Ngữ tộc Ấn-Iran

Ngữ tộc Ấn-Iran
Ngữ tộc Arya
Phân bố địa lý	Nam, Trung, Tây Á, Đông Nam Âu và Kavkaz / Tổng số người nói = xấp xỉ 1,5 tỷ sống ở 15 nước
Phân loại ngôn ngữ học	Ấn-Âu Ngữ tộc Ấn-Iran
Tiền ngôn ngữ	Ấn-Iran nguyên thủy
Ngữ ngành con	Ấn-Arya Iran Nuristan
ISO 639-5:	`iir`
Glottolog:	`indo1320`^[1]
Phân bố xấp xỉ của ngữ hệ Ấn-Âu tại lục địa Á-Âu: Ấn-Iran

Ngữ tộc Ấn-Iran hay Ngữ tộc Arya^[2] là nhánh lớn nhất về số người bản ngữ và số ngôn ngữ của ngữ hệ Ấn-Âu, đồng thời là nhánh cực đông. Các ngôn ngữ trong hệ có hơn 1 tỉ người nói, kéo dài từ châu Âu (tiếng Digan), qua Thổ Nhĩ Kỳ (tiếng Kurd và Zaza–Gorani) đến Kavkaz (tiếng Ossetia), rồi về phía đông tới Tân Cương (tiếng Sarikol) và Assam (tiếng Assam), và về phía nam tới Sri Lanka (tiếng Sinhala) và Maldives (tiếng Dhivehi).

Ngôn ngữ tổ tiên của tất cả ngôn ngữ Ấn-Iran tức ngôn ngữ Ấn-Iran nguyên thủy, có lẽ từng được nói vào thiên niên kỷ 3 TCN. Đôi khi nhóm Dard cũng được thêm vào như nhánh thứ tư, nhưng nay các nhà nghiên cứu thường coi nhóm Dard là một nhánh cổ trong ngữ chi Ấn-Arya.^[3]

Ngôn ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Ngữ tộc Ấn-Iran được chia làm ba phân nhóm:

Các chủ đề Ấn-Âu
Một phần của loạt bài viết về

Các ngôn ngữ Danh sách các ngôn ngữ Ấn-Âu Hiện được nói Tiếng Albania Tiếng Armenia Nhóm Balt-Slav Phân nhóm Balt Phân nhóm Slav Nhóm Celt Nhóm German Nhóm Hellen Tiếng Hy Lạp Nhóm Ấn-Iran Phân nhóm Ấn-Arya Phân nhóm Iran Nhóm Italy Nhóm Rôman Tuyệt chủng Nhóm Tiểu Á Nhóm Tochari Cổ-Balkan Tiếng Dacia Tiếng Illyria Tiếng Liburnia Tiếng Messapia Tiếng Mysia Tiếng Paeonia Tiếng Phrygia Tiếng Thracia Phục dựng Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy Âm vị học: Định luật âm, Nhấn trọng âm, Ablaut Giả thuyết Tiếng Daco-Thracia Tiếng Hy Lạp-Armenia Tiếng Hy Lạp-Arya Tiếng Hy Lạp-Phrygia Tiếng Ấn-Hitti Tiếng gốc Ý-Celt Tiếng Thraco-Illyria Ngữ pháp Từ vựng Vốn từ Động từ Danh từ Đại từ Số đếm Tiểu từ Khác Tiếng Albania nguyên thủy Tiếng Tiểu Á nguyên thủy Tiếng Armenia nguyên thủy Tiếng German nguyên thủy (Tiếng Bắc Âu nguyên thủy) Tiếng Celt nguyên thủy Tiếng Italy nguyên thủy Tiếng Hy Lạp nguyên thủy Tiếng Balt-Slav nguyên thủy (Tiếng Slav nguyên thủy) Tiếng Ấn-Iran nguyên thủy (Tiếng Iran nguyên thủy)
Bác ngữ học Văn thư Hitti Chữ tượng hình Luwia Linear B Rigveda Avesta Homer Behistun Kim thạch học tiếng Gallia Kim thạch học tiếng Latinh Kim thạch học chữ Rune Ogam Kinh thánh Goth Kinh thánh Armenia Văn thư Tochari Gloss tiếng Ireland Cổ
Nguồn gốc Các giả thuyết Urheimat Ấn-Âu nguyên thủy Người Proto-Ấn-Âu Xã hội Tôn giáo Được ủng hộ Giả thuyết Kurgan Các cuộc di cư Ấn-Âu Người du mục Âu-Á Giả thuyết bên lề Giả thuyết Tiểu Á Giả thuyết Armenia Giả thuyết Beech Giả thuyết Arya bản địa Giả thuyết quê nhà Balt Giả thuyết Liên tục thời kỳ Đồ đá Cũ
Khảo cổ Thời đại đồ đồng đá Thảo nguyên Pontus Thuần hóa ngựa Kurgan Văn hóa Kurgan Các văn hóa thảo nguyên Bug–Dniester Sredny Stog Dnieper–Donets Samara Khvalynsk Yamna Văn hóa Mikhaylovka Văn hóa Novotitorovka Kavkaz Maykop Đông Á Afanasievo Đông Âu Usatovo Cernavodă Cucuteni Bắc Âu Corded ware Baden Trung Dnieper Thời đại đồ đồng Thảo nguyên Pontus Xe ngựa chiến Yamna Catacomb Multi-cordoned ware Poltavka Srubna Thảo nguyên Bắc/Đông Văn hóa Abashevo Andronovo Sintashta Châu Âu Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec Thời đại đồ đồng Bắc Âu Terramare Tumulus Urnfield Lusatia Nam Á BMAC Yaz Mộ Gandhara Thời đại đồ sắt Thảo nguyên Chernoles Châu Âu Thraco-Cimmeria Hallstatt Jastorf Kavkaz Colchia Ấn Độ Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Con người và xã hội Thời đại đồ đồng Người Tiểu Á (Người Hitti) Người Armenia Người Mycenaea Người Ấn-Iran Thời kỳ đồ sắt Người Ấn-Arya Người Ấn-Arya Người Iran Người Iran Người Ba Tư Người Medes Người Parthia Người Scythia Người Saka Người Sarmatia Người Massagetae Người Alans Đông Á Ô Tôn Nguyệt Chi Châu Âu Người Celt Người Gallia Người Celtiberia Người Celt nội địa Người Cimmeria Người Hellen Người gốc Ý Người German Người Cổ-Balkan/Anatolia Người Thracia Người Dacia Người Illyria Người Paeonia Người Phrygia Trung Cổ Đông Á Người Tochari Châu Âu Nguồn gốc dân tộc Albania Người Balt Người Slav sớm Người Bắc Âu/Người Scandinavia Trung Cổ Châu Âu Trung Cổ Ấn-Arya Ấn Độ thời Trung cổ Iran Đại Ba Tư
Tôn giáo và thần thoại Phục dựng Thần thoại Proto-Ấn-Âu Tôn giáo Proto-Ấn-Iran Tôn giáo Iran cổ Lịch sử Thần thoại Hitti Ấn-Arya Tôn giáo lịch sử Vệ Đà Ấn Độ giáo Phật giáo Kỳ Na giáo Sikh giáo Iran Thần thoại Ba Tư Hỏa giáo Thần thoại Kurd Yazid giáo Yarsan giáo Tôn giáo Scythia Thần thoại Ossetia Khác Thần thoại Armenia Châu Âu Tôn giáo Cổ-Balkan (Tín ngưỡng dân gian Albania · Thần thoại Illyria · Tôn giáo Thracia · Tôn giáo Dacia) Tôn giáo Hy Lạp cổ Tôn giáo La Mã cổ Đa thần giáo Celt Thần thoại Ireland Thần thoại Scots Thần thoại Breton Thần thoại Wales Thần thoại Cornwall Ngoại giáo German Ngoại giáo Anglo-Saxon Thần thoại German Lục địa Tôn giáo Bắc Âu Thần thoại Balt Thần thoại Latvia Tôn giáo Litva Ngoại giáo Slav Các tập tục Thờ lửa Tế ngựa Sati Đông chí/Yule
Ấn-Âu học Các học giả Marija Gimbutas J. P. Mallory Viện nghiên cứu Copenhagen Studies in Indo-European Sách báo khoa học Encyclopedia of Indo-European Culture The Horse, the Wheel, and Language Journal of Indo-European Studies Indogermanisches etymologisches Wörterbuch Indo-European Etymological Dictionary
x t s

Phần đông ngôn ngữ lớn (về số người nói) thuộc nhánh Ấn-Arya: Hindustan (Hindi–Urdu), Bengal, Punjab, Marathi, Gujarat, Bhojpur, Awadh, Maithil, Odia, Sindh, Assam, Rajasthan, Chhattisgarh, Sinhala, Nepal, và Rangpur. Trong nhánh Iran, ngữ ngôn ngữ lớn là tiếng Ba Tư, Pashtun, Kurd, và Baloch. Ngoài ra, ngữ tộc Ấn-Iran còn có rất nhiều ngôn ngữ nhỏ.

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Indo-Iranian”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Numeral Types and Changes Worldwide, by Jadranka (EDT) Gvozdanovic, Language Arts & Disciplines,1999, Page 221. Books.google.com. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2013.: "The usage of 'Aryan languages' is not to be equated with Indo-Aryan languages, rather Indo-Iranic languages of which Indo-Aryan is a subgrouping."
^ Bashir, Elena (2007). Jain, Danesh; Cardona, George (biên tập). The Indo-Aryan languages. tr. 905. ISBN 978-0415772945. 'Dardic' is a geographic cover term for those Northwest Indo-Aryan languages which [..] developed new characteristics different from the IA languages of the Indo-Gangetic plain. Although the Dardic and Nuristani (previously 'Kafiri') languages were formerly grouped together, Morgenstierne (1965) has established that the Dardic languages are Indo-Aryan, and that the Nuristani languages constitute a separate subgroup of Indo-Iranian.

Tài liệu

[sửa | sửa mã nguồn]

“Contact and change in the diversification of the Indo-Iranic languages” (PDF). Dr. Russell Gray.
Kümmel, Martin. "Substrata of Indo-Iranic and related questions." Loanwords and substrata. Proceedings of the Colloquium held in Limoges (5th–7th June, 2018). 2020.
Chakrabarti, Byomkes (1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN 81-7074-128-9
Nicholas Sims-Williams biên tập (2002). Indo-Iranian Languages and Peoples. Oxford University Press.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

Tra Indo-Iranian Swadesh lists trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Ngữ tộc Ấn-Iran.

Swadesh lists of Indo-Iranian basic vocabulary words Lưu trữ 2014-09-03 tại Wayback Machine (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)