado 05/03/2016, en Wayback Machine. de Catavento de neutrós domesticados
  24. ↑ Imaxe da portada Arquivado 10/03/2016, en Wayback Machine. de Versos do lume e do vagalume.
  25. ↑ Imaxe da portada Arquivado 10 de marzo de 2016 en Wayback Machine. de O camiño é unha nostalxia.
  26. ↑ Imaxe da portada Arquivado 10 de marzo de 2016 en Wayback Machine. de As lúcidas lúas do outono.
  27. ↑ Ficha do libro
  28. ↑ Imaxe da portada Arquivado 05 de marzo de 2016 en Wayback Machine. de Cantigas e cantos de Pantón.
  29. ↑ Ficha do libro
  30. ↑ María, Manuel (1974). Abril de lume e ferro (PDF). 
  31. ↑ Unha vez foi o trebón
  32. ↑ "Aventuras e desventuras dunha espiña de toxo chamada Berenguela" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 16 de abril de 2016. Consultado o 07 de abril de 2016. 
  33. ↑ "Berengela izeneko otarantza baten ibilketak eta biribilketak". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  34. ↑ "Maiatza Zorabituaren pastorala". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  35. ↑ Os soños na gaiola Consello da Cultura Galega
  36. ↑ "Sonhos na gaiola. Versos para crianças". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 2019-07-23. 
  37. ↑ Ficha do libro
  38. ↑ Ficha do libro
  39. ↑ Publícase a Correspondencia entre Manuel María e Ramón Otero Pedrayo (1951-1974)
  40. ↑ Ficha do libro
  41. ↑ Maré (12 de setembro de 2006). Galicia Hoxe, ed. "Destrúen a escultura de Manuel María en Monforte". Arquivado dende o orixinal o 01 de xuño de 2020. Consultado o 8 de xullo de 2015. 
  42. ↑ Catálogo de obras literarias en lingua galega traducidas a outros idiomas. Unha primeira achega
  43. ↑ Imaxe da portada Arquivado 05 de marzo de 2016 en Wayback Machine. de Galicia ano 70.
  44. ↑ Ficha e portada do libro
  45. ↑ "Ficha e portada do libro". Arquivado dende o orixinal o 01 de xullo de 2012. Consultado o 07 de abril de 2016. 
  46. ↑ Ficha e portada do libro
  47. ↑ Ficha do libro na BNE
  48. ↑ Manuel María, tradutor de “Os vellos non deben de namorarse”, revista Primer Acto, nº 120 (maio 1970); p. 37-55 (en castelán).
  49. ↑ "O IGAEM crea o Premio de Literatura Dramática Infantil Manuel María". IGADIC. 19 de xuño de 2006. Arquivado dende o orixinal o 12 de xullo de 2018. Consultado o 12 de xullo de 2018. 
  50. ↑ Praza pública, ed. (7 de setembro de 2013). "Manuel María xa ten a súa casa museo". Consultado o 8 de xullo de 2015. 
  51. ↑ Manuel María será a figura homenaxeada no Día das Letras Galegas no 2016

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]