Đông Ngụy

Đông Ngụy 東魏
534–550
Lương   Đông Ngụy   Tây Ngụy.   Thổ Dục Hồn.   Nhu Nhiên.
Kinh thành
• 534	Lạc Dương
•	Nghiệp Thành
Bồi đô	Tấn Dương
Quân chủ	Đông Ngụy Hiếu Tĩnh Đế(534-550)
Sự kiện
• 534	Thành lập
• 536-537	Trận Tiểu Quan
• 537	Trận Sa Uyển
• 538	Trận Hà Kiều
• 543	Trận Mang Sơn
• 546	Trận Ngọc Bích
• 550	Triều đại diệt vong
Diện tích	1.000.000 km²()
Tiền thân Kế tục Bắc Ngụy Bắc Tề

Các triều đại Nam-Bắc triều (420-589)
Nam triều:	Bắc triều:
Lưu Tống Nam Tề Lương Trần	Bắc Ngụy Đông Ngụy Tây Ngụy Bắc Tề Bắc Chu

Đông Ngụy (tiếng Trung: 東魏) là triều đại xuất hiện sau khi có sự tan rã của Nhà nước Bắc Ngụy và cai trị vùng lãnh thổ Bắc Trung Quốc từ năm 534 tới năm 550.

Năm 534, Cao Hoan (高歡), viên tướng chuyên quyền ở nửa đông của khu vực từng là lãnh thổ Bắc Ngụy sau sự tan rã của triều đại Bắc Ngụy đã dựng Nguyên Thiện Kiến, một hậu duệ Bắc Ngụy làm Hoàng đế của Đông Ngụy. Nguyên Thiện Kiến chỉ là ông vua bù nhìn do quyền lực thật sự nằm trong tay Cao Hoan. Một vài chiến dịch quân sự đã nổ ra để chống lại Nhà nước Tây Ngụy với mục đích tái thống nhất vùng lãnh thổ đã từng có thời thuộc Bắc Ngụy, nhưng đã không thành công, và năm 547, Cao Hoan chết. Các con trai ông là Cao Trừng (高澄) và Cao Dương (高洋) có đủ khả năng để theo đuổi các chính sách của ông trong việc kiểm soát Hoàng đế, và vào năm 550, Cao Dương đã phế truất Nguyên Thiện Kiến để lập ra triều đại của chính mình, sử gọi là nhà Bắc Tề.

Xây dựng kinh đô Nghiệp Thành

Năm 543, nhà Đông Ngụy cho đắp thêm Trường thành tại Sơn Tây dài 150 dặm. Nhà Đông Ngụy cho xây dựng mở mang Nghiệp Thành (trước đó được xây dựng quy mô bởi Tào Tháo thời Tam Quốc). Phần Nam Nghiệp Thành có diện tích 12 km2, từ đông sang tây 6 dặm, từ bắc xuống nam 8 dặm. Nhiều cung điện nguy nga như điện Thái Cơ, cung Triều Dương, vườn Hiến Đô được xây cất. Cao Hoan không chỉ cho xây dựng các cung điện mà còn cho chế tạo các con rối có thể chơi nhạc cụ. Về sau Cao Dương (Văn Tuyên Đế nhà Bắc Tề) huy động 30 vạn thợ thuyền xây 3 cung điện cao tới 27 thước.

Tuy nhiên sự huy hoàng của kinh đô này kéo dài không lâu, nó bị thiêu hủy năm 580 bởi những người chống đối lại sự tiếm quyền của Dương Kiên. Toàn bộ thành phố bị thiêu cháy và Nghiệp Thành biến mất không phục hồi được nữa.

Lãnh thổ

Đông Ngụy chiếm hữu đất đai tương đối rộng, bắc đến sa mạc, nam đến Giang Hoài, đông đến biển, tây đến Hoàng Hà và suốt vùng Lạc Dương, lân cận Tây Ngụy. Nhà Đông Ngụy có lãnh thổ lớn hơn và lực lượng quân đội đông hơn Tây Ngụy, với lợi thế đó, Cao Hoan cho tiến hành các cuộc tấn công vào Tây Ngụy song Tây Ngụy vẫn trụ vững.

Chính quyền họ Cao

Sau khi Hiếu Vũ Đế chạy sang Trường An thì tại Lạc Dương, Cao Hoan lập người con Thanh Hà Văn Tuyên Vương là Thanh Hà Vương Nguyên Thiện Kiến (524 – 552) làm vua, hiệu là Ngụy Hiếu Tĩnh Đế (534 – 552), vị vua duy nhất của triều Đông Ngụy, và dời đô sang Nghiệp Thành (Hàm Đan, Hà Bắc) vào năm 537 nhằm tránh xa biên giới Tây Ngụy.

Năm 537, quân Đông Ngụy chia làm 3 mũi tấn công Tây Ngụy nhưng thất bại, Tây Ngụy chiếm được vùng tây Hà Nam và đông nam Sơn Tây. Đông Ngụy cũng nhiều lần tấn công Tây Ngụy nhưng không thành công.

Năm 536, Cao Hoan đã đưa con mình Cao Trừng mới 14 tuổi lên làm Tể tướng, tham gia gánh vác việc triều chính.

Cao Hoan áp dụng một số biện pháp để khôi phục lại nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá. Thời kỳ đầu Đông Ngụy, đất đai bị kiêm tính hết sức nghiêm trọng. Cao Hoan ra lệnh chia lại ruộng đất cho một số lưu dân có đất canh tác, ra sức khai hoang, phát triển nông nghiệp, xây các kho lương thực để dự phòng chiến tranh và thiên tai tại các vùng. Nền kinh tế dần được khôi phục. Cao Hoan triệt tiêu cơ cấu của 30 châu, 153 quận, 589 huyện, cơ cấu tinh giản bộ máy.

Năm 541, nhà Đông Ngụy ban hành luật lệ, do được chỉnh lý tại điện Lân Chỉ nên gọi là Lân Chỉ cách.

Năm 547, Cao Hoan chết, các con Cao Hoan là Bột Hải Vương Cao Trừng (người đã tham gia triều chính từ năm 536) và Thái Nguyên Công Cao Dương (535 – 560) lên nắm quyền, củng cố lực lượng, đánh bại các bộ lạc du mục Moxi, Khiết Đan và Nhu Nhiên và kiểm soát vùng sông Hoài. Không giống như cha mình, Cao Dương đã cho áp dụng chế độ quân điền để củng cố nền kinh tế. Mùa xuân năm 549, Cao Trừng buộc Hiếu Tĩnh Đế phong cho mình tước Tề Vương và chức Tướng quốc. Mùa thu năm đó, Cao Trừng chuẩn bị phế truất ngôi vua thì bị đầu bếp Lan Kinh ám sát. Thái Nguyên Công Cao Dương từ Nghiệp Thành đã đem quân về ổn định tình hình, đem quân vào cung, đưa Hiếu Tĩnh Đế về Tấn Dương. Cao Dương ra lệnh giết 721 tôn thất Bắc Ngụy.

Mùa xuân năm 550, Cao Dương buộc Hiếu Tĩnh Đế phong mình làm Tề Vương, gia phong Cửu tích. Mùa hè năm 550, Cao Dương đưa Hiếu Tĩnh Đế trở lại Nghiệp Thành và sau đó đã phế truất Hiếu Tĩnh Đế để lên làm vua, hiệu là Văn Tuyên Đế, lập nên Bắc Tề vào năm 550. Hiếu Tĩnh Đế bị giáng làm Trung Sơn Vương, hai năm sau thì bị Văn Tuyên Đế cho người đánh thuốc độc giết chết và cho mai táng theo nghi lễ hoàng gia. Ít lâu sau, Văn Tuyên Đế lại cho quật mộ Hiếu Tĩnh Đế và thả quan tài xuống sông Chương. Nhà Đông Ngụy diệt vong.

Nghệ thuật, Phật giáo

Nghệ thuật Phật giáo của Đông Ngụy là sự kết hợp các ảnh hưởng của Phật giáo-Hy Lạp từ Gandhara và Trung Á (các kiểu thể hiện các nhân vật đang bay với vành hoa trên đầu, kiểu khắc xếp nếp của người Hy Lạp) với các ảnh hưởng nghệ thuật Trung Hoa.

Hoàng đế

Thế phả

Thống trị Thác Bạt bộ sau khi phân ba

Tây Ngụy trụ quốc đại tướng quân

Tây Ngụy đại tướng quân

nhận nuôi

Hiến Đế Thác Bạt Lân

Thánh Vũ Đế Thác Bạt Cật Phần

Thốc Phát Thất Cô Hà Tây Tiên Ti

Thần Nguyên Đế Thác Bạt Lực Vi 174-277

Văn Đế Thác Bạt Sa Mạc Hãn ?-277

Ngụy Chương Đế Thác Bạt Tất Lộc ?-286

Ngụy Bình Đế Thác Bạt Xước ?-293

Chiêu Đế Thác Bạt Lộc Quan ?-307

Hoàn Đế Thác Bạt Y Đà ?-305

Mục Đế Thác Bạt Y Lô ?-310-316

Tư Đế Thác Bạt Phất ?-294

Thác Bạt Phổ Căn ?-316

Huệ Đế Thác Bạt Hạ Nhục ?-321-325

Dương Đế Thác Bạt Hột Na ?-325-329 335-337-?

Thác Bạt Lục Tu

Thác Bạt Bỉ Diên

Bình Văn Đế Thác Bạt Úc Luật ?-310-321

Liệt Đế Thác Bạt Ế Hòe ?-329-335 337-338

Ngụy Chiêu Thành Đế Thác Bạt Thập Dực Kiền 318-338-376

Cao Lương vương Thác Bạt Cô

Hiến Minh Đế Thác Bạt Thật ?-371

Đạo Vũ Đế Thác Bạt Khuê 371-386 386-398 398-409

Minh Nguyên Đế Thác Bạt Tự 392-409-423

Dương Bình vương Thác Bạt Hi 399-421

Thái Vũ Đế Thác Bạt Đảo 408-423-452

Hoài Nam Tĩnh vương Thác Bạt Tha

Cảnh Mục Đế Thác Bạt Hoảng 428-451

Nam An Ẩn vương Thác Bạt Dư ?-452

Nguyên Chung Quỳ

Văn Thành Đế Thác Bạt Tuấn 440-452-465

Dương Bình U vương Thác Bạt Tân Thành ？-470

Nhữ Âm Linh vương Thác Bạt Thiên Tứ

Nam An Huệ vương Thác Bạt Trinh ?-496

Chương Vũ Kính vương Thác Bạt Thái Lạc ？-468

Nguyên Pháp Tăng 453-525-546

Hiến Văn Đế Thác Bạt Hoằng 454-465-476

Cự Bình huyện công Nguyên Khâm

Nguyên Tu Nghĩa

Chương Vũ vương Nguyên Bân ?-499

Phù Phong vương Nguyên Di

Hiếu Văn Đế Nguyên Hoành 467-471-499

Tiên Đế Nguyên Vũ 471-501

Cao Dương Văn Mục vương Nguyên Ung

Văn Mục Đế Nguyên Hiệp 473-508

Bắc Hải Bình vương Nguyên Tường ?-504

Nghĩa Dương vương Nguyên Tử Hiếu

An Xương Bình vương Nguyên Quân

Chương Vũ Trang Vũ vương Nguyên Dung ?-526

Đông Hải vương Nguyên Diệp ?-530-531-532

Tuyên Vũ Đế Nguyên Khác 483-499-515

Vũ Mục Đế Nguyên Hoài 488-517

Văn Cảnh Đế Nguyên Du 488-508

Thanh Hà Văn Hiến vương Nguyên Dịch 487-520

Nhữ Nam Văn Tuyên vương Nguyên Duyệt 494-530-532

Quảng Lăng Dung vương Nguyên Hân

Tiết Mẫn Đế Nguyên Cung 498-531-532

Hoài An Tư công Nguyên Dục

Hiếu Tuyên Đế Nguyên Thiệu ?-528

Hiếu Trang Đế Nguyên Tử Du 507-528-530

Bắc Hải vương Nguyên Hạo ?-529

An Xương quận công Nguyên Tắc

Hậu Phế Đế Nguyên Lãng 513-531-532

Hiếu Minh Đế Nguyên Hủ 510-515-528

Quảng Bình Văn Ý vương Nguyên Đễ

Hiếu Vũ Đế Nguyên Tu 510-532-534

Lâm Thao vương Nguyên Bảo Huy

Tây Ngụy Văn Đế Nguyên Bảo Cự 507-535-551

Thanh Hà Văn Tuyên vương Nguyên Đản ?-537

Nguyên thị 528-?

Quảng Bình vương Nguyên Tán

Ấu Chủ Nguyên Chiêu 526-528

Tây Ngụy Phế Đế Nguyên Khâm 525-551-554

Tây Ngụy Cung Đế Nguyên Khuếch 537-554-557

Lương vương Nguyên Kiệm

Đông Ngụy Hiếu Tĩnh Đế Nguyên Thiện Kiến 524-534-550-551

Thụy hiệu (諡號)	Họ, tên	Trị vì	Niên hiệu (年號), thời gian dùng
Nhà Đông Ngụy 534-550
Hiếu Tĩnh Đế (孝靜帝)	Nguyên Thiện Kiến (元善見)	534-550	Thiên Bình (天平) 534-537 Nguyên Tượng (元象) 538-539 Hưng Hòa (興和) 539-542 Vũ Định (武定) 543-550

Đọc thêm

• Ngụy thư.
• Bắc sử.
• Tư trị thông giám.

Tiền nhiệm: Bắc Ngụy

Triều đại Trung Quốc (Bắc triều) (534-550)

Kế nhiệm: Bắc Tề

Tham khảo