Antequera

Pa ver otros usos d'esti términu, Antequera (dixebra).

Antequera
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Málaga
Tipu d'entidá	ciudá
Alcalde d'Antequera	Manuel Jesús Barón Ríos
Nome oficial	Antequera (es)[1]
Códigu postal	29200
Xeografía
Coordenaes	37°01′06″N 4°33′35″W / 37.0184°N 4.5597°O / 37.0184; -4.5597
Antequera Antequera (España)
Superficie	749.34 km²
Altitú	575 m
Llenda con	Álora, Alameda, Valle de Abdalajís, Ardales, Campillos, Sierra de Yeguas, Fuente de Piedra, Humilladero, Mollina, Benamejí, Cuevas Bajas, Villanueva de Algaidas, Archidona, Villanueva del Rosario, Colmenar, Casabermeja, Villanueva de la Concepción y Almogía
Demografía
Población	41 178 hab. (2023) - 20 180 homes (2019) - 21 059 muyeres (2019)
Porcentaxe	2.43% de provincia de Málaga
Densidá	54,95 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Agde, Oaxaca de Juárez ^(es) y Melilla
antequera.es

Antequera ye una ciudá y un conceyu español de la provincia de Málaga, na comunidá autónoma d'Andalucía. Asitiada nel norte de la provincia, ye'l centru de la contorna que lleva'l so nome y la cabeza del partíu xudicial homónimu.^[2]

Nel añu 2015 cuntaba con 41 141 habitantes.^[3] El so términu municipal tien una superficie de 749,34 km² y una densidá de 55,82 hab/km² y asítiase a una altitú media de 575 msnm. Pola so población, Antequera ye'l primer conceyu del interior de la provincia y el mayor tocantes a superficie, siendo amás el ventenu cuartu más grande d'España.^[4] Antequera atopar nun enclave xeográficu estratéxicu, por tar asitiáu nel centru d'Andalucía, onde conflúin les principales víes que comuniquen Málaga con Córdoba y Granada con Sevilla, los cuatro mayores ciudaes de la comunidá autónoma. La ciudá atopar a 45 km de Málaga y a 115 de Córdoba, ciudaes coles que ta comunicada per tren d'alta velocidá y l'autovía A-45, y a 160 de Sevilla y 102 de Granada, coles que ta comunicada por aciu l'autovía A-92 y, nun futuru próximu, tamién por alta velocidá, una vegada termináu'l Exa Ferroviaria Tresversal.^[5]

Pola so situación estratéxica de comunicaciones, con cuatro aeropuertu asitiaos a una hora averada de distancia y na vía ferroviaria del Puertu d'Alxecires, Antequera perfílase como un importante centru d'infraestructura loxística, con dellos parques empresariales y el nuevu Centru Loxísticu d'Andalucía.^[6] Amás, la Vega d'Antequera, regada pel ríu Guadalhorce, ye una zona agrícola fértil qu'apurre ceberes, aceite d'oliva y hortolices a esgaya.^[7]

El so nome tien orixe en Anticaria, l'antigua denominación romana, depués Antaquira n'árabe, anque dellos xacimientos partíos pol términu municipal atestigüen que la zona tuvo habitada dende hai más de 6.000 años. Del so pasáu caltién un estensu patrimoniu arqueolóxicu y arquiteutónicu, destacando'l conxuntu de dólmenes de Menga, Viera y El Romeral,^[8] según numberoses ilesies, conventos y palacetes de distintes dómines y estilos. De la so redolada física destaca'l Paraxa Natural d'El Torcal, famosu poles caprichoses formes de les sos roques caliares, que conformen unu de los paisaxes cársticos más importantes d'Europa.^[9]

Esti espaciu natural, xunto colos dólmenes Menga, Viera, El Romeral y la Peña de los Namoraos, conformen el llamáu Sitiu de los Dólmenes d'Antequera, declaráu en xunetu de 2016 Patrimoniu Mundial de la UNESCO.^[10]

Antequera foi unu de los centros amestaos a los entamos del nacionalismu andaluz, onde se redactó la Constitución Federal d'Antequera en 1883 y alcordóse el llamáu Pactu Autonómicu d'Antequera en 1978, que condució a la consecución de l'autonomía p'Andalucía.^[11] Ye antigua ambición d'esta ciudá ser sede del gobierno andaluz, votación que perdió nel so día en favor de Sevilla.^[12]

Xeografía

Vista de la ciudá. Al fondu a la derecha, la Peña de los Namoraos.

El Torcal d'Antequera.

Antequera ta asitiada ente dos de les grandes unidaes del relieve andaluz: les Cordales Subbéticas y el Riegu Intrabético. Los Cordales Subbéticas tán presentes de forma discontinua nes sierres que chisquen la Vega d'Antequera, depresión de la cadena de hoyas que conformen el Riegu Intrabético.^[13]

Por cuenta de la gran estensión del territoriu municipal, presenta un calter físicu heteroxéneu, nel que s'estremen tres unidaes territoriales principales: la llanura de la Depresión d'Antequera, los montes y les sierres, y les zones de campu, xeneralmente asitiaes ente los dos anteriores. La mayor parte del territoriu estiende sobre la llanura de la depresión, área fértil onde se concentren los cultivos de regadío y asiéntanse la mayoría de los centros urbanos municipales, incluyendo al nucleu central.^[13]

El conxuntu de sierres subbéticas que conforma la Cordal Antequerana, de litoloxía caliar, constitúi una gran barrera ente la depresión y la mariña de la provincia. Esta cadena montascosa carauterizar pola ausencia de mases forestales y aprovechamientos agrícoles, por cuenta del so calter predresu y topografía abrupta. Tán ocupaes por carba y monte baxu y un amenorgáu númberu de cortixos y pequeños nucleos rurales.^[13]

Les zones de campu alcontrar ente los cantos de la vega y los montes, según na aguada sur del Cordal Antequerana. Son espacios de topografía nidia, con pequeñes llombes y ocupaos por cultivos de secanu, sobremanera olivar y ceberes, y dellos asentamientos urbanos.^[13]

Relieve

Cuasi tol conceyu celeste asitiar ente los 400 y los 600 msnm, siendo la mayor altitú'l Cuetu de la Cruz de la Sierra de Camarolos, de 1.443 m. El relieve de la depresión ye llanu, con esceición de delles formes ondulaes y la Peña de los Namoraos, roca solitaria de 880 m.^[13]

El cordal ta constituyida por una cadena de sierres caliares del Xurásicu arrexuntaes en tres sectores separaos pol Valle de Abdalajís y el Puertu de les Pedrizas. Al oeste atopen les sierres d'Huma, Llana y del Valle de Abdalajís, siendo esta postrera la qu'algama mayor altitú con 1.195 m. Nel centru llevanten les sierres de Chimenea, El Torcal y de les Cabres, algamando los 1.369 m. nel Camorro Altu de la Sierra de Chimenea. Nel sector esti, alcuéntrense les sierres del Co y de Camarolos.

Al sur del cordal, el Corredor de Colmenar presenta una socesión de nidies llombes y campu alomada. Los mayores altores correspuenden al Cuetu de la Águila, de 1.171 m., el Picu de Jaralón, de 947 m., y el Cuetu Caballu Blanco, de 922 m. Finalmente, cabo señalar la presencia de la llamada Tresversal d'Antequera, unidá alóctona del Triásicu, que s'asitia ente la depresión y el cordal. Ta formada por pequeñu relieves d'aspeutu alomado y altitúes ente los 600 y los 800 m.^[13] La ciudá d'Antequera asitiar a unos 575 msnm.^[14]

Situación

Vista de la Vega d'Antequera. La ciudá, al centru y la Peña de los Namoraos a la derecha.

Antequera constitúi la cabecera de la contorna homónima, funcionando como centru alministrativu, comercial y de servicios y equipamientos. Esta contorna ye la principal vía natural de comunicación ente l'Alta y la Baxa Andalucía y coles mesmes ente la Costa del Sol y l'Andalucía interior.^[13] El términu municipal llenda con 16 conceyos de la provincia de Málaga y unu de la provincia de Córdoba; al norte llenda con Humilladero, Mollina, Alamea y Benamejí; al nordeste, con Cuevas Bajas; al noroeste, con Sierra de Yeguas y Fuente de Piedra; al oeste, con Campillos; al este, con Villanueva de Algaidas, Archidona y Villanueva del Rosario; al suroeste, con Ardales; al sureste, con Colmenar; y al sur llenda con Casabermeja, Villanueva de la Concepción, Almogía, Valle de Abdalajís y Álora.

Noroeste: Sierra de Yeguas y Fuente de Piedra	Norte: Humilladero, Mollina, Alamea y Benamejí	Nordeste: Cuevas Bajas
Oeste: Campillos		Este: Villanueva de Algaidas, Archidona y Villanueva del Rosario
Suroeste Ardales	Sur: Casabermeja, Villanueva de la Concepción, Almogía, Valle de Abdalajís y Álora	Sureste: Colmenar

Clima

El clima en Antequera ye de tipu mediterraneu, magar, l'efectu barrera de la Cordal Antequerana provoca un enclín a la continentalización, amenorgando la influyencia de mar, ente que la presencia de grandes espacios abiertos al norte, amonta los fluxos del vientu d'esta direición. Asina, los branos son llargos y calorosos y mientres los iviernos les xelaes son frecuentes.^[13] La temperatura medio añal ronda los 15 °C. Pel iviernu baxa hasta los -3 °C y puntualmente hasta los -10 °C., anque son rares les nevaes. El branu, pela so parte, ye chornizu. Hai 2.700 h de sol.^[15]

Les precipitaciones son moderaes, alredor de los 551 l/m² añales,^[15] y suelen asoceder na seronda y primavera, siendo'l periodu branizu de seca cuasi absoluta. Los vientos dominantes son los de llevante, llamaos solanu o granadín, según la so procedencia, y los de poniente, conocíos como sevillanos, qu'apurren les mayores precipitaciones. El vientu del norte ye'l más fríu y pocu frecuente.^[13]

Hidrografía

L'únicu ríu d'importancia en Antequera ye'l ríu Guadalhorce. La rede hidrográfica de la vega foi bien alteriada por obres de canalización pa l'agricultura y la desecación de zones endorreicas. Nes zones de monte los calces son probes y de poca significación. Cuasi tol conceyu pertenez a la cuenca del Guadalhorce, sacante delles pequeñes zones del norte qu'arramen a la cuenca del Genil, y del sur, que lo faen a les cuenques de los ríos Campanillas y Guadalmedina.^[13]

El Guadalhorce naz cerca de la llende de la provincia de Granada y enfusar en Antequera formando un valle en "V" na zona de la Tresversal. Traviesa la vega antes d'esviase escontra'l gargüelu d'El Remexu, quedando embalsado nel banzáu Guadalhorce-Guadalteba, y abandona el conceyu al traviés del Escobiu de los Gaitanes. De los restantes cursos d'agua, cabo mentar el ríu de la Villa, afluente del Guadalhorce, yá que abastez d'agua potable a la ciudá y a numberoses güertes cercanes.^[13]

Flora y fauna

Exemplar de cabra montés na sierra d'El Torcal.

El clima d'Antequera ye favorable al desarrollu d'una vexetación de tipu mesomediterráneo templáu. Sicasí, por cuenta de la seca braniza, la vexetación ye bastante xerófila. Amás, pola rocosidad y abruptuosidad de les sierres y la dedicación de la vega a l'agricultura, les mases forestales concéntrense solo en delles zones, sobremanera na parte norte del cordal, onde los suelos son aptos pa la vexetación forestal.^[13]

Estrémense encinares y montes encampizaos nel Altiplanu de les Lagunillas, Devesa de Yegües y la zona de la Saucedilla, onde s'entemecen con majuelos, piornales y genistes, según árgomes y retames y pinu carrasco de repoblación. Esta ye la especie dominante nel Pinar del Romeral, ente que el pinu piñonero prevalez nel Pinar del Hacho. Otra zona de pinares atopar na Sierra de Huma, onde los pinos alternar con acebuches, enebros, sabines y llentiscos. Nes Sierra de les Cabres y Camarolos la vexetación ye, polo xeneral, esvalixada y ta representada por majuelos, árgomes, lastonares, encines y caxigals.^[13]

La vexetación de ribera sumió cuasi por completu y solo permanez en dellos tramos del ríu Guadalhorce y los regueros del Parroso, Zrezal, Cauche, Valdivia y l'Hedra, onde s'atopen llameres, chopos, sauces, ocalitos y álamos. Otra manera, esisten grandes zones de vexetación degradada constituyida per monte baxu y carba, chaparral y delles encines.^[13]

Les sierres de Camarolos, del Co y de les Cabres alluguen una fauna na que tán presentes más de 90 especies protexíes. Nestes y otres zones detectóse la presencia del uxu real y el águila real, según la perdiz y el coneyu y delles especies d'anfibios y reptiles. Cabo señalar que la Cordal Antequerana sirve de corredor ecolóxicu pa especies como la cabra montés, yá que establez la conexón natural ente'l Parque Natural de les Sierres de Tejeda, Almijara y Alhama y el Parque Natural de la Sierra de les Nieves.^[16] D'ente los espacios naturales protexíos, destaca El Torcal, que cunta cola calificación de Paraxa Natural dende 1989.^[17] Contién importantes valores naturales: xeomorfoloxía, flora, fauna y paisaxe, y zarra una de les muestres más impresionantes de paisaxe cársticu d'Europa.

Población en 2013^[13]

Nucleu	Población
Antequera	35.896
Bobadilla-Estación	1.338
Bobadilla (pueblu)	476
Colonia Santa Ana	96
Cañadas de Parejas	133
Cartaojal	1.151
La Joya	962
Los Llanos	201
El Nozales	109
Villanueva de Cauche	321

Demografía

La población ye de 41.104 habitantes, según el padrón del INE de xineru de 2017, siendo'l treceavu conceyu de la provincia de Málaga por población y el primeru del interior. La densidá de población ye de 54,85 hab/km². La zona más poblada de la llocalidá ye'l cascu antiguu; el centru de la ciudá. El restu de la población concentrar nes pedaníes y, en menor midida, en cortixos y otres viviendes rurales. Hasta marzu de 2009, Villanueva de la Concepción tamién formó parte d'Antequera como Entidá Llocal Autónoma.^[18]

La evolución demográfica del conceyu foi la que se reflexa nel siguiente gráficu:^[19]

Evolución demográfica dende 1900

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2000	2010	2017
31.609	32.336	31.526	32.974	37.531	43.334	42.327	40.908	35.171	38.827	40.598	45.234	41.104

Gráfica d'evolución demográfica d'Antequera ente 1991 y 2017

Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España

* Hai que tener en cuenta que'l menor datu de 2011 respectu de 2010 nun se correspuende con una perda de población, sinón qu'obedez a la segregación del nuevu conceyu de Villanueva de la Concepción, antigua pedanía antequerana.

El númberu d'estranxeros residentes nel conceyu, según datos del Institutu d'Estadística d'Andalucía de 2011, ye de 2.111, siendo la comunidá más numberosa la formada por ciudadanos de Brasil, que representen cuasi un 22% del total d'estranxeros.^[20]

Cai del cascu antiguu. A la izquierda, la Casa de los Bouderé.

Nucleos urbanos

El nucleu principal del conceyu constituyir la ciudá d'Antequera, que tien un centru históricu bien calteníu y numberosos monumentos. El so allugamientu deber al so orixe romanu y musulmán, escoyíu probablemente por tratase d'una paraxa elevada dende onde s'apodera la vega.^[13]

Los restantes nucleos son de pequeñu tamañu y presenten carauterístiques comunes, como'l so calter rural y tipoloxíes edificatorias que correspuenden a l'agrupación de viviendes unifamiliares de poco altor, amás de ser toos de recién creación, surdíos con vista a la esplotación agropecuaria de la zona o alredor de les infraestructures ferroviaries. La mayoría alcontrar na vega p'aprovechar la so fertilidá agrícola: Cartaojal, Los Llanos d'Antequera, Bobadilla, Bobadilla-Estación, Colonia de Santa Ana y Cañadas de Parejas. Los demás allugar na aguada sur del cordal: Villanueva de Cauche, La Joya, El Nozales y La Figal.^[13]

Historia

Dolmen de Menga.

Prehistoria

La fundación d'Antequera va amestada a l'apaición del conceyu romanu de Anticaria. Los restos de civilizaciones anteriores topar na arqueoloxía prehistórica y manifiéstense en poblaos que la so datación bazcuya ente 2000 y 2500 años e.C., anque otres opiniones datar nunos 4000 años.^[21] Los principales testigos d'esta dómina son los dólmenes de Menga, Viera, El Romeral y la necrópolis d'Alcaide, los trés primeros próximos a la ciudá y la postrera cercana a Villanueva de Algaidas, consideraos el meyor conxuntu dolménicu d'España y que'l so principal esponente ye'l dolmen de Menga, verdaderu finxu del megalitismu peninsular.^[8]

El Efebu d'Antequera.

Edá Antigua

El vacíu de datos ente los grandes complexos de la prehistoria y el legáu romanu, nun ye indicativu pa ignorar posibles asentamientos d'íberos, tartesios, fenicios y cartagineses, los primeres de presencia hipotética pero non refalgable, sicasí, la de los cartaxineses queda patente en folles y sepulcros topaos en Cerro Lleón, escenariu d'una batalla ente Asdrúbal y les lexones romanes.^[22] Na dómina romana, el pueblu asimiló rápido la cultura romana y la llingua llatina.^[23] En virtú de los romanos, la ciudá siguió siendo un importante centru comercial, sobremanera conocida pola so producción d'aceite d'oliva.^[24] Del legáu romanu permanecen los baños romanos escavaos, asitiaos na parte suroeste de la ciudá, y l'escultura del Efebu d'Antequera, datáu del sieglu I d. C. ^[25]

Edá Media

Los xermanos destruyeron xunto con Anticaria, Singilia, Nescania, Osqua y Aratispi, dexándoles esfarrapaes, anque nel casu de Singilia tolos afayos atestigüen que siguió ocupada en dómina musulmana hasta'l sieglu XII, según la so importancia en dómina alto-imperial.^[26] Lo mesmo asocede con Anticaria, na cual entraron les tropes árabes mandaes por Abd al-Aziz ibn Musa, tres el tratáu que celebró en Orihuela col monarca godu Todmir o Teodomiro. Mientres la dominación árabe conocer como Medina Antakira y fortificóse con una alcazaba y una muralla defensiva.^[27]

Fernandu I d'Aragón, conquistador d'Antequera.

Dende mediaos del sieglu XIII, tres la cayida de Sevilla y Xaén, ye cuando Antakira empieza a adquirir importancia como centru d'operaciones militares, por cuenta de la so cercanía a la frontera ente cristianos y musulmanes. La importancia qu'en Castiella atribuyir a la conquista de la ciudá s'evidencia pol fechu de qu'asumiera personalmente la so realización el mesmu rexente Fernando, que gobernaba en nome del so sobrín Xuan II y que pasó a la historia col nomatu de "el d'Antequera".^[21]

Dempués de dellos intentos infructuosos, l'asaltu final de los castellanos empezó'l 20 d'abril de 1410 y nun terminó hasta'l 22 de setiembre, cuando los andalusíes axustaron la entrega de la ciudá en cuenta de caballeríes pa la so retirada a Archidona. Dempués de la conquista, foi declarada ciudá por una real cédula de 9 de payares de 1441. Mientres tola conquista castellana foi centru neurálxicu y fronterizu de choque, puntu de partida pa conquistes posteriores, como les campañes d'Álora y Casarabonela, y sobremanera plataforma d'espediciones contra'l Reinu nazarí de Granada. En 1466, el rei Enrique IV concede'l títulu de "bien noble" a la ciudá d'Antequera polos heroicos servicios emprestaos polos sos moradores.^[28]

Edá Moderna

A partir de la conquista de Granada en 1492 la ciudá empieza a tresformase y a estendese fuera de les muralles, aumentando la so población al calor de les sos fértiles tierres y a l'ausencia d'enemigos. Sol dominiu castellanu, la ciudá siguió siendo un importante centru comercial por cuenta del so allugamientu, la so floreciente agricultura y al llabor de los sos artesanos, que contribúin na crecedera cultural de la ciudá. Pero va ser mientres los sieglos XVI y XVII cuando la ciudá esperimenta una mayor crecedera demográfica, aportando a una de les ciudaes comerciales más importantes d'Andalucía, debíu principalmente al so allugamientu como encruciyada de dalgunes les principales rutes comerciales.^[21] Nestos sieglos finaron Pedro Espinosa, Cristobalina Fernández de Alarcón y Luis Martín de Plaza, poetes destacaos de la llamada escuela antequerana.

Palaciu de Villadarias.

Nel añu 1500, los Reis Católicos conceden llicencia a la ciudá por que esta dexara 700 vares de terrén nes que poder llabrar un monesteriu so la advocación de San Zoilo, polos Flaires de la Observancia de San Francisco. Amás, los mesmos reis fundaron la Real Colexata de Santa María La Mayor, que dende esi momentu convertir nel referente cultural antequerano.^[21] En 1573 apaez la primer imprenta, siendo Antequera la séptima ciudá andaluza en tenela dempués de Sevilla (1472), Granada (1496), Osuna (1549), Baeza (1550), Córdoba (1556) y Xerez (1564), a pesar de que nun cuntaba con universidá, anque sí cuntaba con una cátedra de gramática adscrita a la Colexata.^[29]

Nel sieglu XVIII ye cuando la ciudá algama'l so meyor momentu. La ciudá tresfórmase y numberoses congregaciones relixoses asentir na ciudá y constrúin numberoses cases, capiyes ya ilesies, hasta convertir a Antequera nuna auténtica ciudá conventual. La nobleza tamién realiza encargos de nuevos palacios y surde entós una importante actividá artística destinada a nutrir, non solo los numberosos conventos y palacios antequeranos, sinón tamién los de poblaciones vecines y d'otres provincies.^[21] Nesta dómina, Antequera foi una de les ciudaes andaluces con mayor actividá manufacturera, especialmente no rellacionao cola industria testil, basada sobremanera na llana, y en menor midida na seda y el llinu. Escontra 1755 la ciudá cuntaba con 87 fabricantes testiles que disponíen de 147 telares. Pola so importancia, en 1765 concédese-y el títulu de “Real” a la Fábrica de Llanes, Paños y Bayetes. La mayor parte de les fábriques concentrar na ribera del Río de la Villa, qu'aprovía d'enerxía a les instalaciones.^[30]

Edá Contemporánea

Antequera hacia 1906 por Manuel García y Rodríguez

El sieglu XIX va carauterizar pola perda de población por cuenta de les epidemies, y la entrada n'escena d'una incipiente burguesía que va buscar nel sector testil y lanero, alternatives a l'agricultura y a los oficios en decadencia.^[28] En 1810 la ciudá volvió ser tomada, esta vegada poles tropes franceses, que fueron espulsaes dos años más tarde. El desembarcu de la era industrial na ciudá, fai que los sos productos puedan ser comercializaos en toa España, siendo bien famoses y valoraes les cobertores antequeranas. Pero pocu dempués, a partir de la inauguración del primer ferrocarril Barcelona-Mataró, Antequera va dir perdiendo mercando en favor del testil catalán, hasta sumir por completu. En 1883, aprobar en Antequera la constitución andaluza y dende esi momentu tomó'l nome de Constitución d'Antequera.^[31]

Nos entamos del sieglu XX creóse'l periódicu El Sol d'Antequera, decanu de la prensa malagueña. Les posteriores guerres y otros factores d'esti sieglu nun favorecieron en nada'l desarrollu de la ciudá, y provocó que la ciudá volviera recurrir de nuevu a una agricultura cada vez menos competitiva. Tres la Guerra Civil Española, la llocalidá sufre un gran cayente económicu y social provocando una intensa emigración.^[21]

Cola llegada de la democracia y la descentralización del Estáu, el consensu social en favor de l'autonomía p'Andalucía materializar nel llamáu Pactu d'Antequera el 4 d'avientu de 1978.^[32] La ciudá foi propuesta pa encabezar la capitalidad de la comunidá autónoma,^[33][34] pero nun espolletó y finalmente Sevilla foi la escoyida.

Monumentos y llugares d'interés

Real Colexata de San Sebastián.

Antequera alluga un patrimoniu arquiteutónicu compuestu por más de mediu centenar d'edificios relixosos y civiles, según numberosos xacimientos arqueolóxicos.^[35]

Arquiteutura relixosa

Declarada Monumentu Nacional, la Real Colexata de Santa María La Mayor ye una obra de transición ente'l góticu tardíu y el Renacimientu. Foi construyida ente 1514 y 1550 y tien l'honor de ser el primer templu que se concibió dientro del estilu renacentista n'Andalucía. Destaquen les sos columnes xóniques y la so artesonado mudéxar según la bóveda góticu-mudéxar del Altar Mayor. La fachada de sillería foi construyida con piedres procedentes de los restos de Singilia Barba. La otra real colexata d'Antequera, la Real Colexata de San Sebastián, foi construyida a partir de 1548 pol arquiteutu Diego de Vergara, anque darréu sufrió delles alteraciones polo que anguaño presenta un amiestu d'estilos; renacentista y platerescu na fachada, barrocu na torre campanariu y neoclásicu en partes del interior.^[35]

Ilesia del Conventu de San Agustín.

Conventos

Los conventos d'interés son numberosos. L'actual Conventu de Madre de Dios de Monteagudo foi llevantáu ente los años 1747 y 1761 sobre un antiguu conventu derruido por causa de una quema. El proyeutu correspuende al alarife Cristóbal García, quien consiguió dotar al interior d'una sensación de movimientu conxugando superficies cóncaves con bóvedes en casquetes y otros elementos. La so torre ta considerada como unu de los exemplos más bellos del barrocu andaluz. El Conventu de Belén data de principios del sieglu XVII y presenta planta de cruz llatina, fachada austera de piedra y lladriyu y una cúpula decorada con coloridas yeserías barroques. El Conventu de la Victoria, otra manera, tien planta octogonal y ta inspiráu nos modelos del barrocu italianu. La fachada de sillería presenta un balcón central qu'apurre un aspeutu civil al edificiu. El Conventu de la Encarnación, datáu en 1580, ye d'estilu manierista-mudéxar y repite el modelu d'ilesia morisca granadina, con una sola nave cubierta con artesonados.^[35]

El Conventu de San Agustín ye unu de los más antiguos, construyíu ente los años 1550 y 1566, según el proyeutu de Diego de Vergara. La torre de la ilesia presenta un aspeutu peculiar al tar asitiada ente contrafuertes. L'estilu predominante ye'l del manierismu, al que correspuenden la capiya, la fachada y la bóveda. El Conventu de la Trinidá data de 1672-1683 y presenta un estilu barrocu bien clasicista. El proyeutu deber a un flaire de la orde de los Trinitarios Descalzos, frai Pedro del Espíritu Santu. Tamién del sieglu XVII daten el Conventu de los Remedios, el Conventu de Santu Domingu, del que destaca l'armadura mudéxar de la nave central y El Conventu de la Madalena que data de 1.691 de la orde de los franciscanos descalzos.^[35]

Detalle de la portada del Conventu de Madre de Dios de Monteagudo.

Al sieglu XVIII pertenecen otros trés conventos. El Conventu de San José foi construyíu ente 1707 y 1734 y ta consideráu como una de les representaciones más xenuines del barrocu antequerano. Tien una portada de dos cuerpos, de lladriyu talláu y folla cocío, atribuyida a Tomás de Melgarejo. El alarife Andrés Burgueño ye l'autor de la ilesia del Conventu de les Catalinas. Presenta una sola nave cubierta con bóveda de cañón, bien repitida tantu n'España como n'América, con capiya mayor y coru a los pies. L'interior, bien recargáu en decoración, oldea cola cencellez del esterior. Pela so parte, el Conventu de Santa Eufemia tien una planta mixtilinia. La so ilesia llevantar ente los años 1739 y 1763 acordies colos planos del maestru Cristóbal García. Presenta reminiscencies de l'arquiteutura nazarí y aire neoclásicu na fachada.^[35]

D'últimes cabo destacar el Real Monesteriu de San Zoilo, fundáu polos Reis Católicos en 1500. Ye un conventu d'estilu góticu y tamién ta declaráu Monumentu Nacional. De la obra orixinal caltiénense delles bóvedes y la portada de la ilesia. Nel interior destaca l'armadura mudéxar de la nave central y les yeserías manieristes de la bóveda de crucería.^[35]

Interior de la Ilesia del Carmen.

Ilesies

Del sieglu XVI destaca'l conxuntu d'ilesies columnarias renacentistes formáu poles ilesies de San Pedro, Santa María de Jesús y San Xuan Bautista. La primera presenta bóvedes de crucería gótiques, posibles restos del templu orixinal empecipiáu en 1522. El sieglu siguiente sufrió delles obres de remodelación, dirixíes pol arquiteutu de la Catedral de Málaga Pedro Díaz de Palacios. La de Santa María de Jesús ye una reconstrucción, una y bones la ilesia orixinal foi destruyida mientres la invasión francesa. Tien planta hexagonal y una profusa decoración. La ilesia de San Xuan Bautista foi terminada en 1584. La fachada ye austera, pero'l so interior ta consideráu como una de les xoyes del barrocu andaluz.^[35]

Tamién fueron construyíes nel sieglu XVI la Ilesia de Santiago y la Ilesia del Carmen. La de Santiago nos sos entamos foi una ermita, empezada en 1519. Tien una sola nave cubierta con bóveda. La del Carmen ta asitiada nun escarpe, xunto al ríu de la Villa. Formó parte d'un antiguu conventu güei desapaecíu y ta declarada Monumentu Nacional. Construyir ente 1583 y 1633 n'estilu manierista-barrocu. Son notables los trés grandes retablos de la capiya mayor, dataos nel sieglu XVIII.^[35]

Del sieglu XVII destaquen dos templos: la Ilesia de La nuesa Señora de Loreto y la Ilesia de Los Capuchinos. La primera empezó a ser construyida en 1693 y destaca pol so monumental fachada barroca. La de los Capuchinos foi consagrada en 1658 y tien planta de cruz llatina. Del sieglu XVIII data la Ilesia de San Miguel, construyida según los diseños del alarife Nicolás Mejías, de que la so obra solo caltiénse la capiya mayor, el camarín d'esta y la espadaña. El restu de la ilesia ye una reconstrucción del sieglu XX, anque s'intentó reproducir el diseñu orixinal.^[35]

Ermites y capiyes

La Capiya Tribuna Virxe del Socorru ye tamién llamada Capiya del Portichuelo, por tar asitiada na plaza del mesmu nome. Esta plaza á considerada como unu de los conxuntos más interesantes del urbanismu castizu andaluz. La capiya foi llevantada en 1715 y compónse de dos plantes de galeríes abiertes con arcos de mediu puntu y tres fachaes. Pela so parte, la Capiya Tribuna de la Cruz Blanca data de 1774 y ye atribuyida al alarife Martín de Bogues. El so estilu ye barrocu tardíu. Per otru llau, la Ermita de la Veracruz corona una de les partes más altes de la ciudá. Ye d'estilu renacentista con dellos elementos manieristes y yeserías barroques.^[35]

Arquiteutura civil

Alcazaba d'Antequera.

L'Alcazaba d'Antequera ye'l conxuntu más destacáu de l'antigua medina islámica. Ocupa'l cuetu y tien planta rectangular y dos torres, de les cualos la mayor ye la del Homenaxe. Otros edificios civiles bultables son: el Pósito, antiguu almacén de trigu del sieglu XVII; el Hospital de San Juan de Dios, construyíu na segunda metá del sieglu XVIII; y el Palaciu Consistorial, antiguu conventu convertíu na sede del conceyu.^[36]

Del sieglu XX destaquen dos edificios construyíos mientres la Segunda República: el Teatru-cine Torcal (1933-34), exemplu d'arquiteutura racionalista y estética art déco, del arquiteutu Antonio Sánchez Esteve; y la ecléctica Caxa d'Aforros d'Antequera (1932), proyeutu del arquiteutu Daniel Rubio.^[36]

Mención estreme merecen los numberosos exemplos d'arquiteutura residencial palaciega que se caltienen na ciudá, de los que pueden citase: el Palaciu de los Marqueses de la Peña de los Namoraos, del sieglu XVI; el Palaciu del Marqués de les Escalonias y la Casa de los Pardo, del sieglu XVII; el Palaciu del Marqués de Villadarias, el Palaciu de Nájera, la Casa de los Colate, la Casa del Conde de Pinofiel y la Casa del Barón de Sabasona, toos del sieglu XVIII; la Casa del Conde de Colchado; la Casa de los Ramírez; la Casa Bouderé, del arquiteutu Daniel Rubio; y la Casa de los Serrailler, d'Aníbal González.^[36]

Puertes monumentales

Puerta d'Estepa.

• Arcu de los Xigantes: ye una construcción realizada por iniciativa municipal en 1585 dientro de los planteamientos del humanismu, en visu a sustituyir un accesu en recodo de la cerca musulmana queriendo remembrar col so gran arcu de mediu puntu los arcos de trunfu del mundu clásicu. Sobre'l muriu asítiense inscripciones llatines relatives tanto a la mesma Anticaria como a otres ciudaes romanes qu'esistieron na so redoma (Singilia Barba, Nescania, Osqua, etc.) y cuatro grandes llábanes nes que se desenvuelve una dedicatoria al rei Felipe II.^[37]
• Puerta de Málaga: asitiada na muralla de l'alcazaba, tratar d'un pasadizo en recodo. Presenta un arcu de ferradura fechu en lladriyu d'orixe nazarí.^[38]
• Puerta d'Estepa: destruyida en 1931 y reconstruyida en 1998, ye una construcción de lladriyu y piedra caliar colorada d'El Torcal. Presenta tres arco de mediu puntu y una imaxe en terracota de la Virxe del Rosario del escultor antequerano Eloy García, que sustitúi a la que nel so día realizara'l imaginero Andrés de Carvajal y Campos.^[39]
• Puerta de Granada: ye una obra del maestru alarife Martín de Bogues, construyida en 1748, anque sufrió diversos cambeos posteriores. Componer d'un arcu de mediu puntu y una fornica cimera qu'alluga una imaxe de la virxe.^[40]

Fonte-escultura de los Namoraos.

Fuentes y escultures

• Escultura del Infante Don Fernando: asitiada na plaza del Cueso Viejo, ta dediacada al conquistador d'Antequera.^[41]
• Fonte de los Cuatro Elementos: tamién asitiada na plaza del Cueso Viejo, representa a los Cuatro Elementos: agua, fueu, aire y tierra.^[41]
• Fonte de San Sebastián: asitiada na plaza de San Sebastián, deber a Baltasar de Grodos, quien la diseñó en 1545 primeramente pa la plaza Alta.^[42]
• Escultura de Pedro Espinosa: llevantada n'honor al poeta antequerano, ye obra de José Manuel Patricio Toro, datada en 1998. Ta asitiada na plaza de Santa María.^[43]
• Trunfu de la Inmaculada: columna barroca datada en 1697, del escultor Antonio del Castillo.^[44]
• Fonte-escultura de los Namoraos: construyida por José Manuel Patricio Toro en 2004, n'homenaxe a los dos namoraos que según la lleenda tirar dende la Peña de los Namoraos.^[45]

Arqueoloxía

L'Arcu de los Xigantes contién inscripciones llatines procedentes de los xacimientos de Singilia Barba y otros asentamientos romanos.

Los restos arqueolóxicos más importantes del conceyu son los que formen la llamada zona arqueolóxica de los dólmenes d'Antequera, compuesta polos dólmenes que-y dan el nome y una serie de xacimientos direutamente rellacionaos cola necrópolis megalítica. Los trés sepulcros que lu integren caltienen el túmulu orixinal y cada unu d'ellos presenta clares diferencies téuniques y formales. El dolmen de Menga ye una de los cumes de l'arquiteutura adintelada na Prehistoria europea. La so grandiosidá anicia precisamente nel so calter arquiteutónicu y la magnitú de les lloses emplegaes na so construcción. Ocupa un llixeru puexu nel que se realizó, sobre la roca virxe, una fuesa ancho y allargao que yá tendría les dimensiones de lo que dempués sería'l mesmu sepulcru. El llargor total del conxuntu algama los 27,5 metros.^[8]

El dolmen de Viera tamién ta construyíu parcialmente nuna elevación del terrén. En tal elevación practicóse, llonxitudinalmente, una cabiana en que'l so interior fuéronse asitiando, verticalmente, los ortostatos. Tol conxuntu cubrir con un túmulu qu'algama los cincuenta metros de diámetru. La forma definitiva de la planta dexa clasificalo dientro del tipu "sepulcru megalíticu de corredor". El tholos d'El Romeral tien dos exemplos de cámares realizaes col recursu de cúpula por aproximamientu de filaes. Exteriormente'l túmulu nun paez diferir de los otros dos. Sicasí, n'el so construcción emplegó la mampostería como elementu principal de parés y bóvedes. La so planta y distribución interior tamién ufierten peculiaridaes. Asina, un llargu corredor de 26 metros configuráu por dos llargos testeros con un manifiestu vuelu o enclín, da accesu, al traviés d'una puerta bien ellaborada, a una gran cámara funeraria.^[8]

Na redoma de los dólmenes atópase l'asentamientu del Cuetu d'Antequera, estudiáu per primer vegada en 1977. Trátase d'un pobláu calcolíticu yá entráu na etapa campaniforme, identificándose como elementos más significativos delles fontes colos llabios llixeramente exvasados y ápice planu decoráu con motivos campaniformes incisos, asimilables a los tipos rellacionaos tradicionalmente colos tipos Palmela.^[8]

Otros xacimientos importantes son: la Carnicería de los Moros, restos d'unes termes xunto al ríu de la Villa; les termes romanas asitiaes a los pies de la Real Colexata de Santa María la Mayor; la Villa romana de la Estación, datada ente nel s. I al IV e.C.; la zona arqueolóxica d'Aratispi, correspondiente a la Edá del Cobre, del Bronce, íberu-púnica y romana; El Gallumbar, asentamientu rural dedicáu a la ellaboración d'aceite en dómina romana; la necrópolis d'Alcaide, perteneciente al cobre plenu y el bronce pleno; el pobláu y necrópolis tardorromana de La Angostura; y la zona arqueolóxica de la ciudá romana de Singilia Barba, ente munchos otros.

Política y alministración

L'alministración política de la ciudá realízase al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Antequera mayores de 18 años y nacionales d'España y de los restantes estaos miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,^[46] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal d'Antequera ta formada por 21 conceyales.

Dende la restauración de la democracia n'España, salvo la primer llexislatura, na que gobernó un alcalde independiente, Antequera tuvo rexida pol Partíu Socialista Obreru Español d'Andalucía hasta'l 2011. Nes eleiciones municipales de 2007 el PSOE-A volvió ganar, consiguiendo 10 conceyales y el 39,66% de los votos. El Partíu Popular Andaluz (PP) llogró 7 conceyales y el 29,18%; Izquierda Xunida Los Verdes-Convocatoria por Andalucía (IULV-CA) consiguió 3 conceyales y el 15,01%; y, a lo último, el Partíu de los Anexos y Barriaes d'Antequera (PABA) sacó 1 conceyal y el 6,29%.^[47]

Nes eleiciones municipales de 2011, el Partíu Popular Andaluz (PP) consiguió la mayoría absoluta, con 11 conceyales y un 44.56 %, el Partíu Socialista Andaluz (PSOE) llogró 7 conceyales y un 31,47%, IULV-CA consiguió 3 conceyales y el 15.46 %. Quedaron ensin representación tantu la PABA como'l Partíu Andalucista.^[48] Asina, Manuel Barón convertir nel primer alcalde popular^[49] d'Antequera dende la restauración de la democracia. Nes eleiciones municipales de 2015, el candidatu del Partíu Popular Manuel Barón revalidaría'l so puestu al mandu de l'alcaldía d'Antequera al consiguir de nuevu la mayoría absoluta, con 11 conceyales; ente que PSOE-A ya IX llograríen 8 y 2 conceyalíes respeutivamente. Tres estos, ensin llegar a llograr representación, tamién se presentaron los partíos políticos 'Antequera Sí Se Puede', PABA o UPyD.

Conceyu d'Antequera.

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	José Mª González Bermúdez	G. IND.
1983-1987	Pedro de Rojas Tapia	PSOE
1987-1991	Paulino Plata Cánovas	PSOE
1991-1995	Paulino Plata Cánovas(hasta 1994) Jesús Romero Benítez	PSOE PSOE
1995-1999	Jesús Romero Benítez	PSOE
1999-2003	Jesús Romero Benítez	PSOE
2003-2007	Ricardo Millán Gómez	PSOE
2007-2011	Ricardo Millán Gómez	PSOE
2011-2015	Manuel Jesús Barón Río	PP
2015-2019	Manuel Jesús Barón Río	PP
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

Alministración xudicial

Antequera ye la cabeza del partíu xudicial númberu 1 de la provincia de Málaga, que la so demarcación entiende al so conceyu y otros diez conceyos vecinos, atendiendo a la población en trés xulgaos d'instrucción y primer instancia.^[50]

Símbolos

Los símbolos oficiales d'Antequera son el so bandera, la so escudu y el so lema. Estos fueron oficialmente aprobaos pola Xunta d'Andalucía el 1 d'abril de 2008. El lema de la ciudá ye «Pol so amor» y amás, tien los títulos de «De Ciudá» y «Bien Noble y Lleal». L'escudu y la bandera definir de la siguiente forma:^[51]

Bandera Antequera.

Escudo color Escelentísimu Conceyu d'Antequera.

Marca Antequera.

Escudu partíu. Nel primeru, de gules, un castiellu d'oru, mazonado de sable y esclariáu d'azur. Nel segundu, de plata un lleón rampante de gules, llinguáu y uñado de lo mesmo. Sobre'l tou, una jarra de azucenas n'el so colores naturales y la lletra «T» de sable nel so gargüelu; en xefe les lletres «A» y «Q» nos sos cantones diestru y accidente; y en punta les lletres «P S A» nos sos cantones diestru, central y accidente, toes de sable. Al timbre, corona d'Infante, que ye un círculu d'oru, engastado de piedres precioses, compuestu d'ocho florones de fueyes de acanto, visibles cinco, interpoladas de perlles.

Pañu blancu, a la proporción de 3:4, nuna de les cares de la mesma, un Castiellu de tres torres almenadas d'oru, mazonado de sable y esclariáu d'azur y un Lleón rampante ensin corona de gules, llinguáu y uñado de lo mesmo y ente unu y otru bordada en plata una jarra de cuerpu esferoidal, pie facetado y grande, a proporción, de torniáu pescuezu cilíndricu, que s'abrir como una mota pa formar la boca, circular tamién, y dos garres simétriques asemeyaes a contrapuestes, que van de la boca a la parte cimera del cuerpu, graciosamente movides y nos estremos enroscaes. Siete vares de azucenas, ordenadamente partíes y apiramidadas, surden en grupu de la boca d'esta jarra, y el lema POL SO AMOR en minúscules alemanes perfilaes d'oru, nel cuerpu o banduyu de la jarra.

Economía

Cabaña de ganáu^[52]

Ganáu	Cabeces
Caprino	33.637
Ovín	14.769
Porcín	13.451
Aves	10.579
Bovín	3.337
Equín	544
Coneyes madres	148

Cultivos yerbáceos nel campu d'Antequera.

Agricultura y ganadería

La Vega d'Antequera foi descrita como la "despensa" de la provincia de Málaga. Ello ye que nesta zona recueye'l 90% de la producción de tubérculos de la provincia, principalmente pataca y cebolla, que xuntes sumaron una collecha en 2007 de 33 millones de quilos. Esi mesmu añu recoyéronse 250.000 quilos d'espárragos, productu especialmente rentable del que'l 90% comercializar en mercaos europeos. Estos trés cultivos son los más importantes, destacando la producción de la pataca temprana, de la que Antequera ye primer productora d'España, con 8 millones de quilos añales.^[53]

L'agricultura ye fundamental na economía de la ciudá. El conceyu tien un total de 50.605 ha cultivaes, distribuyíes ente 24.713 ha destinaes al cultivu de yerbácees y 25.892 ha dedicaes a los cultivos maderizos.^[54] La mayor parte de la superficie agrícola dedicar al secanu, siendo los cultivos principales la olivar, los ceberes y los cultivos industriales. Los cultivos de frutales representen un pequeñu porcentaxe de la superficie cultivada en comparanza colos cultivos de secanu. Destaca'l númberu de cooperatives dedicaes a la producción d'aceite d'oliva, ente les que sobresal Dcoop, una de les mayores cooperatives d'España.^[55]

La superficie de regadío dedícase coles mesmes a los cultivos yerbáceos, especialmente'l trigu, la cebada, l'avena, les lleguminoses, los tubérculos y los cultivos industriales y forrajeros. La zona de regadío concentrar na vega, onde se llegó a construyir inclusive'l pobláu de colonización de Los Llanos d'Antequera, coles mires de potenciar el regadío na zona.^[56]

L'interés de la ganadería nel conceyu centrar na industria láctea, qu'apigura a un gran númberu de socios. Nel conceyu esisten les unidaes de ganáu que s'amuesen na tabla axunta. Nos últimos venti años consolidáronse, nel so términu, delles ganaderíes de caballos de Pura Raza Española (Caballu Andaluz) que destaquen pola so pureza y calidá.

Comerciu, industria y turismu

Debíu al desarrollu de les comunicaciones y a la so posición central n'Andalucía, la industria loxístico esperimentó un boom na zona cola instalación de numberoses empreses como Verdifresh, Alcati, los centros de distribución de Mercadona y Día o la planta de producción de Bimbo, ente otres munches instalaciones. Una de les mayores zones de concentración d'empreses ye la llamada Centru Loxísticu d'Andalucía, onde moren empreses como Puertes THT, Baeza SA o la distribuidora de productos marítimos Cadelmar.^[57]

El Centru Comercial Abiertu ye un conxuntu de cais comerciales que s'atopa nel centru de la llocalidá. Estender ente callar Alamea y callar Carrera, onde tán la mayoría de los comercios qu'hai na ciudá. Dichu centru comercial abiertu toma distintos gremios como testil, alimentación, ferretería, calzáu, etc. Per otru llau, el turismu qu'acueye la ciudá suel ser de tipu cultural y monumental.

Tresportes y comunicaciones

Estación del tren d'alta velocidá Antequera-Santa Ana.

Tresporte ferroviariu

Nel conceyu d'Antequera hai trés estaciones de tren. La Estación d'Antequera, que s'atopa na mesma ciudá, la Estación de Bobadilla, asitiada a 16 km nel anexu homónimu, y la Estación d'Antequera-Santa Ana, asitiada a 20 km na Colonia Santa Ana, pola que circula'l AVE.^{[58] [59]}

Los servicios d'alta velocidá comuniquen a Antequera cola Estación de Málaga-María Zambrano de Málaga en direición sur, y coles estaciones de Puente Genil-Herrera, Córdoba-Central, Puertollano, Ciudá Real y Madrid-Puerta de Atocha en direición norte. Tamién hai un serviciu d'alta velocidá y trenhotel hasta Barcelona que realiza paraes nes estaciones de Zaragoza-Delicies, Lleida Pirineos, Camp de Tarragona y Barcelona-Sants.^[60]

La Estación d'Antequera-Santa Ana tamién ta sirvida pol tren Altaria Madrid-Puerta de Atocha-Alxecires, que realiza parada en Ronda, y l'Altaria Madrid-Puerta de Atocha-Estación de Granada Granada, que tamién para na Estación d'Antequera. La Estación de Bobadilla ye la utilizada per otres llinia de llargu percorríu: el tren Arcu Barcelona-Málaga y el tren Estrella Bilbao-Abando-Málaga.^[61]

No referente a les llinies de media distancia, Antequera ta sirvida peles llinia A3, A4 y A5 de Media Distancia Renfe, que tienen como destín Sevilla-Santa Justa, Estación de Granada Granada, Almería, Málaga-María Zambrano, Córdoba-Central y Alxecires. Estes llinies conecten amás al conceyu con otres llocalidaes vecines como Teba, Campillos, Loja, Álora, Osuna, Montilla, etc.^[5]

Rede viaria

Antequera ocupa una posición central nel sistema viario de gran capacidá d'Andalucía, yá que nel so términu municipal conflúin les principales víes que comuniquen Málaga con Córdoba y Granada con Sevilla, los cuatro mayores ciudaes de la comunidá autónoma. La ciudá atopar a 45 km de Málaga y a 115 de Córdoba, ciudaes coles que ta comunicada pola autovía A-45, y a 160 de Sevilla y 102 de Granada, coles que ta comunicada por aciu l'A-92, que sustitúi a les antigües N-342 y N-334 al so pasu por Antequera.^[62]

Por aciu estes autovíes la ciudá comunícase amás colos conceyos vecinos de Mollina, Humilladero y Fuente de Piedra, en direición noroeste; con Benamejí, en direición norte; con Archidona, escontra l'este; y con Casabermeja, en direición sur. Otra vía d'importancia ye l'A-384, la llamada carretera de Xerez a Cartaxena, principal accesu d'Antequera escontra l'oeste, que pon en contautu a la ciudá cola provincia de Cádiz y cola carretera de Ronda al traviés de Campillos.^[62]

Les restantes víes de tráficu rodáu son de menor capacidá y formen una malla irregular nel conceyu que pon en contautu los distintos nucleos de población. Destaca ente elles l'A-343, que flúi en direición sureste escontra'l Valle del Guadalhorce y la Sierra de les Nieves al traviés de Valle de Abdalajís y Álora.^[62]

Autobuses urbanos

La rede d'autobuses Tresporte Urbanu d'Antequera ta compuesta por trés llinies, que realicen los siguientes percorríos:^[63]

• L1: La Verónica – Edificiu Cadi Pol. Industrial – Farmacia Barriu de los Remedios - Hospital Comarcal.
• L2: La Verónica – Barriada de San Juan – Barriada La Quinta.
• L3: Estación d'Autobuses - Plaza Castiella- Estación d'Antequera-Santa Ana.

Autobuses interurbanos

Antequera nun ta integrada formalmente nel Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Área de Málaga, anque les siguientes llinies d'autobuses interurbanos operen nel so territoriu:^[64]

Llinia	Trayeutu	Percorríu y Horarios
Plantía:Llinia/Área de Málaga	Málaga-Casabermeja-Antequera	Percorríu y Horarios

Medios de comunicación

Amás de diverses emisores de radio, la municipal denominar Radiu Torcal (107,7 FM), el conceyu cunta con una emisora de televisión: Teleantequera, qu'emite anguaño so la denominación de Antaquira TV (Canal 31 TDT). La prensa escrita ta representada por La Crónica; Viva Centru d'Andalucía, l'únicu selmanariu comarcal y gratuitu que s'edita'l llunes; Les 4 Esquines, revista mensual; y El Sol d'Antequera, periódicu selmanal de temática xeneralista fundáu en 1918.^{[65] [66] [67]}

Cultura

Teatru-cine Torcal.

Edición 2007 del Antequera Blues Festival.

Antequera ye la ciudá natal de los poetes Pedro Espinosa y José Antonio Muñoz Rojas. Pedro Espinosa mentó a la so ciudá natal nun llibru en prosa, llamáu Panexíricu de la ciudá d'Antequera, en 1626 y ye sobremanera conocíu como'l principal representante de la escuela antequerano-granadina y unu de los meyores antólogos de la llírica del Sieglu d'Oru.^[68] José Antonio Muñoz Rojas foi gallardoniáu en 1998 col Premiu Nacional de Lliteratura pola so obra Oxetos Perdíos, y col Premiu Reina Sofía de Poesía Iberoamericana en 2002. Foi nomáu Fíu Predilectu d'Andalucía en 1992.^[69] De la so nutrida bibliografía destaca MIO%20PLUMA/ Antequera, norte de la mio pluma nel que recueye manifestaciones artístiques y lliteraries d'interés sobre la ciudá.

La tradición lliteraria d'Antequera procede amás de la importancia de les sos imprentes dende los oríxenes d'esti sector n'España. Ente 1573 y 1603 hubo cuatro impresor activos,^[70] lo que fizo qu'importantes obres editar en Antequera. Na actualidá, nel polígonu industrial d'Antequera allúgase'l grupu IC, unu de los grupos editoriales más importantes d'España col so sellu Exlibric.

El baille típicu ye'l fandangu antequerano. Foi prohibíu en 1556 pero entá con esta prohibición yera bailláu nel ámbitu familiar. Úsase'l almirez que va marcando'l compás del fandangu y creóse pal coqueteo ente homes y muyeres. Este ye un baille reposao y ceremonioso que, a pesar del so calter popular, aseméyase más a un baille de salón. Suel baillase en dos partes, de tres estrofes caúna, que compónense de la mesma d'un pasu de baille y de un paseúcu que se repite en toes elles. Tanto la música como la lletra y los preseos qu'acompañen a esti baille tamién son populares.

Tamién se baillen bailles como'l de la zapatiella, que se canta nos pasacalles y en Navidá^[71]y el feliciano, cantar típicu d'escursiones y paseos de campu, que lleva apareyáu un baille paecíu a los pasacalles.

Hai infinidá de cantares populares y de xuegos pa neños, arrexuntaos por especialistes locales na materia.

El Flamencu y la Copla nel so brillante historia cuenta con una nómina de antequeranos y antequeranas qu'enanchen la yá de por sí nutrida presencia andaluza.

Eventos culturales

Unu de los mayores eventos musicales ye'l Antequera Blues Festival, celebráu añalmente dende 1988. El festival desenvolver mientres les fines de selmana del mes de xunetu con actuaciones en diversos patios de la ciudá como los de la biblioteca, el Muséu de la Ciudá d'Antequera y Casar Muséu de los Colate, anque los conciertos principales tienen llugar na redolada de la Real Colexata de Santa María la Mayor.^[72] Inda más antiguu ye'l festival de la Nueche Flamenca d'Antequera, celebráu añalmente'l 11 d'agostu dende 1985. Ta dedicáu al flamencu y tien llugar igualmente na redolada de la Colexata de Santa María.^[73]

Otru eventu importante ye'l Festival barrocu de músiques y comedies. Celebrar dende 2004 nes cais, places y monumentos d'Antequera y ta centráu principalmente nes creaciones del Sieglu d'Oru. La programación inclúi conciertos y representaciones teatrales clásiques. Les actuaciones teatrales que se representaron inclúin El perro del hortelano, de Lope de Vega o La cena del rey Baltasar, de Calderón de la Barca.^[74]

Equipamientu cultural

La ciudá tien cinco biblioteques, ente les que destaquen dos xestionaes pol Conceyu, llamaes la Biblioteca Supramunicipal de San Zoilo y Archivu Históricu Municipal.^[75] El nome de San Zoilo recibir la primera por tar allugada nel claustru d'un antiguu monesteriu franciscanu dedicáu a dichu santu. Amás, la ciudá cunta con dos teatros: el Teatru Cervantes, capacidá pa 440 espectadores, y el Teatru Municipal Torcal, que'l so diseñu corrió a cargu del arquiteutu gaditano Antonio Sánchez Esteve ente los años 1933-34.^[76] Otru espaciu escénicu de relevancia ye'l Centru Cultural Santa Clara. Amás esiste un conservatoriu na ciudá asitiáu nel Edificiu de la Casa de la Cultura.

Amás, inauguróse la llamada "Galería d'Alcaldes" nel Palaciu Consistorial.^[77] Onde podemos atopar les semeyes de tolos alcaldes democráticos de la ciudá, ye dicir de José María González Bermúdez, de Pedro de Rojas Tapia, de Paulino Plata Cánovas y Jesús Romero Benítez.^[77]

El Palaciu de Nájera, sede del muséu municipal.

• Muséu de la Ciudá d'Antequera: allugáu nel Palaciu de Nájera, na Plaza del Cueso Viejo contién una estensa coleición d'arte sacro y d'obres del pintor local Cristóbal Toral, según la estatua del Efebu d'Antequera, considera la obra más importante del muséu.^[78]
• Muséu Conventual de les Descalces: amuesa'l patrimoniu artísticu del Conventu de les Carmelites Descalces. La coleición distribuyir en cuatro sales amás de la mesma ilesia ya inclúi pieces escultóriques como un bustu de Doliosa de Pedro de Mena y la Virxe de Belén, atribuyida a La Roldana, según llenzos d'Antonio Mohedano de la Gutierra, Luca Giordano o Antonio de Torres amás d'otres pieces de Francisco Salzillo.^[79]
• Muséu del Aceite: xestionáu pola cooperativa Hojiblanca, ta dedicáu a la tradición olivarera de la contorna d'Antequera. Amuesa una coleición d'artefactos rellacionaos cola producción d'aceite d'oliva y paneles informativos sobre la so historia.^[80]
• Muséu de la Beata Madre Carmen del Neñu Jesús: muséu monográficu dedicáu a la antequerana beata Madre Carmen del Neñu Jesús.
• Muséu d'Usos y Costumes de San Benitu: tratar d'una coleición privada de calter costumista, compuesta por oxetos de diversu orixe.^[81]
• Casa Muséu de los Colate: tratar d'una residencia señorial del sieglu VIII d'estilu neoárabe, decorada con muebles y enseres de la dómina.^[82]
• Muséu Taurín: Allugáu na planta alta de la Plaza de Toros. Tien un estensu archivu fotográficu y periodísticu sobre tarrezas taurinos, a cartelos, documentos, cabeces de toros y traxes de lluces pertenecientes a unos de los diestros más significativos del país.
• Archivu Históricu Municipal: allugáu nel antiguu pósito municipal, l'archivu contién 16.193 volúmenes manuscritos (3.472 llibros y 12.721 legajos) y 2.731 llibros impresos de los años de 1411 a 1998. Destaca la coleición de 64 llibros de cantorales de los sieglos XVI al XIX, decoraos con miniatures.^[83]

Fiestes populares

Ente les fiestes de calter llaicu pueden citase el Mercáu de dómina Primer fin de selmana del mes d'Ochobre, allugáu na Plaza de los Escribanos y la redolada del Arcu de los Xigantes y ambientáu na Edá Media; el antroxu,y la feria de l'artesanía. Pero les fiestes mayores son: la Real Feria d'Agostu, que s'estrema na feria de día” y la feria de nueche” y cuenta con casetes, atraiciones de feria y puestos de venta ambulante; y la Feria de mayu, tamién llamada Feria Agrícola y Ganadera d'Antequera, dedicada principalmente a mercar venta de ganáu y maquinaria agrícola.^[84]

Esisten un gran númberu de celebraciones de calter relixosu. La Procesión del Santísimu Cristu de la Salú y de les Agües, celebrada'l sábadu siguiente al 18 del mes de mayu, ta dedicada al Patrón de la ciudá, dempués de celebrar dos novenarios. El 8 de setiembre tien llugar la Procesión de La nuesa Señora de los Remedios, tamién fiesta patronal. Y el sábadu previu al 16 de setiembre, la Procesión de Santa Eufemia, tamién llamada procesión de les candeles.^[84]

Procesión del Cristu del Mayor Dolor.

Pela so parte, la Selmana Santa en Antequera ta declarada d'interés turísticu nacional d'Andalucía^[84] y nella desenvuélvense les siguientes procesiones:

• Domingu de Ramos: Cofradería de la Pollinica. Los neños vistíos d'hebreos y con cañes de palmera, acompañen el pasu de "La pollinica".
• Llunes Santu: Cofradería de los Estudiantes. Cuenta cola imaxe de Jesús más antigua: el Santu Cristu Verde, del sieglu XVI. Tamién percuerren les cais El nuesu Padre Jesús, Nazarenu del Sangre, única so paliu, y la Virxe de Vera Cruz
• Martes Santu: Cofradería del Rescate. Sale en procesión El nuesu Padre Jesús del Rescate y la Virxe de la Piedá.
• Miércoles Santu: Cofradería del Mayor Dolor. Percuerren les cais de la ciudá'l señor y la Virxe del Mayor Dolor. Cuenta col acompañamientu de la Lexón.
• Xueves Santu: Cofraderíes del Consuelu y de los Dolores. El percorríu empecipiar la hermandá del Santísimu Cristu de la Misericordia y La nuesa Señora del Consuelu. Na plaza de Santiago atopar cola Cofradería de María Santísima de los Dolores.

• Vienres Santu: Cofraderíes de baxo, de Enriba y de la Soledá. Prevalez d'antaño una cierta rivalidá ente los dos cofraderíes que realicen el so desfile pela tarde: la de baxo y la de riba. Dende la ilesia del Carmen la cofradería de la Soledá, cola imaxe de la doliosa más antigua y urna rococó col Cristu Yacente nel so Santu Entierru.

Real Feria d'Agostu d'Antequera ye declarada la Fiesta d'Interés Turísticu Nacional, esta feria estremar na "Feria de día" y la "Feria de nueche". La Feria de día consiste en visitar les casetes del cascu urbanu, y pela tarde realícense corríes de toros y novilladas. La Feria de nueche treslladóse a les casetes, atraiciones y actuaciones asitiaes nel Recintu Ferial. Ellí atópense les Casetes Andaluces, la de la Mocedá y la Caseta Municipal xunto coles atraiciones y los puestos de venta ambulante.

Día de Jeva 2017 realízase'l 25 d'avientu per mañana, que consiste en que los vecinos de les pedaníes d'Antequera y de la mesma ciudá dan cita na Ermita de Jeva, al sur de la Paraxa Natural d'El Torcal, p'adorar a la Virxe de la Purificación. El día empieza con un doble de campanes dando pasu al tradicional “choque de pandes” de verdiales y a la entrada a la ermita. Hai una degustación de mantecados , café, tragos d'aguardiente y buñuelos , y tamién cunten con una de serie d'actuaciones musicales, hasta que la Virxe ye llevada en procesión a la era, onde se celebra una misa. Jeva débese'l so nome a l'antigua ermita, na cual caltiénse una pintura de la Virxe de la Purificación. Los Reis Católicos dieron permisu pa llevantar la ermita coles piedres d'una torre talaya cerca del llugar en 1496. La ermita dedicar a San Miguel. En 1820 foi restaurada por un particular. La fiesta recuperar nel añu 1987.

Artesanía

La contorna d'Antequera goció nel so tiempu d'una gran tradición artesana que se foi perdiendo. Na actualidá, los talleres artesanos más relevantes son los dedicaos a la realización de muebles de madera, a la forxa, a los trabayos en piedra y mármol, a la confección de traxes rexonales. Tamién apaecieron nuevos talleres centraos na artesanía testil (tapices, jarapes, cobertores), na cerámica y el cueru.^[85]

Tamién, caben destacar les escueles-taller allugaes na contorna, pol llabor que tán desenvolviendo na recuperación de los oficios artesanos y pola so contribución a les xeres de rehabilitación d'edificios de la ciudá.

Gastronomía

Mollete con aceite d'oliva.

La gastronomía d'Antequera ye estensa y variada, tantu en primeros platos como en postres. El mollete antequerano, tipu de pieza de pan, ye l'estandarte de la ciudá al ser conocíu más allá de les sos fronteres. El mollete ta venceyáu a la ciudá d'Antequera, Málaga, pol llabor de la familia Paraes, que mientres xeneraciones lo espandieron y dau a conocer principalmente n'Andalucía y restu de la península. La porra (llamada salmorejo n'otros sitios), y el pío antequerano son platos bien presentes nes comíes del branu. En Navidá delles empreses locales especializar na realización de mantecados y otros dulces. La producción d'estos dulces xenera alredor de 150 puestos de trabayu temporales, que producen cerca de 3.000 tonelaes cada añu que s'esporten a tol territoriu español. Tocantes a postres, el bienmesabe antequerano ye unu de los más afamaos del conceyu, según el angelorum.^[86]

Otros primeros platos típicos son: el ajoblanco, el pimentón, el gazpachuelo, les migues y dalgunes ensalaes, como la de cardos. Dellos productos comercializaos por otres empreses de la zona son l'aceite d'oliva con denominación d'orixe Antequera y les conserves de los productos de la vega antequerana. Tamién son habituales los platos de caza y les recetes de pexe n'escabeche, forma de caltener los alimentos que se remonta a la dómina romana.^[86]

Mantecados la Perlla^[87]

La perlla ye una empresa que realiza los mantecados más famosos d'Antequera. Lleven 70 años fabricando mantecados artesanos fechos a mano y con fornu de lleña. Los productos que realicen son: mantecados, polvorones, roscos y alfajores. Atopar en callar Mesones nᵘ26, Antequera cp 29200 (Málaga),Tlf y fax [phone].

Les clases de mantecados son:

• Doble de canela Doble de cocu *

Doble de llimón Medianu de canela * Emborrizado de canela * Mantecados de canela * Mantecados d'almendra * Mantecados de chocolate * Roscu de vinu * Roscu de anis

• Alfajor d'almendra *

Alfajor d'ablana * Alfajor de cacahuet

• Polvorones d'almendra *

Polvorones d'ablana .

Deporte

Clubes deportivos

El Club Balonmano Los Dólmenes y el UMA Antequera de fútbol sala son los clubes deportivos más importantes de la ciudá. Sicasí, l'actual club de balonmano nun foi l'únicu club na historia del balonmano local. La so trayeutoria foi convulsa. En dos causes, el so equipu sumió, afogáu por problemes económicos. Primero, na temporada 93/94 el BM Torcal sume escorríu poles deldes. Un grupu d'antiguos direutivos fundan el Balonmano Antequera. La so gran temporada foi 2005/2006, cuando xubió a la Lliga Asobal. Tan solo perdió 5 alcuentros, en tola lliga. Na Lliga Asobal 2007/2008 llogra'l so máximu afitáu deportivu, clasificar pa la Copa del Rei. Nun sería la primer vegada que lo consigue, yá qu'en 2010 volvería midise les cares nesta competición. Cai frente al Reyno Navarra S. Antonio. Inclusive, la ciudá y la contorna entornar nesti campeonatu, en celebrándose en Antequera, esti eventu deportivu, la XXXV Edición de la Copa de S.M El Rei. Pero, en xunu de 2012, la historia vuelve repitise, y tres el descensu y la bancarrota, el BM Antequera sume. Va Ser reemplazáu pol Balonmano Torcal Antequera. Na lliga 2013/2014 xuega na División d'Honor Plata. Na temporada 2016/17 arrenunciu a la categoría por motivos económicos y surde un nuevu club denomináu Club Balonmano Los Dólmenes que se proclama campeón de 1ᵉʳ División Nacional y xube de nuevu a División d'Honor Plata.

L'Antequera Club de Fútbol participa anguaño nel Grupu IX de Tercer división d'España.^[88] El troféu del club llámase Trofeo Ciudad del Torcal y yá algamó la cincuentena edición. El Club de Natación Antequera La Boutique del Neumáticu compite en dellos niveles en competiciones de natación, y la UMA Antequera, equipu de fútbol sala de la ciudá,anguaño na Segunda División de Fútbol Sala.Na temporada 2015/2016 l'equipu militó na Primer División de fútbol sala^[89] El club deportivu d'Antequera que más títulos obstenta ye'l Club Deportivo Aquaslava de Triatlón, cuatro veces subcampeón de la Copa del Rei de triatlón y una decena de vegaes campeón d'España en distintes modalidaes por equipos. Poles sos files pasaron triatletes internacionales como Iván Tejero, María Pujol, Rubén Bravo, Patricia Bueno o Sammer Alí. El Club Baloncesto Torcal Antequera foi refundado n'avientu del añu 2008, esti club databa orixinariamente de 1991. Tómase asina'l testigu dexáu por grandes personalidaes qu'apurrieron el so granín d'arena al baloncestu antequerano. Esti club renaz cola vocación formativa, al traviés de la competición tanto local como federada.^[90]

Eventos deportivos

Añalmente celébrense los llamaos Xuegos Deportivos Municipales. En 2010 va ser el so vigesimosexta edición y nellos pueden participar tolos mozos inscritos a centros docentes, asociaciones deportives, escueles deportives d'Antequera. Na ciudá apostar dende va diez años el Tornéu Más que Tenis d'Antequera. Antequera foi sede de la Copa del Rei y de la Reina de Tenis de mesa en 2010. ^[91]

Amás, en 2006, 2007, 2008 y 2009^[92] y 2010^[93] la Vuelta Ciclista d'Andalucía terminó en Antequera.

En 2010 celebrar en Antequera la Copa del Rei de Balonmano, cuntando coles instalaciones del Pabellón Municipal Fernando Argüelles y el Pabellón del Complexu Deportivu "El Maulí" qu'acoyó los partíos de la Minicopa. ^[94]

En 2013 apuéstase'l Campeonatu Européu Universitariu de Fútbol-Sala tantu en categoría masculina como femenina, siendo'l conxuntu d'Universidá de Valladolid campeón en categoría masculina y la Universidá de Rouen ( Francia) en categoría femenina, nes sedes del Fernando Arguelles, Centru Deportivu Mauli y Centru de Tecnificación d'Atletismu ( con pista acondicionada pa la competeción) en 2014 va tener llugar la celebración del Campeonatu del Mundu

Instalaciones deportives

• Polideportivu Municipal Fernando Argüelles: pabellón del Club Balonmano Antequera. Tien una capacidá de 2.575 espectadores.^[95]
• Estadiu El Mauli: estadiu del Antequera Club de Fútbol, con una capacidá pa 1.300 espectadores.
• Complexu municipal del Maulí: pabellón onde hai pistes pa tenis, balonmano y fútbol sala.^[96]
• Piscina Municipal y Piscina Cubierta Municipal.
• Campu de fútbol artificial "Ciudá d'Antequera".
• Centru de Tecnificación del Atletismu

Ciudaes hermaniaes

Antequera ta hermanada cola ciudá mexicana d'Oaxaca de Juárez (Oaxaca), qu'hasta 1821 llamóse tamién Antequera,^[97] y cola ciudá francesa d'Agda, asitiada nel departamentu de Hérault.^[98]

Personaxes pernomaos

Escritores Pedro Espinosa, poeta. José Antonio Muñoz Rojas, poeta, el so verdaderu nome yera José Antonio Muñoz de Rojas. Cristobalina Fernández de Alarcón, poeta. Nicolás Ramos, poeta. Carmen Ramos, escritora. Francisco Miranda de Rojas, escritor. Tomás Daniel Cuesta Cuesta, escritor y poeta. Escultores José Manuel Patricio Toro, escultor. Jesús Martínez Llabrador, escultor. Bernardo Simón de Pineda, escultor. Antonio García Herrero, escultor. Andrés de Carvajal y Campos, escultor. Diego Marques y Vega, escultor. Beatos Madre Carmen, beata. Enrique Vidaurreta Palma, beatu.

Escultura de Pedro Espinosa fecha pol escultor José Manuel Patricio Toro. Deportistes José Luis Paraes Romero, árbitru. Maite Leurite Cabrera, subcampeona d'España en triatlón. Fernando Argüelles, xugador de balonmano. Antonio González «Chuzo», futbolista. Juan Calatayud, futbolista. Óscar González, atleta. José Pinto Rosas, futbolista. Tamién cabo destacar Kiti Manver, actriz. Francisco Romera Carbayeda, políticu. Carlos Zurita, duque de Soria, médicu de la Real Academia Nacional de Medicina. Luis Perdiguero, cantaor. José María González Bermúdez, últimu alcalde de la dictadura y primer alcalde democráticu de la ciudá que presidió la firma del Pactu d'Antequera, l'entamu pa consiguir l'autonomía andaluza. Xestionó amás, la candidatura por que Antequera fuera sede del gobiernu andaluz. Pedro de Rojas Tapia, médicu, primer Alcalde socialista restaurada la democracia ** Francisco Sánchez Sánchez, cronista local. Cristóbal Toral, pintor (nacíu en Cádiz, treslladóse a Antequera a pocu de nacer). Juan de Pareja, pintor barrocu, taller de Velázquez. Neña d'Antequera, cantaora. Vicente Moreno Baptista, héroe antequerano de la Guerra de la Independencia.

Ver tamién

• Sala'l sol por Antequera

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Conseyu Xeneral Procuradores d'España (ed.): «Antequera, partíu xudicial nᵘ de Málaga». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
3. INE 2012
4. Institutu Xeográficu Nacional - Ministeriu de Fomentu (ed.): «Tabla de Datos xeográficos conceyos d'España con más de 20.000 habitantes». Archiváu dende l'orixinal, el 1 d'abril de 2010. Consultáu'l 16 d'abril de 2010.
5. Ferrocarriles de la Xunta d'Andalucía (ed.): «Index». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
6. Diariu de Córdoba (ed.): «Antequera pon en marcha'l Centru Loxísticu d'Andalucía». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
7. [[La Opinión de Málaga]] (ed.): «Antequera, la gran despensa de pataca de la provincia». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
8. Xunta d'Andalucía (ed.): «Resolución de 19 d'avientu de 2007, de la Direición Xeneral de Bienes Culturales, pola que se incoa el procedimientu pa la declaración de Bien d'Interés Cultural, cola categoría de Zona Arqueolóxica, denomináu Dólmenes d'Antequera, en Antequera, (Málaga).». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
9. [[La Opinión de Málaga]] (ed.): «El Torcal, paisaxe cársticu más importante d'Europa». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
10. Los dólmenes d'Antequera, Patrimoniu Mundial de la Unesco. ELMUNDO. https://www.elmundo.es/cultura/2016/07/15/5788ef07y2704ed1298b4619.html. Consultáu'l 1 de xunetu de 2017. 
11. Europa Press (ed.): «Chaves destaca la "austeridá" del plenu d'Antequera y critica que los políticos "abrimos alderiques que son inútiles"». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
12. [[La Opinión de Málaga]] (ed.): «La Cámara andaluza va volver a Antequera a los 30 años del pactu autonómicu». Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
13. Conceyu d'Antequera (ed.): «Avance del PGOU. Tomu I». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
14. Xunta d'Andalucía (ed.): «La Vega d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2009. Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
15. SOPDE (ed.): «Clima d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de marzu de 2005. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
16. Ecoloxistes n'Aición (ed.): «L'Arcu Caliar Central Malagueñu ten de ser declaráu Parque Natural». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
17. Xunta d'Andalucía (ed.): «Paraxa Natural Torcal d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'agostu de 2011. Consultáu'l 30 d'ochobre de 2009.
18. La Opinión de Málaga (ed.): «Villanueva de la Concepción yá ye'l pueblu númberu 101». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
19. INE
20. Institutu d'Estadística d'Andalucía
21. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=1955&idPadre=1953&as_ruta_men_pk=1955 Historia». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=1955&idPadre=1953&as_ruta_men_pk=1955 orixinal, el 29 de marzu de 2010. Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
22. Diariu Sur (ed.): «Antequera». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
23. García-Gelabert Pérez, María Paz. UNED (ed.): «Indixenismu y romanización en Turdetania mientres la República». Consultáu'l 12 d'abril de 2010.
24. Conseyu regulador de la DOP Antequera (ed.): «Historia. La contorna d'Antequera y la so D.O.P.». Archiváu dende l'orixinal, el 26 de marzu de 2009. Consultáu'l 12 d'abril de 2010.
25. «L'Efebu d'Antequera». Consultáu'l 13 d'abril de 2010.
26. BOE (ed.): «Decreto. BOE númberu 172 de 17/7/1996, páxines 22531 a 22535 (5 páxs.)». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
27. Patronatu de Turismu de la Costa del Sol (ed.): «Antequera. Datos d'interés». Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2010. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
28. Victoriano Guarnido Olmedo. Cuaderno xeográficos de la Universidá de Granada (ed.): «Antequera, una ciudá andaluza». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
29. Francisco Leiva Sotu. Universidá de Málaga (ed.): «La imprenta d'Antequera nel sieglu XVI: Andrés Lobato, Antonio de Nebrija, Agustín Antonio de Nebrija y Claudio Bolán.». Archiváu dende l'orixinal, el 2 d'abril de 2010. Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
30. AnteQultura. Revista Cultural Contemporánea (ed.): «historia oculta-so-les ruines.html Fábriques xunto al ríu: una historia oculta so les ruines». Archiváu dende l'oculta-so-les ruines.html orixinal, el 31 de marzu de 2010. Consultáu'l 3 d'abril de 2010.
31. ACOSTA SANCHEZ, José (1978). Anagrama: Andalucía: Reconstrucción d'una identidá y la llucha contra'l centralismu.
32. Centru d'Estudios Andaluces (ed.): «La reforma del Estatutu d'Autonomía p'Andalucía». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
33. www.transicionandaluza.es (ed.): «La Transición n'Andalucía». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
34. El País (ed.): «Andalucía podría tener el so réxime preautonómicu antes de fin de mes». Consultáu'l 24 de febreru de 2010.
35. SOPDE (ed.): «Monumento d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de marzu de 2005. Consultáu'l 25 de febreru de 2010.
36. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=17&a el_men_pk=2123&idPadre=1953&as_ruta_men_pk=2123 Patrimoniu». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=17&a el_men_pk=2123&idPadre=1953&as_ruta_men_pk=2123 orixinal, el 29 de marzu de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
37. El conteníu d'esta seición incorpora material de la declaración del Bien d'Interés Cultural publicáu nel BOE Nᵘ 35, el 10 de febreru de 2005, que s'atopa nel dominiu públicu de conformidá a lo dispuesto nel artículu 13 de la Llei de Propiedá Intelectual española.
38. Turismu Andaluz S.A. (ed.): «Puerta de Málaga». Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
39. Turismu Andaluz S.A. (ed.): «Puerta d'Estepa». Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
40. Turismu Andaluz S.A. (ed.): «Puerta de Granada». Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
41. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2227&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2227 Plaza Cueso Vieyu». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2227&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2227 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
42. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2229&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2229 Plaza San Sebastián». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2229&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2229 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
43. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2230&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2230 Plaza Santa María». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2230&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2230 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
44. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2236&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2236 Trunfo Inmaculada». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2236&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2236 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
45. El País (ed.): «La Peña de los Namoraos». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
46. B.O.E. (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunu de 2008. Consultáu'l 16 de xineru de 2009.
47. SOPDE (ed.): «Conceyu d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 8 de xineru de 2006. Consultáu'l 25 de febreru de 2010.
48. El País (ed.): «Eleiciones municipales 2011». Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.
49. SUR (ed.): «Eleiciones 2011». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'agostu de 2011. Consultáu'l 1 d'agostu de 2011.
50. Conseyu Xeneral del Poder Xudicial (ed.): «Antequera, partíu xudicial nᵘ de Málaga». Consultáu'l 10 de payares de 2009.
51. Xunta d'Andalucía (ed.): «de 1 d'abril de 2008, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del escudu, pendón, lema y títulos del conceyu d'Antequera (Málaga) (Expte. núm. 003/2008/SIM).». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
52. SOPDE (ed.): «Ganadería d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de marzu de 2005. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
53. Vida económica (ed.): «El 90% de la producción de tubérculos de la provincia recoyer na vega d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xineru de 2010. Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
54. SOPDE (ed.): «Agricultura d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de marzu de 2005. Consultáu'l 10 d'abril de 2010.
55. Dcoop (ed.): «cooperativa/el grupu-dcoop/ El grupu Dcoop». Consultáu'l 10 de payares de 2015.
56. Xunta d'Andalucía (ed.): «Modelos territoriales del regadío». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
57. Málaga Güei (ed.): «pueblos interior/crecer/ritmu/los/la mariña.html El 'boom' loxísticu dexa a los pueblos d'interior crecer al ritmu de los de la mariña». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
58. Webmalaga.com (ed.): «Estaciones de tren d'Antequera». Consultáu'l 16 d'abril de 2010.
59. Diariu Sur (ed.): «L'AVE hasta Antequera ábrese güei tres una inversión de 1.000 millones» (16 d'avientu de 2006). Consultáu'l 16 d'abril de 2010.
60. Diariu Sur (ed.): «estaciones L'ave llega a Málaga - Estaciones» (25 d'avientu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'abril de 2010. Consultáu'l 16 d'abril de 2010.
61. Diariu Sur (ed.): «trenes L'ave llega a Málaga - Trenes» (25 d'avientu de 2007). Archiváu dende l'trenes orixinal, el 18 de marzu de 2010. Consultáu'l 16 d'abril de 2010.
62. REPSOL (ed.): «Antequera». Consultáu'l 1 d'abril de 2010.
63. Patronatu de Turismu de la Costa del Sol (ed.): «Carretera Autobuses_Urbanos.html Autobuses Urbanos». Consultáu'l 24 de marzu de 2010.
64. Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Área de Málaga (ed.): «Linia del consorciu». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de febreru de 2012. Consultáu'l 4 de xunu de 2012.
65. El Sol d'Antequera (ed.): «Quien somos». Consultáu'l 6 d'abril de 2010.
66. Vica Centru d'Andalucía (ed.): «Quien somos». Archiváu dende l'orixinal, el 11 de xineru de 2016. Consultáu'l 27 d'agostu de 2015.
67. Les 4 Esquines (ed.): «Quien somos». Consultáu'l 27 d'agostu de 2015.
68. Rodríguez Marín, Francisco (1907, reimpresión 2004). Tipografía de la Revista d'Archivos, reimpresión facsímil de la Universidá de Málaga.: Pedro Espinosa. Estudiu biográficu, bibliográficu y críticu.
69. Ángel Pariente. «Diccionariu bibliográficu de la poesía española (Sieglu XX)». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
70. Leiva, Paco (n'inglés). Imprenta_en_Antequera_en_el sieglu_XVI La Imprenta en Antequera nel sieglu XVI. http://www.academia.edu/28117712/La Imprenta_en_Antequera_en_el sieglu_XVI. Consultáu'l 30 de xunu de 2017. 
71. Diariu Sur (ed.): «El baille prohibíu». Consultáu'l 2 d'abril de 2010.
72. Cambayá Records (ed.): «Antequera Blues Festival». Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xunu de 2009. Consultáu'l 6 d'abril de 2010.
73. Flamencu News (ed.): «La Nueche Flamenca d'Antequera apuesta polos mozos cantaores». Archiváu dende l'orixinal, el 14 de febreru de 2005. Consultáu'l 6 d'abril de 2010.
74. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_men_pk=1804&a el_tmn_pk=null&a el_tpu_pk=null&as_ruta_men_pk=1804&idPadre=null Cultura». Consultáu'l 6 d'abril de 2010.
75. SOPDE (ed.): «Cutura d'Antequera». Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
76. SOPDE (ed.): «Teatro d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 1 d'agostu de 2013. Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
77. El Sol d'Antequera (ed.): «sos-ultimos-alcaldes-con-les sos-semeyes.html Galería d'Alcaldes». Consultáu'l 17 d'agostu de 2010.
78. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_men_pk=2271&as_ruta_men_pk=1953,2123,2129,2237,2271&a el_tpo_pk=null&a el_tfor_pk=null Muséu municipal». Archiváu dende l'el_men_pk=2271&as_ruta_men_pk=1953,2123,2129,2237,2271&a el_tpo_pk=null&a el_tfor_pk=null orixinal, el 29 de marzu de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
79. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2272&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2272 Muséu Conventual de les Descalces». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2272&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2272 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
80. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2274&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2274 Muséu del aceite - Hojiblanca». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2274&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2274 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
81. Conceyu d'Antequera (ed.): «el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2275&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2275 Muséu d'Usos y Costumbre San Benitu». Archiváu dende l'el_tpu_pk=null&a el_tmn_pk=1&a el_men_pk=2275&idPadre=null&as_ruta_men_pk=2275 orixinal, el 22 de marzu de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
82. Diputación de Málaga (ed.): «Casa de los Colate». Archiváu dende l'orixinal, el 18 de payares de 2010. Consultáu'l 25 de marzu de 2010.
83. SOPDE (ed.): «Archivo Históricu Municipal». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2010. Consultáu'l 25 de marzu de 2010.
84. SOPDE (ed.): «Fiestes d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'agostu de 2007. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
85. SOPDE (ed.): «Artesanía d'Antequera». Consultáu'l 25 de marzu de 2010.
86. SOPDE (ed.): «Gastronomía d'Antequera». Archiváu dende l'orixinal, el 7 de xunetu de 2012. Consultáu'l 25 de marzu de 2010.
87. «Mantecados la Perlla». Consultáu'l 2018-06-26.
88. Antequera C.F (ed.): «Antequera C.F, tercer división grupu 9». Consultáu'l 1 d'agostu de 2011.
89. La Grada (ed.): «Uma Antequera en División de Plata». Archiváu dende l'orixinal, el 30 de xunu de 2010. Consultáu'l 16 d'agostu de 2010.
90. El Sol d'Antequera (ed.): «club-baloncesto-torcal-de-antequera.html Refundación Club Baloncesto Antequera». Archiváu dende l'club-baloncesto-torcal-de-antequera.html orixinal, el 4 de setiembre de 2011. Consultáu'l 5 d'avientu de 2011.
91. Real Federación Española de Tenis de Mesa (ed.): «Antequera celebra Copa del Rei de Tenis de Mesa 2010». Consultáu'l 11 d'abril de 2010.
92. Marca (ed.): «Vuelta Ciclista Andalucía 2009». Consultáu'l 16 d'agostu de 2010.
93. Marca (ed.): «Vuelta Ciclista Andalucía 2010». Consultáu'l 16 d'agostu de 2010.
94. Balonmano/Handball (ed.): «rei-de-balonmano--antequera-2010 Antequera celebra Copa del Rei 2010». Archiváu dende l'rei-de-balonmano--antequera-2010 orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 10 d'abril de 2010.
95. «Pabellón Fernando Argüelles». Archiváu dende l'orixinal, el 15 de marzu de 2008. Consultáu'l 13 d'abril de 2010.
96. El to Patrociniu (ed.): «Complexu Deportivu El Maulí». Consultáu'l 16 d'agostu de 2010.
97. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Oaxaca
98. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Agde

https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/26/andalucia_malaga/1303809320.html

http://www.laopiniondemalaga.es/conceyos/2011/04/26/fina-exalcalde-antequera-gonzalez-bermudez/417934.html

http://www.laopiniondemalaga.es/tou deporte/2012/06/23/balonmano-antequera-sume-incapaz-frente-deldes/514915.html

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Antequera.

• Conceyu d'Antequera
• Información sobre Antequera
• L'arte barroco en Antequera, del programa de televisión TESIS
• Patrimoniu cultural d'Antequera na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu
• ocholeguas.com: Antequera y la leyenca de dos namoraos
• ilesies-pa promocionase-en-fitur/ FITUR camuda'l mollete poles ilesies antequeranas.
• Patrimoniu inmaterial d'Antequera (oficios y saberes, fiestes y rituales, maneres d'espresión y alimentación). Atles del Patrimoniu Inmaterial d'Andalucía desenvueltu pol Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu