Tiếng Ba Tư trung đại

Tiếng Ba Tư trung đại tiếng Pahlavi
𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪 Pārsīk Pārsīg
Khu vực	Đế quốc Sasan (224–651)
Dân tộc	người Ba Tư
Phân loại	Ấn-Âu Ngữ tộc Ấn-Iran Ngữ chi Iran Tây Iran Tây Nam Tiếng Ba Tư trung đại tiếng Pahlavi
Ngôn ngữ tiền thân	Tiếng Ba Tư cổ Tiếng Ba Tư trung đại tiếng Pahlavi
Hệ chữ viết	chữ Pahlavi, Chữ Mani, chữ Avesta
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	pal
ISO 639-3	cả hai: pal – Zoroastrian Middle Persian ("Pahlavi") xmn – Manichaean Middle Persian (Manichaean script)
Glottolog	pahl1241  Pahlavi[1]

Tiếng Ba Tư trung đại hay tiếng Pahlavi, còn được gọi là tiếng Pārsīk hay Pārsīg (𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪),^[2][3] là một ngôn ngữ Tây Iran trở thành ngôn ngữ chính thức của Đế quốc Sasan. Sau khi đế quốc sụp đổ, tiếng Trung đại hoạt động như một ngôn ngữ của sự uy nghiêm của một nền văn minh cổ đại, cho đến khi quân Hồi tràn vào khiến tiếng Ả Rập trở thành ngôn ngữ chính thức khi trở thành một phần của Khalifah. Ngôn ngữ này có gốc từ tiếng Ba Tư cổ, ngôn ngữ của Đế quốc Xsaca và là tổ tiên của các ngôn ngữ Ba Tư hiện đại, ngôn ngữ chính thức của Iran, Afghanistan và Tajikistan.

Samples

Below is transcription and translation of the first page of the facsimile known as Book of Arda Viraf, originally written in a Pahlavi script.

^[4]

pad nām ī yazdān ēdōn gōwēnd kū ēw-bār ahlaw zardušt dēn ī padīrift andar gēhān rawāg be kard. tā bawandagīh [ī] sēsad sāl dēn andar abēzagīh ud mardōm andar abē-gumānīh būd hēnd. ud pas gizistag gannāg mēnōg [ī] druwand gumān kardan ī mardōmān pad ēn dēn rāy ān gizistag *alek/sandar ī *hrōmāyīg ī muzrāyīg-mānišn wiyāb/ānēnīd *ud pad garān sezd ud *nibard ud *wišēg ō ērān-šahr *frēstīd. u-š ōy ērān dahibed ōzad ud dar ud xwadāyīh wišuft ud awērān kard. ud ēn dēn čiyōn hamāg abestāg ud zand [ī] abar gāw pōstīhā ī wirāstag pad āb ī zarr nibištag andar staxr [ī] pābagān pad diz [ī] *nibišt nihād ēstād. ōy petyārag ī wad-baxt ī ahlomōγ ī druwand ī anāg-kardār *aleksandar [ī] hrōmāyīg [ī] mu/zrāyīg-mānišn abar āwurd ud be sōxt.

In the name of God Thus they have said that once the righteous Zoroaster accepted a religion, he established it in the world. After/Within the period of 300 years (the) religion remained in holiness and the people were in peace and without any doubt. But then, the sinful, corrupt and deceitful spirit, in order to cause people doubt this religion, illusioned/led astray that Alexander the Roman, resident of Egypt, and sent him to Iran with much anger and violence. He murdered the ruler of Iran and ruined court, and the religion, as all the Avesta and Zand (which were) written on the ox-hide and decorated with water-of-gold (gold leaves) and had been placed/kept in Stakhr of Papak in the 'citadel of the writings.' That wretched, ill-fated, heretic, evil/sinful Alexander, The Roman, who was dwelling in Egypt, and he burned them up.

Poetry

A sample Middle Persian poem from manuscript of Jamasp Asana:

Original in Middle Persian: Dārom andarz-ē az dānāgān   Az guft-ī pēšēnīgān   Ō šmāh bē wizārom   Pad rāstīh andar gēhān   Agar ēn az man padīrēd   Bavēd sūd-ī dō gēhān

Near literal translation into Modern Persian: Dāram andarz-i az dānāyān دارم اندرزی از دانایان Az gofte-ye pišiniyān از گفتهٔ پیشینیان Be šomā be-gozāram به شما بگزارم Be rāstī andar jahān به راستی اندر جهان agar īn az man pazīrid اگر این از من پذیرد Bovad sūd-e dō jahān بوَد سود دو جهان

Translation into English: I have a counsel from the wise,   from the advises of the ancients,   I will pass it upon you   By truth in the world   If you accept this counsel   It will be your benefits for this life and the next

Other sample texts

Šābuhr šāhān šāh ī hormizdān hamāg kišwarīgān pad paykārišn yazdān āhang kard ud hamāg gōwišn ō uskār ud wizōyišn āwurd pas az bōxtan ī ādūrbād pad gōwišn ī passāxt abāg hamāg ōyšān jud-sardagān ud nask-ōšmurdān-iz ī jud-ristagān ēn-iz guft kū nūn ka-mān dēn pad stī dēn dīd kas-iz ag-dēnīh bē nē hilēm wēš abar tuxšāg tuxšēm ud ham gōnag kard.

Shapur, the king of kings, son of Hormizd, induced all countrymen to orient themselves to god by disputation, and put forth all oral traditions for consideration and examination. After the triumph of Ādurbād, through his declaration put to trial by ordeal (in disputation) with all those sectaries and heretics who recognized (studied) the Nasks, he made the following statement: ‘Now that we have gained an insight into the Religion in the worldly existence, we shall not tolerate anyone of false religion, and we shall be more zealous.

Andar xwadāyīh šābuhr ī ohrmazdān tāzīgān mad hēnd ušān xōrīg ī rudbār grift was sāl pad xwār tāzišn dāšt t šābuhr ō xwadāyīh mad oyšān tāzīgān spōxt ud šahr aziš stād ud was šāh tāzīgān ābaxšēnēd ud was maragīh.

During the rulership of Shapur, the son of Hormizd, the Arabs came; they took Xorig Rūdbār; for many years with contempt (they) rushed until Shapur came to rulership; he destroyed the Arabs and took the land and destroyed many Arab rulers and pulled out many number of shoulders.

Ngữ pháp

Phụ tố

Có nhiều phụ tố được dùng nhiều từ thời kì trung đại nhưng không còn sử dụng trong tiếng Ba Tư hiện đại:^[5][6][7]

Ba Tư trung đại	Sử dụng	Tiếng Anh	các ngôn ngữ Ấn-Âu khác	Ví dụ
A-	Tiền tố phủ định	un-, non-, not-	tiếng Hy Lạp a- (ví dụ: atom)	a-spās - 'vô ơn, bạc nghĩa'; a-bim - 'không sợ, can đảm'; a-čār - 'không thể tránh'; a-dād - 'không đúng, không chính xác'
An-	Tiền tố phủ định trước nguyên âm	un-, non-	tiếng Đức ant-	an-ērān 'người không phải Ba Tư', an-ast 'không tồn tại'
-ik (hoặc -ig)	Có liên quan, có bản chất của, cấu thành, gây ra, tương tự	-ic trong 'mechanic'	Latin -icus, Hy Lạp –ikos, Slav -isku	Pārsīk 'Ba Tư', Āsōrik 'Assur', Pahlavik 'An Tức', Hrōmāyīk/Hrōmīk 'La Mã', Tāzīk 'Ả Rập'

Hậu tố về địa điểm

Ba Tư trung đại	nghĩa	từ đồng nghĩa ở ngôn ngữ khác	Ví dụ
-gerd	thành phố		Mithradatgerd - "Thành phố của Mitra", Susangerd - (Thành phố Hoa loa kèn), Darabgerd - "thành phố của Dārayavas", Bahramjerd, Dastgerd, Virugerd, Borugerd
-vīl (hay -bil)	vùng đất		Ardabil "Thánh địa", Kabul và Zabol
-āpāt (hay -ābād)	đông dân, trù phú, thịnh vượng	So sánh với tiếng Phạn आवास (ā-vāsa) - nơi ở Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy peh₂- (để bảo vệ, giữ, cầm chân)	Ashkābād > Ashgabat "thủ phủ của Ashk"
-stān	khu vực	Tiếng Anh stead - 'thị trấn', Tiếng Nga stan - 'khu định cư', tiếng Litva stovėti, tiếng Hy Lạp cổ hístēmi, Latin stāre (vùng đứng vững)	Qazaqstan - "vùng đất của người Qazaq, Uzbekistan - "vùng đất của người Uzbek"

So sánh tiếng Trung Ba Tư và tiếng Tân Ba Tư

Có một số khác biệt về ngữ âm giữa tiếng Ba Tư Trung và Ba Tư Mới. Các nguyên âm dài của tiếng Ba Tư Trung không tồn tại trong nhiều phương ngữ ngày nay. Ngoài ra, các cụm phụ âm đầu rất phổ biến trong tiếng Ba Tư Trung (ví dụ: سپاس spās "cảm ơn"). Tuy nhiên, tiếng Ba Tư Mới không cho phép các cụm phụ âm đầu, trong khi các cụm phụ âm cuối là phổ biến (ví dụ: اسب asb "ngựa").

Trung đại	dịch nghĩa	Hiện đại	các ngôn ngữ Ấn-Âu khác
Drōd 𐭣𐭫𐭥𐭣	Chào (chúc)	Durōd (درود)
Pad-drōd 𐭯𐭥𐭭 𐭣𐭫𐭥𐭣	Tạm biệt	Ba durōd (به درود), hay bedrūd (بدرود)
Spās 𐭮𐭯𐭠𐭮	Cảm ơn	Sipās (سپاس)	tiếng Kurd Spās, tiếng Nga Спасибо (Spasibo) PIE *speḱ-
Pad 𐭯𐭥𐭭	trạng từ phủ định	Ba (به)
Az 𐭬𐭭	Từ (đến từ)	Az (از)
Šagr 𐭱𐭢𐭫 Šēr^1	Sư tử	Šēr (شیر)	Lấy từ tiếng Ba Tư cổ *šagra-. Tiếng Tajik шер šer và tiếng Kurd (شێر) šēr
Šīr^1 𐭱𐭩𐭫	Sữa	Šīr (شیر)	Từ Tiếng Ba Tư cổ **xšīra-. Tiếng Tajik шир šir và tiếng Kurd (šīr, شیر) từ PIE *swēyd-
Asēm 𐭠𐭮𐭩𐭬	Sắt	Āhan (آهن)	tiếng Kurd Āsin (آسِن); Eisen (tiếng Đức) Iron (tiếng Anh)
Arjat	Bạc	sīm (سیم)	Latin argentum (Ag) (Tiếng Pháp argent), tiếng Armenia arsat, Tiếng Ireland cổ airget, PIE h₂erǵn̥t-, an n-stem
Arž	tiền giá	Arj (ارج) 'quý giá'	Giống như Arg (Арг) 'giá' (giá trị) trong tiếng Ossetia
Ēvārak	Buổi tối	Không còn sử dụng trong thời hiện đại	tiếng Anh Evening, ēvār (ایوار) trong tiếng Kurd và tiếng Lur còn lưu giữ lại
Hāmīn 𐭧𐭠𐭬𐭩𐭭	Mùa hè		Hāmīn còn lưu giữ lại trong tiếng Baloch Và Tiếng Bắc Kurd còn giữ lại Hāvīn.
Stārag 𐭮𐭲𐭠𐭫𐭪 Star 𐭮𐭲𐭫	ngôi sao	Sitāra (ستاره)	tiếng Kurd Bắc Stār, Stērk, Latin stella, tiếng Anh cổ steorra tiếng Anh star, tiếng Goth stairno, tiếng Bắc Âu cổ stjarna
Fradom	Đầu tiên Thứ nhất		tiếng Anh First, primary, Latin primus, Hy Lạp πρίν, Phạn prathama
Fradāk	ngày mai, ban mai	Fardā (فردا)	Fra- 'trước', Hy Lạp pro-, Litva pra,...
Murd 𐭬𐭥𐭫𐭣	Chết	Murd (مرد)	tiếng Latin morta, tiếng Anh murd-er - (sát nhân) tiếng Nga cổ mirtvu, tiếng Litva mirtis
Rōz 𐭩𐭥𐭬	ngày	Rōz (روز)	Gốc rōšn 'sáng'. Tiếng Kurd rōž (رۆژ), có giữ lại phát âm rōč (رُوچ) trong tiếng Baloch, tiếng Ác Men lois 'ánh sáng', Latin lux 'ánh sáng'
Sāl 𐭱𐭭𐭲	Năm	Sāl (سال)	tiếng Ác Men sārd 'sun', tiếng Đức Sonne, tiếng Nga солнце
Mātar 𐭬𐭠𐭲𐭥	Mẹ	Mādar (مادر)	tiếng Anh mother, Latin māter, tiếng Slav giáo hội cổ mater, tiếng Litva motina
Pidar 𐭯𐭣𐭫	Bố, Phụ	Pidar (پدر)	Latin pater (tiếng Ý padre), Tiếng Đức cổ fater
Brād(ar) 𐭡𐭥𐭠𐭣𐭥	anh/em trai	Barādar (برادر)	tiếng Slav giáo hội cổ brat(r)u, Litva brolis, Latin frāter, Ai len cổ brathair, tiếng Đức cổ bruoder
Xwāh(ar) 𐭧𐭥𐭠𐭧	Chị	Xwāhar (خواهر)	Armenian khoyr
Duxtar 𐭣𐭥𐭧𐭲𐭫	Con gái	Duxtar (دختر)	tiếng Anh Daughter Tiếng Goth dauhtar, tiếng Đức cổ tohter, tiếng Phổ duckti, tiếng Ác Men dowstr, tiếng Litva dukte
Ōhāy 𐭠𐭧𐭠𐭩	có	ārē (آری)	tiếng Hindi हाँ haan
Nē 𐭫𐭠	không	Na (نه)	tiếng Anh no, tiếng Pháp non, tiếng Đức nein, tiếng Nga нет, tiếng Hindi नहीं nehin

¹ Vì có rất nhiều nguyên âm từng tồn tại ở thời trung đại đã không còn, rất nhiều từ đồng âm đã được sử dụng ở hiện tại. Ví dụ như, šir và šer, có nghĩa là "sữa" and "sư", tương ứng bây giờ cả hai đều phát âm là šir. Trong trường hợp này, các từ được phát âm từ thời cổ đại đã được giữ lại ở tiếng Kurd và tiếng Tajik.^[8]

Tiếng Ba Tư trung đại với từ đồng nghĩa ngôn ngữ khác

Có một số từ vay tiếng Ba Tư trong tiếng Anh, nhiều trong số đó có thể được bắt nguồn từ tiếng Ba Tư Trung. Từ điển của Tiếng Ả Rập cổ cũng chứa nhiều từ mượn từ tiếng Ba Tư Trung. Trong những cách mượn như vậy, các phụ âm tiếng Iran nghe có vẻ xa lạ với tiếng Ả Rập, g , č , p và ž , đã được thay thế bằng q / k , j , š , f / b và s / z . Các kết xuất tiếng Ả Rập chính xác của các hậu tố -ik / -ig và -ak / -ag thường được sử dụng để suy ra các khoảng thời gian vay mượn khác nhau..^[2] The following is a parallel word list of cognates:^[9][10][11]

Ba Tư trung đại	nghĩa	Các ngôn ngữ tương đồng khác	Từ mượn tiếng Ả Rập	nghĩa
Srat[9]	đường	Tiếng Latin strata, tiếng Wales srat 'bằng phẳng' có nguồn gốc Ấn-Âu stere- ('to spread, extend, stretch out') (tiếng Avesta star-, Latin sternere, tiếng Slav giáo hội cổ stira)	Sirāt (صراط)	Path
Burg[9]	Tháp	Germanic burg 'thành'	Burj (برج)	Tower
Tāk[12]:89	Arch, vault, window	Borrowed into Anatolian Turkish and Standard Azerbaijani in taqča 'a little window, a niche'	Tāq (طاق)	Arch
Nav-xudā[2]:93	Master of a ship, captain	From PIE root *nau-; cognates with Latin navigia	Nāxu𝛿ā (نوخذة)	Captain
Nargis[2]:89	Narcissus		Narjis (نرجس)	Narcissus
Gōš[2]:87	Hearer, listener, ear	Of the same root is Aramaic gūšak 'prognosticator, informer' (From Middle Persian gōšak with -ak as a suffix of nomen agentis)	Jāsūs (جاسوس)	Spy
A-sar;[11] A- (negation prefix) + sar (end, beginning)	Infinite, endless	A- prefix in Greek; Sanskrit siras, Hittite harsar 'head'	Azal (أزل)	Infinite
A-pad;[11] a- (prefix of negation) + pad (end)	Infinity		Abad (أبد)	Infinity, forever
Dēn[9]	Religion	From Avestan daena	Dīn (دين)	Religion
Bōstān[10] (bō 'aroma, scent' + -stan place-name element)	Garden		Bustān (بستان)	Garden
Čirāg[2]:90[9][10]	Lamp		Sirāj (سراج)	Lamp
Tāg[10]	Crown, tiara		Tāj (تاج)	Crown
Pargār[10]	Compass		Firjār (فرجار)	Compass (drawing tool)
Ravāg[11]	Current		Rawāj (رواج)	Popularity
Ravāk[11] (older form of ravāg; from the root rav (v. raftan) 'to go')	Current		Riwāq (رواق)	Place of passage, corridor
Gund[10]	Army, troop		Jund (جند)	Army
Šalwār[10]	Trousers		Sirwāl (سروال)	Trousers
Rōstāk	Village, district, province		Ruzdāq (رزداق)	Village
Zar-parān	Saffron		Zaʿfarān (زعفران)	Saffron
Sādag[2]:91	Simple		Sa𝛿ij (ساذج)	Simple
Banafšag[2]:91	Violet		Banafsaj (بنفسج)	Violet
Pahrist[2]:99	List, register, index		Fihris (فهرس)	List, index
Tašt[12]:156	Basin, washtub		Tašt (طشت)	Basin, washtub
Dāyak[12]:142	Nurse, midwife		Daya (داية)	Midwife
Xandak[2]:101	Ditch, trench		Xandaq (خندق)	Ditch, trench

So sánh tiếng Ba Tư trung đại với hiện đại

trung đại	hiện đại	cổ đại	tên quốc tế
Anāhid	Nāhid	Anāhitā	Anahita
Artaxšēr	Ardašir	Artaxšaça	Artaxerxes
Mihr	Mehr	Miça	Mitra hay Maitreya
Rokhsāna	Roksāne		Roxana
Pāpak	Bābak		Pabag
Āleksandar, Sukandar	Eskandar		Alexander
Pērōz, Pērōč	Pīruz		Feroze
Mihrdāt	Mehrdād	Miθradāta	Mithridates
Borān	Borān		Borān
Husraw, Xusraw	Khosrow		Chosroes
Zaratu(x)št	Zartōšt		Zoroaster
Ōhrmazd	Hormizd	A(h)uramazdā	Ahura Mazda

Xem thêm

• tiếng Avesta
• tiếng Ba Tư cổ
• tiếng Parthia
• tiếng Ba Tư
• Văn học Ba Tư

Tham khảo

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Pahlavi”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. ^ Asatrian, Mushegh (2006). “Iranian Elements in Arabic: The State of Research”. Iran & the Caucasus. 10 (1): 87–106. doi:10.1163/157338406777979386.
3. MacKenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary. OUP. tr. 65.
4. R. Mehri's Parsik/Pahlavi Web page (archived copy) at the Internet Archive
5. Joneidi, F. (1966). Pahlavi Script and Language (Arsacid and Sassanid) نامه پهلوانی: آموزش خط و زبان پهلوی اشکانی و ساسانی (p. 54). Balkh (نشر بلخ).
6. David Neil MacKenzie (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
7. Joneidi, F. (1972). The Story of Iran. First Book: Beginning of Time to Dormancy of Mount Damavand (داستان ایران بر بنیاد گفتارهای ایرانی، دفتر نخست: از آغاز تا خاموشی دماوند).
8. Strazny, P. (2005). Encyclopedia of linguistics (p. 325). New York: Fitzroy Dearborn.
9. ^ Mackenzie, D. N. (2014). A Concise Pahlavi Dictionary. Routledge. ISBN 978-1-136-61396-8.
10. ^ “ARABIC LANGUAGE ii. Iranian loanwords in Arabic”. Encyclopædia Iranica. ngày 15 tháng 12 năm 1986. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2015.
11. ^ Joneidi, F. (1965). Dictionary of Pahlavi Ideograms (فرهنگ هزوارش هاي دبيره پهلوي) (p. 8). Balkh (نشر بلخ).
12. ^ Tietze, A.; Lazard, G. (1967). “Persian Loanwords in Anatolian Turkish”. Oriens. 20: 125–168. doi:10.1163/18778372-02001007.