Ansó

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ansó
Municipio d'Aragón
Anvista d'Ansó con a suya Ilesia de Sant Per, d'estilo gotico, con as colors d'agüerro en as fuellas d'os arbols.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Chacetania
Partiu chudicial	Chaca
Superficie	224,05 km²
Población  • Total  • Densidat	418 hab. (2013) 1,87 hab/km²
Altaria  • Meyana	860 m.
Distancia  • 103 km	enta Uesca
Codigo postal	22728
Chentilicio	Ansotano/a[1]
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau  • Parroquia	Chaca Chaca-Berdún Sant Per
Coordenadas	42°45′0″N 0°49′0″U
Ansó Ansó en Aragón
Web oficial

Casas tipicas d'Ansó.

Zuriza, an a val d'Ansó.

Ansó ye un municipio aragonés d'a provincia de Uesca, en a comarca de Chacetania y partiu chudicial de Chaca.

A suya población ye de 418 habitants en una superficie de 224,05 km² y una densidat de población de 1,87 hab/km².

Cheografía

O municipio d'Ansó ye situau en o cabo norueste d'Aragón, fendo búa con Navarra, y tamién con Francia en muitos kilometros. Muga a l'ueste con a val de Roncal; a lo norte con Francia (58 km de longaria de muga), a l'este con a val d'Echo; y tamién fa muga con a val d'Aragüés a lo sud por o costau mas oriental.

O Veral ye o río que vertebra ista val, se li clama, asina, O Veral, sin a parola "río", ye o río, por anonomasia, no fa falta calar-le por debant pon. Naixe con o nombre d'o barranco Petrechema, u sía en a val de Linza, que ye o mas ta o norte d'a val, dimpués baixa ta val de Zuriza, do se chunta con o barranco d'A Taixera, dende astí se li clamará Veral. Pa acabar o suyo curso chuntando-se con o río Aragón en a Canal de Berdún, en o termino de Villa-reyal d'a Canal. As suyas aguas baixan furas por a diferencia d'o nivel que se troba en ista zona de monts, por ixo bi'stá una fuerte acción sobre as rocas d'os suyos costaus y ye normal trobar-se grans zaborros en a metat d'o Veral por a fuerza d'istas aguas furas.

As vals d'o Pirineu son, en a suya mayoría, tanto en costau de Francia como d'Espanya, perpendiculars ta a suya linia central, que ye paralela ta las linias d'os paralelos terrestres, este-ueste u viceversa. Ista val d'Ansó ye estreita y por ixo, estió sempre muito deficil treballar en as tareas agricolas, no bi'sta espacio pa cultivar en os lugars cercanos ta la villa. Pero, agún, en Ansó pueden vier-se muitos huertez en as eslinaderas que baixan ta o puente Veral y tamién en otris lugars similars de barranqués. Muitos huertez baixan dende as mesmas casas, en o cobalto, ta orilla d'o Veral. As practicas agricolas intensas se deixoron de fer muitas anyadas antis, cuando comencipia a crisi d'a sociedat tradicional u sía en as anyadas de 1960.

Clima

A suya temperatura anyal ye 9.75 °C, con una temperatura meya en chinero de 2.24 °C y en chulio de 18.74 °C.^[2]

Demografía

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - 1.187 1.686 1.773 1.615 1.354 1.205 1.192

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 1.136 950 1.078 957 992 831 682 486 426

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - 509 - 527 528 529 533 523

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 529 523 525 509 500 496 497 491 475

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 467 447 436 426 412 411 431 405 386

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - 397 406 - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals[3]
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Partido de los Socialistas de Aragón	2	7	-	3	-	-	-	4	4	7	5
Partido Popular	-	-	0	4	3	7	-	-	-	-	2
Partido Aragonés	-	-	4	-	4	-	-	3	3	-	-
Chunta Aragonesista	-	-	-	-	-	-	7	-	-	-	-
Centro Democrático y Social	-	-	3	-	-	-	-	-	-	-	-
Unión de Centro Democrático	5	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003
2003–2007
2007–2011
2011–2015	Félix José Ipas Barba	Partido de los Socialistas de Aragón
2015–2019	María Montserrat Castán Arnal	Partido de los Socialistas de Aragón
2019–2023	María Montserrat Castán Arnal	Partido de los Socialistas de Aragón
2023–2027	Maria Blanca Alfonso De La Riva [4]	PSOE

Puestos d'intrés

• Ilesia de Sant Per, d'estilo gotico, en o suyo atrio firmoron as chents d'as vals de Baretous y de Roncal o acuerdo de pastar con os abríos y ganau, en os terrenos d'istos zagueros. Iste acuerdo medieval se immortaliza con iste rito clamau Tributo d'As Tres Vacas que os baretoneses entregan cada anyada ta os roncaleses en os altos puertos d'a búa. Os ansotanos estioron os testigos neutrals d'ista alcordanza pirinenca.
• A Torraza u Torreta. Una torre defensiva d'o sieglo XVI. En ista torre s'ha feito un prochecto, con aduya d'as administracions, pa fer o Museu d'o Trache Ansotano ya que agora no ye posible vier as variedaz que iste tiene, asina como una adecuada amostranza etnolochica de todos.
• Museu Parroquial. En a ilesia de Sant Per se troba o Museu Parroquial, que ye en realidat un museo etnológico con muita información, astí bi'sta dende os traches tipicos d'a villa hasta as ferramientas de treballar en os diferents oficios. Iste museu s'ubrió en as anyadas de 1980, estando uno d'os primers d'Aragón y naixió por a iniciativa d'o que estió mosén d'o lugar durante muitas anyadas, Dámaso Lapetra, natural de Luesia (Cinco Villas) que tenió ista ideya pionera.
• Os Dolmens d'Achar d'Aguatuerta y o Dolmen d'Aguatuerta Sud en o parache d'Aguatuerta, y o dolmen de l'Acherito amán de l'ibón de l'Acherito.

Fiestas

• Día d'o Trache Ansotano, o zaguero domingo d'agosto. En iste día muita chent d'o lugar, y tamién forasters, se calan os viellos traches d'a suya familia u os traches d'o Ropero Municipal. Os mellors y mas polius son os traches d'as mullers y d'os chicorrons. En bi-stá una gran variedat, en o caso d'os traches d'as mullers. O trache d'os hombres ye pareixiu con os que visten en a comarca y ye mas común y simple. Enta o final d'o sieclo pasau, se podeban vié por as carreras d'Ansó bellos viellos con o trache típico qu'heban bestiu dende que yeran mocet y comencipiaban a treballar como adultos. As zagueras personas que vistioron o trache enta o fin d'os suyos días estioron, por as mullers, María de Casa Soro enta 1987 y por os hombres Jorge Puyó de Casa Monreal, que se'n fue en 1997. Agora as chents que si lo calan, o fan rememorando o que feban os suyos lolos.
• Fiestas patronals, 21 de setiembre. En realidat o patron d'a villa ye Sant Sabastián, 20 de chinero, pero se celebra en ixa fecha en razón qu'as chents d'o lugar que feban "cabanyera" u que veniban de Francia de treballar en as fabricas de Maulion, podeban chuntar-sen en ixas fechas.
• Os Carnavals (metat d'o mes de chenero). O Carnaval d'Ansó yera dormiu dende as anyadas d'a Guerra Civil Espanyola,dende entonces estió vetau, como en muitos otris lugars d'Espanya y s'oblidó. En iste sieglo XXI, cuan yera alcalde d'a Villa Enrique Ipas, y con a suya rasmia, se fició a primera reedición d'O Carnaval d'Ansó, dimpués de muitas anyadas. Agora se fa chunto con as chents d'o Biarn que plegan ta la villa con o personache clamau Sanpanzard. Iste personache ye conoixiu en os dos costaus d'os Pireneus y tamién en as vecinas vals d'os Pireneus de Navarra.
• Romería de Puyeta. Se fa en o primer domingo de setiembre, sempre que sia dezaga d'a Virchen de setiembre. Como a mayoría d'istas romerías, o sincretismo ye present, con a mezcla d'as practicas cristianas con as paganas que fan o sustrato d'a suya realidat. Agora, como en muitas otras romerías, s'han perdiu muitos d'os viellos rituals. O mas conoixiu y caracteristico yera a existencia d'a Cofradía de Puyeta, que teneba y expresaba muitas d'as claves d'o poder d'as chents d'o lugar.

Personalidaz naixitas d'Ansó

Categoría principal: Naixitos d'Ansó.

Referencias

1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.
2. (es) "Valores normales de precipitación y temperatura de la red climatológica (1961-1990). Serie monografías. Año 2000" (Instituto Nacional de Meteorología) en a pachina web de l'Instituto Aragonés de Estadística (IAEST).
3. Archivo Electoral MIR
4. (es) Consulta el listado de alcaldes que han sido proclamados en Aragón en Heraldo de Aragón

Municipios d'a comarca d'a Chacetania
Aísa | Ansó | Aragüés de lo Puerto | Artieda | Bailo | Borau | A Canal de Berdún | Canfranc | Castiello de Chaca | Chaca | Chasa | Fago | Mians | Puent d'a Reina de Chaca | Salvatierra d'Esca | Santa Cilia | Santa Cruz d'as Serors | Sigüés | Val d'Echo | Villanuga

Lugars d'o municipio d'Ansó
Poblaus: Ansó Despoblaus: Zuriza

Lugars desapareixius d'o municipio d'Ansó
Aranoviella | Cabanyas | Ciellas