Anue

Anue
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Olague ibarburuko zeharkarrika
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Ibarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Anue
Alkatea (2023-2027)	Miguel Angel Larrayoz Vidan (Burdingorri)
Posta kodea	31798
INE kodea	31017
Herritarra	anuetar
Geografia
Koordenatuak	42°58′40″N 1°36′02″W / 42.97787405°N 1.60059556°W / 42.97787405; -1.60059556
Azalera	61,4 km²
Garaiera	487-1410 metro
Distantzia	21,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	491 (2023:  1)
225 (%45,8) (2019)  (%52,3) 257
Dentsitatea	0,8 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 21,74
Ugalkortasuna[1]	‰ 21,74
Ekonomia
Jarduera[1]	% 90,74 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 9,43 (2013)
Euskara
Eremua	eremu euskalduna
Euskaldunak[2][3]	% 32,60 (2018: %14,69)
Datu gehigarriak
Oharrak	www.anue.es

Anue^[4][a] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 21,5 kilometrora. Altuera 487 eta 1410 metro artekoa da, eta 61,45 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 491 biztanle zituen.

Anue Euskal mendien eta Pirinioen arteko trantsizio-eremuan dagoen ibar garrantzitsua da, Saioa edo Xuriain mendi enblematikoen magalean. Zeharkatzen duen ibaia Eltzarrain ibaia da, Ultzama ibaian isurtzen dena, Burutain aurreko ibarretik irten eta metro gutxira. Mediterraneoko isurialdean egon arren, bertako klima oso hezea eta hotza da, Pirinioetako ibarrak bezala. Bere historian zehar, Nafarroarentzat ezinbesteko igarobidea izan da beti, bai Donejakue bidearekin, bai Belateko bidearekin, bai duela gutxiko N-121-A errepidearekin.

Bertako biztanleak anuetarrak dira.

Izena

Anue beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Valle de Anué
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Val d'Anue edo Valdeanue

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Val d'Anhue (1268)
• Val d'Anue (1307)
• Val de Annue (1350)
• Vall d'Anue (1366)
• Val de Anue (1534)
• Valle de Anue (1800)
• Valdeanue (1829)
• Anue (1926)
• Anue (1974)
• Anue (2000)

Etimologia

Anue toponimoa, euskalduna izan arren, jatorri ezezagunekoa da. Horri buruz hainbat hipotesi egin dira, nahiz eta kontuan izan XII. mendetik aurrera gaur egun duen forman erregistratzen dela, ez dagoen denboran izan duen bilakaerari buruzko daturik. Julio Caro Barojaren ustez, antzeko beste batzuekin izan beharko luke harremana, hala nola Anoeta edo Anabitarte leku-izenekin. Justo Garateren ustez, -ue amaiera -itz atzizkiaren baliokidea izango litzateke euskararen ekialdeko euskalkietan, eta, beraz, Aniz izena Anue izenarekin lotzen du jatorri berarekin.^[6]

Ezaugarriak

Armarria

Anueko armarriak honako blasoi hau du:^[7]

«

Hondo gorri batez eta aurrean urrezko lehoi batez osatuta dago.

»

Bandera

Anueko banderak Anueko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

Iruñeko merindadearen ekialdean dago, Nafarroako Mendialdean.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokapena

N-121-A errepideak udalerria zeharkatzen du eta komunikazio-ardatz nagusia da.

Klima eta landaredia

Klima subatlantikoa da, 8°-12° ºC-ko tenperaturarekin (neguak Kantaurialdeko ibarretan baino hotzagoak dira), 1200-2000 mm-ko prezipitazioak, 130 egunetan erorikoak, eta 600-650 mm-ko ebapotranspirazio potentziala. Lurraldearen zati handi bat basoek hartzen dute.

Estazio meteorologikoa

Anuen dagoen Olague kontzejuan, itsasoaren mailatik 577 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[8]

Datu klimatikoak (Olague, 1975-2022)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	22.0	26.0	28.5	33.0	40.0	39.0	40.0	36.0	29.0	23.0	18.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.3	9.5	13.1	15.1	19.1	23.2	25.6	26.5	22.5	17.7	11.8	9.0	16.8
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.2	4.6	7.4	9.4	12.9	16.6	18.8	19.2	15.7	12.1	7.4	4.7	11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.0	-0.3	1.8	3.7	6.8	10.0	11.9	12.0	9.0	6.5	2.9	0.5	5.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-11.0	-12.0	-9.0	-5.0	-3.0	1.0	3.0	3.0	0.0	-5.0	-10.0	-14.0	-14.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	134.2	115.5	114.3	119.5	97.5	75.4	44.8	43.5	73.0	110.9	163.9	132.2	1224.6
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	88.0	54.0	52.0	56.5	49.0	85.7	48.2	90.8	67.5	69.0	80.5	86.6	90.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.4	12.6	12.9	14.8	13.3	9.3	7.7	6.9	9.9	12.4	15.2	14.3	143.6
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.3	3.7	2.1	1.1	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.3	1.7	12.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa

Anuek 7 kontzeju ditu:

• Aritzu
• Burutain
• Egozkue
• Etsain
• Etulain
• Leazkue
• Olague (ibarburua)

Gainera, beste etxalde bat ere bada, hala nola:

• Etxaide

Bestalde, 6 herri hustu ditu ibarrean:

• Adorraga
• Aizotz
• Atotz
• Ezkati
• Iausketa
• Lodias

Anue ibarreko herriak

Historia

1280ko kontuen erregistroan oraindik ere Lantz sartzen da, duela urte batzuk 1264an Iruñeko San Zerningo forua hedatu zenean hiribildu bereizi gisa eratu zena. Ibar honetako nekazarien petxa 1307an ezarri zuen Luis I.a erregeak, hogeiko gari-kahiz batean. Aldi berean, maioralak neurketa egiteko agindu zuen, leialki egingo zuela zin eginez, eta ez erregearen ez merinoen dantzaldiak ez zezatela lapurretak neurtu, nekazariek behar baino gehiago hartzen zituztela eta.

1575. urte inguruan, sorginkeria-prozesuak garatu ziren Nafarroako mendialdean. Olagueko zenbait bizilaguni Nafarroako beste haranetakoekin batera ezkutuko praktikak egitea leporatu zieten. Maria Aniz, Olagueko ostalaria, Maria Elizondo, Juan jauna bizarginaren emaztea, eta Maria Sotil bortz urteko deserrira kondenatu zituzten. Zorionez, zigorrak isunetara murriztu zitzaizkien.^[10]

Badirudi Anueren konposizioa egonkor mantentzen dela Gaztelak Nafarroa konkistatu ondoren Antzinako Erregimenaren azkenera arte. XVIII. mendearen amaieran, Aritzu, Burutain, Ealegi, Egozkue, Etsain, Etulain, Lantz, Leazkue eta Olague herriek osatzen dute ibarra, nahiz eta Lantz hiribilduak bere jurisdikzioa zuen eta ibarraren gainerako zatietatik bereizia. Honi dagokionez, ibarra osoak (Lantz izan ezik) izendatutako diputatu batek gobernatzen zuen, eta herri bakoitzak, gainera, errejidore batek, "zeinaren lana etxeetan txandakatzen baitzen".

Inguruko aberastasuna ganadua zen. XIX. mendean oparotasuna mantendu egin zen. XX. mendean, Iruñetik Irunerako errepideko zirkulazioak eragin handia izan zuen, bai eta hamabortzean behin (hilaren 11n eta 26an) ganadu-merkatuak ospatzeak, bi irin-errotaren funtzionamenduak eta ikazkintza-industriak eta egur-ekoizpenak hiribururako duten garrantziak ere.^[11]

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 491 biztanle zituen Anuek.^[12]

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
953	116	1160	1155	1163	1128	1180	1277	1242	1130	1018	893	756	575	466	431	410	436	493

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika

Udal hauteskundeak

Anueko alkatea "Zuriain-Anue" herritar taldeko Raul Pascal Egozkue da 2007ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko zazpi zinegotziak lortu zituen bere taldeak. Baliogabeko botoak 68 izan ziren (emandako guztien %29,06) eta boto zuriak lau (%2,41). Abstentzioa %34,64koa izan zen.

Anueko Udala (2007)

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
Zuriain-Anue (ZA)	162	7

2011n zerrenda bera izan zen aurkeztu zen bakarra; 103 boto, 7 hautetsi eta alkatetza (Pascal) lortu zituen.

Udaletxea

Udaletxea Olaguen dago, udalerriko herriburuan. Harrizko eraikin honek inguruko etxeen antz handia dauka eta Irun eta Iruñea bitarteko N-121A errepidearen ondoan dago. Beheko solairua eta honen gainean eraikitako beste bi solairu dauzka. 1980ko hamarkadaren amaierako berrikuntza lanek 16,4 milioi euroko kostua izan zuten.

Udalak alkatea eta sei zinegotzi dauzka, eta bertako idazkariak Lantzen ere egiten du lan.

• HELBIDEA: Donibane kalea z/g (Olague)

Alkateak

2007-2011	Raúl Pascal Egozkue	Zuriain-Anue
2011-	Raúl Pascal Egozkue	Zuriain-Anue

Garraioa

La Burundesa autobus konpainiaren Donostia eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka Anueko Olague kontzejuan. Maiztasunak aldakorrak dira, baina gutxienez bi zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean egunero. Lineak honako ibilbide hau egiten du:

• Donostia - Irun - Lesaka - Etxalar - Igantzi - Sunbilla - Doneztebe - Narbarte - Belate - Almandoz - Olague - Ostitz - Sorauren eta Iruñea

Kultura

Euskara

Lantzeko Julian Beunza^[13] (Ahotsak^[14][15] proiekturako)

Ikus, gainera: «ultzamaldera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Anueko herri guztiak iparraldeko goi-nafarrera euskalkian sailkatu zituen.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Anuek nafarrera euskalkian sailkatu zuen.^[17]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Ultzamalderan. Iruñerriko bertze ibar batzuetan ez bezala, Anuen hizkuntzaren belaunaldien arteko transmisioak partzialki jarraitu egin du eta, horregatik, haren euskalkiak bizirik dirau.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Anue eremu mistoko udalerria da eta, hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %18,21k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 32,60k.

Jaiak

Ondasun nabarmenak

Anuetar ospetsuak

• Migel Aritzukoa (1593-1648), kantari eta konpositore klasiko.^[18][19][20]

Irudiak

• 
  Egozkue
• 
  Etxaideko dorrea
• 
  Aritzuko San Pedro eliza
• 
  Olagueko Joaldun eguna
• 
  Etulaingo Done Eztebe eliza

Oharrak

1. /anué/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
5. «Anue - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
6. Laburdura: GAR.SL; Egilea: GARATE ARRIOLA, Justo; Titulua: Sufijos locativos; Lan oharra:; Paratzailea:; Bilduma:; Aldizkaria: 34; Argitaletxea:; Tokia:; Data: 1930; Erreferentzia: XXI (1930), 442-448; Oharrak: ECOko Patxi Galék eginiko erauzketa eta migrazioa.; ; Mota: artikuluak; Erauzketa: guztizkoa; Alorra: hizkuntza azterketa
7. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Pamplona (II) : Etxarri-Aranatz - Muruzabal. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 9788423501311. PMC 9788423501311. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
8. Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Olague» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
9. Olagueko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
10. (Gaztelaniaz) «ANUE ibarra - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-08).
11. ANUE | Nafarroako Entziklopedia Handia
12. «Anue» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
13. «Beunza Illarregi, Julian - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
14. «Lantzekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
15. «Lehenagoko bizimodua nahiago - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-05).
16. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
17. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
18. (Ingelesez) «Arizo [Arizu, Arizcum, Miguel de»] Grove Music Online  doi:10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000001251?rskey=4qzx2z. (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).
19. (Gaztelaniaz) «Arizu, Miguel de - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).
20. «Miguel de Arizo | enciclopedia.cat» www.enciclopedia.cat (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).

Ikus, gainera

• Ibarrak (Iruñerria)
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Anueko Udalaren webgune ofiziala